Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 25, 22 June 1865 — KA MOOLELO O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O HAWAII NEI.

HELU 2. NO KE KAAPUNI MAKAIKAI I NA WAHI KAULANA A ME NA KUPUA, A ME NA'LII KA HIKO MAI HAWAII A NIIHAU. Ua lohe ia ma o Mauakaumana la, na wahi kaulana; a ua hele mai au e ike maka. O Kou ke awa, o Mamala ka nuku, o Pakaka ka heiau, o Puowaina kahi puhi kanaka. O Hekili ka imu pikao o na'lii pio i ke kaua. O Kewalo kahi lumalumai o na kauwa i ke Kanawai o Kekaihehee. O Honolulu ke Ahupuaa. He aina oluolu, a maikai, e huli ana i ka aoao Hema; he momona ka nui o ka aina. He wai kahe, a he waipuna, ka wai e hoomau ai i na loi kalo, a e hoopuni ai i ke Kulanakauhale. O ka ua kukalahale ka ua mau ; ka «a kiowao noho mai luka, kilihehe no i ka puakamakahala. No Pakaka. He Heiau kahiko o Pakaka, he waihau pookanaka : O Kamaunuihalakaipo ke Alii nana i kukuiu,o Kuhooneenuu ke Akua. Kuhooneenuu. . No Kahikiku keia Akua, penei kahi mooolelo: I ka hele ana o Haumea i Kahikiku i Kahikimoe. E hookohi ana o Muleiula i ke keiki. Oia ke kaikamahine a Olopana, ke Alii oia mau aina. E 010 ana ka pihe, e hoomakaukau ana ke kaha o ka opu, a mak? ka makuahme; o ke keiki ke ola. Olelo aku o Haumea ; »« Ma ko makou aina, he o)a no ka makuuhine; ola pu no ka "makualiine me ke Ueiki." Olelo mai la o Olopana. 44 E hoohanau mai hoi ha oe i kuu kaikamahine, i ola kuu kaikamahine a me kuu moopuna. Heaha kou uku o ka hoohanau ana ? " Olelo aku la o Haumea ; " O keia laau pua nani ; oia ko'u uku." O ka inoa o keia laau, o Kalauokekahuli; o kona mau pua, o Kanikawi o Kanikawa. He laau milimili, a he mau pua nani loa, na ua kaikamahine nei o Kahikiku, he iwa Āilau moku kein no Kahiki, o ka hemolele loa i ka Aapookalani, oia kona lua ole ma ke ao. O kn wiinannna hoi, o ka inake. Ae ua kaikamahine nei i ka lilo o ka laau. Iloohanau nku ana o Haumea i ke keiki. Ike ke kaikamahine i ka hemo o ke keiki, aua hou ; e hoopili ae ana o Haumea i ka uha, paa ka poohiwi o ke keiki, hou, aole hemo. Haawi hou i ka laau, hemo : ike hou ua hemo, aua hou i ka laau. E hoopaa hou aku ana o Haumea t ka ieioe; make ua kaikainahine nei, a pohola ae. Olelo aku la lea makuakane, (> Heaha kau e aua nei i ka laau, e haawi aku ; o ka make, o ko laau; mahea oe ?" Ua ae oluohi mai la, ua liīoloa ka laau, a ua pau ae la kona pilikia. Hao ae ana o Haumea i ka mana, o ka lepo o.ka laau, lele keia i ka lani, oi lele keia, a pau kukulu o Kahiki; hiki keia i Hawaii ; kaapuni keia a puni, aole wahi e ku ai o ka laau. A luna keia o Maui, kaapuni ia Maui; a hiki i Waihee, ku keia ilalo: O Puukuma ka inoa okahi i ku ai. Haalele keia i ka laau, hele keia e inu wai, i ka wai a Kane. Hoi mai keia, hapai i ka laau ; ua kolo ke aa o ka laau ilalo, ua paa loa. E pa ae ana keia i ko*pa np ka laau e ulu ai, inai Pihana a ka 7ae o Kahoomano. " Paa i ka pa a hiki i keia manawa," hookaawale keia i ka makakl mawaho ; o Kekilioopu ka makani maloko. Kii keia i na pua ako, a lawe keia i na pua, la Kanikawi, ia Kanikawa. Hoi o Haumea i Nuumehalani. Pii kekahi kanaka o Aaalaau ka inoa, no leai o Nakohola i ke oki laau, a hoi mai; e ku ana keia laau, " Ka ! eia no ka hoi ka laau kokoke." E oki iho ana keia i ua tnau nei a hina ī'lalo; hoi keia i la po no, hooinaka