Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 18, 4 May 1865 — KA MOOLELO O KEPAKAILIULA! [ARTICLE]

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA!

MOKUNA XXVIII. KA HOLO ANA O KEPAKAILIULA A NALOWALA KA AINA. MA KEIA MOKUNA, E HELUhelu hou kakou, a e makaala hoi, me ka nana ana'ku o kakou i ka holo loa ana o Kepakailiula a nalowale ka aina, iaia i haalele aku ai ia Hiiaka, o ka hora 10 ia o ke kakahiaka, pela ka olelo maanei, e i ana i ke kiekie ana'e o ka la iluna, o ke kakahiaka ia, ia wa ana e hele la i ka moana uliuli lipolipo o ke kai hohonu, aole i haalele na punohu ula ua koko elua ia ia nei, a me na anuenue ewalu i hoomaka aku ai mai Keaau aku ma Waianae i Oahu. No ka mea, o ka punohu ula ua koko, a me na anuenue e pipio mau ana iluna o kahi waa oia nei, a ua ula pu me ka moana ana e hele aku ana, iaia e holo ana i ka lewa, haupu mai la keia no Hiiaka, a kau ae la oia i keia mele malalo iho nei, penei: "E Hiiaka wahine lani kapu, Eia ko aloha ke huihui nei, Ke opiopi nei i ka pili o kuu manawa, Ke lele wale mai la no ia nei, Ka halia a ke aloha, Ke hue ae nei loko, Paa ole ke kaohi, He manao paha kou e noho la ? Eia ia nei ka haili a ka manao, Aloha wale ko kino akua e—a, E Hiiaka e ; Aloha oe—a, Me a'u ka waimaka—e, Ke hanini nei—a, a he aloha no—e." A pau keia mele a Kepakailiula no Hiiaka, alaila, ua lohe no o Hiiaka i keia mele a Kepakailiula. Nolaila, e aui hope ae kakou a nana aku i ka Hiiaka oli i kau mai ai, a peni no ia: "Kau i ka lani ka waimaka hanini, E! ke hanini mai nei ke ao ua lani, Ka waimaka o kuu kane lani, O kuu Haku ka'u e uwe nei, E waha iho nei i kuu kua—e, Kaumaha wale ka ke aloha, Kaua pu no kai Kealohilani, Iloko o ka ula weo alii o ke kapu, O ka mamo alii eueu o oe—a, O oe no kuu pule kaumaka, Kuu hoa i ka lai o Keawehili, Oia kula loa a kaua i alo ai—e, Eehia hoi au luuluu i ko aloha, Ke wahi nei i kuu houpo ka eha—e, Ka eha ia a ka waimaka, Ke hanini la—e, aloha—e, Na ke aloha no au i koi mai, I haupu ai oe i ka moana lewa. Ina kikiao makani ino o ka moana, Ina mapuna waimaka a ke aloha—e, Aloha huihui kaua la, E Kalani—e ! e—o mai." A pau ae la keia mele a Hiiaka, ua lohe mai la no o Kepakailiula ia ia e hele la i ka moana lewa. I ke kakahiaka keia oli ana'ku a Hiiaka, ia manawa no hoi, kani ua wahi manu nei, i alawa'e ko ia nei hana, e lele mai ana ua wahi manu nei, a kau iluna o ke kuapoi o kahi waa oia nei, a lele hou ae la a kau iluna o ka iako. A no ke o ole mai o Kepakailiula, kau hou mai la no o Hiiaka i keia mele hou, a penei no ia : "O oe na e Kalani hookuli, Hookuli i ka ualo leo, A he leo ia no kuu aloha, E alualu aku ana ia oe, O oe no ka opua kiei, kieei—e, Eia la ke halo mai nei i kuu maka, Ke ao opua ua lani aloha, Ke hele nei a wela i kuu houpo, Ka ukana ia a ko aloha—a, Eia la ke hoolaau mai nei, I wahine au, i kane oe, Kuu kane lani Haku—e. Aloha oe la—e, e o—e." Ia manawa no, lohe aku la o Kepakailiula, a ilaila oia i-o mai ai i keia kau ana mai a Hiiaka, i ka po nae keia kau ana mai a Hiiakaikapoliopele wahi a ka olelo, a ma ia po, aole i oli hou mai o Kepakailiula iaia a hiki wale aku oia i ka aina eha po, eha ao i ka moana, pae oia iuka. Ia ia i hiki aku ai ma ka moana, e kupono ana i ka aina, o ke kakahiakanuiia, ua paa mai uka i ka noe, a i ke kiekie ana'e o ka la, ua kokoke loa i ka aina, a mahope mao ae la ka noe, a ike aku la oia i kekahi lae, a mawaena, me he kai kuono la iloko lilo o ka aina, e like me Ewa i Oahu. A i ke ahiahi, nana'ku la keia ia uka, i ka hele o ka laau a aau i ke kai, a ahiahi poeleele pae ana keia iuka. Eia hoi ka olelo no kona pae ana, iaia i hiki aku ai iuka, hapai aku la keia i kahi waa oia nei a kau pono, lalau aku la oia i ka ha niu maloo, a paepae ae la malalo o kahi waa oia nei. A hele aku la

