Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 27, 6 July 1865 — KA MOOLELO. O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KA MOOLELO. O HAWAII NEI.

HELU 4. No KE KAAPUNI MAKAIKAI I NA WAHI Kaūlana a me na Kupua, a me na'lii Kahiko mai Hawaii a Niihau. Kaha ibo la au e ike » ka makalua o Maikoha, aia ma Puiwa, ma ke kepa kahawai. Ua oleloia na kupuna kahiko loa o Hawaii nei: Aole kapa maoli. Eia ke kapa o ka ahu moena ; o ka laui maloo i ulana makalii ia ma ke au; a waiho ia ka laui mawaho: O ka paaa i ulanaia, a mawaho ka huluhulu. O ka akia i uhole a ku kai ia, a ulanaia mawaho ke keokeo o ka lauhulu. I ka make ana o Maikoha, kauoha mai oia i kana mau kaikamahine. " A i make au ; e lawe olua ia'u a ma kapa kahawai e kanu ai; a i ulu mai ka laau maloko mai o kuu lua : Oia ke kapa, ka pau, ka malo a me na pono o olua. O ka ili owaho." Hooko iho la na kaikamahine ; a ulu mai ka )aau. Oia hoi ka wauke. A ike na kaik&mahine, kii aku la a hana iho la, a kuku iho la i kapa, i pau, a i malo; a kahe iho la ka wai, uiu iho Ia ka wauke ma kahawai a hiki i kai o Kikihale. Oia ka laha ana o ka wauke ma Hawaii nei. Eia hoi na kapa ; he paiula, he moelola, he puakoali, Ke uauahi, he makue, he kaha, he aeokahaloa, he pulou, he holei, he pnulepo, he aho, he ahapii, he akoa, Jie ihuanu, he puukuikui. Eia hoi na pa-u : He nau t/ he kumanomano. he waialua, he puaniu, he halakea, he palupalu, he uaua, hn paikokui,

he mahuna, he puokaī, he wmiliili», pele, he pukohukohu, he moett)a. £ia hoi ka malo: He kapek<?, he hamoula, he haeiia, he puakai, he uatui, be puahnla, he moeula, he uipikM. Eia hoi ke kihei: He kaWikah»> k* akuka, he pauakoa, paukikokiko. pauoahunahu, he paunanaho, he paupaiula. 0 na kaikamahine a Maikoha, o L«»> huki, o Laahana ; lilo laua i mau Aumakua no ka poe a-kuku, n meki poe ka~ pala. O Maikoha, ua lilo ia i luonkia» no ka poe kanu wauke. O ke kin« o Maikoha. ua kalaii i mau umeke. t» ihoia imua i na Kahunn, a i na'lu, k* mea hoomenao. Oia na kumu hana kapa m nei, a ikeia ka wnuke ; ua loaa ke kapa. alaila, ua imi ia ke kopa i ka ili o ka iaamaki, maaloa, poulu. Pau ko'u makaikai ana ia wahi, huti ae au e ike i kahi i make ai o Kaiaa* i ke kaua tna Nuuanu i ka M. li. 179*5. He nlii o Kaiana, he moopuna na Kenw •Alii Nui o Hawaii; no ka ohana alii o Muui kona inakuahine. Ua mahaloia o Kaiana i ke akamai i ke kaakaua, i ke k«kaolclo, i ke kab<a»na ; o na olelo huna a Kamehameha tae na kukini, ua ike ia e Kaiana. 1 ka wa i Hawaii o Kamehameha» aa like ka haihai olelo ana o na'lii i ke kaua me Kaiana : Aka, ika hiki ana o na'lii ame Kamehameha i Molokai. Ua uanao o Kamehameha me na Kuhina a me na Kakaolelo e make o Kaiana. Ua hookumakaia ia oia ma Kdunakatmkai. Ua ike no ta, a ua iohe no i kona ohumu ia. Nolaila i olelo aku ai i kona k&ikaika ia Malailua Nahiolea, e kipi mahope o ua keiki a knlaua kaikuaana o Kahekili. Aka, no ka halialia ana mai o kaoa mau olelo hiehie ; a hoohanohano i &a*lti ame kona poe koa. 1 kona kaua aoa me na'lii o Kau me Keoua; ma Punakoki i Puna. Penei kana olelo i na koa iloko oka Poe kaua e kokoke ana ka hoouka kaua: " £ (i ana, iluna, ilalo, eu koiea i ka puapua, eu ke kanaka eai ka hauu." Ike aku la oia i kekahi alii; olelo aku la; " Eia'la ! " Olelo niai kela alii; " Aie paha au oi ala ; o Namakeha au i ka iaai» 0 na maka o Kalanikuihoneikaoioka." <( He h&ule, he walewale, he poioa. "Koo la i koa ai.' ? " A Hana au i Kauiīii: Hoopii mai au i ka'u Poe kaua t ua koao mai hoi i ka hulili; pa kuu maka ika aia." " Kiekie; aia iluna lilo, ike ao eleele—la~o luna lilo aku: Maluna ae hoi o Makalii; malalo iki iho." " E Kalaikuaiwa n Ahuula e!" 44 E-o." u Na Ahuula oe na Ahuula au." 44 O koo la 1 koa ai." * " A Koolau au i Laiepuao; ki au i kao pu ilaila ; ohalahala ka pu a Kalaikuaiwa." " Aia ilalo ; he lalo loa aktt hoi o Wakea ; maluna iki ae." Ua make hoi o Nahiolea ma ke kahea hoopunipuniia e ka poe lanakila, e Uoepaepa ana ma ke kahea aoa. Ua kubi oia he oiaio ; a ua hoike mai oia ; a aa hopu ia ;a ua pepehia. Auwe! AloKa ino ka poe i hala e aku. Hc Alii o Nahiolea no ka Obaaa Ab> Oahu, me M«ui, a me Hawan. 0 Kuimeheua ka makuakane, o Kaupekamoku ka makuahine. Oke Akaa kai ike i ka lakou poe mamo, a mt ka hoomahuahua ana aku. 1 kuu nana ana ia Nuuanu, he kak» kaua kaulana ia ika wa kahiko. Oiano hoi ke kahua kaua mua a Peleihoiaoi i ku ai i kona aupuni Oahu. A iho o ka make ana o Kapiiohookalaai, i Kaweia, ma Molokai ia A|apai, k« ai» o Hawaii, i ka M. H. 1736. He nui na wahi kaulana, o Kam»> kapueo, o Nahuina, o Kahapaakai, Lm* kaha, Pohakumanamana, Makuku, K*> kuipuka, Kaniakapuula, Pu, a me ake. "O na wahine kiai aianui, o Hapna» o Kalaiohauola. Ina e hoike pakahi au i ka mooielo o keia pae aina, mai Hawaii a Niiiiaa, aata no e pau iloko ona makahiki be im*kalua. I ko'u ku ana e naoa i ka miku o Nwami, hoomanao mai h au i keia wahi mele penei: 44 Pa nakaha Noaaaa aa ka walww, He pa alalM hiw» aa ITin«hano t He loko papokaka m k»

