Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 25, 22 June 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. KE KAAO O ASIMEDA! [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KE KAAO O ASIMEDA!

HELU 4. (I unuhiia noloko ae o ka Buke Moolelo a Gebtriana.) NO KEIA MKA, IKE AE LA O Asimeda ua uhi paa pu ka makemake a pau loa maluna o Cinigaō • nialaina no ia nei, a lie mea hiki ole hoi ia ia nei ke pane hou ae, nolaila, waiho fiku la o Asimeda i olelo hoopomaikai imua o Cinigairiaiama penei: " E Cinigamalaina Ka Moi e ; ke hoomaikai aku nei au me ka mahalo pu ia oe, no na hoopomaikai pau ole au i hooili mai nei inaiuna o kau Kauwa nei: Aku, mamun o kuu paa ana mai i kau hoomanao mau ]oa ia y he poūano'u e olelo ae ano. Ke olelo nei au imua ou ; aia a hiki au i kuu Aupuni, e pai hooiaha' imau aku aii ma na nupepa no kou hoopomaikai ana mai ia'u ; aole e loaa ia'u he hoopomaikaiia ma keia hope aku e lik,e me keia, aka, e pono au ke kapa iho penei ; o ka Helu mua keia o-na Hoopomaikaiia i loaa ia'u iloko o ko'u-ola ana ma keia hope aku, iika, koe nae na hoopomaikai mai luna mai, he pomaikai hiki ole ia'u ke hoopili ae me ka Hoopomaikaiia a'u e mahalo nei e pili ia oe e ke Alii." A pau na olelo kike a laua, alniln, noho ae la o Asiineda iloko o ka ( Hale Alii me ka Mana Nui. I kekahi la, hele aku la o Cinigamalaina e halawai pti me Asimeda, i hoike aku ai oia i kaua mea i manaolana mua'i no ke Alii Asimeda. Ina'Lii elua ma ka Hale Alii, ia laua hoi e kamailio ana no kekahi mau olelo pili Aupuui a mau oleio e ae paha.. I aku la o Cinigamalaina iaAsimeda: " Ano au i lohe mai nei nou e ke Alii Asimeda, o oe ka ka mea e pani nnn ma ka haknhaka o ka Noho Ai,ii o k«ni makuakane inaluna o ke Aupuni o Beritnnia, pela wau i lohe mai nei ma ka waha o o kou poe kanaka hanohano : A i na pela, alaila, ua like ka manao o'kou makuakane i:ne ko'u manao, no ka mea, 0 na kaikamahine nana e lawelawe nei malalo ou, o laua no ka hooilina o ko'n Aupuni nei, no ka men, mamua'ku o ka waiho ana o ka heleuma o kou mau moku Manuwa ma ke Awa ku moku o ko'u Aupuni nei, he oiaio, ua waiho aku au ma ke akea he olelo hoike no na mea e pdni ana ma ka hakahaka o ko'u Noho Alii, oia hoi keia mau kaikamahine. A no ia mea, ke haawi ae nei au i ko'u mahalo nui i ka Mea Mana Loa, no kona hooholo pololei ana mai i kou mau n.oku Manuwa i ko'u Aupuni nei, i mea hoike mai ai i ka like pu o ko'u makemake me ka makemake o kou makua Aiii: A no keia mau inea, ke hoopuka'e npi au he wahi olelo pokole no ka olioli e Asimeda ke Alii; e lawe oe i kau mau Kauwa e hoopumehana ma kou poii, i mea nana e hooko ka makeinakē ou e ke Alii; mai lawe mua nae oe ma ka hanau muli, e like nie ka oi o kona helehelena imua o kona hanau mua, aka, ma ka lianau mna oe e hoolawa'i i kona manawa, a pau ia, alaila, kalele wafe ae oe i