Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 21, 25 May 1865 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 18.
KA PULE ANAANA.

                Eia ka hana mua, o ke ao ana a loaa ka pule a ailolo, a mahope o ka lolo ana, kia ka pule. Kia i ke kanaka make ke kanaka, kia i ka pohaku naha ka pohaku, kia i ka laau e ulu ana maloo ia laau. Mahope iho anaana i ke kanaka make ke kanaka. Eia kekahi, elua ano Kahuna anaana, he Kahuna uhau hui kekahi, he Kahuna aihamu kekahi. O ke Kahuna uhau hui, oia ke Kahuna kui ke awakea, a ke kapuahi kuni i ke awakea, hahau ka hui i ke awakea, anaana i ke awakea, ike na kanaka he lehulehu. O ke Kahuna aihamu, he ohi maunu ia, he anaana malu kana, he kuhalahala i ka hai loaa. Eia kekahi, ina make kau mea aloha, he kane paha, he wahine paha, he keiki paha, alaila lawe ka alana i ke Kahuna anaana, he puaa paha, he aahu kapa paha, i ka manawa i lawe aku ai ka alana, ike mai la ke Kahuna i ka uhane o ka mea nana i anaana, i mai la ke Kahuna, " Ua make, eia no la he hoa ai pu no nou. O hoi a popo hele aku au, i ke kakahiakanui, kii mua'ku oe i aunaki, i akia maka, i hui kukui, ipu awa," kakahiaka'e hiki mai ke Kahuna, hia ke ahi, o ka akia maka, o ka aunaki ia. O ka pule o ka hia ana o ke ahi, penei no ia :
            "Hia ihea ke ahi e Lualuapuamanono — e ? Hia i ka akia awa ke ahi e Lualuapuamanono — e."
                A a ke ahi, pau ia pule ; hahau ka hui, olelo mua mai ke Kahuna, "I hahau au i ka hui a i lele iwaho, i make ia waho, a i lele iloko i make ia loko." A pauia, kiola ka maunu iloko o ke ahi, ka lauoho, ka luai. Kahea i ke akua anaana ia Uli.
" E Uli — e, e ike oe i ka mea nana i anaana o A,
Ku mai oe e Uli kane me Uli wahine,
Huhume i kou malo, kakua i kou pau,
Pakohana, Kahuna anaana,
He manamana ka lima,
He manamana ke oho, he pulepule ka ili,
Ka auki o Naueue,
E mai ka alae a Hina,
E mana o paehele kau la i holo — e,
Make i kapuahi o Uli,
A na maka o Kukoae, A ka Alaenuiahina, piopio, aiai,
Ina mai la ke iho aku la,
Halo i ka haka a ka po,
Kuua'ku ilalo io Milu la,
Ninau mai o Milu, heaha ko luna ?
He kapuahi ko luna, he kuni ko luna,
He anaana ko luna." pau ka anaana, kiola ka hui iloko o ke kai. Hai mai ke Kahuna i ka mai e make ai, " He luaikoko, he pupule." NOA PALI.

 

NA KUAHU, NA HEIAU, NA LELE, A ME KO
LAKOU MAU MOHAI.

 

                He nui wale na Heiau a ko Hawaii nei i nana'i, a he nui wale no hoi na mohai i kau ia maluna o keia mau Heiau e waiho nei mai Hawaii a Kauai. Kinikini a lehulehu wale. Me ka nui o na akua a me na'Lii Aimoku, pela ka nui o na Heiau, a me ka nui o na Heiau hoomana ; pela no hoi na mohai i hoomakaukauia no ia mau Heiau.
            O ka Heiau, he wahi hoomana ia. A penei ke ano : O ka Heiau, oia ke kahua o ka anuu, oia ka paepae e komo ai i ka Heiau. O ka Lele, oia kahi e kau ai ka maia, ka puaa, a me ke kanaka. He wahi haka keia e ku ana mawaena o ka Heiau. He wahi kiekie no, he wahi kapu loa ke hai ke kanaka. O ke kuahu, he wahi e waiho ai na mea ai a ke akua, ka awa, ka niu, a pela aku no.

NA MEA HOOMAKAUKAU NO KA HEIAU.

                O ka hoomakaukau ana i ka Heiau, na na 'Lii wale no ma o ke Kahuna la. Na ke Kahuna nui nae e kuhikuhi i kahi kupono, a e paipai aku i na'Lii e hana, a e kukulu i mau Heiau.
            Eia ke kumu o ko lakou manao i hana'i i keia mea he Heiau. He hana ana i kekahi mea me ka manao i kekahi pomaikai i loaa mai — Oia ka Ai ana i ka aina, a me ka pakele i ke kaua nui ana me na'Lii. A eia kekahi. He manao hookiekie iloko o ke Alii Nui. E olelo ana " he oi aku ka mana o ke Akua o kona Heiau mamua o ko kekahi Alii."

