Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 22, 1 June 1865 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
Ke kani hauoli nei na na leo kupinai lealea i keia mau la, e hoomakaukau ana paha e wehe i na pani puka o ke alanui e hiki aku ai ma ka rumi moe o ka pilikia ; E i ana, " He pololi ! he ilihune nele i ka aahu ole !!" No ka mea, ma Kulaokahua kahi e kukulu mauia nei ke kahua o na pilikia he nui wale i waena o kekahi mau haneri kanaka he nui wale, e noho ana i waenakonu o ka onohi o ka malamalama, mehe mea la, ke anehenehe mai nei na lima o ka powa e lalau mai a kaili ae i na pono a me na pomaikai kuloko o ia lehulehu ; aka, pela io no. No ka mea, ke hilinai nui nei kekahi poe i ko lakou pono nui ma ka piliwaiwai, me ka lana mau ana e loaa ke dala a mau dala puka o kana, a o lakou paha ma ka piliwaiwai, no loko ae o na dala i loaa maikai mai ma ka hana lima ana. Aka, ina ia kuka ana a maia lia ana, ua paho makehewa ka manawa, no ka mea, ke kikoo mau nei na lima o ka pilikia i na sekona o na manawa a pau mai ka hookumu ana mai o ka haule ana mai o Adamu mai a hiki i keia wa, a me ka wa e hiki mai ana. A mamuli oia ano, i waena o ka poe ike kuonoono i ke ano maikai ole o ka pilikia, a me ka awaawa o kona hope ; nolaila, ua mau ke kuka ana a me ka noonoo ana no na mea e hiki ai ke hookaawale aku ia ino mai ka lahui kanaka holookoa ae, a no ka mea hoi, ke hoike maopopo ae nei makou me ko makou hoakea ana i ko makou manao no ke ino o ka piliwaiwai. O ka piliwaiwai, he mea ino loa ia, ua like no ia me ka hao wale, kaili wale, a pakaha wale paha ; no ka mea, ua loaa hikiwawe na mea a pau iloko o na lima o ka mea kaili wale, aia hoi, ma ia kaili wale ana, ua loohia ka naau o kona hoa e ka naau minamina no na mea i lilo wale aku. A pela no na mea i a-a ma ka pili waiwai i waena o na mea elua me ka makau ole, no na pomaikai hikiwawe e loaa mai ana ma ia hana. Aka, i ka lilo ana aku o ka pomaikai o kona hoa ma ka aoao i ko, alaila, o ka mea i ko ole ma ia piliwaiwai ana, ua lilo ia i mea kahaha loa nona, me ka hoohewa iaia iho ma na mea ana i manaolana ai he pono, a he pomaikai hoi, mehe mea la, no hai ae kona manaolana ana.
O kekahi hewa nui o ka pilawaiwai o na la i hala, a me nei mau la e hele nei ; oia no kekahi kumu nana e hookonokono ka hakaka, a mai laila aku a hiki i ka pale luna loa o ka hakaka, o ka pepehi kanaka, alaila, iloko o ia mea, ua loaa ka hope ino o ka piliwaiwai ana, he mole awaawa loa e haulehia ai iloko o ka pilikia.
I kekahi mau la mamua koke iho nei, hele mai la kekahi wahine no Waikiki i ka piliwaiwai ma Kulaokahua me na dala he kanalima a oi, aka, lilo aku la ia kanalima dala ma ka lima o na mea e ae, a koe koena ole ma ka eke o ka holoku. Aka ulu koke ka hoopaapaa mawaena o ua wahine nei a me kona mau hoa, he mea e hoonalonalo ana i kona minamina no na dala i lilo aku ma ko hai lima me ka luhi ole, a-na hoi i waiho ai ma ka eke a Hagai ; kahi hiki ole ke hoihoi hou aku ma kahi i hele mai ai ia mau lilo. " E malama pono ana i ka manawa, no ka mea, he mau la ino keia."
He Kamailio nana kanaka Elua.