ka hanau muli, 1 mea e iike ai me ke Kanawai mau o keia Aupuni. A o ka mea au i manao ai, e hoopaa inau loa malalo o ka Betita paa 0 ka manāo Kuikahi, alaila, e Jilo ka mea 1 koe ia oe i mea na kou mau lima e hoopa oie aku ai a h'iki i koa inau la l.ope: A o keia mau mea a'u i noonoo ai, he mea hookaulua ole i ke Kuikahi mawaena & kou Aupuni a ine ko lau nei Aupuni. (na kaikamahine) " Mamuli o na mea a Ciniga*malrtina i olelo mai ai ia Asimieda, aole nae i komo hohonu mai iioko o ke Keiki Alii ia mau olelo, aka, ua aneane ae nae, a no ka loohia mua ana oia nei e ka moeuhane ano e (io na inakahiki he nui i haia mamun'e, a he mea nani no hoi ka Ciniga*>ialaina mau olele, liia ku i ka pono io maoli; aole nae keia e hfropuka aku ana he olelo ae. Aka, i mea e nani ai o Asimeda imua o C'migamalai:ria, iiuna iho la oia i ka oiaio o kona manuo maoli, a hoololi ae la oia i kn hoopunipuni i mea kiekie maluna o

ka oiaio, a lilo iho la ia hoopunipuni ana a Asirneda i mea na Cinigamalaina e manaolana maikai ai me kana mau kaikamahine. I aku la o Asimeda : " E Cinigamalaina maikai e; pomaikai maoli wau i ko'u lohe ana i kau mau olelo noi no'u, i mea e kaulua ole ai ke Kuikahi o ko'u Aupuhi me kou: O keia mau meo au i olelo mai nei, ua liloiiiua ia'u ka noonoo ana no ia mea, me kuu manao, aia a kamaaina lea iho au ma kou Hale Alii, alaila hoopuk'a'ku la wau i olelo noi imua ou e pili ana no kau mea i hoike mai nei: O na mea a pau au i olelo mai nei, aole nae i keia mannwa, aia a hiki nku nu i ko'u Aupuni, e hoike no au imua o ko'u makua e like me ke Kanawai o ko'u Aupuni, pela i malnma ia'i na mea hoopalau ma kuu Aupuni. Aia a hiki i kuu lalau ana~i ka Berita paa mnu o ka hooponoia, alaila, e haawiia ka hnnohano nui o kuu Aupuni no kuu la e mare ai me kekahi o kau mau kaikamahine Alii a'u e lawe ai me ka lima Akau palupalu o kekahi o laua. Aka, 0 kau mea i olelo ai e lawe pakahi ia laua ma ke ano hoohaumia no ka mnnawa pakahi, aole pela e pono ai oe e olelo mai, no ka mea, aole ia he mea nani i ko'u Aupuni ma keia makaikai honua nna ; me kuu manaolana koikoi loa, i nae hooko au i kekahi o kau mau olelo mna, alaila, e lilo auanei ka'u pnlapala hoike imua o ka Ahaolelo a kuu Aupuni, a me ka Aha nana i hookohu ia'u e Kaapuni honua i mea haumia." A no keia olelo a Asimeda, nonoi koke aku la o Cinig;unalaina ia Asimeda, E kala m&i " 110 ka maikai ole o kana mea i hana'ku ai. (Ua kalaia.