Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 22, 1 June 1865 — Na Manao o S. N. Haleole. [ARTICLE]

Na Manao o S. N. Haleole.

"HOOKAE I KE KUAUHAU ALII." Oia ke poo o ka Kauinui kumu hoopaapaa ma ke "AU OKOA" o ka la 29 o Mei, e pili ana no ka mookuauhau o Kamehameha, a'u i hooakea ae ai i mea e pololei ai ka moolelo o Kamehameha. Aka, he mea mau no nae ia i ka mea wikiwiki o na lehelehe i ka ahewa me ka noonoo mua ole i ke kumu o na hana e ahewa ai.—O ka mea mau ma na Aha Hookolokolo o na Aupuni naauao, Kumukanawai o ka honua nei; o ke kumu hoopii ka mua me ke kuhikuhi i na Kanawai pili i ke kumu hoopii no ka hewa i hanaia e kekahi mea a mau mea paha, a ina ua kue ke kumu hoopii i ke Kanawai i kuhikuhiia, alaila, aole he mana o ka Aha Hookolokolo e hoopuka i olelo hooholo e ahewa koke aku i ka mea i hoopiiia, ina ua kue ke kumu hoopii i ka hewa i hoopiiia no kekahi mea. A i ole ia, ina hoi ua kue ka olelo ike a na hoike i ka hewa i hoopiiia ma ke kumu hoopii ma ka aoao hoopii. Alaila, aole he mana o ka Aha e ahewa wikiwiki aku i ka mea i hoopiiia, ina pela ka haina ana o kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo. Aka hoi, ma kela poo e kau la maluna, nolaila, ke kakau nei au he moolelo loihi loa imua ponoi o Kauinui, penei: E Kauinui. Ke kumu Kuauhau nui o Hamakmaloa i Maui: Owai oe i papa mai nei "Aole e hiki" ia'u ke lawelawe i keia hana? Ma ka papa hea oe i heluia ai o ka poe Kuauhau? Ua helu puia anei oe iloko o ka poe nona ka Mookuauhau? I kuleana ai oe e hooki mai i ka makou hoakea ana i mea e pololei ai ka moolelo? He mea nani kau hoahewa ana mai i ka mea i hoopukaia e a'u ma ke akea, aka, o kau olelo papa mai, aole ia he mea nou e nani ai, a nolaila au i ninau ai ma ka pauku maluna. Owai oe? Mamua nae o ka puka ana o kau olelo papa, ua ike mua au i ka hewa oia mea e like me kau i hoohalahala mai nei, aole no ke kumu Kuauhau ia hewa, no ka'u unuhi ana ka hewa mailoko ae o ka Buke Kuauhau nona na aoao 480 e waiho nei imua o'u. Aole nae oia mea liilii ka hewa a'u i manao ai e hoopaapaaia mai: O ka mea a'u i manao mua ai e hoohewaia mai ana e ka poe ike; aia i ke kanakolukumamakolu o ka hanauna. E Kauiniu. Auwe! hewa aku la ka hoi au, o Kauinui ka hoi ka pono. O ka mea i oleloia e oe penei: KANE. WAHINE. KEIKI. Kamehameha, Keopuolani, Kauikeaouli, Ulumaheihei, Keopuolani, Nahienaena. Aole keia he mea malihini ia makou, he mea maopopo loa no, aka, i mea e nani ai ka moolelo o ka mea nona ka moolelo, ua kapae ae makou ia Ulumehihei i mea e nani ai o Keopuolani, aole no ko makou ike ole, no ka mea, ua olelo pinepine ia na makuakane elua o ka me hookahi, aole nae ia he mea nani.—Malia paha o oe kekahi makemake ole e kapaia ae pela, a i na pela oe e pono ai, alaila, pela makou e pono ai ke hana. A no kou ike ole i ka mea a makou i noonoo ai, nolaila, ua moe oe ma kahi kupono ole ia makou ke noho.

Aole paha oe i ike i ka moolelo no ko Kamehamaha I loaa ana : Ua manaoia na Kahekili o Kamehameha, i ka manawa i holo ai o Kahekili mai Maui aku, ua hui laua me Kekuiapoiwa mahope koke iho o ka hoomaemae ia ana, a no ke ku ana o ka hailona mua e keiki ai, nolaila, manao o Kahekili e hapai ana o Kuiapoiwa he keiki, nolaila, olelo aku o Kahekili ia Kekuiapoiwa, penei: "Ke hoi nei au i Maui, i noho oe a i hapai, a i hanau ae he Keikikane, alaila kapa aku oe i ke keiki ma ka inoa o kuu kaikuaana o Kamehameha." Hoi o Kahekili a Maui, lohe mai oia ua hanau o Kekuiapoiwa, ua kapaia ka inoa o Kamehameha, a no ia mea, manaoio o Kahekili ua hookoia kana kauoha, ma ia hope iho, hoouna aku o Kahekili ia Keaulumoku a me Keaweaheulu i mau Kahuna a Kakaolelo hoi na Kamehameha, pela i pili paa ai kela mau Kakaolelo a hiki i ko laua lilo ana i mau Kuhina no Kamehameha a hiki i ko laua make ana. Aka, o ka mea i lohe nuiia ma ka mooolole o Kamehameha, "O Keoua ka mea i noho aku ia Kekuiapoiwa II, hanau o Kamehameha, ma Kokoiki i Kohala Akau kahi i hanau ai." A nolaila oia ka moolelo maopopo; aka, aole nae e hiki ia makou ke hookomo ia Kahekili mamuli o ke ano e pili ana ia Ulumeheihei mamuli o kau kuhikuhi

