Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 23, 8 June 1865 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 23. HONOLULU, IUNE 8, 1865. NA HELU A PAU 184.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

MA KE KUAI !

                UA LAKO AU I NA KUKA PAINA ELEELE maikai, he hookahi haneri. Mai ka Umikumamalima aku a ke Kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na Kuka maoli, na Koheoheo, me nu Kuka Holoku.
            He mau lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki i ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
            O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai, aohe aie, he dala kuike wale no.
H. McDONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 176-3m

OLELO HOOLAHA.

                UA HOOPII MAI O NALEPO (W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE   k ) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 3 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Feb. 20, 1865. 169-4m

HALE PAI KII.

                AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepa Kii hookahi. A elua wale no dala no ke kii aniani.
H. L. CHASE (Keiki.)
174-6m Mea Pai Kii.

KUOKOA HUMUHUMUIA.
EKOLU BUKE — BUKE 1, 2, A ME 3

                Umi kala ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.50. E ninau ma ka Hale buke o H. M. WINI.

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2


Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.

Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Na Dawida Malo Kumumanao.

Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa

Ka Anesona Moolelo
No Hawaii nei.
HELU 18.
HOOKIPA OLUOLUIA ANA.

                Ua hookipa oluoluia makou e Mika Nila (Knill) kekahi keonimana mai Hamebuga mai, ka mea hoi nona kekahi hale hana waiu bata nui a maikai no hoi. Ua maikai pono ke ano o kona mau hale pili, a ua lako pono no hoi, a ua maikai no hoi na kulana hale. He hoahanau ia no ka ekalesia Lutera. Mahope iho o ko makou inu ki ana, waiho iho la ia i ka Baibala ma ka papakaukau, a pule ohana iho la makou. I ke kokoke ana aku i ke awakea o ka Poalima, halawai mai la makou me kekahi kaa hale ole mai Lihue mai i hoouna lokomaikai ia mai e kekahi keonimana Geremania (Olelo e) ma ke noi a Mika Raiki wahine, a he mea olioliloaia ia makou. Elua lio nana e kauo i ua kaa la, a ua ikaika launa ole i ka piina o na puu. He kanaka eleu ke holo ana ma ka lio ma ko makou aoao, me ke kaula loihi i hoopaaia i ka omuku o kona noho lio, a pela no hoi ma ke kaa, a ua kokua ia mai makou ma ka hou ana ae i ka lio i na kepa i ka wa kupono, a oia ka mea nana e hoomolio mau ke kaula.

KIAAINA KANOA.

                O ko makou hookipa oluoluia ana e Mika Raiki wahine me kona ohana ponoi, aole e hooleia ia mea. Ua hooholo iho au ia'u iho e hele no au ia po, he umi mile mai laila aku a hiki i Koloa me ka haalele iho i ka hui o ko makou poe a kekahi la ae, alaila hele ae lakou; aka, ua waiho pu wale iho no au ia manao o'u. Ma Kapunahou kahi o Mika Raiki me kana wahine i noho mua ai. Mamua o ko Mika Raiki make ana iloko o na la mua o ka makahiki 1863, ua lilo ia i luna ma kekahi mala ko ma Lihue. Ua kokoke loa kahi o Kanoa, ke Kiaaina o Kauai i kahi o Mika Raiki wahine. Ua hele aku ia i Waioli e halawai pu me makou, a me a'u no ka manawa loihi a ike hou aku no au iaia ma Koloa, mai laila mai kona lawe ana mai i kana wahine me kana kaikamahine i mare i ke kane e hoolohe i kau haiolelo. Ua helelei iho na waimaka o ua kanaka elemakule la. Ua makemake loa ia a me kekahi poe e ae i kahunapule kanaka ma Lihue; a no ka nui kupono o ka poe hoahanau i lilo ai i ekalesia, me ka hale halawai maikai, a he umi hoi o lakou mile mai Koloa mai, nolaila, ua kaupaona likeia i mea e hooluolu ai i ko lakou makemake.

NO KOLOA.

