Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 20, 18 May 1865 — Page 4

Page PDF (1.59 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Nupepa Kuokoa.

He Mele.

1. Auhea, auhea la, na hoa kumu ?
I luuluu i ke ao i na keiki ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia,
A mamuli e maluhia,
A mamuli e maluia.
Mala pu a maha mau.

2. A ahea, auhea, na luna kula ?
I luuluu i ke kii i na keiki ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia &c.

3. Auhea, auhea na haumana kula ?
I luuluu i ka hele kula ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia &c.

4. Auhea, auhea, na makua aloha ?
I luuluu i na keiki kula ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia,
A mamuli e maluhia,
Malu pu a maha mau.

5. Auhea, auhea la, na kahu kula ?
I luuluu i ka hoike kula,"
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia &c.

6. Auhea, auhea la na luna mele ?
Auhea, auhea na wahine aloha ?.
I luuluu i na kane kumu ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia &c.

7. Auhea, auhea la na luna mele ?
I luuluu i ke ao i na leo ?
Hui mai a oli pu.

8. Auhea, auhea la na hale kula ?
I luuluu i na hana kula ?
Hui mai a oli pu, Cho.
A mamuli e pau oukou la &c.
A loaa na hale mau.

9. Auhea, auhea la na buke kula ?
I luuluu i ka huliia ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e pau oukou la &c.
A loaa na buke hou.

10. Auhea, auhea la na buke kula ?
I luuluu i ke kani ana ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e pau ke kani &c.
Kani hou ma kela ao.

11. Auhea, auhea la ka Puuku kula ?
I kokua i na hoa kumu ?
Hui mai a oli pu. Cho.
A mamuli e maluhia &c.
Malu pu a maha mau.

12. Auhea, auhea la ka makahiki ?
Pau ae ka ! a hoea mai la,
Keia makahiki hou. Cho.
Hoomaikai i ka Haku mana &c.
Ala mai a oli pu.

13. Auhea, auhea la na hoahaaloha ?
Ala mau a e hooikaika,
Paio mau a oli pu.

Ka Moolelo o William Hoa-
pili k.
[HE WAHI HAIOLELO KEIA NA KEKAHI KEIKI O LAHAINALUNA, E PILI ANA I KA HOIKE
KULA, I KA LA 5 IHO NEI O MEI.]

