Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 21, 25 May 1865 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 21. HONOLULU, MEI 25, 1865. NA HELU A PAU 182.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

MA KE KUAI !

                UA LAKO AU I NA KUKA PAINA ELEELE maikai, he hookahi haneri. Mai ka Umikumamalima aku a ke Kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na Kuka maoli, na Koheoheo, me nu Kuka Holoku.
            He mau lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki i ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
            O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai, aohe aie, he dala kuike wale no.
H. McDONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 176-3m

OLELO HOOLAHA.

                UA HOOPII MAI O NALEPO (W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE   k ) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 3 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Feb. 20, 1865. 169-4m

HALE PAI KII.

                AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepa Kii hookahi. A elua wale no dala no ke kii aniani.
H. L. CHASE (Keiki.)
174-6m Mea Pai Kii.

KUOKOA HUMUHUMUIA.
EKOLU BUKE — BUKE 1, 2, A ME 3

                He Umi kala ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.50. E ninau ma ka Hale buke o H. M. WINI.

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2


Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.

Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.

Ko Olelo Ao Liilii.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Anesona Moolelo
No Hawaii nei,
HELU 16.
NO KAUAI. NO KA HOLO ANA,

                Ua pono loa ka hele kaapuni ana ia Kauai mamua o ke kaa hele ana ia Oahu, aka, ua hana iho au e like me ka mea i hoikeia ma ka hoikehonua. O Kauai oia ka palena loa o na mokupuni nui ma ke Komohana-Akau. O ka loihi mai Oahu aku a hiki ilaila he haneri mile.
            Iwaena o na pilikia i loaa i ko kakou mau hoahanau i na la i hala aku, ua loaa kekahi pilikia ia lakou, oia hoi ko lakou holo ana maluna o na moku kuna liiliii piha unu i na ohua mai kekahi mokupuni aku a kekahi mokupuni. No keia mea, ua olelo mai lakou aole o makou manao no ko makou ike ana i ke " Kilauea." He mea nae kekahi e pili ana meia ma ka moku " Annie Laurie," he wahi kuna uuku e holo ana mawaena o Honolulu a me Kauai, i ka wa i pa pono mai ai ka makani mamua mai me ke kai kupikipiki-o, ua waiho iho makou i ka mai a ke poluea ma ka oneki no na po elua a me ka la hookahi. He wahi epaepa uuku ko keia wahi moku, a i ole ia e loaa no ko makou hebedoma okoa ma ka moana. Ua hoike mai ko makou Kapena me ko makou mau hoa eemoku i ko lakou lokomaikai. O na hoahele o makou ma keia hele ana, o Rev. Mika Kowini ame Mr. Waela ka hunonaa Kauka. I ko makou holo ana'ku o Mr. Wale ke Kuhina o ko na Aina e o ke Aupuni ko makou hoa eemoku i holo pu aku ai. E holo ana ia e nana i kana mala ko ma Hanalei. I ke kokoke ana i ko makou wa e hoi mai ai, hoouna lokomaikai mai la ia ma ko makou wahi e ee aku ai i kekahi waapa ona i kii mai iaia. Malaila ko makou wahi i halawai ai me Mika Ioane (Johnson), Mika Wilikoke, a me kana mau keiki me na lio no makou e holo ai i Waioli, aole i mamao loa aku ia wahi. Ua olioli makou i ko makou ike ana i ke ano oluolu o keia mau ohana a i elua, eia nae ua pokole ka manawa, aole i like me ka makou mea i manao ai.

NO KA MOKUPUNI O KAUAI.

