Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 25, 22 June 1865 — Page 1

Page PDF (1.48 MB)

KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 25. HONOLULU, IUNE 22, 1865. NA HELU A PAU 186.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

HUA KUKUI, HUA KUKUI.

                E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kua aina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoaloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he AU HOU keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, alaila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wae EKOLU DALA ME HAPALUA ($3.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma ka Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI.
E WIKI, MAI KAULUA !
CHUNG HOON & CO. Aienui, Honolulu, Mei 1, 1865. 2-3m

MA KE KUAI !

                UA LAKO AU I NA KUKA PAINA ELEELE maikai, he hookahi haneri. Mai ka Umikumamalima aku a ke Kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na Kuka maoli, na Koheoheo, me nu Kuka Holoku.
            He mau lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki i ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
            O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai, aohe aie, he dala kuike wale no.
H. McDONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 176-3m

HALE PAI KII.

                AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepa Kii hookahi. A elua wale no dala no ke kii aniani.
H. L. CHASE (Keiki.)
174-6m Mea Pai Kii.

KUOKOA HUMUHUMUIA.
EKOLU BUKE — BUKE 1, 2, A ME 3

                Umi kala ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.50. E ninau ma ka Hale buke o H. M. WINI.

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Hoikehonua, Hoikemanawa, ame Kuhikuhi no ka Moolelo, } 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2


Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.

Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Na Dawida Malo Kumumanao.

Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa.

KE KAAO O ASIMEDA !
HELU 4.
(I unuhiia noloko ae o ka Buke Moolelo a Geberiana.)