I a'u i niau iho ai ma Kuloloia, ma ke kapakahakai o Ulakua, aia hoi, halawai aku la au me kekahi makapo, a he lolo ka lua, e kuka ana laua no ke kupanaha o ke Kahuna nana laua i lapaau. Ninau aku au, " Heaha ka mea i kupanaha'i ?" Olelo mai laua, " Eia, o ka hele ana mai no i kinohi e hoohainu ia maua, o ka uku, elua dala me hapalua pakahi a ia la a me a'u, loaa aku no i ko ia la lima na dala elima, ko ia la hoi loa no ia i kahi o Laieikawai ma i noho ai. Pane aku au, " I Paliuli ?" Olelo mai laua, " Aole ilaila, i Pouli Aferika aku, a me Asia naaupo." Pane hou au, " He mau olelo naauao ka olua i hoike mai nei, no keaha ke kii ole i ke Kauka haole ?" Olelo hou mai laua, " He makau i ka nui o ka uku, elua wale no dala me hapalua a keia Kahuna i olelo mai ai, o ka uku iho la no ia e lapaau ai a ola kuu lolo, a pela no hoi ko ia la maka." Ninau hou aku au, " Heaha la hoi kona mea i hele pinepine ole mai ai e like me ke Kauka haole, hookahi manawa i kela la a i keia la, a ola wale na mai."
" Kahaha ! Eia paha na kumu la, no ko maua hemahema i na kanawai." Ninau aku au, " Heaha ia mau kanawai ?" Olelo mai laua, " Eia. Akahi. He kanawai Omole wai-ula ola welawela awaawa me he Brandy la. Alia. He kahawai ekaeka apu lepo hulu ioiole me he Awa la."
Pane aku au, " Eia no ka Iesu kauoha i kana mau haumana, " E aloha aku oe ia Iehova i kou Akua me kou naau a pau, a me kou ikaika a pau." Ua like hoi ka hua me ia, " E aloha aku oe i kou hoalauna e lime oe ia oe iho." Olelo mai laua, " Aohe wahi mea — a aloha wale iho, ua lohe mai maua, aia no me Kauakahialii ma i Pihanakalani, aia ilaila kahi i Kauaikanana'i ; he hiolani ka hana." Ninau au, " He mai no kana olaila ?" Ae mai laua, " Ae, o Kailiokalauokekoa ;" Ninau hou aku au " Heaha hoi kona mea i hoi loa'i ilaila ?"
Pane hou mai laua, " No ka lako mau o na buke kanawai e like me ka maua i hai mua'ku ai ia oe, no ka mea, hookahi, a elua paha kakini buke kanawai, Omole wai-ulaula welawela, awaawa a Kanelaauli e pau i ka po hookahi, a heaha ka hana, he luhe paha, he hana i na hana o ka po."
" Ua like hoi ka lua me ia ; ewalu paha apu kanawai e pau i ka heluheluia i ka po hookahi, he iki ia la, kaanini wale paha i ke poluea."— Pane hou au ia laua, " No ka ike anei o ka Lunakanawai nana ia mau buke kanawai i ka po i halawai ai ke kau Ahaolelo o ke Aupuni, i ka makahiki i hala ae nei, nolaila i hoihoiia'i ka wehewehe o kana mau Buke Kanawai i ka po, i ka po wale no anei ? A, i ka po pau ole !" " E ke kiai, heaha ko ka po — eia — He naaupo Hupo — he huikau, he lealea, he uhauha ko ka po ; o ka poe ike pinepine ia mamua iloko o na Heiau o na Akua ola, aole ike hou ia i keia mau la iloko o laila," eia ka ninau. Heaha ko ka po ? Heaha hoi. Ninau hou aku no. Heaha ko ke ao ? Eia, e hiamoe nui ana, e hooluolu i na maka no ka hana o ka po e hiki mai ana. E ! auwe ka make i ka ino — e, auhea olua, pehea e hoihoiia mai ai ko olua lilo — malia paha o hele hoi kela a aloha ia olua, hoi mai e lapaau hou ? Pane koke mai la laua, " He uku maoli hoi ia no Kahoolawe — oia hoi — e, o maua wale no kai haalele ino ia, o ka lehulehu a puulu okoa no a pau e no noho mai nei, he iku-a pihe na ka la i ke kula. Olelo mai hoi, na ke Akua kana oihana lapaau, eia hoi ka mea i ano e ai. Launa nui o Iesu Kristo i ka poe ilihune, oia nei hoi, hoopilimeaai ano kanaka mahope o ka poe ulakolako, nolaila, aole like." " He aloha ko Iehova, Ina kanaka a pau,
Hai mai oia i ke ola, Olioli no kakou."