                I ke kakahiaka Poaono ua oluolu maikai ko'u holo ana i Koloa mamua o ka aina kakahiaka, me kekahi kaikamahine a Mika Raiki. Ua akea ka aina, a ua maikai no hoi ke alanui. Na Mika Maikela (Marshall) kekahi keonimana Amerika i halawai ai me makou i ka la aku mamua, nana i lawe mai kekahi poe o makou mamua o ka aina awakea. Ua holo mai o Kauka Kamika e halawai pu makou, a nana no i lawe aku ia'u i kona hale. Ua huipuia i ka oihana kahunapule me ka oihana Kauka, a ua komo o Koloa a me Lihue iloko o kona apana, a ua alima paha haneri ka nui o kona poe hoahanau. Aia no o Mika Kole (Dole) ke kumukula mua o ke kulanui o Punahou ma Koloa kahi i noho ai me ka hai aku i ka olelo a ke Akua i na haole ma na wahi i haiia aku nei, a e ao mai i na keiki haole ma kana halekula. He wahi kula hanai uuku ka Kamika wahine no na kaikamahine. O kekahi o ko'u mau Sabati kaulana loa ua hoohala iho au ma Koloa. Ua paa pono ka manawa mamua o ka aina awakea i na haiolelo me ka haka pono mai o ke anaina holookoa. I ka auina la ua malamaia ka ahaaina a ka Haku. Mahope iho, ua hai aku au i ka olelo a ke Akua i ko Mika Kole anaina Haole.

WAI HOOLANA WELIWELI.

                Ua hoomakaia ke kulana o Koloa e Mika Kulika i ka makahiki 1835, ka mea i noho malaila a hiki i ke ku ana mai o Kauka Kamika i ka makahiki 1844. Maanei o Kauka Lafona (Lafon) mai ka makahiki 1838 a hiki i ka makahiki 1841, a o Mika Pokuea mai ka makahiki 1845 a hiki i ka makahiki 1848. Maanei kahi o Mika Pokuea i pakele ai mai make no ka hoolana ia ana e ka wai i ka po. No kona lohe ana i ka o-we o ka wai mawaho o kona hale, ua holo aku ia me kona manao e hiki i ka hale o Kauka Kamika e ku kokoke mai ana, aka, ua laweia aku ia e ka wai a hapalua mile paha ka loihi ma kahi e kupono ana i ke kai. I kona manawa i kokoke ai e make, ua hooiliia ae ia e kona Makua lokomaikai maluna o kekahi puu pohaku, malaila kona wahi i noho ai a hiki i ke kakahiaka, a i ka wa hoi i emi ai o ka wai. He po weliweli io.

NO WAIMEA.