NA HANA E PILI ANA I KA HEIAU.

                Pii iuka e oki i ka ohia, o ka inoa o keia pii ana, he " malukoi." A he kapu keia pii ana a hiki i kahi o ka ohia, ina e oki aku ke koi, e hoomoe pu me ke kanaka, a moku ke kanaka, moku pu me ka laau, a ua kapaia keia kanaka no Mauhaalelea, a hoi mai, kukulu ia ka Heiau. A paa ka Heiau, alaila kai ka Aha Kapu, a makaukau ka puaa, ka niu, ka ia ula, ame ke kanaka i mea mohai no ka Lele imua o ke akua, alaila pule ke Kahuna, (Aole i paa ka pule,) a pau ia, noa ka Heiau.
            Eia kekahi mau Heiau a'u i lohe. No Hawaii, o Puukohola, a me Mailekini.
            Ko Wailuku nei : 1 Papanene, aia i Ka pukaulua.
            2 Malaehaakoa, aia i Paukukalo.
            3 Pihena.
            4 Waikamakeha.
                5 Pohakuokauhi.
                6 Lelemako.
                7 Leleahena.
                8 Kuemanu.
                9 Kawelowelo.
                10 Manene.
            Kealakaihonua, no Waihee.
                Oloolokalani, " "
                A he nui wale aku no. KAAWA.

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, MEI 25, 1865.

 

Na Kula.

                Ua oluolu " KE AU OKOA" o ka la 22 o keia malama e olelo koikoi mai ia makou no ko makou manao pepa o ka pule i hala iho nei. E like no me na mea a pau e pane hikiwawe ana iloko o ka huhu, ua olelo naaupo ua Au Okoa nei, me he mea la no ke Au naaupo.
            Ke olelo nei ua pepa " Au Okoa" (a me kana poe hui, e hookolokolo ana ka lakou i ka mea nana i kakau ka manao pepa o ka " NUPEPA KUOKOA," a i " ku ka hewa," ninau hookohukohu lakou : " Pehea la ?" Aole o makou makau i ka hookolokoloia, ua makaukau makou no ia, Aka, ke hoihoi aku nei makou i ka ninau a ua Au la iaia iho, penei : A i ku ka hewa iloko o keia hookolokolo ana i ke Aupuni, a i na Kuhina haole paha, " alaila, pehea la?" Wikiwiki anei " Ke Au Okoa" i ka hookolokolo ia lakou ? E like me kona wikiwiki i ka hookolokolo kumu ole i kekahi poe.
            Ano, e nana kakou i ka oiaio ole o na olelo o ua pepa la. Ke olelo nei ia, ua hoolaha makou : " E hoopau loa ana ka, ke Aupuni i na kula o ka lehulehu ;" alaila, ninau hookamani mai, " Aole anei i ike ua mea la nona ka manao pakike, he oiaio ole kana olelo imi hala ?" Kahaha ! he " Au" ike poaeae anei keia ? E nana pono iho ka poe heluhelu pepa i ko makou manao pepa o ka la 18 o Mei, mai ka hopunaolelo mua a hiki i ka huaolelo hope loa. Auhea na huaolelo a " Ke Au Okoa" i kapili mai ai ia makou, me ka i ana ua hoolaha ka makou " e hoopau loa ia ana na kula Aupuni ?" Aole loa hookahi hopunaolelo o ia ano. Na " Ke Au Okoa" i haku ia mau olelo, alaila kahea hookamani i ka lehulehu. " E ! nana mai i ka olelo a " Ke Au Okoa." Ma keia mea ke ku nei ua pepa la ma ka puka o ka ole.
            Eia hou : Ke olelo nei Ke Au Okoa, " He aneane hoalaala kipi ko ke Kuokoa." Aole i ana ka makemake i na olelo oiaio ole ana i hoopuka mua ai, nolaila, kapili mua oia i ka hewa pookela a ke kanaka e hana'i i kona aupuni, oia ke kipi, me ka i ana he hoala kipi ka ke Kuokoa. He make hewa paha ko makou pane loihi ana i keia mau olelo kolohe. Ua ike ka lehulehu o keia aina i ka wahahee oia olelo kapili a Ke Au Okoa. Aole aupuni o ke ao nei a makou i aloha nui ai e like me ko kakou aupuni. Aole hanauna Alii a makou i mahalo nui ai, a i aloha nui ai e like me ko kakou hanauna Alii, mai a Kamehameha laua o Keopuolani mai a hiki i keia wa a kakou e noho nei. He poe puni Alii makou. Ua kaena me ka mahalo makou i na Alii a kakou i hala, a he aloha nui ko makou i na Alii a me ke aupuni a kakou e noho nei. O ka pono o Hawaii me ka pono o na Alii Hawaii, oia ka makou e hiipoi nei me ke aloha nui a me ka malama maikai. E aho ka make mamua o ke pio ana o ka pono Hawaii. Pela ka makou hana ana i na wa i hala, pela i keia wa, a pela ma keia hope.
            O ke ku-e ana i na manao o na Kuhina hana pono ole, aole ia he hoala kipi. Maluna o na Kuhina ka hewa, ina he hewa ; aole maluna o ka Moi me na Alii. Ina ike makou i ke ino e hele mai ana maluna o ka aina, aole hiki ia makou ke noho ekemu ole, o lilo auanei makou i poe kumakaia i ka pono o ko kakou aina. Ano, ke kau leo aku nei makou i na makamaka a pau, na hoa luhi o ka hooikaika ana i ka hoolaha naauao, na hoa aloha o ke aupuni me ka Aina Hawaii, e na hoa, i nui ke aho. A ina e hiki mai na la ino ia kakou, mai makau, a mai emi ihope. E hele mau imua. Ua hoe nui kakou i ko kakou waa i na kau i hala, a ua holo mua kakou ; ano hoi, ke huki ikaika loa nei ke Au ilalo ; nolaila, i nui ke aho, a e hoe kakou imua. Ke kipaku nei ke aupuni i ka hoomana ana i ke Akua Ola mawaho o na kula, a ua hookapu ia ma kekahi mau kula ka Palapala Hemolele e ola'i. Ke olelo nei kekahi poe malihini no na aina e mai, " E hoopio i ke kukui, e hoopio i ke kukui." A heaha ka hope ke pio ke kukui ? Eia, o ka huhewa no ia o ka lahui a haule i ka lua. Aloha kakou, na hoa o ka aina ! I nui ke aho.
            He mau manao e ae kekahi a Ke Au Okoa i hoopuka ai, aka, no ka piha e o ko kakou pepa, ke hoopanee nei makou, a mahope kamailio hou kakou.