                NO KEIA MEA, IKE AE LA O Asimeda ua uhi paa pu ka makemake a pau loa maluna o Cinigamalaina no ia nei, a he mea hiki ole hoi ia ia nei ke pane hou ae, nolaila, waiho aku la o Asimeda i olelo hoopomaikai imua o Cinigamalaina penei :
            " E Cinigamalaina Ka Moi e ; ke hoomaikai aku nei au me ka mahalo pu ia oe, no na hoopomaikai pau ole au i hooili mai nei maluna o kau Kauwa nei : Aku, mamua o kuu paa ana mai i kau lokomaikai hoomanao mau loa ia, he pono no'u e olelo ae ano. Ke olelo nei au imua ou ; aia a hiki au i kuu Aupuni, e pai hoolaha mau aku au ma na nupepa no kou hoopomaikai ana mai ia'u ; aole e loaa ia'u he hoopomaikaiia ma keia hope aku e like me keia, aka, e pono au ke kapa iho penei ; o ka Helu mua keia o na Hoopomaikaiia i loaa ia'u iloko o ko'u ola ana ma keia hope aku, aka, koe nae na hoopomaikai mai luna mai, he pomaikai hiki ole ia'u ke hoopili ae me ka Hoopomaikaiia a'u e mahalo nei e pili ia oe e ke Alii."
            A pau na olelo kike a laua, alaila, noho ae la o Asimeda iloko o ka Hale Alii me ka Mana Nui.
            I kekahi la, hele aku la o Cinigamalaina e halawai pu me Asimeda, i hoike aku ai oia i kana mea i manaolana mua'i no ke Alii Asimeda. Ina'Lii elua ma ka Hale Alii, ia laua hoi e kamailio ana no kekahi mau olelo pili Aupuni a mau olelo e ae paha. I aku la o Cinigamalaina ia Asimeda :
            " Ano au i lohe mai nei nou e ke Alii Asimeda, o oe ka ka mea e pani ana ma ka hakahaka o ka NOHO ALII o kou makuakane maluna o ke Aupuni o Beritania, pela wau i lohe mai nei ma ka waha o kekahi o kou poe kanaka hanohano : A i na pela, alaila, ua like ka manao o kou makuakane me ko'u manao, no ka mea, o na kaikamahine nana e lawelawe nei malalo ou, o laua no ka hooilina o ko'u Aupuni nei, no ka mea, mamua'ku o ka waiho ana o ka heleuma o kou mau moku Manuwa ma ke Awa ku moku o ko'u Aupuni nei, he oiaio, ua waiho aku au ma ke akea he olelo hoike no na mea e pani ana ma ka hakahaka o ko'u NOHO ALII, oia hoi keia mau kaikamahine. A no ia mea, ke haawi ae nei au i ko'u mahalo nui i ka Mea Mana Loa, no kona hooholo pololei ana mai i kou mau moku Manuwa i ko'u Aupuni nei, i mea hoike mai ai i ka like pu o ko'u makemake me ka makemake o kou makua Alii : A no keia mau mea, ke hoopuka'e nei au he wahi olelo pokole no ka olioli e Asimeda ke Alii ; e lawe oe i kau mau Kauwa e hoopumehana ma kou poli, i mea nana e hooko ka makemake ou e ke Alii ; mai lawe mua nae oe ma ka hanau muli, e like me ka oi o kona helehelena imua o kona hanau mua, aka, ma ka hanau mua oe e hoolawa'i i kona manawa, a pau ia, alaila, kalele wale ae oe i ka hanau muli, i mea e like ai me ke Kanawai mau o keia Aupuni. A o ka mea au i manao ai, e hoopaa mau loa malalo o ka Berita paa o ka manao Kuikahi, alaila, e lilo ka mea i koe ia oe i mea na kou mau lima e hoopa ole aku ai a hiki i kou mau la hope : A o keia mau mea a'u i noonoo ai, he mea hookaulua ole i ke Kuikahi mawaena o kou Aupuni a me ko lau nei Aupuni, (na kaikamahine)"
            Mamuli o na mea a Cinigamalaina i olelo mai ai ia Asimeda, aole nae i komo hohonu mai iloko o ke Keiki Alii ia mau olelo, aka, ua aneane ae nae, a no ka loohia mua ana oia nei e ka moeuhane ano e no na makahiki he nui i hala mamua'e, a he mea nani no hoi ka Cinigamalaina mau olelo, ua ku i ka pono io maoli ; aole nae keia e hoopuka aku ana he olelo ae. Aka, i mea e nani ai o Asimeda imua o Cinigamalaina, huna iho la oia i ka oiaio o kona manao maoli, a hoololi ae la oia i ka hoopunipuni i mea kiekie maluna o ka oiaio, a lilo iho la ia hoopunipuni ana a Asimeda i mea na Cinigamalaina e manaolana maikai ai me kana mau kaikamahine. I aku la o Asimeda :
