Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 18, 4 May 1865 — KA NU HOU! [ARTICLE]

KA NU HOU!

Ke pio aaa • Keaela Li. Ua hai mua aka m&koa i ka «m 0 Kalani i ka la Sabeti ma ka tm eiua o Ap*rila, oia ka ke kumu i haakk ai • K*&em Li i kona kulana kiekie. Ika »aiu ta o la Sabati, boouna aku o Li i kakahī oi»b a Jefa Davisa e hai aku ana i koaa «a • noh. ana īloko o ka Halepole i kooa haipaia stn e ke keiki Kalani, nolaila h# pooo ats » haalele a e hoopakele aku iaia iho. t'i kuai mua a ku ia i kaoa mau papakaokau m ke Kuai Kudala, a. ua mae loa kooa h**.helena, a haaleie iho la ia i k& Haiepu • No ia kapiiikii ua haaleie iho o £Xmw. • me kona mau kanaka kaukm ta mhi & he lo aku i Danevile ma na kaa ahi i ke a&*:. 1 ke kakahiaka tn*mu& īho *a «.. ilaila kegula a me ke dala maiioko m • oa a> nako. C)a noho iho no nae ko Li wahūw :nPitnbuga. I kekahi kakahiaka ae, ota ka la 3 komo aku o Keneia Kalaai i Piuiwea i me Rikemona, aote aae ta i uohu mal>t; O ka nui o ka poaii aa hele aku ma ke komohana i ka hmea o Bok«*v . (BurkesTtlle,) moi PHab«tga akn e lik« »• ka makou mea 1 hai aku ai matn*a. kahi hapalua o ka puaii o Li ua okiia -j-.x kona puali hoiookoa ma i, aka ua pakei« *ku no nae lakou, a hui hou no n*e n* ia ma ** Hale Hookolokolo ma Ameika. he 41 tn ■ ma ke komohana heina aku o Kikmnmu ia manawa aiualu aku o Kendana me kxnu puali koa lio ia Li, a pto w» ha aa kanaka ekolu, me na pu kuniahu m« n* toa akana ma ka la 3.

I kekahi la ae ota ka U.4, hiki »ku «.» k+ridaoa ma ke alanui h&o m&mua peoo ■»* - 0 Li mawaoaaleonu fcot «m a m* *BKtcēvT« Ua kaua nonae» me kekahi aow» o Wo U r:ati, a pio mai iaia u ktpt !m »tu \r> - ka maoawa i hikiaka ai o k«k ntt!:va ma ka Hale Hookolokolo ma Xots*re way) ik* puali k«a o Kakai, «mtkumA maliimi miie ma ka hiluma aku • Bukevti* e helenna iakou a hooiueiu ilko k iakou u po» aka, ua kauoha aks »*ICdMŪ ia • hele loa no, aoie tnak» hn—>afai a aa sun» mai kooa mau kea m» bi «Mo ma: bt hiki no i& (akou ka hek «a |» a •», a hei» aku lakoo me ka hipahipa ana. b>* iln na koa ia Kenola Kakoi • aaa rmioiia o kooa lio, o ko iakoa aomla po no, hiki aka lakoo ma a <*- ki i kahi e emi hope ai o L* ma ka kaoMhoi* ama ka hema. Ua hcKWWH»%o oo nr« »j 1 ka pualikoa o Kalaui mo k« akaai *»»> moi Pitabuga aku. Oke kaii»*a tho ia * na puali kaa ma ka k fT« Apenk. 1 krfc*hik ae no, ua loho m&i m mmhm», oa ho»oheek o Li« KetMko& me k» p*o pu itia ona lauaani koa kipi hō mī «ak.

I ka ia ehiku, oa hooaaa akn • Keoeia ii» ktti i kekahi palapak im Emk a*ana iaia a haawi pio mi iaim tho m» k»e* poali.. Ua nni oa palipahi a koa » W» 5 -