                I ke kakahiaka Poakahi, holo aku makou, i Waimea, he umikumamaono mile ma ke kula akea, me ko makou ike mau aku no i ke kai. Ua holo pu aku me makou o Kauka Kamika, o Mika Kole, a me kekahi mau wahine elua, a hala mai kekahi hapa o ke alanui, a halawai makou me Mika Roela.
            Na na kuahiwi i pani aku ia Waimea i na makani kamaaina a me na ao, a oia ka mea i lilo ai i aina maloo a i aina panoa. Aole i ua iki malaila mai Dekemaba mai, aole no i maopopo ka ua hou a hiki i ka malama o Nowemaba. Ua make ka mauu, a he kakaikahi wale no na wahi laau. Ua loaa mai ka ai a na kanaka mai na awawa mai elua e ku kokoke mai ana i hoomau ia e na kahawai, kahi hoi a ke kalo a me kekahi mau mea ai e ae e ulu ai, a o kahi hoi a ka mahinaai a Mika Roela i ku ai. Ua penaia ka halepule i ka pohaku one i loaa mai ka ae kai mai, a oia kekahi o na halepule nani ma ke Aupuni Hawaii. Ua aneane elima tausani dala ka lilo o na kanaka, pau pu me ka lilo o ka hana ana i ka pohaku, a me ka hana ana i ka hale.
            O Waimea oia ko Kaumualii wahi aloha, oia hoi ke Alii o ka mokupuni o Kauai, i ka wa o Mika Wini me Mika Rugele (Ruggles) i hoomaka ai i ke kulana, i ka makahiki mua o ka oihana misionari. O Mika Wini wale no ma ia kulana i ka makahiki 1824, aka, ua malama iho na 'lii i ke Sabati, a ua hookapu iho i ka ona a me ka pepehi kanaka. O ka hana pu ana o na misionari me na'lii o keia mau mokupuni i na la mua, oia kekahi o na mea kaulana ma ko lakou moolelo hoomana.
            Ua hele aku o Mika Kulika i Waimea i ka makahiki 1829, a malaila kona wahi i noho ai no kekahi mau makahiki. Ua noho iho no o Mika Wini ma ia kulana a hiki i kona wa i make ai, i ka makahiki 1845. Nolaila, ua hele aku o Mika Roela i kekahi makahiki mai. O Mika Wini wahine, oiai o ke kanahakumamakolu keia o kona noho ana, eia nae ke noho la no ia ma ka hale i kukuluia e kana kane, me ka makau ole i ka noho hookahi. Pehea la ka loihi ana o na hana, na ano o na kanaka mai ka manawa ana a me kana kane i hoomaka ai i ka laua mau hana Keristiano ? Ua manao mau no Mika Wini i na'Lii me na kanaka. O ka Mika Wini wahine wehewehe ana mai i ka laua mau hana i na la mua, ua ku io no i ke aloha. O ka. moolelo o ka holo ana aku ka mea i paa pono loa'i kona manaoioia hoi ka pakele ana o kana kane mai ke kai mai, no kona haule ana mai ka moku iho ; a ua hoike mai ia i kekahi noho kuhuluku, i malama pono ia, a i hoonouia hoi iaia, a oia kana mea i paa'i a hiki i ka manawa i hiki aku ai ka waapa e kokua iaia. He ohana nui a naauao no hoi ko Mika Roela.

NO IONA KAHIKO.

                Ua haiolelo iho au imua o na kanaka i ka Poalua, oiai e noho ana o " Iona Kahiko," mamua pono o ka Awai me ka nana aku i na kanaka. Oia ko Mika Roela kanaka lima akau, a ua aneane kanahiku-kumamalima makahiki ona. He luna ia no na hana a pau a na'Lii, a ke noho nei ia me ka manao Aupuni no, a ua maopopo no kona haipule. Ia'u e olelo ana no Ierusalema, a me kekahi mau wahi e ae ana i heluhelu ai ma ka Baibala, hoohuli mai la ia i kona maka kahiko ia'u me ka weli pono mai o kona maka. Mahope o ka pule ana, ninau aku aku la au iaia i kona manao i ka mea i hoikeia e na misionari. Ka ekemu ole iho la ia no kekahi mau minute, a pane mai la, " O ka wa mua, oia ka wa o ka ulu ana, aka, ua hiki mai ka wa o ka ohi ana, a ua ikeia ka mea pono." Ua hai mai o Mika Kowina no " Iona Kahiko," oia ke kanaka kaulana loa ma ke Aupuni Hawaii,

NO NIIHAU.

                O ka Mokupuni o Niihau i huipuia me ka apana misionari o Waimea, ua hookaawaleia mai ua aina la e kekahi kowa nona na mile he umikumamalima. O kona loihi he iwakaluakumamalua mile, a eha a ewalu mile ka laula, me na kanaka eono haneri. E hiki no ia Mika Roela ke holo i hookahi a i alua holo ana i ka makahiki i ua Mokupuni la. Ua lohe au elua haneri ka nui o na hoahanau, aka, aole nae au i lohe i ke kukuluia o kekahi ekalesia e ae ma ia Mokupuni. Nolaila, aole o lakou Kahunapule maoli. O ka nui o na hoahanau ma ka ekalesia o Waimea, eha haneri me ka iwakaluakumamakolu.
            O ka Poakolu, oia ko makou la hope loa ma ia aina. O ka hele ana e makaikai i ka mahinaai a Mika Roela ka mea nana i hoihoi hou ihope i Koloa, he iwakalua mile ka loihi. Aka, he lio maikai nae ko'u ma ka lokomaikai o Kauka Poalomaka (Wood.) I ka po ana iho, kau makou iluna o ka mokuahi Ane Laulie me na makamaka o makou, oia hoi o Kowina me Waela, a i ke kakahiaka Poalima ku makou i Honolulu.