                O Hoapili k. oia ke kau wahi pua-alii o keia Pae Moku i ka wa kahiko ; no ka mea, he mau alii kona mau makua, o Kameeiamoku kona makuakane, a o kona makuahine ; o Keliiokahekili no ia. Ua hanau ia o Hoapili ma Kailua i Hawaii, i ka makahiki 1775. Eha mau makahiki ia mamua iho o ko Kapena Kuke ku mua ana mai ma keia Pae Moku, a ma ka makahiki 1840 kona make ana. A o ka huina houluulu o kona mau makahiki o kona noho kino ana ma keia honua, he 65 no ia. Nolaila, o ka moolelo o Hoapili mai kona wa i hanau ia mai ai e kona mau makua, a hiki wale i kona wa i hoi aku la i ka opu o ka honua, ku ilina hoi a ka hookalakupua o ka po i hoomakaukau ai e kii mai ia ia a lawe aku, a hoopumehana aku hoi i ka hale piha welu a ke aloha ole. Kau ka uluna o Welehu ka malama, hiolani ke keiki Hoapili la i lohe mai e na hoa. I ko Hoapili wa kamalii, hewa opiopio ia ia kakou, he puipui kona kino, i anolike paha me kekahi poe opiopio e luana hoolai mai nei me kakou i keia wa ano. He helehelena ku hoi kona i ka oluolu, aole he huhu a piena paha, e like me kekahi poe e ae, he ano ku hoi i ka ikaika, pela kona ano ke hoomaopopo iho i ke kau o ka moolelo o kona wa i nui ai, ma kekahi aoao o kona papalina, oia hoi ka aoao akau, he paele nui, a o keia mea eleele malaila, kana kupa Hawaii i kapa mai ai, " he Ila." A o ka wai hooluu o kona kino, he ano ili kau,oia hoi, he ano eleele, he piipii kona lauoho, oia no hoi ke ano lauoho mimilo, e like me ke kanaka Hawaii, eleele, a keokeo paha, pela ko kakou ike ana i keia wa a kakou e noho nei, o kakahi ano ona, he akahai no, he ano aloha i na kanaka, he lokomaikai hoi i na kamalii, pela hoi e hiki ai ia kakou ke hoomaopopo iho i ke kau o ka moolelo o ko kakou pua-alii Hawaii nei, a hanauna alii paha mai a Wakea mai laua o Papa, na kupuna alii kahiko hoi o keia Pae Moku Hawaii nei. Eia Hoi, kona kaua ana me na Kipi. I ko Hoapili wa kamalii, he anolike no kana mau hana me ka na keiki Hawaii a kakou e noho nei i keia wa, na hana lealea, paani, keia mau mea a lakou i hana'i, pela no ka Hoapili, a i kona wa i lilo ai i kanaka makua, ua hoomaka oia i wahi hana, a o keia hana, o ke kaua no ia. Ia ia e noho pu ana me Keopuolani, oiai na kanaka o keia Lahui iloko o na kau o ka naaupo, a me ke kuhihewa maoli, iloko hoi o ka pilikia, a me ke kupilikii o ka noonoo lapuwale. Eia na mea nui ia lakou ia wa, o ka hoomanakii, a me ka ai-kapu. He mea nui ka ai-kapu ana i na kanaka o keia Lahui, okoa ka ai ana o ke kane, okoa ko ka wahine, a me ko na keiki. Aka, i ka hiki ana mai o na haole ma keia Pae Moku, pau ka ai-kapu ana o kekahi poe, oiai, ua lilo na haole i kumu hoohalike no lakou, o ka hoao no ia e ai-noa, koe aku o Kekuaokalani, a me ka poe a pau pu me ia, ke kamaeu hookalakupua hoi e hoeueu ana i keia mea la o ke kaua, ka hana uso ole hoi a kealoha, ka mea hookaawale i ka pili a na keiki me na makua, ka hoaaloha hoi me na makamaka, wahi a Hoapili ia Kekuaokalani e hoi kaua i Kailua e ai-noa ai, oia ka'u mea i kii mai nei ia oe. " Ae," wahi ana ia Hoapili, kuhi paha oia, he oiaio kela olelo, aole ka, a no keia paakiki lua ole o Kekuaokalani, nolaila, hoi mai la o Hoapili me Keopuolani ma Kailua, me ka hoka o ka manaolana. A hiki laua ma Kailua, o ka hoomakaukau iho la no ia o ka hele i ke kaua. Ia Hoapili i hele ai i ke kaua malalo iho o kona Alihikaua Kaulana Kulaimoku, a ia lakou i halawai pu ai me na Kipi, kaua no lanakila Hoapili me kona Alihikaua Kalaimoku, na koa pu kekahi, o ka hoomaka ana ia o kona komo kino ana i keia hana weliweli lua ole he kaua, a kapaia mai keia kaua ana, ke Kaua ai-noa ma Kuamoo, pau ka hana ia Kekuaokalani, haumia ke kino i ka hana weliweli aloha ole la he kaua. Iaia i hoi ai ma Kailua, lohe hoi ia he wahi kaua hou ma Waimea, i Hawaii, na Kainapauokai, ame Kainapaukuaaina, hoouna hou ia o Hoapili ma ia kaua, o kona hele no ia me ke kanalua ole, a hiki oia ma Waimea, o ka hoomaka iho la no ia o ke kaua ana, a lanakila hou