Eia ka ka olelo. Ina makemake oe e ke Kahuna lapaau o ka makapo, a me ka lolo e loaa ia oe ke aloha ia mai, alaila, e hana aloha mua aku oe ia lakou — no ka mea, me keana au e ana aku ai, pela e a-na ia mai nou.
E na makamaka a me na hoaaloha, e nana pu ae kakou i ke ano o na Kahuna lapaau kanaka, puhihio hala wale — nolaila, e malama ia oukou i na Kaula hoopunipuni,
" E ao mai ana ia oe — la,
I ko puni ia i — a,
I ka upena a ka le — o,
Kuu ka hei a ke akamai — la,
He hilinai wale no ka iane — i,
Hohola ka papa aina — e,
Eku ka ihu o ka pua — a,
Holoke ana hoi ka auwae — e,
Pepe ana kahi hoio — e,
Papani mai na mana uala — e,
Kihahae na lai — la,
Kuwelu mai na lau koa — e,
He lipo ka lau o ka palai — la,
He ohuohu wehiwehi na hoa ai — e,
He hoailona ka moe uhane no ka laau, oia na haawina a ke Kahuna. Me ke aloha i ka poe heluhelu. Ke hoi nei ko Nuuanu keiki, ua iho mai ka ua Kiowao. Kauaikanana keia na hai e luhi mai.
S. KAAPANA. Haimoeipo, Nuuanu, Oahu, Malaki 20, 1865.
Ua kaalele ka lima i ka hoapili o ke kino.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :
I keia la au e hoopulu nei i ka maka sila me na kulu wai o ka inika. I ka la 8 o Mei, hora 2, ua moku kekahi lima o Kikoopua i ka Misini, ma ka hale puhi ko o Assegut & Reinhart & Co, ma Kaiwiki nei.
Penei ke kumu o ka moku ana, i ka hora i haiia ae nei e kakou, ua hoi o Kuaaka e paina, a no ke kanaka kokua ole, ua hele aku ua Kikoopua nei e kokua, a ua ninini i ke ko iloko o ka misini a pau, hoomau i ka welu me ka wai, a hookomo iloko o ka misini. Iloko o ia wa, ua ikaika loa ke kaomi ana iloko, me ke kuupau o ka misini i kana hana o ka nome, o ka hulikua ae la no ia me ka lima, 1 minute ua moku ka lima, ike koke o Rogers ke'lii misini i keia pilikia, ua hopu koke mai ia ma ke kino a ua huki aku me ka ikaika, a ua hina pu laua mawaho aku o ka misini, ua pau ka oni ana.
Iloko o ia wa, holo pu aku la maua me Kalawaiaholona mai ko maua rumi hana e kokua, aia nae e kuupau ana ka misini i kana hana, kena mai o Assegut e hoopaa i ka misini, lalau maua me na lima kaumaha, a hoopaa iho i ka misini, aia nae e waiho ana ka lima akau o Kikoopua iloko o ka misini, ua haukae loa ke ko i ke koko ; ia manawa, hui pu mai la na hoa luhi o nei mea he hana dala me na puuwai i hoopihaia ka naau menemene i ka ike maka ana, ua wehe ka pili a ka lima i ke kino.