                Ua haiia mai o Kauai ka Mokupuni momona loa o ia Pae Aina, a ua maopopo no ia'u oia no ka aina kahiko o lakou mai ka manawa i laha ai o ka pohaku pele. Aka, ua olelo iho ka mea ike i ka nana pohaku, o keia ka mea nana i hooiaio iho o na lua pele i pio e.
            " O na mauna me na awawa ua paa pono i na ululaau, a o ke kula palahalaha kiekie ka mea nana i hohola aku a laula ma ka aoao Hema, Hikina, a me ka aoao Akau o ka mokupuni, he kula mauu a he kula uluhe, i hoomalumaluia e na ulu hala me na ulu kukui. O na aina haahaa o ka mokupuni, aia no ma ka aoao e pa mai ai ka makani ma na mauna, a he kumu no keia e lawa kupono ai ka momona o keia mokupuni. O na wahi kiekie me na kula mauna palahalaha ma ka aoao Komohana, aia no ma kahi ua mau a me kahi e hoopoluluhi mau ai na ohu. O na piina, ua kahakahaia i na wailele kuakea, a e kahe pololei ana maluna o ka ili o ka honua. I kekahi manawa ua tausani na kapuai e haule iho ai ka wai, i kahi wa, elua a ekolu tausani. Ua lako pono loa ia i ka wai, a he kakaikahi loa ka wa ulu ole o na mea kanu ma na aina haahaa. O ka apana, wale no o Waimea ma ke komohana-hema kahi i like ole me na mea i haiia; no ke kaa nae paha ma ka aoao lulu."

NO WAIOLI.

                Ua hoomakaia ke kulana o Waioli i ka makahiki 1834 e Mika Alekanedero, a malaila kona wahi i noho ai no na makahiki eiwa. O ke kii i hoikeia maanei no kekahi ulu kukui mai kai i ao iho ai o Mika Aledanedero i na kanaka malalo o kona malu i ka makahiki 1840 ua kopeia mailoko mai o ka " Hui Imi o Amerika Huipuia." He kakaikahi wale no na wahi e like me keia i kupono no ka haipule ana. E ikeia no keia anaina ma ka hui ana me ke anaina i hoonohoia ma na pahoehoe pele o Hawaii, he umi makahiki mamua aku e like me ka mea i hoikeia e Mika Eliki. O ka mea nana pono loa e ike noia i kahi ano iki ma ka lole o ke anaina o ka wa malamalama iki o na kanaka.
            Mahope iho o Mika Alekanedero o Mika Roela ka mea i hooikaika iho malaila a hiki i ka makahiki 1846. I ka makahiki 1837 ua noho iho o Mika Ioane ma ke ano kumukula, a mahope iho oia ko Mika Roela hope, a oia no kai hookahunaia ma ka noho kahu ana no ia kihapai. Mahope iho, lilo ia Mika Wilikoke ko Mika Roela wahi, a i ka manawa a makou i hiki aku ai, he Kula wae kana nona na haumana he kanahakumamalima. Ua aneane iwakalua o kana mau haumanana mua i lilo i mau kumukula ma Kauai a me Niihau. I ka papa Hoonaauao kekahi hapa o kona uku no kona ao ana i ka olelo Beritania i na keiki. Mamua iki aku, ua puhiia kona halekula e kekahi kanaka kolohe, aka ua hoolako mai no nae ka Papa Hoonaauao i na mea e paa hou ai ona halekula nona. Eha haneri me ka iwakalua kumakahi ka nui o na hoahanau ma ko Mika Ioane ekalesia, a he hale maikai no hoi kona no ka haipule ana.

KA MALA KO NANI MA HANALEI.

                Mahope o ka'u haiolelo ana i ka Poakolu, ua kauohaia mai makou e Mika Wale e makaikai i kana mala ko kaulana. Ua lohe pinepine loa au i ka nani o Hanalei, a he mea moopopo oia no kekahi o na wahi i alohaia ma ia mau mokupuni. He nani loa ke nanaia mai ka hale wiliko mai. O na kuahiwi ma kahi loihi, he mea mau no ka uliuli ma ka aoao makani ; a mawaho mai o lakou, pu-a mai la keia awawa hoalohaloha me ka muliwai, a me na aina waiwai i paa pono loa i ke kanu ia i ke ko. Ua laweia ke ko maanei a mao ; a e lawe ana na iwakalua kanaka i ke ko ma ka hale wiliko hou ma ke kae o ka muliwai, a mailaila aku e laweia ai a na moku maluna o na kao. Ma ka hale wili ko, ua makemake loa makou e ike. Ua hoopiha mau ia na wili i ke ko e ka mea lawe ko, a ma kekahi aoao o ka hale e hemo ai ke ko i pau ka wai. Ua ikaika kupono no ka enekini (engine) no ka hoouna ana aku i na galani wai ko eono haneri i ka mea hoomaikai iloko o na minute he iwakalua. Ua oleloia o keia wili ko kumukuai nui ka wili i hololea ma ia mau mokupuni, a ua ike makou i ke ano o ka hanaia ana o ke ko mai ka manawa i u-iia ai ke ko a hiki i ka wa e ho-oia ai iloko o na barela, a kaupaona ia a hoailonaia no ka hoouna ana aku ma kahi e.