o Hoapili maluna o kona poe enemi, pau ke kaua ana, hoi hou o Hoapili i Kailua, i kona wahi mamua, a i kona hiki ana malaila ; lohe hou ia mai la he wahi lono kaua hou na na moku Rusia, ma Oahu keia haunaele ana. Nolaila, hoouna o Kamehameha i kona poe ohana alii, holo aku no o Kalaimoku, Ulumeheihei, oia hoi o Hoapili k. Naihe, Kaikioewa, Kaolioku, a me na kanaka e ae he nui, me ka manaopaa paha o keia poe Rusia, e lawe lilo i ka aina o Hawaii nei no lakou, ia Hawaii o Keawe, Maui nei o Kama, Oahu o Kakuhihewa, a me Kauai hoi o Manokalanipo, a manuahi wale mai hoi na mokupuni liilii e ae.
            Ia lakou i hiki ai malaila, e luana mai. ana lakou la ma Honolulu, o ko Hoapili hele aku la no ia, a me na hoa pu ona, a kipaku aku i keia poe Rusia. Haliu ke alo hoi i Rusia i ko lakou aina, hoi me ka nele, poho ka manaolana o ka holo ana mai e hoaa ia Hawaii nei, aole wahi mea a pilipili aina mai, malia paha nolaila ka mea i oleloia mai e ka poe kupa Hawaii o ua Pae Moku nei, e olelo ana : " Aia ka ia i ka moana, aohe pilipili aina," a pau ia kaua ana, hoi hou oia a noho ma Kailua i kona wahi mamua, lohe hou ia mai he wahi kaua hou, ma Kauai keia kaua ana, o ka mea nana i hoala ae i keia kaua o Humehume no ia, o ko Kauai alii kaua hoi, hooholo hou na'lii e hoouna hou ia Hoapili e kaua hou, e hoopau i ka haunaele o ka aina, a o ka maluhia ka mea i makemake ia e ka mea manao nui ole i keia hana wehe i ka pili paa me na hoa. A hiki oia ma Kauai, aia hoi, e kimopo ana na kanaka ia lakou iho, me ka manao e lanakila ae kekahi maluna o kekahi. Aole nae pela, kaua no, a lanakila o Hoapili, pau ke kaua ana o kona hoi mai la no ia, a hiki ma Oahu, a mailaila mai hoi a Maui nei, a mai anei aku a Hawaii. Maanei ko kakou ike ana i kona komo kino ana iloko o na kaua eha, eha kaua ana, eha ka lanakila ana i lohe mai e o'u mau hoa.
            Eia hoi kona noho Kiaaina ana no Maui nei. I ka pau ana o keia mau kaua eha, noho oia i Kiaaina no Maui nei, a oia no hoi ka mua o ka noho ana ma ia oihana. Ia wa nae, aole he Lunakanawai maoli, e like me keia wa a kakou e noho nei. Iaia wale no ka mana hoopai, a hookuu aku paha i ka mea i hewa a pono paha, ua noho oia ma kana oihana me ka oluolu. E noho ana ia ma kana oihana nui, hoomaka oia e hana i ke alanui mai Honuaula, a hiki i Kaupo, e pili ana ma kahakai, malalo iho o ke kakai mauna o Haleakala, ma keia alanui i hanaia, he nui na a-a-wai, he alanui maikai ia i ko Hoapili wa e olo ana, ma ia alanui na kanaka e hele ai, a i keia wa, aole hele nui na kanaka no ka inoino, kapaia mai keia " Ko Hoapili alanui." Ko Hoapili huna ana i na iwi o Kamehameha. I ka makahiki 1819, make iho la o Kamehameha ke alii o Hawaii, lawe o Hoapili a me Keopuolani e huna i na iwi o Kamehameha ma ka lua huna iwi o na'lii, o kolohe ia, a haumia paha. Eia no hoi keia, kona lilo ana i alii haipule. Ma ka makahiki 1820 ka hiki mua ana mai o na misionari ma keia Pae Aina, i lawe pu mai hoi i ka olelo a ke Akua, oiai, e noho ana o Hoapili iloko o ka malamalama pohihihi o keia noho ana, a i ka hiki ana mai o ka olelo a ke Akua, lilo oia i mea hapai ia oihana nui, he mea makemake nui hoi ia ia ka pono o ke Akua, a hiki i ka wa i kue ia ai o Likeke e kekahi haole, Kapena Pakala, no kona makemake ana i na wahine o keia aina. Nolaila, nonoi aku oia ia Likeke, a no ka hoole ana o Likeke, huhu kela haole me ka manao e hoopilikia iaia. Aole nae pela ka manao o Hoapili, ua kokua oia mamuli o ka manao o Likeke kana Kumu aloha nui, ka mea wehewehe pohihihi hoi o ka ke Akua olelo, a pau keia haunaele. Noho o Hoapili me ka malama i ka ke Akua olelo, hooikaika nui oia e paipai e hoohuli i na kanaka ma ka pono, kaapuni oia ia Maui nei e paipai i na kanaka, pela no hoi a puni Oahu, Molokai, a pela oia i malama ai i ka pono, a hiki i kona Ia hope i moni ia'i e ka opu o ka honua. E like me Iona i aie ia'i e ka opu o ka ia nui, pela no o Hoapili i kona mau la. Ke oki nei au maanei.
W. KEALOHA,