KA PEPEHI KOHOLA ANA ME KA MAHU.—

                Ua ike iho makou maloko o na nupepa Sekotia i ka nui o ka pomaikai i loaa i na kanaka nona na moku mahu huila mahope ma ka lawaia kohola ana. Ua ikeia ua holo aku mai ke aina aku o Dunedi (Dundee) eono moku mahu ma na wahi hau e alualu ai i na kohola a me na sila (seal.) Ua hoi mai lakou me na tona aila 645, a 107 1/2 tona pakahi, o ka hiku o ka moku ua poholo ma ia holo ana ; oiai he umikumamalua moku mahu a he umikumamaono moku pea i hoounaia mai Pitaheke (Peterhead) aku, ua hoi mai lakou me na tona aila 388, aneane 38 tona aila ka oi o na moku mahu pakahi mamua o na moku pea.

Na Mamo Hawaii.

                Ua lawe mai makou i kekahi manao i kakauia iloko o ka nupepa Evening Bulletin o Kaleponi, a penei ua manao la.
            " I na makahiki he kanaha i hala aku, ua aa iho kekahi mau kanaka me na wahine e hele ma ke ano misionari ma na aina pouli o ka pae aina Hawaii. I kinohi, ua hookipaia lakou me ke ano kanalua no o na kanaka, aka, i ka wa i ike ai o na'lii me na kanaka i ka lakou oihana misionari he oihana kuikahi a he oihana pomaikai no lakou, ua hoopuka ae lakou i ko lakou manao olioli a hookipa maikai mai ia lakou. Ua hoohikiia ia kula i kula mahiai no na misionari. Ua hoounaia aku kekahi poe mahope a pela aku a hiki i ka wa i nui ai na ohua Kristiano Amerika ma ia mau mokupuni ma ke ano kumu na na kanaka. O ka pomaikai no ko lakou luhi ana, oia no ka lilo ana ae o ia lahui i lahui naauao, a i lahui Kristiano; me ka hana iho i mau kuikahi me na lahui hookiekie o ka honua nei. O kela poe ohana misionari, ua loaa ia lakou ke aloha pumehana me ka lokahi pu i ko lakou one hanau, a i ka lepo hoi o ko lakou mau kupuna, oiai ua mohai aku lakou nei i ko lakou ola i ke one makamaka ole. Nolaila, ua aapo aku ka lakou mau keiki me ka lahuikanaka i ka lakou mau hana,— ua lilo lakou he poe Amerika kuoo. Eia iloko o keia mau kaua weliweli kekahi mau Alii Koa akamai loa, oia hoi na keiki a na misionari Amerika. Aole nae au i ike i ka nui o na kanaka Hawaii i lilo i mau koa maikai ma na puali koa nika. A ke hoike aku nei au me ke kanalua ole, o lakou wale no na koa maikai, kupono loa nae no ke kaua lio, o lakou ka poe i oi aku ka nani, ka maikai, ka pipili, ke koa mamua o na lahui e ae o ka honua nei. Aole lahui e ae e hiki ke hoohalike a kau like me ka lahui Hawaii ma ka holo lio ana. He mau kaikamahine kekahi a ua mau misionari hoohaahaa la i aoia a naauao, a na lakou e hana nei kekahi hana kaulana a hanohano no ke one hanau o ko lakou mau makua; ma ke ao ana i na nika e noho mai nei iloko o na puali koa o kakou ma ka Akau.
            O ka makou mea keia i unuhi mai ai mailoko mai o kekahi nupepa haole; i keia pule ae paha e hoike hou aku no makou i kekahi mea ano like, pili no nae ia kakou i ka poe ili ulaula no ke komo ana i ko kakou mau kaikaina iloko o ke kai kupikipikio o ke kaua ; oiai lakou e hooikaika ana e hoopakele i ka aina hanau o ka kakou mau kumu, ka poe nana i hoomalamalama mai ia kakou. Nolaila e hoomanao kakou i kekahi olelo kaulana o Hawaii nei. " Imua ke alo e na Pokii."