KA MOMONA O IA APANA.

                " Ua hooma-uia ka aoao hikina o ka apana o Hanalei i na kahawai aole i emi iho malalo o ka iwakalua. O ka nui o keia mau kahawai ua nui no a ua kupono ke kapaia he mau muliwai, a e hiki no ke hookaa i na wili. Ua pii ae ke kiekie ma ka ekolu a ka ewalu haneri kapuai ke kiekie maluna o ke kai ; a he kanalima tausani eka aina i kupono no ke kanu ana i ke ko, ka pulupulu, ko-lu (iniko), kope, kulina, papapa, laau kilika, a me na mea kanu o kela ano o keia ano. I keia manawa ke ulu nei ke kalo, ka uala, ka uhi, ka niu, maia, maia popoulu, na ipu pu, na ipu aiwaha ; ka papapa, ke kulina, a me ka niu. Ua ulu wale mai no ke ko. Eha ano o na laau kilika, ke kilika Pake, ke kilika muleticala (multicaulis) ke kilika keokeo a me ke kilika eleele. O ke ano hope loa he lau liilii kona. O ke ko me ka laau kilika, oia hoi ke kilika Pake me ke kilika muleticale, oia na laau ulu mau ma ia wahi. O ka laau kilika ka mea hikiwawe loa o ka ulu ana, a no ka lulu o ia wahi, nolaila, ua ulu loa ae. O kekahi mau lau o ke kilika muleticale ua nui loa, ua hiki i ka umikumalima iniha ka loihi, a umikumalua ka laula."— Hui makaikai o Amerika Huipuia buke IV aoao 70.

HANA ALOHA.

                Iloko o ka hebedoma hookahi e hoi hou mai ai ka Ane Laulie (Annie Laurie). Nolaila ua awiwi iho makou e haalele ia Waioli, oia hoi ma ka aoao akau o ka mokupuni no Koloa, ma kekahi aoao, he kanaha mile ka loihi. Ua maikai ke kakahiaka o ko makou hele ana, a ua hele pu mai me makou o Mika Ioane, me Mika Wilikoke, a me kekahi mau kanaka opiopio elua. I kekahi wa, ua waiho hamama pono mai ke awawa o Hanalei me kona nani lua ole. I ke awakea, ua hooleleia ko makou mau hauli. Ia makou i hiki aku ai i kekahi halekula e kokoke ana ma kekaki wahi kauhale o Koolau, puka mai la ke kumukula iwaho, a hahai mai la no na haumana iaia me ka hookaawale ae no nae i ke alanui no makou e hele aku ai. I ko'u ike ana aku i ka lakou hoailona o ke aloha, ua lele iho au ilalo, a ike aku la au i kekahi wahi kaikamahine uuku, oia ka mea uuku loa o ia poe, me ka alani, hookahi ma kahi lima a hookahi ma kahi lima. Ua nunui keia mau alani kupono no nae iaia ke paa me kona hoomakaukau e haawi mai ia'u ma ke ano makana mai ke kula mai. Ia wa, himeni ae la lakou i kekahi mau himeni ma ka lakou olelo, a mahope o ko lakou aloha ana mai, hoi aku lakou i ka halekula. Ua olelo iho o Mika Kowina, oia kekahi mea iini loa ana i ike ai ma keia pae aina.
(Aole i pau.)

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXXII.
KA LILO ANA O KE AUPUNI O KUPIKOLANIKA-
WEO IA KEPAKAILIULA, A MALUHIA IHO LA NA MAKAAINANA MA KA NOHO ANA.