Na Palapala.

Kahuna Lapaau Hawaii Hoopunipuni e noho ana ma Honomaele Maui Hikina.

                O ke Kahunalapaau hoopunipuni i oleloia maluna, oia o Kau, a penei ke ano o kana mau hana. Ua lapaau o Kau ia Kapohaku, oia ka mea i loohia ia e ka mai ; a ma ia lapaau ana a ua kahuna nei ia Kapohaku, olelo iho la oia penei ! E ! auhea oukou e ka poe a pau e pili ana ia Kapohaku ka mea mai ? E ahaaina moa kakou, no ka mea, aia iloko o ua ahaaina moa au'la a kakou e ike pono ai kakou i ke ano o ko ia nei mai. Ka nui o na moa i hoahaainaia ia wa, i mea e ike ia ai ke ano o ka mai, a ua ai no o ka Pohaku he kanakolu moa, ua hanaia keia mau moa a loko o ka laulau, ua kaluaia i ka imu, a i ka moa ana ua ai like na mea a pau. Iloko o ia ai ana, wanana iho la ua kahuna Paiau nei, oia o Kau penei. E lakou nei ? " I mau ke ola o ianei a hala na la ekolu, alaila ola oia nei ia'u, aka hoi, i hala ole na la ekolu, alaila e make ana oi nei aole e ola ia'u."
            A no keia mea, kaumaha loa iho la ka manao o kona makuahonowai kane, oia o Kamaha. Ninau koke aku la oia i ke Kahuna.
            " E ke Kahuna ? Aole anei au mea hana i koe e pono ai." I mai la ua kahuna nei, " he mea hana no," I aku ka mea nana ka mai i ke kahuna, " e hana mai hoi ha oe." Alaila, kena hou ke kahuna i ka poe nana ka mai e hanaia elima puu moa, elua nae mea nana i huna ka moa o Puali ma ka aoao o ke kahuna, a o ka Maha ma ka aoao o ka mai. Hai mai la ke kahuna i na mea a laua e hana ai, e huna ka pohaku iloko o ka puu kapa me ka olelo mai. " E laua nei ? ina olua e huna i ka pohaku, a i make oe e Kamaha ia Puali, alaila make o ka Pohaku, aka hoi, i make hoi o Puali ia oe e Kamaha, alaila, ola hoi o Kapohaku.
            Ia noa ana iho a laua, ua make o ka Puali ia Kamaha. Nolaila, ua ko ole ka wanana hoopunipuni a ua kahuna Hawaii la. Ua make o ka Pohaku ia wa pokole no. Aloha ino oia, ke keiki kupa o ua aina pao-a la i ke ala o ka hala. Mahope iho o ko ka Pohaku make ana, puka hou mai kekahi olelo hou mai ka waha mai o ua kahuna la, kekahi olelo alapahi, hoopunipuni, e olelo ana, elua kanaka i koe, e make ana laua, eia la ke ku mai nei ke kahoaka imua o'u, he mau kane laua a elua. A no ka olelo a ua kahuna la pela, ua makau kekahi kanaka o Honomaele, a ua holo aku kela ma Kea-a Koolau, me kana wahine Nuuhiwa.— Aloha ino laua i ka makau wale i na mea o keia ao, kai noa e makau aku i ka mea nana i malama mai ke ola o na kanaka a pau.
            Nolaila, e o'u mau makamaka e noho ana mai Hawaii a Niihau, malalo o na eheu o ka pono o ke Akua kina ole, a me o'u hoa o ua aina kai wawalo la i na pali, papai ae la, po ka hala i ke ehu o ke kai. Mai hoohalike oukou me Kau ; ka mea i hopu i na i-a elua, he Uouoa a he Alamihi.
Owau no nae ke aloha, ke hoi nei ke keiki o Halepuna, ua olu ka wai o Maheu. P. W. WAHA.
Honomaele uka, Hana Maui De. 3, 1865.