} Me inau la mnhope mai, ia Asimeda ina ka Hale Alii, he mea mau ia Asimeda ka 11001100 nui i ke nno o keknhi pa nui kiekie e ku ana ma ka Mokupuni Anu Henrui o Cinignmnlaina, me he mea la iloko o kona manao, aia iloko oia pa kana mea e moeiihane mau nei. I kekahi la, mahope o kn nin;i awakea, 1 ka wa e oluolu ana o ka la, holoholo ae la'o Asimeda me na kaikamahine Alii ma na Alanui o na inahi pua o ka Hale Alii: la manawa, ninau aku la o Asimeda i na knikamnhine, " Ilenlia ka hana a kela Pa Kiekie ? A he pa aliaia " He pa no kekahi poe i kapnia he poe Hemolele," wahi a na kaikamahine Alii. "Ua hanaia ia pa a kiekie i ole e komo aku ko waho nei iloko, ua hoopaaia me na Lata nui, a maluna o na lapauioila o na pani, ua kauia na bele, he mea e hoike ana no ka henio ana o ka puka." A no keia olelo a na kaikamahine, ninau hou aku la o Asimeda, " Aole anei e puka mai ka poe nona ia pa iwaho nei i kekahi manawa ?" I aku la na kaikainahine Alii: V He man haneri inakahiki mamua'e nei,-ua hookumuia ia hanauna noloko ae o na mea eha, ua pii ia hanauna a nui loa, a ua lilo i lāhuikanaka nui, he poe pono a Hemolele, he poe haipule: A mai ka hookumu ana oia hanauna a hiki i keia manawa, aole i puka mai ko loko oia pa iwaho nei; aka, he mau malama mamua'e o kou noho ana ma keia wahi, hookahi mea e puka nei iwaho nei, he kaikamahine; elima puka ona iwnho nei i ka pule hookahi, ma ka hora eiioa 0 kela la keia la e puka mai ai : O ua kaikamahine la, he kniknmahine kupaa a hemolele loa no hoi, o na hoowalewale & pau ke ku imua o kona ninu maka, he mea ole ia i kona manao : A no ia mea, ua lawe ia'e oia i Pookela Kiekie maluna oia lahuikanaka. f ua kaikamahine nei e pūka mai ai iwaho nt'i, ua paa oia maloko o ka hale kna, me ka uhiia o kona mau maka i ka uhimaka." la Aismeda i lohe ni i keia mau olelo, alaiia mauaolana ne la oia no kana mea i moeuhaneai: Ninau hou aku nae kela 1 na kaikamahiue, " Heaha la ka hana a ua kaikamahine Hemolele neie puka mau ai iwaho nei ? " I aku la na kaikamahine Alii, " E hele mau mai ana oia e ao i na kaikamahine opiopio owaho nei e lilo i poe hemolele." (Knhikuhi ae la nae ua inau kaiknmahine nei i ka Hale Ao, kahi e kula'i) A pa*i ae la ka lakou holoholo ana ma na maia pua, hoi aku ia o Asiineda ma k:\Hale Aiii: Ia inanawn, kauoha'e la oia i kona keiki ponoi nann e lawelawe

ke kopa o ke Alii (Capi Boy) e hele e ike pono i ke ano o ua kaikamahine Hemoleie nei. I ka la a i&kou nej i holoholo ai ma ka mala pua, ia"po ilio ma ka hora ehiku pa- j ha, hele ae la o Asimeda me kona keik j lawelawe kapa e hele pu e nana ika Ha- | le aua kaikanialiine Hemolele nei eao | ai, hoomakaukau iho ia laua he wili, a hele aku ia a hiki ma ka iiale, wili aku la eha puka ma na aoao eha, a hoopili aku la me na Aniani hoonui ma na pu- j ka iwiliia, a pau ka laua hana malaila ! ia po, hoi aku la. | I kekahi la'e, :na ka hora i oleloia e puka niai ana iwaho, lohe la 'o Asimeda i ke kani o na bele o na pani hao . ehiku, a puka niai la ke kaikamahine Hemolele iwaho a komo iloko o ka Hale Kuia. . Ia manawa, heleiīku la o Asimeda mawaho o ua Halekula nei, e makaikai ana ma na pnka a laua i hana'i ia po j iho. x | A hiki laua- mawaho o ka Halekula, hoomaka'e la laua e nana ma ka puka Akau, aole i