Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 21, 25 May 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.

HELU 10* No Kauai. No ka holo ana, Ua pono loa ka hele kaapuni ana ia Kauai mamua o ke kāa hele ana ia Oahu, aka, ua hana iho au e like ka mea i hoikeia ma ka hoikehpnua. O Kauai oia ka polena loa o na mokopuni nui ma ke Komohana-Akau. O kn loihi mai Oahu aku a hiki iiaila he haneri mile.

Iwaena o na pilikia i loaa i ko kakou man hoahanau i na la i haiaaku, ua loaa kekāhi pilikia ia lakou, oia hoi ko lakou holo ana maiuna o fia moku kuna liilii i piha unu i na ohua mai kekahi mokupuni uku a kekahi mokupuni. No keia mea, ua olelo mai lakou aole o makou manao no ko makou ike, ana i ke 44 Kilauea." He mea nae kekahi e pili ana meia ma ka ihoku " Annie Laurie," he wahi kuna uuku e holoana mawaena o Honolulu a nl€i Knuai, i ka wa i pa pono rnai ai ka makani mamua mni me ke kai kupikipi-ki-o, ua waiho iho mnkou i ka maia ke pwluea ma ka oheki no na po elua a rne ka la hookahi. He wahi epaepa uuku ko keia wahi moku, a i ole ia e loaa no ko makou hebedoma okoa ma ka moana. Ua hoike mai ko makou Kapena me ko makou mau hoa eemoku i ko' lakou lokomaikai. O na hoahele o inakou ma kc'\a hele ana, o Rev. Mika Kowini ame Mr. Waela ka hunonaa Kauka. [komakouholo ana'ku o Mr. Wale ke Kuhina o ko na Ai* na e o ke Aupuni ko makou hoa eemoku i holo pu aku ar. E holo ana la e nana i kana mala ko ma Hanalei. I ke kokoke ana i ko inakou wa e hoi mai o.i, hoouna lokomaikai mai la ia ma ko makou wahi e ee aku ai i kekahi waapa ona i kii mai iaia. Malaila ko makou wahi i halawai ai me Mika loane (Johnson), Mika Wilikoke, a nje kana mau keiki me na lio no makou e holo ai i Waioli, aole i mamao loa aku ia wahi. Ua oliolti makou i ko makou ike ana i ke ano oluolu o keia mau ohana a i elua, eia nae ua pokole ka mahawa, aole i like me ka makou mea i manao ai. No ka Mokupūni o Kauai. Ua haiia mai o Kauai ka Mokupuni momōna loa o ia Pae Aina, a ua maopopo no ia'u oia no ka aina kahiko o lakou mai ka manawa i laha ai o ka pohaku pele. Aka, ua olelo iho ka mea ike i ka nana pohaku, o keia ka mea nana i hooiaio iho o na lua pele i pio e. "O na mauna me na awawa ua paa pono ii na ululaau, a o ke kula palahalaha kielkie ka mea nana i hohola aku a lauia msi ka aoao Hema, Hikina, a me ka aoao Akau o ka mokupuni, he kula mauu a he kula uiuhe, i hoomalumaluia e na uluhala me na ulu kukui. O na aina haahaa o ka mokupuni, aia no ma ka aoao e pa mai ai ka makani ma na mauna, i he kumu no keia e lawa kupono ai ka momōiia o keia mokupunK O na wahi kieki6 me na kula maune palahalaha ma ka $oeio Komohana, aia no ma kahi ua mau st me kahi e hoopoluluhi mau ai na ohu. Q na piina, ua kahakahaia i na waileie kuakea, a.e kahe poloiei ana maluna o ka ilvo ka honun. I kekahi manawa ua tausani na kapuai e haule iho ai ka WEii, i kahi wa, elua a ekoiu tausani. Ua lako pono loa ia i ka wai, a he kakaikahi ioa ka wa uiu oie o na mea kanu ma na aina haahaa. O ka apana, waie no o Waimea ma ke komohana-hema kahi i like ole me na mea f haiia; no ke kaa nae paha ma ka aoao luluv' No Waiow. Ua hoomakaia ke kulana o Waioli i ka makahiki 1834 e Mika Alekanedero, a malaila kona wahi i noho ai no na makahiki eiwa. Okē kii i hoikeia maanei no kekahi uiu kukui*maikai i ao iho ai o Mika Aledanedero i na kanaka malalo o kona malu i ka makahiki 1840 ua kopeia mailoko mai o ka " Hui Imi o Amenka Hui| iwa.'' He kakaikahi wale no na wahi e like me keia i kupono no ka haipuleana. : E ikeia no kei<r anaina ma ka hui fina mo ke onaina i hoonohoia ma na pntfrrfchoe o Hawaii. he umi makahi-

ki mamua aku e like me ka mea i hoikeia e Mika Eliki. Oka mea nana pono loa e ike noia i kahi anp iki ma ka lole o ke anaina o ka wa makmalama iki ona kanaka.