            " E Cinigamalaina maikai e ; pomaikai maoli wau i ko'u lohe ana i kau mau olelo noi no'u, i mea e kaulua ole ai ke Kuikahi o ko'u Aupuni me kou : O keia mau mea a'u i olelo mai nei, ua lilo mua ia'u ka noonoo ana no ia mea, me kuu manao, aia a kamaaina lea iho au ma kou Hale Alii, alaila hoopuka'ku la wau i olelo noi imua ou e pili ana no kau mea i hoike mai nei : O na mea a pau au i olelo mai nei, aole nae i keia manawa, aia a hiki aku au i ko'u Aupuni, e hoike no au imua o ko'u makua e like me ke Kanawai o ko'u Aupuni, pela i malama ia'i na mea hoopalau ma kuu Aupuni. Aia a hiki i kuu lalau ana i ka Berita paa mau o ka hooponoia, alaila, e haawiia ka hanohano nui o kuu Aupuni no kuu la e mare ai me kekahi o kau mau kaikamahine Alii a'u e lawe ai me ka lima Akau palupalu o kekahi o laua. Aka, o kau mea i olelo ai e lawe pakahi ia laua ma ke ano hoohaumia no ka manawa pakahi, aole pela e pono ai oe e olelo mai, no ka mea, aole ia he mea nani i ko'u Aupuni ma keia makaikai honua ana ; me kuu manaolana koikoi loa, i na e hooko au i kekahi o kau mau olelo mua, alaila, e lilo auanei ka'u palapala hoike imua o ka Ahaolelo a kuu Aupuni, a me ka Aha nana i hookohu ia'u e Kaapuni honua i mea haumia."
            A no keia olelo a Asimeda, nonoi koke aku la o Cinigamalaina ia Asimeda, " E kala mai " no ka maikai ole o kana mea i hana'ku ai. (Ua kalaia.)
            Me mau la mahope mai, ia Asimeda ma ka Hale Alii, he mea mau ia Asimeda ka noonoo nui i ke ano o kekahi pa nui kiekie e ku ana ma ka Mokupuni Anu Hema o Cinigamalaina, me he mea la iloko o Kona manao, aia iloko oia pa kana mea e moeuhane mau nei.
            I kekahi la, mahope o ka aina awakea, i ka wa e oluolu ana o ka la, holoholo ae la o Asimeda me na kaikamahine Alii ma na Alanui o na mala pua o ka Hale Alii : Ia manawa, ninau aku la o Asimeda i na kaikamahine, " Heaha ka hana a kela Pa Kiekie ? A he pa ahaia ?" " He pa no kekahi poe i kapaia he poe Hemolele," wahi a na kaikamahine Alii. " Ua hanaia ia pa a kiekie i ole e komo aku ko waho nei iloko, ua hoopaaia me na Lata nui, a maluna o na lapauwila o na pani, ua kauia na bele, he mea e hoike ana no ka hemo ana o ka puka."
            A no keia olelo a na kaikamahine, ninau hou akula o Asimeda, " Aole anei e puka mai ka poe nona ia pa iwaho nei i kekahi manawa ?" I aku la na kaikamahine Alii : " He mau haneri makahiki mamua'e nei, ua hookumuia ia hanauna noloko ae o na mea eha, ua pii ia hanauna a nui loa, a ua lilo i lahuikanaka nui, he poe pono a Hemolele, he poe haipule : A mai ku hookumu ana oia hanauna a hiki i keia manawa, aole i puka mai ko loko oia pa iwaho nei ; aka, he mau malama mamua'e o kou noho ana ma keia wahi, hookahi mea e puka nei iwaho nei, he kaikamahine ; elima puka ana iwaho nei i ka pule hookahi, ma ka hora eiwa o kela la keia la e puka mai ai : O ua kaikamahine la, he kaikamahine kupaa a hemolele loa no hoi, o na hoowalewale a pau ke ku imua o kona mau maka, he mea ole ia i kona manao : A no ia mea, ua lawe ia'e oia i Pookela Kiekie maluna oia lahuikanaka. I ua kaikamahine nei e puka mai ai iwaho nei, ua paa oia maloko o ka hale kaa, me ka uhiia o kona mau maka i ka uhimaka."
            Ia Aismeda i lohe ai i keia mau olelo, alaila manaolana ae la oia no kana mea i moeuhane ai : Ninau hou aku nae kela i na kaikamahine, " Heaha la ka hana a ua kaikamahine Hemolele nei e puka mau ai iwaho nei ?" I aku la na kaikamahine Alii, " E hele mau mai ana oia e ao i na kaikamahine opiopio owaho nei e lilo i poe hemolele." (Kuhikuhi ae la nae ua mau kaikamahine nei i ka Hale Ao, kahi e kula'i)
            A pau ae la ka lakou holoholo ana ma na mala pua, hoi aku la o Asimeda ma ka Hale Alii : Ia manawa, kauoha'e la oia i kona keiki ponoi nana e lawelawe ke kapa o ke Alii (Capt Boy) e hele e ike pono i ke ano o ua kaikamahine Hemolele nei.