Nahesa nui.

                No kela mau hua e kau ae la maluna, a malaila kaua e kamakamailio ai. I ka la 17 iho o keia malama, ike aku la au i keia Nahesa e nee hele ana ma na pili-pa o ko makou wahi, e au ana na maka o ua nahesa nei, i na keiki kula o Kaalaea.
            A i kuu ike ana'ku i na keiki, e ale okoa ia ana e ua nahesa nei, e kuhi ana paha na keiki, a me na makua o keia poe keiki, o ke kawa o Kaalaea, o noonou, a kenakena, a pekupeku, e lele aku iloko o ke kuhihewa.
            He inoa no ko neia nahesa, e lauwili nei i na keiki, oia hoi keia he keiki kupa no ia no Kaalaea, he keiki hanai wai huihui no hoi ia na Bona, he moopuna no hoi ia na Laimana. A na Laimana no hoi oia i pu-a iho, i na ai paakiki o ka naauao, ua noho no ma ke kula hanai i na makahiki 2 me ka hapa, a no ke ano kolohe, a me ke kolohe maoli no, hookuke ia, kaileleinoia mai : o ka hoi mai no ia, a Hilo-paliku mai nei la, noho ilaila, a naue hele ae ka e nana ia Ulekii. Kuhikuhi loa ia mai no paha e ko laila mau kamaaina, aia no la kahi hana maikai la i Kahua, hookukekii i kai o Kahua, o koi nei hoi loa mai nei no ia, a kapakai ahukahoka.
            Eia hoi kekahi, ke kukulu nei ua o P. P., i kula, ao lalau aku ana i na keiki, me ka hoohuli hewa mai ia lakou. I ka la 16 iho nei, iho aku la ma Waiapuka, pakea ai, apae mai hoi mai la, hoomaka i ka hana.
            Ke olelo mai nei na makua o ua mau keiki nei, a me na kanaka apau ; a pela no paha ko kakou manao ; na hai ka e ao, a na keia aoao ka e waele a pau ka poeleele, polikua o ka naaupo, a ike ia ke akamai, o ka hele wale aku no koe i Hilo i keia Aperila ae, o ka huki hou ia'ku nei no ia iloko o ka naaupo.
J. W. KAHANANUI.

Hana uso ole a na makua i ka lakou mau kaikamahine.