loaa, alaila hiki aku la iaua nia ka puka Hikina, aole malaila, a pela ma ka puka Hema, aole no he loaa maopopo. Aia a hiki laua nei ma ka aoao 0 ka puka Komohana, ia mnnawa, 1 ka wa a ka malamalama o ka la e pa pono mni ana ma kahi a ua kaikamahine Hemolele nei e noho ana, iaia hoi maloko o kona Haīe Kaa aniani, ia wa, ike" maopopo aku la o Asimeda, o ka helelielena oiaio o ua kaikamahine nei : Eia ka o kona mea e moeuhane nei keia. Ia wa koke no, hoolalelale koke ae la o Asimeda i kona keiki malama kapa, e kii aku i ka mea pai kii, e hele- mai e hana i ke kin'o kii o ua knikamahine nei: A mamuli oia kauoha a Asimeda, ua emoole liiki mai ua mea pai kii nei. A liana aku la oia ma kana oihana, aia hoi o ke kii o ka Asiineda mea e moeuhane nei. A pau mau mea, hoi aku ia ke Alii ma ka Hale Aliila mnnawA mnliope koke iho, lioounn aku la oia i kona Aliaiolelo,'i ka Helu mua o kona mau manuwa me ka palapa- | la kauoha pu, a penei i palapalaia: j "I kk Alii Moku } j o ka Manuwa Helu 1.*5 Ua kauohaiaoe a me na 'Lii a pnu nia- I lalo oii, e hele koke mai ma ka Hale Alii nei, ma ka hora 12 o keia awakea, e kahikoia oukou ine na kapa o ka Oihana Kaua, a me na mea hookani o na manuwa. A nau no hoi e kauoha aku ina 'Lii o na manuwa a pau, e hele mai ma ka Ahakuka Malu e like me ka'u kauoha ia oe." Asimeda Analifa. Mahope iho o ka hoopuka ana a Asimeda i kana palapala kauoha, ua einoole, ua akoakoa mai na 'Lii manuwa a,pau ka Hale Alii, me na mea puhi ohe, a hookani pahu ona manuwa. Ia wn, un hoopuniia ka Hale Alii e ka hanohano i nui inaiuna o ke Alii Cinigamalaina, & ua liiki loa'ku ka leo o na mea kani iloko o ka Pa oua poe Hemolele nei: Aka, ia manawa, ua hui koke lakou a hoomana aku la i ke Aluia i mea e pale aku ai i keia hoowalewale i ioohia maiuna o lakou ; a inamuli oia ano, ua na mea kani i " welu aila " imua o lakou. Ia manawa, ku ae la o Asimeda imua o kona poeAlii, a oleloae, "Ua kauoha ia'ku uei oukou e «koakoa inai ma keia Humi, i hoike aku ai au i ka'u olelo huna iloko o na mnknhiki eha mamua'e nei, mni ka manawa i kanuia'i ke kuko ma ke kihapai o ko'u naau a hiki i keia hora a'u eku nei imua o oukou. Ua lolie \ hoi oukou i ka nui o na liJo o ke Aupuni ma keia liuakai makaikai honua o kakou, mai ka waha mai o ke Kakauolelo Nui o na Manuwa : Aka, i keia ia, ua kuuia kuu. naau kaumaha no ia mau lilo hiki ; ole ke helu aku, ke hoi pouo mai nei kuu noōnoo n iii maikai iho maluna o'u e like nie na ia mamua, no ka mea, o na lilo hiki ole o ke Aupuni ke heiu aku ma keia huakni makaikai honua ; ua paniia ka hakahaka oia mau lilo e ke Aupuni a kakou e noho nei, a o ka wuiwai puka oia mau iiio, ua uku kaulelein Ja e ka moeuhane kupanaha i ibaa man ia'u mai ka umikumamalua o ko'u mau makahiki a hiki i keia manawa. Ao ua moeuhane kupanaha^a r oia "ka'u e hoike ae ia oukou ano." (Jlateipau.)