A owau hoi, ua haalele kou manao i ke ana kaumalie, ua kupikipiki-o e like me na ale o ke kai, ua waiho i ka hana a na haku iloko o ia hora, no ka menemene no ka waiho mai o ke kino me ka mainoino, ua naha ke poo, a ke kamau nei ke ola. A i ke ahiahi hora 5, hiki mai o Kauka C. H. Wetmore, a ua okiia ka lima, e ola ana paha, aole paha. Eia ka mea kupanaha, iloko o ko Kikoopua wa e oluolu ana, ninau ae la ia " auhea kuu lima ?" Olelo aku na hoa, " ua kaawale." Olelo mai kela, aloha ka lima kahi nana ka hana. O keia kanaka kekahi kanaka miki ma ka hana a na haku o makou, he hao malakeke kana hana, he eleu, aole pakike i ka olelo a na haku a pilikia wale no. Nou e ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii ke aloha. Ke hoi nei ke keiki o Hulei. NA J. P. IWA. Kaiwiki, Hilo, Hawaii, Mei. 8, 1865.
" Heaha na Aumakua ma ka manao o ka poe Kahiko ?"
Pela i ninauia ai e ka mea kakau i na " hoomana kahiko o Hawaii nei ;" aka, he mea pohihihi ka imi ana'ku i ka mole, a me ka welau oia huaolelo " Aumakua," wahi a S. N. Haleole ka mea kaulana ; a pela pu paha ia maua. Aka, e hai no nae hoi ma ko'u lohe, e like no hoi me ka mea e oleloia ana, a ke oleloia nei no i keia manawa e kekahi poe.
O ka huaolelo " Aumakua," ua pili no ia i na kaikuaana, na kaikaina, na makuakane, na makuahine, na keiki, na moopuna, na kupuna, na makua o lakou, na kupuna o na kupuna o S. N. Haleole, a pela aku, a pela i na mea pili o kakou a pau, a ua make lakou i keia wa, a he mau " Aumakua" ola no kekahi. No ka mea, mai ka wa kahiko mai, e hoomana ana na kupuna o kakou i na akua he lehulehu wale. Ina he mano ke Akua, o Kamohoalii paha, ua hoomanaia e ko S. N. Haleole mau kupuna, a ina e make kona kupuna, e lilo ana no anei ia i mano ma kona kino, o kona uhane, he like no kona ano, a me kona mau helehelena, me kona wa e ola ana. A ina e make o Haleole, alaila, o ka makamaka aloha ia ia, e hiki no anei ia ia ke hoihoi mai i kona uhane, a o ka makamaka huhu, he hiki no ke koi mai ia ia e hele pu i ka make, a e haalele i ke kino maoli. Alaila, na ua makamaka la no e hoihoi mai i ka uhane o ka mea i make ai, a hiki ma ka hakala o ka hale, a lohe no ka uhane i ka hamumumu, a me ka wawa o loko e like me he nalo paka la, a ike no ka uhane i ka puka o ka hale, he like me he pali kiekie loa la, a ike no ka uhane i ka waiho mai o keia mea nui iloko o ka hale, me ka manao ole o ka mea make, o kona kino no ia. A ina i nalowale mahope iho o laila, o ka puoho ana no ia o ka uhane, a ola hou ke kino. Alaila, o ka huaolelo mahope iho o laila, i ka olelo a kekahi poe, a ua mea make la no hoi kekahi, penei no ua moolelo la : " He ola paha keia na ka Aumakua." Ua nui wale ka poe o kakou e noho nei mai Hawaii a Kauai i make, wahi a kekahi poe a ola hou mai, a ua ike no lakou i ka hoihoiia ana mai o ko lakou mau uhane e na makamaka o lakou i haiia ae la maluna ; ina e ninau ke Kuokoa ia lakou, e hai mai no lakou.