                E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— No ka hana uso ole a na makua i ka lakou mau kaikamahine, oia ke kumu o ko'u kamailio pu ana me oe i kela manawa, a nau ia e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa ; ke oluolu oe, a me kou Luna Hooponopono.
            E hoike no au i ke kumu o keia hana uso ole. Ua onou aku kekahi makua i kana kaikamahine e mare i ka Pake, " me ka olelo aku e mare ae oe i ka Pake; i pono ai ko ka kakou noho ana i kuonoono, i loaa mai hoi kau wahi loaa a kau kane, paa hoi kahi pupupu hale nei o kakou i ke pili laau, he ole hoi ke kahihi mai a kii punawelewele kela mea pelapela au e ike nei."
            O ka ae aku la noia o ua kaikamahine nei, ae, o ka Pake hea auanei ? " O ka Pake no hoi nona ka Halekuai i mea la," i mai la kela he uku paha ka ae mai, iaku la ka makua e ae mai ana no ia; na maua no hoi paha e olelo aku, aole ia e hoole mai, " he makemake no ua Pake la iaoe i ko la i hele ai me mea ma," ina hoi ha pela o ke aha hoi anei koe o ka mare ae no hoi paha, pela aku ke kaikamahine; i mai ka makua, he hoi aku no hoi paha kou me kau kane.
            A hopu ia mai e ka makai pela aku ke keiki, i mai hoi ka makua, " ka hopuia hoi o mea ma," ke noho pu mai la no hoi o mea ma i ka hale hookahi aohe hopu ia ae, o ka ae aku la no ia o ua kaikamahine nei a o ka hoi aku la no ia i kahi o ke kane a na makua i onou ai.
            A he pono no hoi ia ina he mailu ae, aohe wahi mea a hiki aku i ka heluna o ka poe kupono, aia no ma ka papa o ka poe opiopio loa, i ko'u noonoo ana, o ke kumu o na makua e hoomoe nei i ka laua kaikamahine e moe i ka wa opiopio; e pakali ana i laka mai ai ka Pake, a hoohihi ka manao maluna o ua kaikamahine la, olu iho la ka manao, ua hiki aku la i kahi i manaoio.
            A he pono anei i na makua e hoomoe i ka lakou mau kaikamahine i na kane i ka wa opiopio ? Ke i aku nei au, aole kupono ia lakou e moe i ka wa opiopio, e nana i ka rula o ka poe naauao, aole lakou e hoomoe i na kaikamahine i ka wa opiopio he mea hilahino ia no lakou.
            E nana aku i ko Hawaii nei he makemake i ka loaa, ina aole e haawi mai ka hunona Pake a Haole paha i ke dala, alaila, o ka olelo iho la no ia. " Penei," makehewa ka hoi ka kakou kaikamahine i keia Pake pi, aole loaa mai o ke dala, e oho ka hoi ka mea hunona haole he lino wale no i ka lole, aole no he olelo mai.
            E na makua mai Hawaii o Keawe, a Kauai o Manokalanipo, mai hoomoe i na kaikamahine i ka wa opiopio, mai paulele aku i ka loaa a ka Pake me ka Haole, e noho malie iho no ka pono, mai puni i ka wai o ke silita, aole hoi i ka alohi mai o ka wailiula, aole au e kamailio ana no ka poe kupono, no ka poe kupono ole ka'u e kamailio nei, e like me keia poe makua e hoomoe nei i ka lakou kaikamahine i ke kane Pake, i ka wa opiopio.
            E wiki kaua e ka Nupepa Kuokoa i ike mai ai na hoa lawe nupepa o kaua e noho ana mai Hawaii a Niihau, ka mokupuni o ka hanaio, i ka hana uso ole a keia mau makua e noho nei ma Waialua i Oahu.
W. E. NAWAI. Waialua, Oahu, Aperila 17, 1865.

            PEPE I KE KAA.— I ka poakolu ilio nei oia ka la, 26 o Apelila pepe i ke kaa o Paakaula, he kanaka ku Makahiki oia Me ka poe hui o Wailuku nei, Nahi ko.
            Penei kono pepe ana. Oiai e hele ana oia i ka olelo a kona Haku me kana kaa Bipi i ke kauo Ko, a piha i ke ko hoi mai, a, he wahi hoihona ia he kaolo pali holo kiki akula na Bipi me ke kaa, e hoo ke ae ana ma kumu papali, ike ua Paakaula nei i ka pili loa o ke kaa ma ka pali holo kiki kela maluna mai o ka pali e manao ana e Hooke mai i waho o ka pali, Eia nae, ua haule e kela mamua o ka Huila o ke Kaa, a pii aela ka huila maluna o kona wawae. Ia manawa, ike akula au i ke kaa e holo mai ana aole kanaka.
            Eia ka ! ua eha kela, hoihoi ia mai ana a ko makou Hale, i nana iho ka hana, ua puka ma ka Wawae. Hema e kue ana ke koko, a he mea manaonao no hoi ke ike aku, o keia wahi kanaka he kanaka opiopio nona na Makahiki 13 Nolaila, a oi haalele mai ke kanawai o ke kula iaia Hele e keia i ka makahiki.
Ke waiho nei no oia me ka eha Me kahuna Hooponopono ke aloha nui.
O. S. KANUHA. Esq., Wailuku Maui Apel. 29, 1865.