 

                MAHOPE IHO O KA MAKE ANA o ua'Lii nei, lilo ae la ke Aupuni ia Kepakailiula, oia ka lua o na Aupuni i lilo ia ia ma ke kaua ana i Kahiki. Nolaila, puni ai na moku, na aina i keia Alii mai Hawaii nei a hiki aku i na Pea-kapu o kukulu o Kahiki, mamuli nae o kona ikaika maoli, a me kona ano Akua, a me ka Mana nui i loaa ia ia. Oia hookahi ke Alii o Hawaii nei, i oleloia he Akua, no ka mea, o keia Alii, elua io no ona mana, he mana Alii ka mua, a he mana Akua ka hope.
            A maanei hoi ke olelo hou nei kakou no kona noho ana i ke Aupuni me kana aikane mahope iho o ka make ana o ua'Lii la. A ua loihi no ka noho ana a ke Alii i ua Aupuni la, ua alua makahiki paha ka loihi. Eia hoi ka mea kupanaha no Hawaii nei, he ulaiana Makaainana o Hawaii, o Maui, a me na'Lii pu.
            E haalele ae kakou ia, a e olelo ae kakou no keia iwaena o ko laua wa e noho ana me ke aikane. Ua olioli no na makua no ka lilo ana o ka laua keiki i Alii no ua wahi la, mai a Kepakailiula aku, no ka mea, akahi no a ikeia keia he Alii Nui i ka wa i haule ai ka Aha ilalo, maopopo i na mea a pau he Alii Nui. Iwaena nae o ko laua noho ana, ua maikai.
            Ma ia hope mai, akahi no a olelo aku ke aikane ia ia nei, no ka pau loa o ko lakou waiwai i ka lilo aku, mamuli hoi o ka manawalea wale aku no, me kona manao iho, oia ke kumu e loaa mai ai iaia na pua ala o Ainahau, ka mea hoi i hoonani iho i na pua o ua Aupuni la.(He kaikamahine i oi kona nani mamua o na wahine oia Aupuni) He kaikamahine oia i ike ole i ka hana haumia, i ka mea hoi a kona makuakane i makemake ole ai, a ua paa mau oia i ka Palama ia. A ua kau iho ka makuakane i ke Kanawai paa, "Ina e haule kana keiki i ka haumia, alaila, e aho ka make ana ona, a me ua kaikamahine la." Me ka olelo iho no o ka makuakane, " Aia kau kane e noho aku ai a he kane no ka hikina a ka la i Haehae, no ka aina i Hawaii-kuauli, alaila o kau kane ia. Alaila, maikai, aole oia e make, a me ua kaikamahine nei."
            I ka manawa i lohe ai keia, (Kepakailiula) ninau maopopo hou aku la keia i na makua, a ua ae mai no na makua, me ka olelo mai " Ua nui loa ko maua poho i ua wahine la mamuli o ka makemake o ko kahu aikane. A no ia poho la ea! pilikia makou e noho nei, akahi no a loaa ka pono ia oe e ke Alii, i kou hiki ana mai nei a loaa maua." Alaila i aku la o Kepakailiula ia laua, " Ae ! o ua poho la o olua, e hoi ana ia a oi aku." Ia wa o lakou i noho pu iho ai, iloko o na manawa loihi, ua hookoia ka olelo a ke Alii.
            I kekahi la'e, he awakea ia, koi aku la ke Alii i ke aikane e hele i ka makaikai, a ae mai la ke aikane. A o ko laua hele mai la no ia ma ke kula oneanea, lepo ula e like me ko Ewa lepo. A ia laua nei e hele ana, hiki aku la laua ma ka Puu kaua. A o ka noho iho la no ia malaila e hoomaha'i. Ia laua e nanea ana i ka olu kohai o ua wahi nei, a me ka lawe ana mai a ke aheahe makani he pilipiliula mai ke komohana mai, e lawe malie mai ana hoi i ke ala a me ke onaona o ka nahele o ua wahi la, a he mea oluolu ia imua o ko laua mau maka. A no ia nanea ana o laua i ka oluolu, pauhia iho la ua aikane nei e ka hiamoe nui, a mahope puoho ae la he moe kana.