E Kauinui. Ua i mai oe, "Aole oe i ao ia i ke Kuauhau, he lohe mai kou." Nolaila ke i aku nei au. Ina he lohe mai kou, aole nae oia lohe ou ka mea nana e papa mai i ko makou hoakea ana i mea i pololei ai ka moolelo: Ina e olelo mai oe he ike kou, a ua aoia oe i ke Kuauhau, alaila, ua oki au. He lohe no hoi ko S. M. Kamakau, oia ka mea i huli nui i ka moolelo o Hawaii nei mai Kauai a Hawaii, e hoomaka ana ma ka M. H. 1836, a e pau ana ma ka M. H. 1848. A owau hoi, he umikumamawalu makahiki a oi ae ko'u imi ana i na moolelo Kaao o Hawaii nei; ma ka M. H. 1841 a hiki i ka M. H. 1861 ka loaa kakaikahi o ka mooolelo o Kamehameha ia'u. A i kuu kohoia ana i Luna Kaapuni no ka "Hoku o ka Pakipika" ma ka malama o Aperila, M. H. 1862, imi aku la au i ka mooolelo o Kamehameha ma ka Mokupuni o Maui a me Hawaii iloko o na malama elima a hoi mai ma Honolulu nei. A ma ka malama o Maraki M. H. 1863, ua kukuluia he "AHAHUI IMI I NA MEA KAHIKO O HAWAII NEI." A mamuli o ka hooholo ana a ia Ahahui, ua kohoia mai au a me S. D. Keolanui i mau Komite e huli i ka mooolelo o Kamehameha. A mamuli oia ano, huli iho la maua ma ka Mokupuni Oahu nei mamuli o na lohe mai, me ka hoolilo aku i na wahi apana dala no ka poe kahiko e launa mai ana ; a hiki i ka malama o Aperila la 15, M. H. 1864, hiki aku au ma Kohala Akau i ka Mokupuni o Hawaii e imi i ka mooolelo o Kamehameha; a hala eiwa malama, hoi mai i Honolulu nei. A nolaila, ua piha he Buke nui i ka Moolelo o Hawaii nei.

A no kuu makemake e lilo ka moolelo i mea e pololei iki ae ai, nolaila waiho mua aku au he olelo hoakaka mamua ae o kuu kukulu ana i ka papa Kuauhau e pili ana ia Welaahilakui. (E nana hou ma ke Kuokoa o ka la eha (4) o Mei,) aia malaila ko makou Kumumanao. A mamuli oia mea a'u i hoakaka ai, ua kue kau olelo pale i ko makou Kumumanao. E Kauinui. Ke pookela o ke Kuauhau Alii: Eia ka nau makou e papa mai, ke kuhi nei makou, o Unauna, o Kuhia, a me Hakaleleponi na mea nana e hoohalahala mai: Eia ka na ke kanaka o-u wale iho no i Hamakuakihiloa e hookae. A nolaila, eia ka ninau. Owai la ka mea nui o na mea elua? O ke kanaka noho wale iho no anei me ka imi ole? O ke kanaka imi paha? Nau e noonoo, no ka mea, loaa ole aku la ia'u ia mau ninau. E Kauinui. Eia ka ninau hope loa ia oe, e like me kou ike i ka moolelo o Kamehameha, a nau e hai koke mai mahope iho o kou ike ana i keia mau olelo. Pehea ke ano o ko Kamehameha hanau ana? Mahea oia kahi i hanau ai? Aia mahea kahi i waiho ai o Kohala ka Pa o ka Halealii o Kamehameha? Ehia Eka ka ili o ka Pa o ka Halealii? Mahea o kahi o ka Pa o ka Halealii kahi ili ai ke kuakoko i hemo ai o Kamehameha? Mahea kona wahi hunaia ai i kona po i hanau ai? Owai na mea nana i hii mua o Kamehameha i kona minute i hanau ai? Heaha ko Kalaiopuu manao no Kamehameha i ka wa e hapai ana? I ka la i okiia'i ka piko o Kamehameha, i ka Heiau hea ka ha-i ia ana o ke kanaka? Ehia okiia ana o kona piko? I hea o Kohala kahi i lukuia ai na'Lii o Kau i ka manawa i kiiia mai ai o Kamehameha? Aole i pau.