No na Pa Hina.

                Aole i like na pa kupapau o Hawaii nei me ko na aupuni naauao. Ma Amerika Huipuia, ma Geremania, a me Farani, o na pa kupapau oia na wahi nani loa. Ua kanuia i na laau wilou me na laau paina, a me kekahi mau laau nani e ae, me ka hookaawale ia o na alanui maikai. Ua hoike iho na hoalauna o ka poe i make i ko lakou aloha ma ko lakou kukulu ana i mau he kupapau nani, i hanaia noloko mai o ka pohaku mabala maluna o ko lakou mau lua kupapau i kumu e hoomanaoia ai ka lakou mau inoa ; a ua kanu iho lakou i na pua nani loa a puni na lua kupapau. Maloko o keia mau pa kupapau e ike mau ia ai na kanaka, ka poe hoi i hele aku e ike i na makamaka aloha i hala e aku i ka make, e ikeia no lakou e hoopulu ana i na mea kanu me na pua i ka wai a kanu iho i mau pua hou, me ka noho ilalo a uwe iho maluna o ko lakou mau lua kupapau. He makau wale ka poe naaupo a me ka poe hoomanakii i na lua kupapau; ua manao lakou ua lilo ko lakou hoaloha i make i mau akua lapu a i mau aumakua, aka ua ike pono makou, he mea ole ia. Ua ike no makou aia lakou iloko o ka maluhia o ka Haku, a e ho-olaia no lakou ma ka la mahope iloko o ka nani. " Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku."

            KA ANARU BUKE UNUHIOLELO.— Ua puka ae nei ka buke a Lorina Anaru i hooikaika ai, a ke kuaiia nei ma ka Halekuai Buke o H. M. Wini no na dala elima. Ua ike makou i ke ano o ua buke la, a he mea hiki ole ia makou ke wehewehe pono aku i kona ano mamua o ko oukou hele ana mai a ike maka. O ka nui o na huaolelo Hawaii iloo ua buke la he 15,500, a o ka nui o na aoao 560. O ka hapa mua, he olelo Hawaii me ka olelo Beritania, a o ka hapa hope he olelo Beritania me ka olelo Hawaii. O keia ka buke nui hookahi i paiia ma Hawaii nei, koe aku nae ka Baibala, a ua nui no hoi kaluhi o ka mea nana i hana. Ua nui no ka lilo no ke pai ana, me he mea la, ua oi aku mamua o na tausani dala ekahi mamua o ke kuai ana o ke kope mua. Aole i makehewa na dala elima no keia buke, no ka mea, nana e haawi mai ka malamalama i ka poe e ao ana i ka olelo Beritania, a pela no hoi na haole. Akahi no a loaa ke alanui .pololei e hiki aku ai kakou i kiekiena o ka naauao o ka olelo Beritania.

            KA AHAHUI EUANELIO O HAWAII NEI.— E halawai ana keia Ahahui i ka la 7 o Iune, oia hoi ka Poakolu mua o ia mahina, ma Honolulu nei. E hoomakaukau koonei e hookipa oluolu i na elele a pau. E noi nui kakou i ke Akaa i launa mai ka Uhane Hemolele.

HUNAHUNA MEA HOU O HAWAII NEI.

                KA MOKUAHI KILAUEA.— I ke ahiahi o ka Poakahi iho nei, ua holo aku ia, a i ke kakahiaka Poalua hoi mai, no kona halawai ana me kahi pilikia, oiai e holo haaheo ana ia ma ka ili o ke kai.