            Ma ka moe a ua aikane nei i moe ai ma ka hihio, " Ike aku la ia, ua ku mai ua kaikamahine la imua o laua nei, me ka honi aloha ana i ke keiki Kepakailiula, a mahope iho hoi, hopu mai la oia i kona lima akau a puliki iho la, a puoho ae la.
            A pau ka hai ana'ku o ke aikane i ke Alii i ka moe, hoike mai la kela, " Ae ! he oiaio kau moe, alaila, he oiaio e hui ana paha au me ia, aole paha. Aka nae, o ko mea i ike aku la no kuu honi ana mamua, e lilo ana no ia na'u, a mai a'u aku hoi e loaa'i kau.
            Alaila, hoeu ae la laua nei e hele aku, a hiki ilalo o ka pali, he puu lepo ia, o ko laua nei hele aku aku la no ia a hiki i ka mana huina o ke alanui e hiki aku ai i ka hale o ua kaikamahine la, aka, olelo aku la ke aikane, " Aia ka hale o ua kaikamahine la ke ku mai la."
            Alaila i ae la ke Alii, " Heaha la hoi auanei ka hewa, haele aku kaua ?" A o ko laua nei hele aku la no ia, a hiki i ua hale nei o ua kaikamahine la. Ia laua nei e ku aku ana ma ka puka, ia wa no, kiei mai la oloko o ka hale, i ke ku ana'ku a keia keiki kanaka maikai, me kona kapa Ahuula, i hele a memele maikai iho ka hulu o ka mamo. Oia hoi ko Hawaii nei kapa Alii i ka wa kahiko, a hiki mai ia Kamehameha I.
            Ia manawa no, haka pono mai la o loko o ka hale ia ia nei, i ko ia nei ku maikai aku, pali ke kua, mahina ke alo i ua mea o ka ui, a me ka nani o ke keiki Alii o ka Hikina. Ia manawa, hea mai la na mea a pau o loko e komo, i aku la laua nei, " Ae ! e ku ae hoi mawaho nei a pau ka wela, alaila komo aku maua." I keia wa hoi, ua hiamoe ua kaikamahine la. A i ka lohe ana i ka leo o loko e koi aku ana e komo, alaila ala mai la ua pua la o ke kihapai o Edena, (ua kaikamahine) la mai kona hiamoe ae, a nana mai la iwaho, e ku aku ana keia keiki ui, a kanaka maikai i hele a ai ka manu iluna, ia wa no hoi ala loa ae la oia a noho mai la iluna, a hea mai la ia laua nei e komo aku iloko, a ia wa no hoi komo aku la laua nei iloko o ka hale a noho iho la iluna o kekahi holopapa.
            Alaila i mai la ua kaikamahine la (Kaonohimakaokalani kona inoa,) he kaikamahine i hoohaumia ole ai, a hiki wale i ka wa i hiki aku ai ka eueu o Hawaii'kuauli i o na la, ia manawa no hoi, ua piha kuliu loa o loko o ke kaikamahine i ka makemake ia Kepakailiula, ka mea nona ke kaulana mau, nana i nai kela aina polikua a Kane, ka mea hoi nana i hehihehi ke kapu o kukulu o Kahiki, a hiki wale i ka lilo ana o Aakea ke kaikamahine oi kelakela o ka nani lua ole, a me ka ui o ke Aupuni kanaka ole o Kuwahailo, o kona makuakane ia.
            Ia wa no hoi, launa pu laua me ua kaikamahine nei (Kaonohimakaokalani) ma ka olelo ana, me ke kauoha mai o ua kaikamahine la iaia, e naue aku ma ia po, i ka wa e kani hone ana ka leo o na manu maluna o na laau, a ua ae aku no ke Alii, me kona manao i na e ae mai kona mau Akua ia ia, oia hoi o Lonoikaouoalii a me Kailikumoku, alaila launa laua, a i na aole e ae mai, aole no e launa laua ma koohui ana ma ka wa pokole.