Eia keia, ua lohe au i ko'u makuahonowai ponoi ia Kiliona Kuhoomalana. I ka makahiki 1859 i ka malama o Mei a me Iune paha, ua noho laua ma Kukuluaeo ma Kewalo kai, a he ano maimai mau no kona. Ua hele nae kana wahine o Kahakukaalani i kana oihana ike me Kale humuhumu lole (ano malaka) a i kona hala ana'ku mai ko laua hale aku, ua make aku kela mahope, a i kona ike ana i ka lae o Leahi, ame ke kula o Kaimuki, he palahalaha wale no, he maikai, a o ka moana, a me ke kuahiwi, he maikai wale no, he palahalaha, a hele no kona uhane manae, e hoi ana i ka aina hanau ma Kuliouou, a me Maunalua, a hiki oia ma Keahukailiai a nana aku la ia i ke Kaha o Maunalua, a ike aku la oia i ka uhane o kona makuakane ponoi e hele mai ana i ke kula o Keahia ma Waialae, a hiki hoi keia i ka hooiho ana ma kela aoao manae o Kaanaenui ia wahi, loaa oia i ua makuakane uhane la ona ia Kaneaea, a olelo mai la ia Kuhoomalana e hoi, hoopupu keia, a kipaku ino mai ka makuakane e hoi, o ko laua hoi no ia me kona ike maopopo no i ke ala a laua i hoi ai, a hiki i ke Kulaokahua, a ma ka hale o Keopu malaila ko laua iho ana a hiki i ka hale, a i ka puoho ana ae ua kokoke e kapoo ka la, a maopopo iho la ia ia, he make paha keia, a olelo oia : " o ke ola paha keia a ka Aumakua." Ua nui na " Aumakua" e kokua ana i ko lakou mau makamaka, i na he pele, oia no, aia no nae ke kokua o ka " aumakua" a pono ka noho ana ma keia ao. Eia na hewa ino loa ia lakou o ka aihue, o ka hoohiki ino, hoohiki wahahee, o ke umi kamalii, o ka pepehi kanaka, aohe e nana ka "aumakua" ia lakou. O na hewa e ae, he hiki no i ka aumakua ke kokua ke pilikia lakou.
Na Aumakua ola. Oia no kekahi poe kanaka ola e noho nei, ina ua lohe ia e olelo ia ana kona makamaka aukina e hopu no ka moekolohe, a no kekahi hewa e ae, e hiki no anei i kona makamaka ke kii mai a ia S. N. Haleole. " E Haleole, ua lohe au e kii mai ana na makai e hopu ia olua i keia po, no ko olua moekolohe, e hookaawale olua," o ko Haleole ae no ia a hele ma ka hale e, a noho ka wahine ma ka hale mau, a i ka hiki ana mai o ka makai, ua puhala-hiu kela, a pakele i kona " Aumakua" kanaka ola. A olele o Haleole, " pakele paha wau i ko'u Aumakua"
L. H. KANEPUU.
He Moolelo no Umi.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :
Ua ike au ma ka Nupepa Aupuni, oia hoi Ke Au Okoa, e hoolaha hemahema ia ana ka moolelo o Umi, oia ke poo e kau ae la maluna. Ua oleloia no hoi malaila ko Umi makuahine he wahine makaainana no Hamakua. Auhea oe, pela ke kuhihewa ia, aka, o kona makuahine he kaukau 'lii no, o Omaokamau, oia no ke kaikunane o Akahiakuleana kona makuahine, aole ia he aikane na Umi e palau ia nei, o Piimaiwaa he keiki hookama ia na Umi, i loaa ma ke alanui o Keahakea ka inoa o ia wahi; o Koi hoi, oia ka lua o ke keiki hookama a Umi; aole mau ai kane, hookahi makuakane, hele pu elua keiki hookama, aha lakou nei i ka lakou hele ana i Waipio, a hiki i ka hale o kona makuakane; i aku o Umi ia Omaokamau me Piimaiwaa; maanei olua e noho ai, e komo ae au, i noho olua a i hoi ole mai au manao ae olua ua make