Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 22, 1 June 1865 — "Heaha na Aumakua ma ka manao o ka poe Kahiko?" [ARTICLE]

"Heaha na Aumakua ma ka manao o ka poe Kahiko?"

Pela i ninauia ai e ka mea kakau i na "hoomana kahiko o Hawaii nei; ", aka, he mea pohihihi ka imi ana'ku 1 ka mole, a me ka welau oia huaolelo " Aumakua," wahia S. N. Haleole ka mea kaulana; a pela pu paha ia maua. Aka, e hai no nae hoi ma ko'u iohe, e like no hoi me ka mea e oleloia ana, a ke oleloia nei no i keia manawa e kekahi poe. O ka huaolelo " Aumakua," ua pili no ia i na kaikuaana, na kaikaina, na makuakane, na makuahine, na keiki, na moopuna, na kupuna, nd makua o lakou, na kupuna o na kupuna o S. N. Haleole, a pela aku, a pela' i na mea piii o kakou a pau, a ua make la- , ko.u i keia wa, a he mau " Aumakua" ola I no kekahi. No ka mea, mai ka wa kahiko mai, e hoomana ana na kupuna o kakou i na akua he lehulehu wale. Ina he mano ke Akua, o Kamohoalii paha, ua hoomanaia e ko S. N. Haleole mau kupuna, a ina e ma- j ke kona kupuna,e lilo ana no anei ia i mano ma kona kino, o kona uhane, he like no kona ano, a me kona mau helehelena, me kona wa e ola ana. A ina e make o Haleole, alaila, o ka makamaka aloha ia ia, e hiki lio anei ia ia ke hoihoi mai i kona uhane, a o ka makamaka huhu, he hiki no ke koi mai ia ia e hele pu i ka make, a e haalele i ke kino maoli. Alaila, na ua makamaka .la no e hoihoi mai i ka uhane o ka mea i make ai, a hiki ma ka hakala o ka hale, a lohe no ka uhane i ka hamumumu, a me ka wawa o loko e like me he nalo paka la, a ike no ka uhane i ka puka o ka hale, he like me he pali kiekie loa la, a ike no ka uhane i ka wāiho mai o keia mea nui iloko o ka hale, me ka manao ole o ka mea make, o kona kino no ia. A ina i nalowale mahope iho o laila, o ka puoho ana no ia o ka uhane, a ola hou ke kino. o ka huaelelo mahope iho o laila, i ka olelo a kekahi poe, a ua mea make la no hoi kekahi, penei no ua moolelo la : "He ola paha keia na ka Aumakua." Ua nui wale ka poe o kakou e noho nei mai Hawaii a Kauai i make, wahi a kekahi poe a ola hou mai, a ua ike no lakou i ka hoihoiia ana mai o ko lakou mau uhane e na makamaka o lakou i haiia ae la maluna ; ina e ninaU ke Kuokoa ia lakou, e hai mai no lakō'u.. Eia keia, ua lohe au i ko'u makuahonowai ponoi ia Kiliona Kuhoomalana. I ka makahiki 1859 i ka malama o Mei a me lune paha, ua noho laua ma Kukuluaeo ma Kewalo kai, a he ano maimai mau no koha. Ua hele nae kana wahine o Kahakukaalani i kana oihana ike me Kaie humuhumu lole (ano malaka) a i kona hala ana'ku mai ko laua hale aku, ua make aku kela mahope, a i kona ike ana i ka lae o Leahi, nme ke kula o Kaimuki, he palahalaha wale no, he maikai, a o ka moana, a me ke kuahiwi, he maikai wale no, he palahalaha, a hele no kona uhane manae, e hoi ana i ka aina hanau ma Kuliouou, a me Maunalua, a hiki oia ma Keahukailiai a nana aku la ia i ke Kaha 'o Maunalua, a ike aku la oia ika uhane o kona makuakane ponoi e hele mai aha i ke kuia o Keahia ma Waialae, a hiki hoi keia i ka hooiho ana ma kela aoao manae o Kaanaenui ia wahi, loaa oia i ua makuakane uhane la ona ia Kaneaea, a olelo mai la ia Kuhoomalana e hoi, hoopupu keia, a kipaku ino mai ka makuakane e hoi, o ko laua hoi no ia me kona ike maopopo no i ke ala a laua ihoi ai, a hiki i ke Kulaokahua, a ma ka hale o Keopu malaila ko laua iho ana a hiki i ka hale, a i ka puoho ana ae ua kokoke e kapoo ka la, a maopopo iho la ia ia, he make paha keia, a olelo oia : "o ke ola paha keia a ka Aumakua." Ua nui na " Aumakua" e kokua fnak i ko lakōu maū makamaka, i na he pele, oia no, aia no nae ke kokuu o ka "aumakua" a pono ka noho ana ma keia ao. Eia na hewa ino loa ia lākou p ka aihōe, o ka hoohiki ino, hoohiki wahahee, o ke umi kamalii, o ka pepehi kapaka, aohe e nana ka "aumakua" ia lakou. . O na hewa e ae, he hiki no i#a numakuake kokua ke piliki^lakou. Na Aumakua ola. Oia no kekahi poe kanaka ola e-moho nei, ina ua lohe ia e olelo ia ana kona makamaka A knia e hopu no ka moekplo.be>: a'no kekahi newa e ae, e hiki noi anei i kona makamaka ke kii mai a ia S. " E Haleole, ua lohe au e kii mliVha na makai e hopu ia olua i keia po, no ko olua moekolohe, e hookaawale olua," o ko Haleole ae ho ia a hele ma ka hale e, a noho ka wahihe ma ka mau, a i ka hiki.ana mai o ka makaf, la r a pakele i kona " Aumakua" kanaka ola# A olele o Haleole, "pakele paha wau i ko'u . * L. H. Kanepuu.