aku ai i kekahi a i kekahi, a o ka • pomaikai i baa mai, oia no ka haawi pio aqa roai o Kenela Li iaia iho a me koua puali koa ia Kenela Kalani rna ka la Sabati, oia ka la 9 0 Aperila iho nei. Ua haawi mai lakou i ka lakou mau pu, me ko lakou hoohiki iho, aole lakou e kaua hou i ke Aupuni o Amerika Huipuia. 0 keia puali ka puali akamai a koa ioa o na kipi, a o Li no hoi, oia no ko lakou Kenela akamai lqa. Malalo o kona malu i hoouka iho ai kona mau koa i na kaua weliweli he nui, a ua lanakila pinepine no lakou; elua o lakou hoouka ana ia Marilana a me Penesilevania, a eha o lakou makahiki i malama ai ia Rikemona. Ano, ua pau ua puali la, ua kakaawale, a ua hoi aku 1 ko lakou mau home. E mau rn> aaanei ka hooloihi ana o ria puali koa kipi e ae e hakaka ? £ lilo koke ana ia Kenela Kalani o Danevile, alaila, e hooukaia no o loanepohaku e ia a me Keremana i ka manawa hookahi. Ua manao niakou e pio ana noia e like me ko Li pio ana. Ke Kiina ma Panama. Ma ka la eiwa iho nei o Maraki, ua hookahuliia ke Aupuni o Panama. Ua holo aku ka Peresidena iluna © ka moku kaua Amerika o Sana Maria. ka inoa.oiakekahi o na moku i hoolewa ai 1 lo kakou Moi ia Kauikeaouli i ka makahiki 1854. Uakohoia i Peresidena ho«, o Mika Kolumeke, no ua Aupuni hololua la. Ahi Welīweli ina Piladelepia. Ma ka la 8 o Febuari iho nei i* a ae kekahi ahi nui ma Piladeiepia, ma ka aoao o ke kulanakauhale i noho paapuia e na kanaka. Maanei iloko o kekahi apana kula i waiho ai na tausani barela aila honua, elua a ekolu paha. 1 ka hora elua o ka wanaao, ua ikeia aku ke ahi e a ana mawaena o na barela aila, a ua laha ae a nui loa i ka manawa pokole me he mea la he pauda. la wa no iapalapa nui ae ke ahi ma keia mau parela elūa tausani, e hoouna ana i ke aouli i ka uahi pohukuhuku. O na kanaka e noho koke mai ana, ua holo aku lakou" mai ko lakou wahi moe aku a hiki i ke alanui a holo loa aku no ko lakou ola. O ka aila e lapalapa ana iloko o na barela e. o ia ana, ua kahe aku i kealanui, a kahe pololei loaaku me he muliwai ahi la. Ūa pakaawili ka wela o ke ahi iuka a īkai, a oia ka mea i pau ai o na hale i ke ahi, me na pohaku paepae kekahi ua naha pu ae mawaena me ka wela nui loa. O na kanaka, na wahine me na keiki ua moa i ke ahi ma na alanui, me he mea la, ua ko-alaia. lloko o kekahi hale o Kapena Wale me kana wahine me na keiki ehiku. Un lele mai lakou mai ko lakou wahi moe mai a holo aku i ke alanui, i ko lakou wa i hiki aku ai aia lakou iloko o ka muliwai ahi, Ua pakele mainoino mai lakou; aka, ekolu o lakou i apoia mai e na lima menemene ole o ke ahi, oia hoi o Wale wahine me ke keiki uuku e hii ana, nona na makahiki elima, a me kana kaikamahine nui nona na makahiki he 16. Ekolu poe kino make e aku i loaa no ma ke alanui, ua hele « papaa, ua make no kekahi poe iloko o na haie me ka uhiia iho a paa e na mea i haule iho maluna. O ka nui o na hale i pau i ke ahi he 47. Ua nui wale na eka ama i paa pu i ke koena a ke ahi, me na pa i ai ia e ke ahi. He mau tausani kakaki kekee ke waiho mokaki ana ma kahi o na barela i a ia ai. O na kanaka i pakele, ua auwana wale iho no lakou ma na keena lehu o ko lakou rnau hale, me ke kaumaha. I\o lUobile. E like me ka makou mea i hai a-ku ai i kela pule aku nei, oia hoi ka hiki ana o Kenela Kamika me kona puali ma ka muliwai la ma ka aoao hikina o ke kaikuono o Mobile ma ka la 23 o Maraki, a malaila kona wahi i halawai ai me ka puali koa umikumamakolu malalo o Kenela Geranagera (Granger). 1 ka la 25 hele aku lakoa i Balakele kely), he wahi kulanakauhale ma ka welau aku o ke kaikuono ma ka nuku o ka muliwai Teneko (Tensaw) he 12 mile ma ka hikina akau aku o Mobile. Ma ka la 26 hiki aku ka puali umikumamakola, a i kekahi la ae hoomaka ka hoopuni ana i kekahi papu ikaika ma ka Lae Sepania. Ma ka la 31, ua ka«ia na pu kuniahi nui me na pu hoolele poka pa-hu ma ko lakou wahi; ia manawa no hoi ku rr.ai elima moku hao me na moku laau, a ia wa no ko īakou ki ana aku i ka papu. Elua moku hao Monita i piho i pahuia e ke .torepido ma kahi papa-u e ka wai e.kokoke ana i ka papu, He mau moku laau ko na kipi aole nae he piiipiii aina iki mai. Eono a ehiku paha tausani koa kipi iloko o ka papu. He one wale no ka aina, he haahaa no hoi a puni ua papu la. Ua okioki liilii ia nae e na muliwai liilii, oia na lala o na muliwai Teneko a me ka muliwai Mobile. Ua haiia mai nei ua iilo ka o Selema \Selma) kekahi kulanakauhale nui ma ka muliwai Alabama iwaena o ka moku ainn Alabama i ka puali koa lio o Kenela Toma. IVo I?lesiko. He nui na nuhou mai Mesiko mai. Ua maopopo io no ua 1110 o Oahaka (Oajaca) i ka poe Farani, me ka lawepio pu mai i na kanaka Meaiko 4000. O Oahaka, oia kekahi o na kulanakauhale nani ma Mesiko; elua haneri mile ma ka Hikina Hema o Mesiko. He 25,000 ka nui o na kanaka, a ua nui no hoi ka waiwai. Aia o Huarese (Juarez) ka P«»residena raa Kihuahua (Chihuahua,) mai