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXXIV.

                KA OLELO A NA KAMAAINA IA KEPAKAILIULA. IA LAKOU E NOHO ANA ILOKO o ua hale nei, pane mai la ka elemakule, " Mahea mai nei oe ?" I aku la keia, " Ma ka lewa mai nei au." " Ae," wahi a ua elemakule la ; pane mai la ka luahine, " Ae, mai ka lewa mai oe, a owai ka aina ?" " O Hawaii," wahi a ke Alii. " O hea kahi i hanau ai ?" wahi a ka elemakule. I aku la keia, " O ka Hikina a ka la i Haehae i Hilo."
            Alaila pane mai la ke Keiki Alii, " Heaha ka huakai e kuu Haku i hiki mai ai ?" Pane aku la keia, " He huakai makaikai, a he huakai hakaka no hoi ke loaa ka hoa hakaka." Alaila kena'e la ua'Lii kamaaina la ia ia nei e paina oe, me ka olelo ae i na elemakule e haiia i ka mea ai. Aole i emo, makaukau na mea ai kupono i ka manawa pokole loa, a ai iho la na'Lii, a pau ka ai ana, i ae la ka luahine i ke kane, " E hele hou aku oe e nana i na'Lii a kaua."
            Ia wa nae, ke ai nei no na'Lii, a maona laua, moe iho la laua nei ma ko laua hale, a me ka elemakule pu, o ka luahine no, aia no ia ihope, no ka mea, he kapu no e like me ko Hawaii nei. Aka, no ka hiki ana nae o Kepakailiula ilaila, nolaila, ua oleloia ma keia Moolelo, he mea kahiko loa mai ka ai kapu ana. Launa o Hoohokukalani ia Wakea, hoomaka mai ka ai kapu ana o Hawaii nei, a pela no i na aina e ae a pau o Kahiki a hiki i keia la, ke ai kapu la no na aina i huli ole i ka pono o ke Akua, a me ka malamalama io maoli, ke hoomana la no lakou i na Akua kii, ke kapu la no i na mea ai a pau i hooliloia e lakou i Akua e like me ke ano mau o ko Hawaii nei i ka wa kahiko.
            Ina'Lii i moe ai a ao ae, o ka Poalima ia, i aku la keia i ua'Lii kamaaina la, " Auhea hoi ka nui o ko oukou nei wahi ?" " Aia la i Hawaii," wahi a ko laila Alii. Ninau hou no keia, " Auhea hoi ka lehulehu o na kanaka ?" " Aia ma kekahi aoao, a he nui no hoi na hale malaila." " E hele hoi kaua ilaila," i mai ua'Lii la, " he loihi loa, aole e hiki wawe ke hele aku mai anei a hiki aku ilaila i elua anahulu," ka ! loihi io no. Alaila, i hou mai ke Alii kamaaina, " Ka ! he kapu au, mai ko'u hanau ana mai a hiki i keia la, aia a loaa ka'u wahine, alaila, ike mai lakou ia'u." A o ka pau no ia o kana olelo ana'ku.
            Ma kekahi la ae, hoopau iho la ke Alii o Hawaii nei i kona noho pu ana me lakou, me ko ianei olelo aku, " Ke hele nei no au i kuu wahi i makemake ai, o ka hele no, nolaila, ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia oe e ke Alii, a me kou mau Kahu, no kou malama maikai ana ia'u i kou wahi nei, nolaila, aohe a'u uku ia oe e ke Alii, hookahi no uku a kamahele la o na iwi." A ma ia olelo a Kepakailiula ia lakou, nui loa iho la ke aloha o ke Alii Opiopio, me kona mau Kahu, a ma ia hope iho, hele aku la keia.
            Aka, ia manawa huhu na Kahu o ke Alii kamaaina, no ka haawi ole ana i ke alanui e hiki ai ke Alii iluna (Kepakailiula.) Ia wa no, hukiia ae la ke ala haka mai lalo ae a ku iluna, i hamo ia me ka alaea ula o Hawaii nei, he alanui haka mai na kupuna mai o ko Kahiki Papa Alii, i kapaia ia alanui haka o ke Alaula a Kanaloa.