            I ka la a lakou nei i holoholo ai ma ka mala pua, ia po iho ma ka hora ehiku paha, hele ae la o Asimeda me kona keiki lawelawe kapa e hele pu e nana i ka Hale a ua kaikamahine Hemolele nei e ao ai, hoomakaukau iho la laua he wili, a hele aku la a hiki ma ka hale, wili aku la eha puka ma na aoao eha, a hoopili aku ia me na Aniani hoonui ma na puka i wiliia, a pau ka laua hana malaila ia po, hoi aku la.
            I kekahi la'e, ma ka hora i oleloia e puka mai ana iwaho, lohe aku la o Asimeda i ke kani o na bele o na pani hao ehiku, a puka mai la ke kaikamahine Hemolele iwaho a komo iloko o ka Hale Kula. Ia manawa, hele aku la o Asimeda mawaho o ua Halekula nei, e makaikai ana ma na puka a laua i hana'i ia po iho.
            A hiki laua mawaho o ka Halekula, hoomaka'e la laua e nana ma ka puka Akau, aole i loaa, alaila hiki aku la laua ma ka puka Hikina, aole malaila, a pela ma ka puka Hema, aole no he loaa maopopo. Aia a hiki laua nei ma ka aoao o ka puka Komohana, ia manawa, i ka wa a ka malamalama o ka la e pa pono mai ana ma kahi a ua kaikamahine Hemolele nei e noho ana, iaia hoi maloko o kona Hale Kaa aniani, ia wa, ike maopopo aku la o Asimeda, o ka helehelena oiaio o ua kaikamahine nei : Eia ka o kona mea e moeuhane nei keia.
            Ia wa koke no, hoolalelale koke ae la o Asimeda i kona keiki malama kapa, e kii aku i ka mea pai kii, e hele mai e hana i ke kino kii o ua kaikamahine nei : A mamuli oia kauoha a Asimeda, ua emoole hiki mai ua mea pai kii nei. A hana aku la oia ma kana oihana, aia hoi o ke kii o ka Asimeda mea e moeuhane nei. A pau keia mau mea, hoi aku la ke Alii ma ka Hale Alii.
            Ia manawa mahope koke iho, hoouna aku la oia i kona Ahaiolelo, i ka Helu mua o kona mau manuwa me ka palapala kauoha pu, a penei i palapalaia :
            " I KE ALII MOKU } o ka Manuwa Helu 1. } Ua kauohaia oe a me na 'Lii a pau malalo ou, e hele koke mai ma ka Hale Alii nei, ma ka hora 12 o keia awakea, e kahikoia oukou me na kapa o ka Oihana Kaua, a me na mea hookani o na manuwa. A nau no hoi e kauoha aku i na 'Lii o na manuwa a pau, e hele mai ma ka Ahakuka Malu e like me ka'u kauoha ia oe." ASIMEDA ANALIFA.
            Mahope iho o ka hoopuka ana a Asimeda i kana palapala kauoha, ua emoole, ua akoakoa mai na 'Lii manuwa a pau ma ka Hale Alii, me na mea puhi ohe, a hookani pahu o na manuwa. Ia wa, ua hoopuniia ka Hale Alii e ka hanohano nui maluna o ke Alii Cinigamalaina, a ua hiki loa'ku ka leo o na mea kani iloko o ka Pa o ua poe Hemolele nei : Aka, ia manawa, ua hui koke lakou a hoomana aku la i ke Akua i mea e pale aku ai i keia hoowalewale i loohia maluna o lakou ; a mamuli oia ano, ua lilo na mea kani i " welu aila" imua o lakou.
            Ia manawa, ku ae la o Asimeda imua o kona poe Alii, a olelo ae, " Ua kauoha ia'ku nei oukou e akoakoa mai ma keia Rumi, i hoike aku ai au i ka'u olelo huna iloko o na makahiki eha mamua'e nei, mai ka manawa i kanuia'i ke kuko ma ke kihapai o ko'u naau a hiki i keia hora a'u e ku nei imua o oukou. Ua lohe hoi oukou i ka nui o na lilo o ke Aupuni ma keia huakai makaikai honua o kakou, mai ka waha mai o ke Kakauolelo Nui o na Manuwa : Aka, i keia la, ua kuuia kuu naau kaumaha no ia mau lilo hiki ole ke helu aku, ke hoi pono mai nei kuu noonoo a ili maikai iho maluna o'u e like me na la mamua, no ka mea, o na lilo hiki ole o ke Aupuni ke helu aku ma keia huakai makaikai honua ; ua paniia ka hakahaka oia mau lilo e ke Aupuni a kakou e noho nei, a o ka waiwai puka oia mau lilo, ua uku kauleleia ia e ka moeuhane kupanaha i loaa mau ia'u mai ka umikumamalua o ko'u mau makahiki a hiki i keia manawa. A o ua moeuhane kupanaha la, oia ka'u e hoike ae ia oukou ano."
(aole i pau.)