au, ua ike mai la no i ke ala a kakou i hele mai ai hoi no, ina hoi au e puka ola mai aole hoi ana, alaila, noho iho la o Piimaiwaa me Omaokamau mawaho o ka pa, a komo aku la o Umi iloko maluna o ka pa, a lele iho la ilalo, ike mai la na Ilamuku a Hakau, kii mai e hoopaa iaia nei, o ko ia nei komo aku la no ia ma ka puka pakaka, ike keia ia Liloa e noho ana, o ko ianei noho iho la no ia iluna o ka uha. Eia nae aole au e hooholo loa ana mai kona hanau ana, a me kona loaa ana ia Liloa kona makua, e hai wale ae ana no au no ke kakau lalau a ka mea nana e hoolaha nei ma ke Au Okoa, nolaila, lelele au aole hooholo loa. Make o Liloa haawi i ka aina ia Hakau, o ke akua me ka hale akua oia ko Umi e malama ai, a hana no o Umi pela. A holo o Liloa i ka make, noho no laua me ke kue, a kipaku o Hakau ia Umi, alaila hele o Umi ma hoi hou ma Hamakua, aole hoi i ka mauna i ka pili manu me Waawaaikinaaupo ma, aole a uanei e nalo kau manu ua puka ka ihu. Pela ma ka moolelo i humuhumu buke ia, oia la hoi e hookahi halau i ao ia ai wahi a lakou nei ae hoi, ia hele ana aole i kipa ma kahi o ka makuahine, hele kuewa lakou nei, a hiki lakou nei ma kahi i poeleele ai, moe lakou nei ma Waipunalei oia ka inoa o ia wahi no ka hilahila o Umi i ke amuamuia e Hakau i ke kauwa, nolaila, keia hele ma kahi mamao aku, i ko lakou moe ana ike mai la keia poe wahine he poe keiki maikai keia o ke koho mai la no ia ia lakou nei i mau kane, aka o Umi elua ana wahine no ka ike i ka ui launa ole mai, malaila i hele ai o Piimaiwaa, a me Omaokamau, a me Koi e mahiai ai na ko lakou makuahonowai, o Umi aole hele e mahiai nolaila huhu loa ko Umi mau makua no ka palaualelo. Malaila kahi i noho ai a hele wale ai i ka lawaia aku, a malaila no hoi ka loaa ana o ko Umi Alii ana. Ke hooki nei au maanei aia a hanaia mai kuupau aku, ke hoi nei ke keiki kimanu o Kalihi, ke kau ae la ka ohu i na pali. S. F. NAPUA OPIO. Kanepaa, Kalihi, Mei 20, 1865.
No ka Lai oia uka ke Aloha !
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— He lana kuu manao a me kuu iini ma keia kukulu manao ana ; maanei kaua e honihoni iki ai me ka eeke ole, ke oluolu nae oe a me kou Lunahooponopono. Eia no ia, " No ka Lai oia uka ke Aloha."
Aia ia'u i naue aku ai ma ka uka iuiu o Kapaloa, iloko hoi oia lai ulu-koa, e weheia mai ana kona lau lipolipo e ka makani kehau o ka mauna ; ilaila hoi kahi a na manu ai pua-lehua i hoomoe iho ai i ko lakou mau punana, kahi hoi a ka nahele hihi pea i noho ai, kahi no hoi a ka maile; a me ka awapuhi, a me ka palai moe anu i kuehu pau mai ai i ko lakou onaona, a me ke ala. Nolaila ka lana ana mai o ka manao, a me ka olioli e launa hou kaua me ke aloha. He nui a lehulehu makou i noho ae ma keia uka ; e oki ana i ka wahie. Nana'ku i na kanaka, aole o kana mai, me ka lako like i na mea paahana, oia hoi na koi.— Ua hoomaka makou i ke oki ana i ka wahie i ka la 8 o Mei, o ka A. D. 1865, me ka hiki kupono o na hana i manao ia, no ka imi ana i ka waiwai, penei ke ano o ka hana ana a makou, i na e oki a piha ka paila, alaila, elua dala ka uku, a pela'ku.