ka aoao akau o Meaiko me kona puali koa. Ua olelo waleia ua holomalu aku o Kotinara (Gortinas) mai ke alo aku o Masimiliama (Maximilian) a hui me ka puali koa Mesiko, a ke hele nei i Matamorasa (Matamoras). Ka {loopaapaa mawaena o Haalmiliana a me ka Pope. Ke hoopaapaa nei o Maiimiliana me na Bihopa Katolika a me ka Pope. O ke kumu, oia ka hoolaha ana ae o Maximiliana, e hoonoaia na ano hoomana a pau, oiai no nae o ka hoomana Katolika Roma ka hoomana o ke Aupuni; a ua hoole aku ia aole e hoihoi hou ia na aina i lilo i ke Au, puni malalo o ka Peresidena Huarese i ka makahiki 1857 a me ka makahiki 1859 i ka Aoao Hoomana o ke Aupuni. Ua kakau mai ka Pope iaia i kekahi mau palapnla huhu. Ua hana iho o Maximiliana i kekahi olelo hoohiki i pai 1a ma Europa e hoike mai kona manao no ka mea i kueia mai ka pii ana a hiki. i ka Noho Alii o Auseturia. I ka nana aku me he mea la ua makau ia o hoopauia mai kona noho ana ma Meaiko. I na la mua o Maraki, ua hiki ae o Petero Sfecalete (Peter Scarlett) fie Elele mai a Vitoria ma|, ke Aliiwahine o Beritania ma ke kulana&auhale o x\lesiko, me na leta hooluolu no Maximiliana n me kana wahine i kakau maoli ia no e ko Vitoria lima ponoi. IVo £uropa. O na lanakila kaulana ana o ke Aupuni o Amerika Huipuia maluna o na kipi iloko o keia au kaua ka mea nana e hoouluku mai nei na manao o na kanaka ma Europa. Ma Geremania, ua kuai nui ia na palapala kala o Amerika Huipuia, nolaila ke kumu i hoounaia aku ai ke gula mai Europa aku a Amerika. Ke mau nej.no ka hoopaapaa mawaena o Pei*usia a me Auseturia no Kelewiki a m« Holokene. Ua manao iho o Perusia e lilo keia mau aina nona, alaila hana iho i auwai mai ke kai Baletika aku a hiki i ka Moana Atelanika. Hunaliiiina Hlea I(ou. Ma ka hoopaapa ana o ka Hale Ahaolelo 0 Karolina Akau, i kela malama i halaaku nei, ua hoike mai kekahi hoa o ka Ahaolelo 1 ka ikaika holookoa o ke Aupuni Kipi, oia hoi he 121,000 wale no ka nui o na kanaka. Ua ninauia kahi i loaa mai ai o ia manao ona; ua wehewehe mai ia mailoko mai o kekahi palapala mai Rikemona mai. Ke Kaua ina Kinelona ma Karolina Akau. Nu loka, Maraki 15. Ua hai mai ka elele o ka nupepa o Herala 0 Nubena, Karolina Akau i ka la 11 o Maraki, ua kauaia kekahi o na kaua weiiweli loa ma ka la 10 o Maiaki, oia ka Poalima 1 ka manawa i hiki aku ai ka puali koa Aupuni malalo o Kenela Koke (Cox) i Kinetona. Ua lohe iho no hoi na Kipi i ke kokoke ana'ku o Kenela Kauka (Couch) me kekahi hapa o kekahi puali koa. E hele ana ia e hui me Koke; a o ke kumu keia o ko lakou hoonaukiuki loa anaa hoouka mai. Ua hoouka mai lakou, a emi hope, hoouka hou a emi hope, pela ko lakou hana a umf a lakou hoouka ana ia la. Nolaila, ua hookuu loa aku lakou i ko iakou huhu ma ka aoao Hema, aka, i kekahi manawa ua lele mai