KA MOOLELO.
— O —
HAWAII NEI.
HELU 2.
NO KE KAAPUNI MAKAIKAI I NA WAHI KAULANA A ME NA KUPUA, A ME NA'LII KAHIKO MAI HAWAII A NIIHAU.

                Ua lohe ia ma o Makuakaumana la, na wahi kaulana ; a ua hele mai au e ike maka. O Kou ke awa, o Mamala ka nuku, o Pakaka ka heiau, o Puowaina kahi puhi kanaka. O Hekili ka imu pikao o na'lii pio i ke kaua. O Kewalo kahi lumalumai o na kauwa i ke Kanawai o Kekaihehee. O Honolulu ke Ahupuaa. He aina oluolu, a maikai, e huli ana i ka aoao Hema ; he momona ka nui o ka aina. He wai kahe, a he waipuna, ka wai e hoomau ai i na loi kalo, a e hoopuni ai i ke Kulanakauhale. O ka ua kukalahale ka ua mau ; ka ua kiowao noho mai iuka, kilihehe no i ka pua kamakahala.

NO PAKAKA.

                He Heiau kahiko o Pakaka, he waihau pookanaka : O Kamaunuihalakaipo ke Alii nana i kukulu, o Kuhooneenuu ke Akua.

KUHOONEENUU.