            HANA NAAUPO.— Ua poloaiia makou e kekahi hoa o makou o Kau, Hawaii, i ka hana naaupo a kekahi kanaka nona ka inoa o Kaili. Nana no i puhi i kona hale i ke ahi, a nana no hoi ka olelo e pepehi i ka poe e hele aku ana e hopu iaia.

            HAALELE I PUNA NA HOA'LOHA.— I ke ahiahi o ka Poalua iho nei, ua make emoole iho nei ka malamamoku mua iho nei o ka Mokuahi Kilauea, nona ka inoa o Kale. Ua lohe mai makou, no ka inu mau i ka rama ke kumu o kona make ana.

            HANA KOLOHE.— Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai kekahi makamaka mai, no ka hana kolohe o kekahi Luna Helu, oia hoi ka hewa moekolohe. He hana kupono ole io no ia i na Luna Aupuni, o ka uha-i i kekahi o na Kanawai. Ina aole e hiki iaia ke malama pono iaia iho, o-ki loa'ku kona hooponopono ana i na kanaka o kona apana.

            KA MOKU MAHU KILAUEA.— E holo ana ia mai Honolulu aku ma ka Poakolu, Mei 24, no Lahaina, Maalaea, Kalepolepo, Ulupalakua, Kawaihae, Honoipu, Kailua, a me Kealakekua. A e hoi hou mai i Honolulu nei ma ke kakahiaka o ka Poakahi iho. Maia hope aku, eia na holo ana o Kilauea, Poakahi la 30 o Mei, a me ka la 5, 12, a me ka la 17 o Iune.

            HEIHEI LIO.— Ua lohe mai makou, ua pio ka a ana o keia ahi weliweli ma Kulaokahua. Ua pau ka uwalo nui ana o na leo kupinai o na kanaka ma ia wahi i na aluna ahiahi. He mea olioli loa ia i ko makou lohe ana mai, a he kumu no hoi ia e ka-ua aku ana i ko kakou mau makamaka, i ka hele kohana ana'ku iloko o ka luameki o ka piliwaiwai.

            HE PILIKIA.— Ua loaa mai kekahi palapala ia makou mai a Maraea o Kahehuna mai, no ka hopu ana o na makai o Honolulu nei i na lio e hele ana ma na alanui. Ua hopu ia kona lio e hele ana ma Kahehuna ma ka pa o Limaikaika, iaia i hoi mai ai e hooma'u i kona puu i ka wai. Ua pono no ka hopu ia ana o na lio helehewa ma na alanui a pau o Honolulu nei. He kumu no ia e ao mai ana ia kakou e malama pono kakou i ko kakou mau holoholona. No kau mea e noi mai nei e hai aku, aole i maopopo ia makou.

            PUALI KAUA LIO.— Ua paumako nui makou e hoike ae i ko makou kaena ana no ka makaala o ka Puali Kaua Lio o Honolulu, a ke ku nei na hoa oia Puali ma ke kulana mau o ka luli ole. No ka mea, ma ke ahiahi o ka Poalua elua o Mei nei, ua akoakoa na hoa o ka Puali ma kahi mau a lakou e halawai ai. Ia ahiahi ke koho hou ia ana o na'Lii mai ka haahaa a hiki kiekie e like me ko lakou Kumukanawai.

            KA HANA A NA KEIKI.— O ka hana he mea kupono loa ia i na keiki. Ua makemake lakou e paa mau i ka hana. He mea nui loa ka hana i kekahi poe keiki, a ina aole e loli ae i mea pomaikai, alaila e loaa no ka hua o ka hewa e hooko ana kekahi olelo kahiko, " o ka molowa oia ka makuahine o ke kolohe." E pono ke hooluoluia, a e hooponopono no lakou iho i kela hana liilii keia hana liilii e hiki ana ia lakou ke hana. Na lakou no e malama i ko lakou lole ponoi a me kekahi mau waiwai e ae me ka maemae, a na lakou no e kii ka lakou mea e makemake ai ; e ao no lakou ma ko lakou hookuokoa ana ae ia lakou iho, me ka hookupono like i kumu e loaa mai ai ka pomaikai, a e halawai no lakou me ka ikaika a me kekahi mea e kue ana i ka pomaikai i haule mai maluna o lakou. Aole au i ike i kekahi kulana e hiki ai ke hooiaio ole ia keia mau mea.