            Oia ka mea e oleloia nei, " Ke ala ula a Kanaloa, a o ke ala kikee a Kane," ia manawa o ke alanui haka e ku ana me kona nani, ia wa koke no, kuu hou ia mai he alanui hou i oi ae kona nani mamua o ke ala mua, oia hoi ke ala kikeekee a Kane, i ulana pu ia me ka aha, i kahikoia i ka hulu ula, lenalena, keokeo, eleele, omaomao, iwaena o kela kikee keia kikee ano kekee a pakaawili o ke alanui o ka hanaia ana e ka mana o na akua kahiko, a ua kapaia ia alanui ke ala kikeekee a Kane. Pela ka ia nei ike aku, a me ka makaikai ana i ua mau alanui la, he mau alanui keia mai ka po mai. Aole e pii ia e na'Lii e ae a pau i ku ole i ka Moku, a i ai ole i ke Aupuni, aole hoi i na hanauna Alii Papa, oia hoi na Kaukaualii, na mamo Alii i ku ole i ka moku, a ia Kepakailiula, ua hehiia ia mau alanui eia. Eia ke ano o ka hana ana a ua'Lii nei nona ka moolelo, pii ma ke alanui ula a Kanaloa, hiki iluna, iho hou ma ke ala kikeekee a Kane a hiki ilalo. Ua oleloia ma ka moolelo o keia Alii, ina e pii ma ke ala ula a Kanaloa, po ka la hiki iluna, a ina hoi iho ma ke ala kikeekee a Kane, ao ka po hiki ilalo.
            A i ke kupu hoi o Hawaii nei, hapa la puka iluna, hapa la puka ilalo, a he mea olioli loa ia i ka manao o ke Alii kamaaina, a me kona mau Kahu ponoi, i ka ike ana i keia hana kupanaha o ke Alii Kaulana nona keia moolelo mai ke AU i kona noho ana i ke Aupuni a hiki wale i ke AU o kana mau moopuna kuaha e noho nei i ka Noho Alii Lani o ke Aupuni a kana mau moopuna i imi nui ai, oia hoi o Kamehameha I., ke Alii Kaulana o Hawaii nei, i puka mai ai mai loko mai o ka Mamo Alii mai a Kepakailiula mai, a hiki ia Umi, mai laila mai hoi a hiki i keia manawa e noho nei kana mau moopuna Lani i ka Noho Alii.
            A pau ae la keia mau mea, ma ia la ae, hele aku la keia mai laila aku a hiki i kahi i kau ai kahi waa ona, a holo aku la a kupono iwaho o ka aina i kapaia o Keolewa, aole keia i pae ia aina, holo aku la no keia i ka moana a hiki aku la no keia ma waho ae o kekahi aina i kapaia o Maokuululu, oia aina he aina anu, he aina ua noho ia, aohe manawa ha-o o ka ua, ua paa ka aina i ka ohu a hiki i ka moana. Nolaila, ua kapa aku ko laila poe kamaaina ia aina, mamuli o ke anu, a ia manawa, aole no he ikea'ku o ka aina, aka, ua honi aku keia i ka hohono mai o uka, a i ka mao ana ae o ka ohu, e waiho mai ana he aina maikai loa.
            Hookahi no a ia nei mapuna hoe, hiki ana keia i ka lae i kapaia o Oili, a awakea, pae ana keia iuka, a kau no kahi waa ona iuka o ke one maka, hele aku la keia mauka iki aku, halawai mai me ia nei elua elemakule, e hele ana laua i ka lawaia, o Wahialani kekahi, he Kaukaualii ia, a o Pihanakulou kekahi elemakule. Keia mau kanaka, he mau Hawaii no laua, a o ka olelo no o ko anei kanaka, o ka laua olelo no ia. Ninau aku ke Alii ia laua, " Nohea olua ?" " No Hawaii maua, o ia nei no Manuka i Kau, a owau hoi no Waimanu i Waipio."
            A ma ia wa no, ninau hou aku la ke Alii i ko laua kumu i hiki ai ia aina, hai mai ia laua, i hele mai makou i ka moe kane o ko makou Aliiwahine, moopuna a Huanuikalailai ke Alii o Waimanu. Auhea ia mau Alii ?" wahi a Kepakailiula, " Ua hoi no i Hawaii, a o maua, noho no maua i Kahiki nei a hiki i keia la," pela mai laua ia Kepakailiula, a noho lakou e olelo ana, a ninau hou aku la keia ia laua, " He nui no nae paha kanaka o keia wahi ?" " Ae, he nui no, aia la i uka loa," " A he nui no nae paha na'Lii ?" " Aole, kakaikahi loa, aohe nui o ko nei poe Alii e like me ko Hawaii."