MOKUNA XXXIII.

                KA HOOKO ANA O KE AUI I KE KAUOHA A KE KAIKAMAHINE (KAONOHIMAKAOKALANI.) Ma ia hope iho, ua ae mai no na Akua o ia nei, a ua naue aku ke Alii ma ka hale o ua iwa kiani la o na pali, oia hoi o Kaonohimakaokalani, me ko ke Alii hookipa maikai ia ana e ua kaikamahine la, a malaila oia i hooluolu iho ai ia po, me ka ike ole mai o na mea a pau o loko o ua hale nei. A ua hooko ia ka makemake o ke kaikamahine, a ma ia po no a ao ae, o ka pau no ia o ko ke Alii manao ana no ua kaikamahine la, a ma ia hope iho, lilo ua kaikamahine la i ke aikane, ka mea hoi i piha kuliu mua i ka makemake i ua kaikamahine la, a o kana wahine iho la no ia, a lilo laua i kane a i wahine, a akahi no a hookoia kona iini nui no ua kaikamahine la. A o laua iho la no na Alii nui o ia wahi, i ka wa i lilo ai oia Aupuni ia Kepakailiula ma ke kaua ana, a ua pau na poho a pau o lakou i ka hoihoi ia mai.
            Maanei kakou e nana mai ai i ka hana a ke Alii nona keia Moolelo. O ka manawa a lakou i noho ai me ke aikane, a ma ia hope iho, holo hou aku no keia a hiki i ka aina o Kealohilani, he aina kamaniha, he aina Akua no, a malaila no i halawai mai ai kekahi elemakule, a hui kino laua i kahi hookahi. Ninau mai la ua elemakule la ia ia nei, " E hele ana oe i hea ?" I aku la ke Alii, " E hele ana au i ka makaikai, a me ka huakai hakaka," i mai la ka elemakule, " Ae, o oe no o Kepakailiula ea ?" " Ae, owau no," wahi a ke Alii.
            Alaila i mai la ka elemakule, " Ae, o hele, aohe a'u wahi makana ia oe e Kalani, owau wale iho la no ia la." A pau ka laua kamailio pu ana, i mai la ua elemakule la, " Ae, i na i hele oe a hiki aku i ka pali nui la, he kaulu ia, lele iho oe a ku ilalo iho, iwaena kona o ua pali la, kahea iho oe, e ka poe o lalo nei la e ala, pela oe e hana ai, alaila ka hoi ku mai lakou iluna, a haliu mai e nana ia oe, mai hele loa oe me ka naaupo o make oe auanei oe." Alaila ae aku la keia ; a o kona hele aku la no ia a hiki iluna o ka pali, i nana iho auanei ko ia nei hana, iuiu o lalo, o ko ia nei lele iho la no ia a ku i ke kaulu, kahea keia ia lalo e like me ka mea i hoikeia maluna.
            A ku iho la keia a nana'ku, ua paapu loa mai la hoi o lalo i na Akua, aole o kana mai o ka nui, o Kini, o Kalehu, o Kamano o ke Akua, a me ko lakou Alii nui kiekie, o Waa kona inoa, a i ka ike ana mai o na Akua ia ia nei, ua puni koke keia ia lakou. Aole wahi o ke ola e pakele ai, a i ko ia nei puni ana, ia manawa no pule aku la ua'Lii la i ka pule. * * * * * * Ia manawa no, kahea ae la ua alii akua nei, (Waa) " E ! e kini o ke akua, e ka lehu o ke akua, ua oki, e papapau ana kakou i ka make, no ka mea, ua hoohewahewa kakou, o Kepakailiula keia," ia wa no, e luku aku ana keia i ka nui o na akua, a koe aku, o uo alii akua la, a me na wahi akua uuku, a o ka hele aku la no ia o kamahele.