            KA HUI KAAHUMANU :— Eia noia, Ua hoomaka iho ka Ahahui Kaahumanu ma Wailuku nei, e kukulu i wahi ahaaina, no ka hoomaka ana e hana i keia hana maikai ; a ko kakou kama 'lii wahine i hapai ae nei e hana, he mea e kokua ana i ka poe ilihune a me ka poe kane ole. O ka hoomaka ana keia o keia hui ; e kukulu i ahaaina mua o ka lakou hui i ka la 29 o Apr. i hala iho nei, i ka makahiki 1865 nei, o keia malama no ka malama e hoomaka ai ka ahaaina o keia hui i kela makahiki i keia makahi.
            Eia na aahu i hoomakaukau ia no ia ahaaina, he keokeo ko na wahine, a me na kane, mai ka Peresidena a na Komite, a na lala o ka Ahahui, o na lipine he ano okoa ko ka Peresidena lipine, he ano okoa kona Komite, he okoa ae no hoi ko na lala.
            Ua nanaia ka lanai ahaaina ma kahi o ka Puuku, ua makaukau na mea ai malaila. Hoomaka ka hele ana o ka Peresidena nui, na Komite a me na lala i hiki mai, o ka hapa uuku kai hiki mai i keia ahaaina. A akoakoa ma kahi o ka hope Peresidena ma Kauapo, hoonohoia ka huakai malaila, hoomaka mai ka hele ana i ka Hikina Hema. A hiki ma kahi o N. Kepoikai, hele hou i ke Komohana a hiki i kahi o J. D. Havekost (Kililika,) hele hou i ke Komohana Hema, a hiki ma kahi i hoomakaukauia ai ka ahaaina, hoonoho like ia ma kela aoao a ma keia aoao, maikai ka noho ana o kela mea keia mea. Ku mai o Unauna, pule a pau ka pule ana, hoomaka ka ai ana, a pau ka ai ana, ku mai o W. H. Uwelealea a hai mai he moolelo no kona olioli i ka hoomaka ana e kukulu i keia Hui Kaahumanu ma na wai eha nei.

NA KULA NO KA LALAU ANA Ii KA PU KAU-
POOHIWI.

                Ina e paa ka pu ma kou lima, e ninau aku ina ua hoopihaia. Ina aohe kanaka nana e hai mai, alaila kukulu iho i ke kumu o ka pu ma ka lepo, mawaho ae o ke kapuai hema me ko kulai mua nae i ke kanaka, alaila hoohina iki aku i ka pu imua me ke kaawale o kou kino, alaila, huki ae i ka ohelo a pahu malie iho iloko o ka pu. Ina ua piha io ka pu e ike no oe ma ke koe okoa ana ae o ka ohelo iwaho, aneane like me ka laula o na manamana lima ekolu. Ina aole i piha ka pu, e iho koke no ka ohelo ilalo a e lohe no oe i ke koele. Mai lalau i kekahi pu i hoopihaia, aia wale no a makemake oe e ki ; " a mai hoana i kekahi pu i kekahi mea ola me ko manao ole e pepehi ia ia, ina ma ke ano paani a ku-io paha."

            HUNA NA MAKA NALOWALE.— O ka akoia ana mai o kekahi pua i hoomaka'e e mohala, nona ke ala onaona i paoa'ku ma na welelau o keia mau Mokupuni, ka mea nana i haawi mai i ka ehaeha i kona kini e noho u nei, a i kona mau hoapili o na po anu o ka Hooilo, o na konane mahina, o na huikau kupinai ana, a o na piina laumania o ka naauao e uwe kanikau nei. I ka po o ka la 20 iho nei, ua kiina mai a ua laweia'ku ko makou hoa luhi o ka imi ana i nei mea he naauao e kona Makua, iaia i hiki aku ai i ka paepae o ka ike. O ka inoa o Aberahama Kahai, ua nalowale e like me ke kailiia ana'ku o kona aho, aka, o kana mau hana aole ia e nalowale. Ua kaulana ia no kona naauao, a ke hooiaio aku nei makou ia mea, oiai o makou kekahi i lawelawe ma ia hana hookahi, a ua maopopo ia makou kona makaukau io. Aole paha hookahi keiki Hawaii i hiki aku ma kona kulana i ku iho nei, a e waiho hakahaka nei hoi i keia manawa. Ua ikaika loa kona manao e imi ma na pono o keia ola ana, me kona manao e hooholo i kona ike ma na kulanui o Amerika, aka, ua kiina mai ia e na lima menemene ole o ka make, a hele kohana'ku la i ke ao Polohiwa a Kane, me ka waiho mai i ka luuluu, i ke kaumaha, i ka paumako, aole wale i kona ohana ponoi, aka, i kona mau hoa kula kekahi i alo iho ai i ka inea o ia hooikaika ana, na hoa kailiili hoi o kahi mea iki. I ka wa iho ia ana'ku o kekahi ninau imua ona, " Ua makaukau anei oe e hele aku ?" Pane mai ia, " Ae, ua makaukau au e hele aku." " Ke hilinai nei au ia Iesu Kristo, a iaia wale no." No ia pane ana, ke manaolana nei makou, aia paha ia i ka poli o kona Makua, oiai ua komo maoli ka manao mihi iloko ona, " Aka, o ko ke Akua makemake ke hookoia."