KE PIO ANA O KUWHAILO IA KEPAKAILIULA.

                A maia hope iho, hele aku la oia i ka nahele a hiki i kahi o Kuwahailo, oiai ua hele aku oia i ka amu kanaka ma kekahi wahi e aku, hiki mua aku la nae keia i ka hale a halawai me ke Kaikamahine puukani a Kuwahailo, a mahope iho o ko laua luana ana iho, ua loaa mai na kaomi pumehana i ke Kaikamahine iuiu o ka aina kanaka ole, oiai akahi no ia a ike i ka ui nohea o Hilo-hanakahi. A mahope iho oia walea ana a laua, ua hai mai ua Kaikamahine (Akea) la i ka hana ino o ka makuakane, a ua ninau aku ua'Lii la i ka wa e hoi mai ai o Kuwahailo, a ua hai mai ua Kaikamahine la, a nu mai ka makani ma ke kuahiwi, o kona wa iho la e hiki ai. Aole i upu iho, lohe aku la laua i ka-nu ma na mauna, a me ka hoomo ia o na kumulaau, ia wa, pee aku la o Kepakailiula ma kahi kupono nona e nalo ai, ia wa koke no, ku ana ma lalo o ka hale, honi ana o Kuwahailo i ka hauna kanaka, a kahea aku la i kana Kaikamahine, (Aakea), " Hauna kanaka mai nei hoi ko kaua hale;" hoole mai kana Kaikamahine, " Aohe kanaka." ia wa, i aku kona makuakane, " He kanaka no, o Kepakailiula no he Alii a he Kupua no Hawaii, e lealea anei i keia la." Ia wa no, ku mai o Kepakailiula a olelo mai, " Ae, he kanaka owau," " A nui ka ikaika ina la ola," I aku ke Alii, " Kai no no kuu ikaika i hiki ai i kou wahi kapu nei, a o ko'u mea no hoi ia i mauna mai ai i ko'u pauku kino nei a me ko'u ola pu kekahi no ka hakaka, me ko'u minamina ole i ko'u ola nei." he wa no hoi laua i ulele iho ai i na ikaika o laua, a na ke Alii o ka Hikina o ka la i Haehae ka make, o ka mea nana i kokua keia hakaka ana, oia no kahi unahi i haawi ia mai ai i Kuaihelani.
            A make ke kino Akua o Kuwahailo, me kona manao e pepehi no ia ia a make loa, a na kona Akua i kamailio mai ia ia, aohe ma ke pepehi a make, no ka mea, ua pau aku la no kono kino ino, nolaila, ola o Kuwahailo, a noho pu lakou a hiki i kona hoi ana i Hawaii nei. O ke Kaikamahine nae kai lilo ia Kepakailiula, a hoi mai oia, noho aku no hoi kela me na kaomi pumehana a ke aloha, e hoonioni ana i ke aua kau malie o kona puuwai.

MOKUNA XXXV.
KA HOI ANA MAI O KEPAKAILIULA I HAWAII NEI.