Haule lio a pakele ke ola.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :
            E oluolu paha oe e lawe aku i na mea hou i loaa ia'u ma ke ahiahi o ka la 29 o Aperila, M. H. 1865 e hele nei. Eia no ia. Ua haule ia kekahi mau mea i na lio ma ke kahua heihei lio ma Maili i Waianae nei, a mai pau koke ko laua ola, he kane, no Keau i Waianae nei, o Kanae kona inoa, a he kaikamahine hoi no Waimanalo mai Ewa mai o Maliana kona inoa. Oiai hoi mamua'e o ko laua loohia ia ana e keia pilikia. Aia hoi na lio heihei e poaipuni ana ma ke kahua heihei lio, me he kaua lio la no ka hoouka kaua, a he wa pokole mahope iho. Aia hoi na lio heihei e kuupau mai ana i ko laua holo mai ka pahu ku mai, no Kawaihapai a no Waimanalo keia mau lio, a i ko laua hiki ana i ka pahu hopu, kahi e moe ana ke kaha, ua lilo mua ka pahu hopu i ka lio o ka Waihapai a pau ia. Holo mai ka lio o Honouliuli me kekahi lio o Kawaihapai, ua lilo mua hoi ka pahu hopu i ko Honouliuli lio, a pau ia. Holo mai he mau lio hou no, ua lilo ka pahu hopu i kahi o laua, a o ka pau no ia o ka heihei, a hoi nui aku la, aia hoi ka la e poeleele iho ana.
Iloko hoi oia wa, aia hoi o Kanae e kakele mai ana i kona lio me kekahi mau hoa ona, mai ka pahu ku mai, ua maikai no ko lakou holo ana, a hala ka hapalua o ke kahua heihei, ia wa i huli ae ai ko Kanae lio i kai me ka ikaika nui o ka holo, aole nae ia o kona makemake, oiai oia e kohi ana i ke kaulawaha o kona lio, me ka hoohuli ae iwaena o ke kahua, aohe wahi mea a maliu ae. Iloko hoi oia wa, aia hoi o Maliana e holo ae ana makai maluna o kona lio, me kona poe hoa, e hoi nui ana i Waimanalo, a no ka ikaika paha o ka holo o kona lio, aole hoi i paa ke kohi mai, a huli koke ae ma kahi e. Ia wa koke no i halawai ai me ko Kanae lio, a hookui pu laua, a hina ilalo na lio a make loa, a haule aku la o Maliana, a haule mai la hoi o Kanae, ia wa i hiki aku ai na lehulehu, aia hoi ko laua mau kino e waiho ana me ka menemene ke ike aku, aole hanu ma ko laua mau kino, ua like me he mea la ua make. O ko Maliana uha hema, ua haki a lewa loa, a ua pohole mai ke poo a na maka. A o ko Kanae kino hoi, aole i mainoino nui, o ke poo a me na maka wale no kai maholehole uuku, koe no ke kino. A he elua hora paha ko laua waiho ana, a hoi mai ko laua mau hanu, aia hoi ke koko e puka mai ana mai ko Kanae waha mai, me he wai la e pu-ai ana. A ike maopopo ae la ke kaikamahine i kona makuakane a me na lehulehu, a hoihoi ia aku la ia me ka naau kaumaha a me ka menemene.
            A o ua Kanae nei, he keiki opiopio no ia i kupono no ka mare. A o Maliana hoi, he kaikamahine opiopio no ia i kupono no hoi no ka mare. Aka, ua pau pu nae laua iloko o keia mau pilikia. Nolaila, e huli ae kakou a nana ka poe i koe ia Maliana ma, a e kapae ae i ka laua mau holo ikaika, e hoi iho kakou ma ka holo maikai. Me ka mahalo.
F. W. KAAWALOA. Kamaile, Waianae, Mei 15, 1865.

He Kanikau aloha no Auamalia, Makakaualii.