He wahi mea ka'u.

                I ko'u hele ana ae ma ke alaloa mai Hana, a i Makawao. Lohe aku la au i ka leo e kahea ana. Ku iki kuu wahi lio, a aui ae la au ma o maanei e huli ana i kahi oia leo. Mahope iho o keia a-u hele ana a'u ike aku la au he muimuia kanaka e nonoho ana, a he haole hoi ke ku ana iwaenakonu o lakou me ka pepa loihi i ka lima ; e kahea ana i ka inoa o kela kanaka keia kanaka, "o" ae la kekahi kanaka ke hea ia'ku kona inoa, "sa" ae la hoi kekahi, "heaha" hoi ka kekahi, a pela wale aku a hiki i ka pau ana o na inoa o na kanaka i kakauia iloko o ka pepa.
            Alaila, huli ae la ka haole e au ana i o a ia nei, ina paha oia e ike aku ana i kana mea i makemake ai, a mahope iho ; ninau aku la ia : " Mahea kela kanaka hou ?" I aku la na kanaka, "eia la !" Ninau hou mai la ka haole : " Wai ko inoa e kanaka hou ?" Ku ae la ua wahi kanaka apiki nei iluna (he eha oia a he ane wahi kanaka maa i ka wahapaa lealea) a pane aku la " Oepikanela," no ka lohe paoioi paha o ka haole, ninau mai la ia "wai ?" Alaila hoonui loa ae la ua wahi kanaka nei i kona leo a hoohai iho la i kahi ai, kimo aku la i kahi poo imua a mea aku la "o Oepikanele !" ia manawa, kokolo koke aku la na a-a o ka ukiuki ma ka lae o ka haole, a ko-ha mai la ka leo kalaea. " He ! kanaka ino !! Oe makemake hanapaa wau oe ka laau, a i eha oe, oe no ka hanahana ka parapero no ke torotroro. " No ke aha," wahi a ke kanaka " Nokea !" Pela aku ka leo a-ana o ka haole "urero oe wau Bikanene hiki no oe pono wero wau bikanene. Pehea ka pono ?" Inoino, ea makemake wau oe. Hele ! hele !! Kanaka !!! Hoana ae la na ua haole nei i ka laau e hahau mai.
            I aku la ua wahi kanaka nei. " Ua kuhihewa oe, he oiaio aole au i manao e hana aku ia oe me ka ino, no ka mea, o ko'u inoa io no ia mai ka makua mai, o O. E. Pikanele oia hoi keia ma ka helu pakahi ana Obeda, Ehu, Pikanele. No keia mea, ua hai pau aku nei au i ko'u inoa ia oe o loaa ole hoi au ia oe ke imi ke lamaoe au, no ka mea he nuinui ka Ehupikanele bi mai maanei. Ia manawa akaaka koke iho la ka haole, huro ae la hoi kanaka. A owau hoi, hoomino iki ia mai la au e ka aka-iki, a ko ae la i ke kaulawaha o kuu wahi lio e-u haele aku maua : a malalo o kekahi ulukukui i kakau iho ai au i keia wahi nu maloko o ka'u buke hoomanao.
            E ! e ka mea heluhelu e hoomanao i keia. Ia oe hoi e ka mea huhu wale, e holoi koke ae i kou inaina no ka mea liilii io ole e like me keia haole puuwai palupalu. He wahi kaao wale iho no. Me ke aloha.
G. WILLIE HANA.
Lahaina. Maui, 1865.

KA NU HOU.

Ke kaua mawaena o Urugua me Berasila.