                Mahope iho o ka manawa i oleloia ma keia Moolelo, hoi mai'la oia i Hawaii nei, ma ka moana loa mai no kona hoi ana mai, aole oia i hooko i ke kauoha a ka wahine, a laua i olelo ai mamua, e like me ka mea i hai mua ia aku. Aka, hoi loa mai la no ia mawaho ae o Kuaihelani, iaia i hoi mai ai, ua punia oia i ka ino nui, ka ua, a me ka makani, a me na ale o ka moana. Aole o kana mai o ka ino, a uhi ae la na ale o ka hohonu maluna o kona kino nani nohea.
            No ka mea, eha po eha ao o ka ua ana, he ua nui loa ia ma ka moana a ma ka aina, pela no ka makani, oiai e napoo pu ana kahi waa o ia nei iloko o na ale e hoolewa ia ana i-o ia nei, a ua opili loa iho la ke 'lii, me ka haukeke o kona kino, no ka mea, elua anu i ikeia, o ka ua a me ka ale, ia wa ona i opili ai, hea ae la oia penei i kona mau akua, i mea e pale ai i ke anu a me ka ino o ka moana, a ka luahine i hoouna mai ai. A pau ae la na la ino, pae keia ma Waikiki kai, a ia hoi, ua lilo mai o Mokolea i ke 'lii o Oahu nei, a o ke kaua iho la noia, a make ke 'lii o Oahu nei lilo hou o Mokolea ia Kakaalaneo ke 'lii o Kauai, a pau ke kaua ana ma Oahu nei, holo aku o Kepakailiula i Kauai, e kaua ai me Kakaalaneo, ma ke kula o Kapaa kahi i kaua ai, ua pania ia iho ke kula e na'lii o Oahu nei, a me na makaainana, ma ka aoao o Kepakailiula, a ua kapaia keia kaua o Kapaa, a oia no hoi ka inoa e hea ia nei ma ia wahi a hiki i keia la.
            I ke kaua ana oiaio e noho ana no o Kakaalaneo ma Wailua ia manawa, a i ko laua kaua ana ia manawa, a loihi wale ka manawa ua hee ko Kauai a pau, a ua pepehi ia o Kakaalaneo e na lima menemene ole o Kepakailiula, nana ponoi no i hookahe i kona koko no kona ukiuki loa i ua 'lii la, a pela oia i make ai me kona poo 'lii a paa, a me na makaainana, a pau ke kaua ana, hoi loa o Kepakailiula i Hawaii, ma Waipio kona wahi i noho ai a hiki wale i kona make ana, * * * * * * * * * * *.
            Ua hoikeia keia e ka waha 'lii o Kepakailiula, nana no i kaao i keia imua o kona puali Alii a pau, imua o kana poe elemakule, a me ka poe kahuna, maloko o kona hale 'lii kahi ana i olelo ai i keia, a lilo ai hoi keia he moolelo Alii no ko Hawaii nei, mai laila mai a hiki i keia wa, me he mea'la elua haneri makahiki a keu i hala, a hiki ia kakou nei.
            Ma keia wahi, ua pau ko'u hoike ana aku ia oukou i keia moolelo, ua pau ko kakou heluhelu ana iaia, a ke haalele nei au i ka'u hana, a ke hoihoi aku nei au i na mea a pau i ko'u hoahanau iloko o ka Haku a Kauka Kuika. O ke aloha no ko oukou a pau loa, e na makamaka puni moolelo. Ua pau me ka mahalo. S. W. P. KAULAINAMOKU.
Haliimaile, Honolulu, Iune 3, 1865.

Haina o ka Ninau a A. Kalauli.

                E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Eia mai na haina o na ninau a A. Kalauli i hoopuka ai ma kou Helu 21. A eia na ninau a me na haina pu.
1. Heaha ke Ki o ka Enekini-maha o ke kanaka ? HAINA.— O ka maka ! oia ke ki nana e hoopaa i ke e-a, a e kaa ole ai na huila.
2. Heaha ka hewa a ke Akua i ike ole ai ? HAINA.— Aohe hewa i nalo i kona maka. O keia ninau, oia kekahi o na ninau ano ole, me he mea la na Kahapoele keia ninau.
3. Heaha ka hoeuli no Adamu i pono ai ka manao o ke Akua no ka Lahui ? HAINA. O ka Lunaike, oia ka mea nana e hoike mai i ka pono a me ka hewa. Oia ka hoouli no Adamu a me kana mamo, a ke Ahua i haawi mai ai.
Nana HAUMANA O KA LAI O WAIMANALO.