Eia nae, i ka manawa e hoomaka aku ai na kanaka e oki, ia wa no i lohe ia'ku ai na leo lealea, e olelo ana, " Heaha la ia ? He uweke paha ?" Ke kumu o ka puka ana o keia mau olelo, no ka hoihoi i ka hana, a me ka oluolu o ka noho ana ma ia uka. Nolaila, kupu mai ka mano ia'u, a me lakou la'e paha, he wahi kumu keia o ka hapai ae i ka manao o ka lahui holookoa o kaua e noho mai nei ma na kapa kahakai uliuli o ka moana Pakipika nei. E kau-o maoli ae i na opu o ka lahui o Hawaii nei, o na keiki papa hoi o ke Aupuni, e lawelawe ae, a e hana, e imi hoi i ka waiwai o ka mauna. I loaa mai kahi pomaikai, a me kahi pono o keia noho kino ana ma keia ao. Me ka lana no nae o kuu manao e Hana ana no oukou pela.
Ke hoi nei no ke keiki kua wahie o Kapaloa, e kua i na kumu koa i koe. Me ke aloha i ke " Kilohana Pookela o ka Lahui," a me kou mau Lunahooponopono. G. H. M. HEWAHEWA. Kuikuikapu, Maui, Mei 22, 1865.
He Moolelo no ka make ana o ka mea aloha H. Kamahiai.
Ma ka hapalua o ka po Poalima, a ao ae Poaono, oia ka la 13 o Mei, o keia makahiki kona make ana, a penei ke ano o kona make ana. Ia laua e moe pu ana me kona hoapili o ke kane o na la opiopio, oia hoi ua kii ia mai kekahi o laua e na lima menemene ole a ka make, e like me na la o ka Haku, me he aihue la i ka po, pela no ia e hiki mai ai.
I ka manawa i puoho ae ai (mai ka hiamoe) kona hoa pupuu anu o ka Hooilo, a me na la wela o ka makalii, o na kau i kaahope ae, aia hoi, ua hala ka makani kii wai a ka malua, e like me ka olelo a ka Baibala ; ua hala ka nani o ka Isaraela. O ke kino kupapau ke waiho ana.
O ka nui o kona mau makahiki o ke ola ana, he 59 e 4 malama 12 la. Ua hanau oia i ka makahiki 1805. I ka makahiki 1838 la 4 Aperila, ua komo oia i ka ekalesia ma ka Berita o T. Coan ma Hilo, 26 makahiki 1 malama 8 la, oia ka nui o kona manawa i noho ai ma ka aoao Karistiano. He wahine noho pono oia, aole i loaa kona hookolokoloia ma na mea pili i ka ekalesia, a me na kanawai o ka aina.
He wahine hoomanawanui ma na mea a pau, me ka hoolohe pono i ka leo o kana kane. Aole no hoi i haalele i kona kokoolua o na la opiopio o ka noho ana, oiai e kau ana na Lehua o Haili iluna, e ai ia ana hoi e ka manu pohe ka lehua, a hiki i kona hoi ana'ku la i ka aoao mau o ka honua. Oiai ua lele pau ae na kukuna malamalama o ke ao nei, ua kuu aku kona luhi. Aia paha oia ma ka poli pumehana o ka makua mana loa, kahi hoi a kakou e lohe nei.
Ia manawa, ua hakoi mai loko i ka mea nui he aloha, e maeele ana i ke kino, e lele pauki ana iluna ilalo i ke kulu mau a ka waimaka, e hoohanini ana ma ka uka o Alanapo, poele au i ke aloha e noho nei, a eia malalo iho kona wahi mele kanaenae aala o ke kupukupu, e honi hoomau i ke ala o ke kiele. O ka'u no ia e u nei a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka aina ua nui o Hilo,
Ke loku mai la i ka muo o ka hala,
Kuu hoa pupuu anu o ka aina koekoe.