no lakou iluna o ka puali holookoa, me ko lakou manao o ko lakou nui ke kumu e pio ai na koa Aupuni ia lakou. Ua ku iho no na koa Aupuni ma ko lakou kulana me ka makaa ole, no ka mea, ya ku ka paila o na Kipi ī make ma na wahi a pau. Ua kaua mai no nae hoi na koa Kipi me ka wiwo ole, a ua kaulana no ko lakou mau inoa. Ma ka po o ka Poalima la lO a me ke kakahiaka o ka Poaono o ka la 11, ua hele mai na puali koa 0 Kauka i Wileminetona a hui me Kenela Koke, a nolaila ka pomaikai i loaa i ke Aupuni; aole nae i lohi na Kipi J ka hoike ana mai. Nolaila, ua emi hope aku lakou i ka wa hookahi me ka haalele iho i na wahi e kue mai ana ia lakou ma keia aoao o ka muliwai Nuae. Aia nae lakou i keia inanawa ma ka aoao Akau o ka muliwai, me ka uapo i puhi hapa ia i ke ahi e ae aku ai a hiki i Kinetona. O ka moku hao Nuse i kaena nui ia iho nei e nā Kipi, ua puhi hapa ia. Ua hahai aku no na puali koa Aupuni ia lakou, a he mea kanalua ole no paha e hana no lakou i mau waapa kao me na laau maluna iho o ka uapo i puhiia i ke ahi 1 alanui no na kaa mahu e hiki ai ke hele. Ua hai mai no hoi ua Elele la aohe pilikia o ka hoemu ana'ku i na Kipi ihope ma kahi a lakou i mnnao iho ai he pono ke ku. No ITloblle. Nu loka, Maraki 20. Ua hai mai ka Elele o ka nupepa Herala o Mohile o na Kipi i mahuka mai iloko o na pūali koa Aupuni mai Mohile mai, a na lakou i hai mai ke haalele mau nei na puali Kipi ia Kulanakauhale, mai ka la mua mai 0 Feberuali„ Ua hele aku kekahi o ia poe 1 Karolina Hema, aka aia no nāe he 15,000 koa Kipi maloko a mawaho o ua Kulanakauhale la. O ka nui o keia poe koa. he poe kamaaina no nolaila, he poe kamalii nae ka nui, a he poe elemakule me ka poe nawaliwali. Ke kali nei na koa Aupuni o ka hoouka mai o na koa Kipi i na Ia a pau, a nolaila ka mea i hoouna ai o na Kipi i ka lakou mau wah?n<» me na keikii i kahi e. Ua pi-

likia loa ka poe ilihune oia wahi. Ua kuai ia ke kulina malaila no na dala he umikumamalima no ka busela hookahi, no ka palaoa elua dala me ka hapalua o ka paona hookahi. Oka pepa dala hookahi ua kuai ia no na dala he iwakaluakumalima ma na pepa Kipi. (I ka po ana iho ua loaa mai na nuhou malaio iho.) He iwakalua tausani kukaa pulupulu ī pailaia a kukaa ia ma ka huina o ke alanui hao o Mohile, me ke alanui hao o Ohio, i hoomakaukauia no ka lawe ana'ku iwaenakonu o ka aina, o hooiaio mai auanei na Kipi i ko lakou nawaliwali no ka paa ana i ke Kulanakauhaie. Ua manao na kamaaina e puhi ana o Kenela More (Maury) i k«* Kulanakauhale i ke ahi, i na e haalele ia. 1 ke ahiahi o ka la 8, he ino nui kai hiki mai ma ke kaikuono o Mohiie, a he iwakaluakumamahapaha hora ka loihi o ia inoana. Elua moku lawe ukana o ke Aupuni i hooukaia i kula ; a he wahi piiikia uuku no ka i loaa i kekahi mau moku e ae.