                Iloko o na makahiki elua i hala aku nei, aia hoi he kaua kuloko ma Urugua. Ua kokoke aku o Berazila i na kipi malalo o Kenela Feloreke; a iloko iho nei o ka malama o Okatoba, paniia na awa kumoku o Urugua. Ma ka la 6 iho nei o Dekemaba hoouka aku na moku manuwa o Berazila me ka puali koa o Kenela Feloreke i ke kulanakauhale o Paisanadu (Paisandu), ma ka muliwai o Urugua. Ma ia la ua hoolei ia aku na poka pa-hu 700 haneri iloko o ke kulanakauhale e na moku manuwa Berazila eha, oiai e hoou ka ana o Kenela Feloreke ma ka aina me kona mau kanaka 3,000. Ua ikaika no ke pale ana mai a ke kulanakauhale malalo o Leanadero Komeka (Leandro Gomez). Aka ua lilo no nae ma ia hope mai iloko o na pule he nui o ke kaua ana ma ke ano ku i ke aloha ole. Ua kiia o Kenela Gomeka i ka pu mahope o kona lawe pioia ana, a ua okiokiia kona io me ka menemene ole. Ua puhi iho na koa o Kenela Feloreke i ke kulanakauhale i ke ahi me ka lawe aku i na waiwai. O Monatevileo ke kapitala o Urugua; he kulanakauhale ia nona na kanaka he 12,000, aia no ia ma kahi e kokoke ana i ka nuku o ka muliwai nui o Lapaelata. Ua hoopuniia ua kulanakauhale la e Kenela Feleroke me kekahi puali koa o Berazila. Ua hana iho ke aupuni Berazila i kuikahi me Feloreke me ka hoohiki iho e lilo oia ka Peresidena o Urugua, a e haawiia iaia na koa Berazila 7,000. A hoohiki hoi o Kenela Feloreke e uku oia i kekahi mau noi a ke Aupuni Berazila, a ia manawa ia e haawi ai i ke Aupuni Berazila i kekahi apana o Urukua e waiho ana ma ka akau o ka muliwai Negero (aneane hapalua o ke aupuni kuokoa o Urugua). Ua kokua iho Ke aupuni kuokoa o Paragua ia Urugua. a ua hoouna aku i kekahi puali koa iloko o Berazila. Ma ia nuhou hope loa mai nei, ua ike iho makou ka lilo ana o ke kulanakauhale o Monatevideo; a me ko makou lohe ana mai nei i ka hoi hou ana mai nei o ka puali koa o Paragua me ka nui ole o ka pomaikai i loaa mai. ia lakou ma ko lakou hele ana aku iloko o Berazila.

No Peru.

                Ke kaua kipi ma Peru i keia manawa. O na apana eha ma ka aoao hema, ua kipi iho lakou ma lalo o Kenela Parado (Col. Prado). He hapakolu paha o ka aina no lakou me na moku manuwa elua. O ke kumu o keia kaua no ka makemake ole ia o ka Peresidena Pekete (Pexet). O ke ano mau no ia o Amerika Hema, no ka mea, aohe paa o ke Kumu Kanawai, he loli wale.

Na Waikahe nui ma Amerika Huipuia.

                Ma Amerika Huipuia, iloko o keia hooilo mai nei, ua nui loa ka hau a me ka ua. Nolaila, ua piha loa na muliwai nui, e hu a kahe aku la maluna o ka aina me ka lawe pu aku i na uapo a me na hale. O Harisipuga ke kulanakauhale alii o Penesilevania, ua nalowale kekahi hapalua ona i ka wai, a he miriona dala i poho me ka waiwai. O ke kulanakauhale 'lii o Roketa ma Nu Ioka komohana ua hoolanaia e ka wai, a maluna o na waa a me na waapa e hele ai na kanaka ma kekahi wahi aku. Pela no ma Ilinoi, ma ke kulanakauhale i kapaia o ke Kulanakauhale Ahua (Mound City), ua halana ia no i ka wai e like aku la me kela kulanakauhale. Ma kekahi alanui e ikeia no na waapa he 40 a 50 i ka manawa hookahi e holo ana io a ianei.

HUNAHUNA MEA HOU.
o na Aina e.

                Ke kaua hou mai nei o Nu Kilani me ka poe Beritania, a ua lohe mai nei makou ua nui loa ka poino me ke poho o ka poe Beritania.
            Ua loaa ka Emepera Lui Napoliona i ka mai, aohe oluolu pono o kona ola i keia manawa.
            Ua kohoia kekahi wahi apana aina nona na eka eono iloko ponoi o ka puuwai o ke Kulanakauhale o Kopinafila ma Ilinoi i wahi e kanuia ai no Peresidena Linekona ka mea i alohaia. Ua hoomakaia ke kukulu ana o ke Kia Hoomanao ma ua wahi la.

            RIKEMONA, Aperila 26.— Ke hana nei o Kenela Midi (Meade.) Keridana, a me Laika (Wright) malalo o na kauoha, me ka hoolohe ole i ka olelo aelike a i ka olelo kauo¨ ha a Kenela Keremana e apono ana i na kaua ana, ma ke kalana a ka olelo aelike a Kenela Keremana i makaikai ai iaia iho, e koe ana i ka poe e. Ua kauohaia lakou e hele pololei imua me ka hoolohe ole i ka olelo kauoha a kekahi poe e ae, koe wale no ka Kenela Kalani olelo kauoha, a e hoopaa i ka hoihope ana o Ioanepohaku. Ua hai o Biurigada i ka lohe ma Danevile ma ka uea telegarapa, ua hanaia ka kekahi olelo hooponopono hou me Keremana, a o ka hele ana'ku o ka Pualikoa Eono (Sixth Corps) imua, ua hoololiia a hiki i ka manawa e haawi houia mai ai ka olelo kauoha ia lakou. Ua hai aku ma ka uea telegarapa, aole make hoolohe i na olelo kauoha o Ke-