keia he one loa, e like mai Kamakahonu aku a hiki i Kaaipuhi ma Kailua i Hawaaii, pela ke one a ia nei i hele aku ai, a hiki ia ma kekahi kio wai einu, e like me ia wai ma Waikupua, i kahi i hoike ia'e la ma luna, ilaila kekahi loko wai auau, e pili pu ana me ua punawai nei, ia wa, wehe ae la keia i ka malo pukohukohu ona, a me ke kihei uahaao, i kuku ia e ko Hawaii nei, a ua kapaia e ka poe kahiko a hiki iho nei i keia hanauna, ua olelo mauia ia kapa, he "uahaao." Aole no paha i nalowale kekahi oia kapa iwaena o keia lahui e noho nei i keia wa, ma na aina kuaaina. A pau ae ia ke kapa oia nei i ka hemo, iho iho la oia e auau, a pau kona auau ana, hoi ae la ia ku iluna a maloo ka wai, wehe ae la keia i ke kapa mao aala o Hawaii nei, a me ka malo puakai, hume keia a paa, iho iho la oia e inu wai malalo o ke kiowai e inu, e kupou ana no keia, ku ana keia kanaka, kiei ana, i alawa ae ko ia nei hana, he kanaka, makau keia a pili ae la, e pee ana, makau hoi kela kanaka, holo me ka huewai. Aole i liuliu aku, ku ana he wahine, i nana mai auanei ka hana e ula aku ana keia mea iloko o ka wai, a ua hai mua aku no ke kane i ua wahine la, me ka olelo aku, "He mea ula ka iloko o ka wai." Nolaila ka wahine i hele mai ai e ikemaka, e manao ana hoi i ka olelo a ke kane i ka hoopunipuni he wahahee, eia ka he oiaio kana olelo ana. Nolaila, i ua wahine nei i ike mai ai, ka iho koke iho la no ia ua wahine la ilalo o ke kiowai, me ka hoomanawanui i ka makau, i ko ia nei haha ana'ku, loaa ke kino o Kepakailiula, me ka olelo mai o ua wahine la ia ia nei, "E! e ke keiki, ku ae e hoi kaua i ka hale, aole keia o kahi e moe ai, he anu, he koekoe, hoi ae kaua, aia ko aikane la i ka hale, he kamalii oe, a he kamalii kela, e ku e hoi." Alaila ae aku la no keia, a o ko laua hoi aku la no ia a hiki i ka hale. A ninau koke mai la no kana kane, "Auhea ka mea a'u i olelo aku nei ia oe?" Eia'e no wahi a ka wahine, a ku ana keia iwaho, i alawa mai auanei ko laua la hana, he keiki kanaka maikai, aohe puu, aohe kee; hea mai la ke kane, "Komo mai hoi," a komo aku la keia, a noho iho la keia iluna o ka paepae o ka puka, noho iho la ia malaila, ia wa, ninau mai la na kamaaina, "Mahea mai oe?" I aku la keia, "Mai Hawaii mai." Ia manawa, makaukau mai la na kamaaina i na mea ai, o ka ia, a me ka uala me ke kalo, ka niu, ka moa, a me na mea no a pau. Alaila, ninau aku la o Kepakailiula ia laua, "Ea! auhea hoi ka olua keiki?" i aku la laua, "Ua hiamoe," alaila i aku la keia, "E kii aku ia ia," a kii aku la kona makuahine, a hoala'e la, me ka olelo aku o kona makuahine, "E! eia'e ko aikane la," alaila i mai ia ua keiki nei, "Nohea ia aikane a'u?" "no Hawaii mai," pela'ku ka makuahine ka hai ana'ku. Alaila ala mai la ua keiki la, a hele mai la, a aloha ia Kepakailiula, a olelo loihi laua, a liuliu, kena mai la na makua e ai, a ai iho la lakou. Nolaila, o ua kanaka nei, he kanaka lawaia, na ko laila alii, a he hoaaina hoi, a pau ka lakou pei ai ana, ala wale aku la no keia me na kamaaina, a hiki i ka pili o ke ao, moe iho la lakou. A pauhia loa ia lakou e ka hiamoe, aka, o Kepakailiula, hele aku la oia iwaho, e kau maha aku i mohai na kona Akua, a o ka manu hoi, ua hoi no ia i Kuaihelani. [Ma keia wahi kakou e alawa iho ai i ka hiamoe ole o ke'Lii nona keia Moolelo, heaha la ke hoa e like ai ? kai noa hoi ua luhi i ka holo ana mai o ka moana, a hiamoe la hoi, aole ka, i ke ala wale ia no ka ua po nei a ao wale no.] A i ke kakahiakanui, hoohiamoe koloke iho la keia me ka nono o ka ihu. Alaila, ala mai la ua mau makua nei a hoala aku la ia ia nei, aia ae la keia. Ia manawa no, holo aku la ko laua makuakane i ka lawaia, a koe iho la o Kepakailiula, a me ke aikane, me ko laua makuahine. Alaila, ninau aku la keia, "Auhea ke'Lii o keia wahi?" i mai la ua wahine la, "Aia i kela hale la, e lele mai la i kahakai la, aia ilaila, o maua hoi na hoaaina o ua'Lii la." "A he ka-

pu nae paha?" wahi a Kepakailiula, ae, wahi e ko laua makuahine, "Ae, he kapu, ua nui wale na kanaka o keia aina i make, a me ka pepehi hoomainoino ia e ua'Lii la." (Aole i pau.)