A makou e noho ai i ka uka anu o Kapena,
Hoopumehana i ka poli o ka makua a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a,
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine hoi o ka hale laumaia o uka,
Hale lehua kipeapea a ka manu,
I hoohuliia e ka hau anu o ka mauna,
E ka noe anu aala o ke kiele,
Kuu hoa u o ka po me ke ao a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka piha kanaka o Keawakapu,
Mai ka nalu hai muku la e Pueke,
E kahiko ana i na lehua o Meleakini,
Ku ka uhane nana makani o kai,
E hoolaau mai ana ke aloha i o'u mai a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka wai au o Hilo,
Mai ke kapa po-po i ka lima a paa,
Mai ka wai au la e kolekole,
Mai na pali haliuliu la e Kalehua,
Uhane peepee naku kalahale o Hilo a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka piha kanaka o Pomaikai,
Mai ka malu hale la o Maunakula,
Mai ka piina loa la e Ulukukahi,
Hoomaha'ku i ka uka o Naumuapele,
Aloha ia wahi a kakou e noho ai a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka ua kipuupuu anu o Waimea,
Mai ka makani anu la he Waikoloa,
Mai ke pili enaena la o Puupa,
Mai ke kai hawanawana o Kawaihae,
Mai ka makani wehe lau nui o ke Kaha a,
O oe mai la ia ; Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka malu kukui o Hamakua,
Mai ka puukela la e Mahiki,
E nana ana i ka wai o Hiilawe,
Aia ka uhane me Hiku i ka pua,
I ke opu Halehiwa a Kane a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine mai ka ua Kanilehua o Panaewa,
Mai ka piha kanaka nui o Haili.
Mai ka papa kahulihuli o Wailuku,
Mai ka ua Hukiheenehu a ka lawaia,
Uhane au-au kai o Paikaka a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine mai ka la hiki ma Kumukahi,
Mai ka wai au la e Waiakaea,
Mai ka pahoehoe ula i ka lehua o Hopoe,
Mai ka wai pumehana la o Waiwelawela,
Mai ke kai heenalu la e Kapoai a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu mkuahine o ka na po-po kapa o Nuuanu,
E hahai ana ma ke kua o Waipuhia,
Kuu hoa o ka ua me ka la wela,
O ke anu hoi me ke koekoe, i ke kula a,
Kuu makuahine i ka ua hee-koko ula i ke kula a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a,
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine i ka ua lani polua,
Mai ka ua hekikili iluna o ka laau,
E hoolaau mai ana ke kino wailua,
Me ka uhane o na wahine o Kamao a,
Poele au i ke aloha e noho nei a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a.
Kuu makuahine hoi,
Kuu makuahine o ka la wela o Makahuna.
Mai ka la lailai i ke awakea,
Mapu ana halia i ke ahiahi,
Palamimo iki ka hele ana i ke aumoe.
Palahehe ole ka uhane i nalo iho nei a,
O oe mai la ia ;
Aloha oe : E-u-we no au a.
Wailea, Hilo, Mei 29, 1865.
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER, — Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST. — Wailuku, Maui. C. H. WETMORE, — Hilo, Hawaii. J. W. SMITH, — Koloa. Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila ma ia mai e ae kekahi, e like me ka lepo pou, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ka pono keia i ka pau pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na nea like.
Penei no e inu ai i ka laau hoopaia Naio me na Koe.
Ina no kamalii, e haawi aku i hookahi kupakolu o ka paua ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki eono, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka na kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ka o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono oe elima inu ani i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi kela no ka Hi, ka Nahu, Nalulu. Wela o ka Houpo, Haoa, Huapailua wale, Luai, Luai moku. ono olo i ka ai, Nahu me ka awe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia hana.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a akaa a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku. (a like a like me ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha, elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua kumu kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau hua'ale Ola. a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i kumu e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hoi aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka ka hui uku hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, i hoike aku ai i ke oia o na mea a pau i hoakakaia oa kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hooia i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he mai wale ; a o na mai Hukii no ho i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai la.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU ? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALILI? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola o ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
MAI o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne. he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe ae ke mai i nele ka makekemake i na laau hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hoola'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no
ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.) O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pu ia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau KAIO me na KOE A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI, KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO, MAI KUNA,
MAI WAHINE, a me ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO.
162-1y