Mahope iho o Mika Alekanedero o Mika Roela ka mea i hooikaika iho malaila a hiki i ka makahiki 1846. I ka makahiki 1837 ua noho iho o Mika loane ma ke ano kumukula, a mahope iho oia ko Mika Roela hope, a oia no kai hookahunaia ma ka noho kahu ana no ia kihapai. Mahope iho, lilo ia Mika Wilikoke ko Mika Roela wahi, a i ka manawa a makou i hiki aku ai, he Kula wae kana nona na haumana he kanahakumamalima. Ua aneane iwakaluu o kana mau haumanana mua i lilo 1 mau kumukula ma Knuai a me" Niihau. I ka papa Hoonaauao kekahi hapa o kona uku no kona ao ana i ka olelo Beritania i na keiki. Mamua iki aku, ua puhiia kona halekula e kekahi kanaka kolohe, aka ua hoolako mai no nae ka Papa Hoonaauao i na mea e paa hou ai ona halekulā nona. Eha haneri ine ka iwakalua kumakahi ka nui o na hoahanau ma ko Mika loane eknlesia, a he hale mnikai no hoi komi no ka haipule ana. KA MALA KO NANI MA HANALKI. Mahope o ka'u haiolelo ana i ka Poakolu, ua knuohaia mai makou e Mika Waie e makaikai i kana mala ko kaulana. Ua lohe pinepine loa au i ka nani o Hanalei, a hemea moopopo oia no kekahi o na wahi i alohaia ma ia mau mokupuni. He naniioa ke nanaia mai ka hale wiliko mai. O na kuahiwi ma kahi loihi, he mea mau no ka uliuli ma ka aoao makani; a mawaho mai o lakou, pu-a mai la keia awawa hoalohaloha ine ka muliwai, a me na aina wniwai i paa pono ioa i ke kanu ia i ke ko. Ua laweia ke ko maanei a mao; u e lawe ana na iwakalua kanaka i ke ko ma ko hnle wiliko hou ma ke kae o ka inuliwai, a mailaila aku e laweia ai a na moku maluna o na kao. Ma ka hale wili ko, ua makemake loa makou e ike. Ua hoopiha mau ia na wili'i ke ko e ka mea lawe ko, a ma kekahi aoao o ka hale e hemo ai ke ko i pau ka wai. Ua ikaika kupono no ka enekini (engine) no ka hoouna ana aku i na galani wai ko eono haneri i ka mea hoomaikai iloko o na minute he iwakalua. Ua oleloia o keia wiii ko kumukuai uui ka wili i holoiea ma ia mau mokupuni, a ua ike makou i ke ano o ka hanaia ana o ke ko mai ka manawa i u-iia ai ke ko a hiki i ka wa e ho-oia ai iloko o na barela, a kaupaona ia a hoailonaia no ka hoouna ana aku ma kahi e. Ka Momona o ia Apana. <( Ua hooma-uia ka aoao hikina o ka apana o Hanalei i ns kahawai aole i emi iho malalo o ka iwakaiua. O ka nui o keia 'mau kahawai ua nui no a ua kupono ke kapaia he mau muliwai, a e hiki no ke hookaa i na wili. Ua pii ae ke kiekie ma ka ekolu a ka ewalu hanen kapuai ke kiekie maluna o ke kai; a he kanalima tausani eka aina i kupono no ke kanu ana i ke ko, ka pulupulu, ko-lu (iniko), kope, kulina, papapa, laau kilika, a me na mea kanu o kela ano o keia ano. I keia manawa ke ulu nei ke kalo, ka uaila, ka uhi, ka olu, maia, maia popoulu, na ipu pu, na ipu aiwaha; ka papapa, ke kulina, a me ka niu. Ua ulu wale mai no ke ko. Eha alio o na laau kilika, ke kilika Pake, ke kilika muletica)a (multicaulisj ke kilika keokeo a me ke kilika eleele. O ke ano hope loa he iau liilii kona. O ke ko me ka laau kilika, oia hoi ke kilika Pake me ke kilika muletieale, oia na laau ulu mau ma ia wahi. O ka laau kilika ka mea hikiwawe loa o ka ulu ana, a no ka lulu o ia wahi, nolaila, ua ulu loa ae. O kekahi mau lau o ke kilika muteticale ua nui loa, ua hiki i ka umikumalfma iniha ka loihi, a umikumalua ka laula."—Hui makaikūi o Ameri~ ka: Huipuia buke IVaoao 70. Hana Aloha. Iloko o ka* hebedoma hookahi e hoi hou mai ai ka Ane Laulie (Annie Laurie). Nolaila ua awiwi iho makou e haalele ia Waioli, oia hoi ma ka aoao akau o ka mokupuni no Koloa, ma kekahi aoao, he kanaha mile ka loihi. Ua maikai ke kakahiakao ko makou hele ana, a ua heie pu liiai.me makou o Mika loane. me Mi-

k& Wilikoke, ame kekahi mau kanaka elua. I kekahi wa, ua waiho hamama pono mai ke awawa o Hanalei me kona nani iua ole. Ike awakea, ua hooleleia ko makou mau hauli. la makou i hiki aku ai i kekahi halekula e kokoke ana ma kekaki wahi kauhale o Koolau, puka mai ki ke kumukula iwaho, a liahai mai la no na haumana iaia me ka hookaawale ae no nae i ke alanui no inakou e hele aku ai. I ko'u ike ana aku ika lakou hoāilona o ke aloha, 'ua lele iho au ilalo, a ike aku la au i kekahi wahi ksikamahine uuku, oia ka niea uuku loa o ia poe, me ku alani. hookahi ma kahi lima a hookahi ma kahi lima. ,Ua nunui keia mau alani kupono no nae iaia ke paa me kona hoomakaukau e haawi mai ia'u ma ke.ano makana mai ke kula mai. īa wa, himeni ae la lnkou i kekahi muu himeni ma ka lakou olelo, a niahope o ko lakou aloha ana mai, hoi aku lakou i ka haleku!a. Ua olelo iho o Mika Kowina, oia kekahi mea iini loa ana i ike a» ma keia pae aina. (Jlole i pau.)