He Kanikau aloha no A. Makakaualii e,
Alohi oe —,
Aloha kuu wahine o ka ai uahi ole o ka aina,
Kuu wahine hoomanawanui i ke kau, a kau,
O keia wahi a kaua i noho ai.
Kamau aku ke aho i Ulakoheo,
Kuu wahine mai ka la welawela o Honolulu nei,
Mai ka piina ikiiki o Leleo,
Hoomaha aku i ka wai o Niuhelewai,
A hiki mai no nae ko aloha e uwe no au ;
Auwe ! auwe kuu wahine e.
Kuu wahine mai ka la welawela o Kulaokahua
Oia kula loa a kaua i hele ai.
Hoomaha aku iuka o Kanewai,
O ka'u waiwai ia e malama nei o ke aloha,
Aloha ka hoa pili o ke kane o ka wahine a,
Hoa ohumu o ka po, me ke ao,
Kuu hoa hele o kahi mehameha kanaka ole,
A kaua i hele auana ai i ke kau o ka pilikia,
Pilikia mai loko maeele i ko aloha,
A hiki mai no nae ko aloha e uwe no au,
Auwe ! auwe kuu wahine e.
Kuu wahine mai ke alo o ka Haku kane ole ;
Oia alo alii a kaua i noho ai,
E lulumi pu ai me na ohua,
Me na hoa ai aumeume pu i ka lima,
Oia ai aumeume la, he aloha ia,
Aloha ka hoa pili o ka wahine a,
Hoa moe o ke one olelo pu no me ka wawae,
Oia mau po piha kahaka a kaua i noho ai,
Noho au me ka-u, me ka-lia i ko aloha,
A hiki mai no nae ko aloha e uwe no au,
Auwe ! auwe kuu wahine e.
Kuu wahine mai kela aina ua nui o Hilo,
Oia aina koekoe a kaua i noho ai,
Ke nana'ku i ka ua ma ka moana,
O ka nihi mai ma ka Lae o Leleiwi,
Hoohanini iho la iluna o Punahoa,
E hoa ae ana au i ko aloha, aole e pau,
O ka hanini wale no ia a ka waimaka,
Noho au me ka-u, me ka minamina ia oe,
O oe ka kai niau hele iho nei,
A hiki mai no nae ko aloha e uwe no au,
Auwe ! auwe kuu wahine e.
Kuu wahine mai ka ohia loloa o Panaewa,
Ke nana ae i na lehua paio me ka lewa.
Hoolohe aku kaua, ka leo o na manu,
1 ke kani hone mai i ka pua o ka lehua,
He lehua ko aloha, he lei nani ia i kuu manao,
He lei haule ole i ke Kau, a me ka Hooilo,
Akahi paha uanei Kau e hemo ai,
Ua wehe mai nei oe haalele i ka pili a kaua,
Noho hookahi au me ka-u, me ka minamina ia oe,
I hiki mai no nae ko aloha e uwe no au,
Auwe ! auwe kuu wahine e.
J. H. K. WAHINEALOHA. Ka-pa-kula-alii, Honolulu, Mei 15, 1865.

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER, — Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST. — Wailuku, Maui. C. H. WETMORE, — Hilo, Hawaii. J. W. SMITH, — Koloa. Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
            HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila ma ia mai e ae kekahi, e like me ka lepo pou, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
            O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
            Eia hoi kekahi. O ka laau ka pono keia i ka pau pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na nea like.
            Penei no e inu ai i ka laau hoopaia Naio me na Koe.
            Ina no kamalii, e haawi aku i hookahi kupakolu o ka paua ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki eono, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka na kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ka o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono oe elima inu ani i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
            E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
            He laau maikai a oluolu hoi kela no ka Hi, ka Nahu, Nalulu. Wela o ka Houpo, Haoa, Huapailua wale, Luai, Luai moku. ono olo i ka ai, Nahu me ka awe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia hana.
            Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi hiki i ka iwakalua ka pono.
            Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a akaa a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
            A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku. (a like a like me ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha, elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
            I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua kumu kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau hua'ale Ola. a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i kumu e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia laau hoopaa hi.
            Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hoi aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
            Aohe a makou mea e noi aku ai i ka ka hui uku hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, i hoike aku ai i ke oia o na mea a pau i hoakakaia oa kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hooia i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he mai wale ; a o na mai Hukii no ho i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai la.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU ? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALILI? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola o ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
MAI o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
            (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne. he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe ae ke mai i nele ka makekemake i na laau hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
            Me ka hiki ke hoola'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no
ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
            (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.) O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pu ia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau KAIO me na KOE A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI, KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO, MAI KUNA,
MAI WAHINE, a me ka MAI HOOPAILUA.
            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO.
162-1y