iho ana ka ua aui loa, he iwakalua po, he iwakalua ao ka ua aiw; 0 na wahi kahawai ole, lilo i kahawai; o ka pa o ua laau nei, mokuiuoku i ka wai, a lilo 1 nmu puu, a i mau kahawai. O ua laau nei, lilo i ka wai, a hele i ka moana. Eono malama pae i Niukokmhi, o kekahi laia o ua laau nei, iiio i oleole paipu, (oia o Kahakaiki) o kekahi laia iilo i laau lioio papa kau opeope, (oia o Keoioewn) o kekahi iala ua lilo i ke kai a pae i Oneawa, ua hahai na iaa pau, a ua lilo ia wahi i wahi ku no ka m. Ua iawe ia ua laau nei iuka o Kaiiua, a ua pii ka ia o Kawaiuui iuka (oia o Makalei,) o ke kino o ua laau nei, he wahi kioiia no jia honowa, a i wahi hoolei na moka, oia hoi o Kuhooneenua. 0 Wailaahia ke kane, o Halelau ka wahine, he mau mea Akua oie. Hele raai ua Akua nei i ka po ma ka moeuhane, • kii aka i Akua no laua, ekolu po ekoiu ao ka hoolaW ana e kii aku e kaiai i Akua no iaua. 1 ke ao ana o ka hoolaie ekoiu; hooma* kaukau iho la o Wailaahia i na mea i kauohaia. He puaa, he niu, he ia ula, he aahu, he kohekohe. Heleakula%» kanaka nei;

hahau iho ia; a noa ae la, lawe ia'ku ia iuka o Polipoli i Napoko, aia roa Waiehu. Ua kukulu o Wailaahia i ka Waihau, a kapu ihoia, a noa ae la. Ua kauiana ua Akua nei, he Akua mana, a he Akua iaiU Aupuni. Ua lohe na'Liii a hiki i Oahu ae t . He mau kahu o WaiUahia do ke Alii o Oahu, no Kamaunuihaiakaipo, a ua Uwe ia mai i Oahu, a ua kukuluia o Pakaka i Hei> au. Ua liio o Kuhooneenuu i Akua no na 'Lii o Oahu mai ka po mai, a hiki ia Kuaiii, ia Kapiiohookaiani, ia Peleiohoiaai, ia Ku* mahann, ia Kahahana. Ua oleloia, oia ke Akua kahiko io& mai Hawaii a Kauai. Mahope mai o Kukeoloe> wa i hanaia'i i Akua no na'Lii o Maui. No Kahuoi. Ma ka aoao akau o ka Luakini o Kaumakapili, aia malaila kekahi kuahu no ka Pa hiaku a Kahuoi. He Pa hiaku kaulana loa keia. I ka wa e hoike ae ai i keia Pa, ua komo ka waa i ke a-ku. I ka wa aole i komo ia ke awa o Kou e ka moku. Ua komo ke a-ku a ine ke a-hi a hiki ilaila. He Alii nui o Kahuoi, he moopuna na Kahai, nana ka ulu kanu a Kahai i Puuloa. I ka wa i hoio ai o Kahuoi i Maui, a hiki Holonokiu i Hana; ua lilo ua Pa-hiaku nei. Penei ka lilo ana: Hiki aku e Kahuoi maluna o kona waa: E lawaia kaka-uhu ana o Puolokalina, o kana puhi hoomalino, he niu, aole ike pono ia lalo. O ka ia nei puhi, he kukui. I ka ia nei ko-ali ana i ka hoe i kahi e loa, ua ike aku keia i ke komo ana o ka uhu i ka upena. I ka huki ana o ua kanaka nei i ka upena, ua hei ka uhu: pinepine ka hana a Kahuoi. Olioli loa ua kanaka nei i ka mea ike. Ninau mai ua kanaka nei, "Heaha kau mea ike?" Olelo aku keia, " Eia la he kukui." Ninau aku hoi keia, "Heaha hoi kau?" Olelo mai la kela, "He niu." "Aole ike oia mea." (wai a Kahuoi) Haawi aku la keia i ka apana kukui. Ko-ail ua kanaka nei i ka hoe, a pupuhi i ke kukui ua moakaka loa olalo. Aia ka! ka mea ike. (Ua lilo ia i mea ike na ka poe lawaia a hiki i keia la.) Olelo aku o Kahuoi, "He ia eha kau i ke kulou, eia no ka ka ia e-ha ole la o ka'u." " Heaha kau ia?" Lalau keia i ka ohe, wehe i ke pani o ka ohe, a wehe i ka Pa, a nakii i ke aho. O ka haluku iho la no ia o ke a-ku. Na ke a-ku no i pii ma kela aoao ma keia aoao o ka waa a piha ka waa; alaila, huna keia i ka Pa ma ke kumu o ka ohe. Haawi keia i ke a-ku na ua kanaka la. (Aole i pau.)