                No Kahikiku keia Akua, penei kahi mooolelo : I ka hele ana o Haumea i Kahikiku i Kahikimoe. E hookohi ana o Muleiula i ke keiki. Oia ke kaikamahine a Olopana, ke Alii oia mau aina. E olo ana ka pihe, e hoomakaukau ana ke kaha o ka opu, a make ka makuahine ; o ke keiki ke ola. Olelo aku o Haumea; " Ma ko makou aina, he ola no ka makuahine ; ola pu no ka makuahine me ke keiki." Olelo mai la o Olopana. " E hoohanau mai hoi ha oe i kuu kaikamahine, i ola kuu kaikamahine a me kuu moopuna. Heaha kou uku o ka hoohanau ana ?" Olelo aku la o Haumea ; " O keia laau pua nani ; oia ko'u uku." O ka inoa o keia laau, o Kalauokekahuli ; o kona mau pua, o Kanikawi o Kanikawa.
            He laau milimili, a he mau pua nani loa, na ua kaikamahine nei o Kahikiku, he iwa kilau moku keia no Kahiki, o ka hemolele loa i ka Aapookalani, oia kona lua ole ma ke ao. O ka minamina hoi, o ka make. Ae ua kaikamahine nei i ka lilo o ka laau.
            Hoohanau aku ana o Haumea i ke keiki. Ike ke kaikamahine i ka hemo o ke keiki, aua hou ; e hoopili ae ana o Haumea i ka uha, paa ka poohiwi o ke keiki, puua hou, aole hemo. Haawi hou i ka laau, hemo : Ike hou ua hemo, aua hou i ka laau. E hoopaa hou aku ana o Haumea i ka iewe ; make ua kaikamahine nei, a pahola ae. Olelo aku la ka makuakane, " Heaha kau e aua nei i ka laau, e haawi aku ; o ka make, o ko laau ; mahea oe ?" Ua ae oluolu mai la, ua lilo loa ka laau, a ua pau ae la kona pilikia.
            Hao ae ana o Haumea i ka mana, o ka lepo o ka laau, lele keia i ka lani, oi lele keia, a pau kukulu o Kahiki ; hiki keia i Hawaii ; kaapuni keia a puni, aole wahi e ku ai o ka laau. A luna keia o Maui, kaapuni ia Maui ; a hiki i Waihee, ku keia ilalo : O Puukuma ka inoa o kahi i ku ai. Haalele keia i ka laau, hele keia e inu wai, i ka wai a Kane. Hoi mai keia, hapai i ka laau ; ua kolo ke aa o ka laau ilalo, ua paa loa.
            E pa ae ana keia i ka pa no ka laau e ulu ai, mai Pihana a ka lae o Kahoomano. " Paa i ka pa a hiki i keia manawa," hookaawale keia i ka makaki mawaho ; o Kekilioopu ka makani maloko. Kii keia i na pua ako, a lawe keia i na pua, ia Kanikawi, ia Kanikawa. Hoi o Haumea i Nuumehalani. Pii kekahi kanaka o Aaalaau ka inoa, no kai o Nakohola i ke oki laau, a hoi mai ; e ku ana keia laau, " Ka ! eia no ka hoi ka laau kokoke." E oki iho ana keia i ua laau nei a hina ilalo ; hoi keia i kai.
            Ia po no, hoomaka iho ana ka ua nui loa. he iwakalua po, he iwakalua ao ka ua ana ; o na wahi kahawai ole, lilo i kahawai ; o ka pa o ua laau nei, mokumoku i ka wai, a lilo i mau puu, a i mau kahawai.
            O ua laau nei, lilo i ka wai, a hele i ka moana. Eono malama pae i Niukukahi, o kekahi lala o ua laau nei, lilo i oleole paipu, (oia o Kahakaiki) o kekahi lala lilo i laau holo papa kau opeope, (oia o Keoloewa) o kekahi lala ua lilo i ke kai a pae i Oneawa, ua hahai na ia a pau, a ua lilo ia wahi i wahi ku no ka ia. Ua lawe ia ua laau nei iuka o Kailua, a ua pii ka ia o Kawainui iuka (oia o Makalei,) o ke kino o ua laau nei, he wahi kiona no na honowa, a i wahi hoolei na moku, oia hoi o Kuhooneenuu.
            O Wailaahia ke kane, o Halelau ka wahine, he mau mea Akua ole. Hele mai ua Akua nei i ka po ma ka moeuhane, e kii aku i Akua no laua, ekolu po ekolu ao ka hoolale ana e kii aku e kalai i Akua no laua.
            I ke ao ana o ka hoolale ekolu ; hoomakaukau iho la o Wailaahia i na mea i kauohaia. He puaa, he niu, he ia ula, he aahu, he Kohekohe. Hele aku la na kanaka nei ; hahau iho la ; a noa ae la, lawe ia'ku la iuka o Polipoli i Napoko, aia ma Waiehu.
            Ua kukulu o Wailaahia i ka Waihau, a kapu iho la, a noa ae la. Ua kaulana ua Akua nei, he Akua mana, a he Akua kaili Aupuni. Ua lohe Na'Lii a hiki i Oahu nei.
            He mau kahu o Wailaahia no ke Alii o Oahu, no Kamaunuihalakaipo, a ua lawe ia mai i Oahu, a ua kukuluia o Pakaka i Heiau. Ua lilo o Kuhooneenuu i Akua no na 'Lii o Oahu mai ka po mai, a hiki ia Kualii, ia Kapiiohookalani, ia Peleioholani, ia Kumahana, ia Kahahana.
            Ua oleloia, oia ke Akua kahiko loa mai Hawaii a Kauai. Mahope mai o Kukeoloewa i hanaia'i i Akua no na'Lii o Maui.

NO KAHUOI.