            Ia ia i hele aku ai mailaila aku, lohe ae la keia he leo e pane mai ana me ke kupinai launa ole, a ku iho la keia e hoolohe ana, a lohe pono oia he leo e pane mai ana ia ia nei, " E ka Mamo Lani a Hina e ku iho," a a ku iho la keia ilaila a liuliu, aohe leo hou i pane mai ia ia nei, a huli hou keia ihope e hoi aku a hiki i kahi o kahi waa o ia nei i kau ai. Eia hoi, aohe kanaka, aohe hoi he akua i halawai mai me ia nei, a hiki wale i kahi waa oia nei i kau ai, a eo iho la ia a holo aku la ma kekahi aoao o ka aina o Kealohilani, he aina maikai, he oneanea wale iho no.
            Ia ia i pae aku ai ma kakahi aoao o ua aina la ; a i kona hele ana'ku, he loihi ia wahi, a hiki aku la ia iluna o Kanikaniaula, he heiau ia na ko laila Alii, e wehe ae ana kai o ke ao. A malaila oia i noho iho ai, a hiki ae la ka la, a nana'ku la keia, he kuono aina, a he pali ma kekahi aoao, a he uluniu nui hoi e ulu ana mai ka ae one mai a hiki i iluna o ka pali, me na hale nui eha e ku ana ilalo o ua pali la, he mau hale nui launa ke nana'ku.
            Ia ia i hiki aku ai ma ka welelau o ka pali, aohe alanui e hiki ai. Aka, iho iho la oia ma kekahi kaulu pali kiekie, o Hanokaeho ka inoa i na kamaaina, a ma ka niu kona iho ana a hiki i lalo.
            A i kona hiki ana i lalo, hele aku la ia a ku mawaho o ka hale, ia ia e ku ana, aole nae he leo o loko, a hele ae la keia a kiei mai ma ka paku, ina na mai auanei ko ia nei hana, aohe hale, ua hihiia e ka pohuehue o loko, ua ulu ka nahelehele a puni ka hale, no ka mea, ua holo mai ke Alii i Hawaii nei ma Waipio i Hawaii. Oia ka poe i hele mai e imi i wahine na ke Alii o laila i oleloia ma ka Moolelo o Hainakolo, a pela aku no.
            Ia ia i ike aku ai i ka hale, aohe nae he kanaka, hele hou aku la no keia he hale, oia. hookahi no, hele aku ana no he hale hou, a ua like no ke kanaka ole, pela a pau na hale ekolu, aohe no he kanaka. A hele hou aku la oia i ka ha o ka hale, a ku ana keia mawaho, a i ko ia nei nana ana'ku, e noho ana iloko he luahine, a he elemakule, a me ke keiki ui a kanaka maikai hoi i like a like me Kepakailiula. He keiki Alii no hoi i like a like na moo alii me ko ia nei, i like na kupuna. Aka, hookahi no kupuna oiaio o Hoohokukalani, oia no na kupuna o na'Lii. A o ka inoa o ua'Lii la. o KIHA no ia, ia ia nae e ku aku ana, hea mai la na elemakule, " E komo mai maloko nei, oiai ina he Alii oe, a he Lani oe, alaila hiki no ia oe ke komo mai ?" Ae aku la no hoi keia, a i kona komo ana iloko, aia hoi e kau ana keia Aha i kaupaku, na ka elemakule no nae i kau iluna, a i ko ia nei komo ana iloko, hoala ana ka Aha i lalo imua o ke Alii kamaaina, a imua hoi o na maka o na elemakule. (Aole i pau.)

He mau Ninau Hoomanao.

                I ka poe koho ninau mai Hawaii a hiki aku i Niihau ; ia oukou ka iini nui e wehe ae i na pani o keia mau Ninau. Aka, nae ka lanakila o kuu manao e hiki no i na hipa huhu nolunolu o Paupau ke wehe ae a me lakou la ae no hoi.
1. Heaha ke Ki o ka Enekinamahu o ke kanaka ?
2. Heaha ka hewa a ke Akua i ike ole ai ?
3. Heaha ka hoeuli no Adamu i pono i ka manao o ke Akua no ka Lahui ?
            He mau ia mau wahi kui ohikihiki niho i pau ka-ulu. E nanea ai mahope iho o ka ai ana.
A. KALAULI.
Honokaupu, Honolulu, Mei 16, 1865.