                Ma ka aoao akau o ka Luakini o Kaumakapili, aia malaila kekahi kuahu no ka Pa hiaku a Kahuoi. He Pa hiaku kaulana loa keia. I ka wa e hoike ae ai i keia Pa, ua komo ka waa i ke a-ku.
            I ka wa aole i komo ia ke awa o Kou e ka moku. Ua komo ke a-ku a me ke a-hi a hiki ilaila.
            He Alii nui o Kahuoi, he moopuna na Kahai, nana ka ulu kanu a Kahai i Puuloa.
            I ka wa i holo ai o Kahuoi i Maui, a hiki Holonokiu i Hana ; ua lilo ua Pa-hiaku nei.
            Penei ka lilo ana : Hiki aku o Kahuoi maluna o kona waa : E lawaia kaka-uhu ana o Puolokalina, o kana puhi hoomalino, he niu, aole ike pono ia lalo. O ka ia nei puhi, he kukui. I ka ia nei ko-ali ana i ka hoe i kahi e loa, ua ike aku keia i ke komo ana o ka uhu i ka upena. I ka huki ana o ua kanaka nei i ka upena, ua hei ka uhu ; pinepine ka hana a Kahuoi. Olioli loa ua kanaka nei i ka mea ike.
            Ninau mai ua kanaka nei, " Heaha kau mea ike ?" Olelo aku keia, " Eia la he kukui." Ninau aku hoi keia, " Heaha hoi kau ?" Olelo mai la kela, " He niu." " Aole ike oia mea." (wai a Kahuoi) Haawi aku la keia i ka apana kukui. Ko-ali ua kanaka nei i ka hoe, a pupuhi i ke kukui, ua moakaka loa olalo. Aia ka ! ka mea ike. (Ua lilo ia i mea ike na ka poe lawaia a hiki i keia la.)
            Olelo aku o Kahuoi, " He ia e-ha kau i ke kulou, eia no ka ka ia e-ha ole la o ka'u." " Heaha kau ia ?" Lalau keia i ka ohe, wehe i ke pani o ka ohe, a wehe i ka Pa, a nakii i ke aho. O ka haluku iho la no ia o ke a-ku. Na ke a-ku no i pii ma kela aoao ma keia aoao o ka waa a piha ka waa ; alaila, huna keia i ka Pa ma ke kumu o ka ohe. Haawi keia i ke a-ku na ua kanaka la. (Aole i pau. )
Mai a Kauka Anesona mai.
HALE MISIONARI, BOSETONA. }
Maraki 25, M. H. 1865. }


                I KA AHAHUI O KO HAWAII PAE AINA , E NA HOAHANAU ALOHA :— Ua palapala aku nei au i ko oukou Papa ma na mea pili pono ia lakou, ke koe nei ke kumumanao hookahi a'u e palapala aku ia oukou ; o ia kumumanao nae he mea nui maoli ia. E palapala pokole hoi au ma keia kumumanao, no ka nawaliwali o kuu kino, ua mahuahua ia i keia manawa, eia au e moe ana ma kahi moe a na ka lima o hai e kakau nei i ko'u manao.
            O ke kumumanao a'u e makemake nui e kamailio aku me oukou, oia keia, " Ka pono e imi ma na mea a pau i kupono i ka olelo a ke Akua e hoala hou i ka ulu hou ana o ke pono mai Hawaii a Niihau, a i loaa koke mai ia pomaikai." Aole paha e hiki i kekahi o oukou ke kanalua i ka waiwai nui o ka hoala hou ana e like me ia. O ka mea hookahi no ia e pono ai no na misionari kane a me na wahine, a no ka lakou mau keiki, a no na kahu ekalesia Hawaii a me na ekalesia, a no na'lii a me ka lahuikanaka.
            O ka laau lapaau wale no keia no na. poino e kau mai la maluna o ka lahui. Ua pono ke loaa koke ia oukou ia kipa aloha ana mai o ka Uhane. Ke komo mai nei ka enemi me he waikahe la, nolaila, he mau pono ia oukou me ka lokahi o ka naau a me ka leo hookahi, e nonoi aku ia Iehova e hookaulua ole Oia e kau i hao ku-e ia ia.
            Eia no ia oukou keia pono, aole hoi mea e ae. I keia wa palaka, ke holo ikaika nei na mea a pau mamuli o na mea o keia ao, i na oihana haipule owaho, i ka hoouna ana i na kapu hooki i ka ona ana, ka moekolohe ana a me na hanaino a pau. O ka hoike hou ana o ka pono mai o a o, oia wale no ka mea e paa ai ka nui o ka oukou mau keiki a hoohuli mai ia lakou i ka leo o ka Euanelio a alakai ia lakou iloko o ka ekalesia. Aole mea e ae e oki ai ka emi ana o ka pono iloko o ko oukou mau ekalesia a e hoopakele ia lakou i ole e pio loa.
            E ae mai oukou he oiaio ka'u e hai aku nei, he make ka uhane iloko o na oihana hoomana kino i halihaliia ia oukou mamua aku nei, i mea pani i ka hoomana i hoopomaikai mai nei i ko oukou lahui : A o ka