Na kuu anae o Leloaanue, Aia la ilnna o Waipuhia, Me a'u aīioleKole i Lanihull. L T a holo a nui ika ua waahila—la." Huli ae au e nana i ka nani o Koolau, a ike-aku nu ia Oiomana, laua o Ahiki, hu mai la hpi keia wahi mele penei: " Me lie pea kailele oui la i ka lani, Ka oli pulelo a Ahiki iluna, Nana aku oe o Konahuanui, Nani hemolele ke alo o ka pali, Ka oiwi o Lanihuli—e hu—li, iluli Lanihuli kahela iluna ke alo Ua kara kahela wale i ka makaki, Kupu jnaoha kiekie i ka lani, Ka ohaoha ke kilakila o na mauna, CJi a-a Kaala kela i ka lani, 0 ke pookela ia o na kuahiwi." I ko'u hoi ana mai, hiki au i ka Pu a Poiake, he wahi keiki hoopunipuni keia i kona poe kaikuaana akua. He moolelo loihi loa keia, aka, e hoomaka au ma keia wahi wale no. I ka hoi ana mai o lakou nei mai Koolau mai me na kaikuaana, holo keia mamua a hiki i Kawaikilomai, a he mau kumu kukui e ku ana ilaila, o ko ia nei hanalepo iho la no ia mai ke kumu a hiki ilunn, a pee ilio la keia iluna o ua kumu kukui nei a nalo. Ika liiki ana mai hoi o na kaikuaana, ike iho la i ka hana lepo 0 ia nei, a manaoiiho la lakou he pilali, me ko lakou oIeI« iho, "i ka ua paha hee iho nei ka pilali, o ka hee no ku ia mai luna a hiki ilnlo nei." Oko lakou nei lalou aku la no ia u ai iho la,me ka hoonuu i l<a momona o ka pilali, aka, i ko lakou ai ana, ike iho la lakou he honowa* ,kannka, n okaoka ae ana, a manao like iho la lakou, ua kolohe ko lakou kaikaina ia lakon, nolaila, imi iho lakou me ka manao e pepehi ia ia, aka, aole nae wahi mea a lona iki; akR, mahope iho, ike lakou i ke aka o ia nei iloko oka wai, e haikaika ae ana; o ko lakou nei luu iho Ia no i;i, a ku ka lae i ka pohaku, a pela no Inkou nei i hana mau ai a pau loa na Ine i ke kole, aohe nae he loaa. A no ko lakou nei hoomau loa i ke kuhihewa, kahea iho ana keia, ( «E imi ana oukou ia'u Ike aha 1" A lohe lakou nei jka leo,i alawa ae ko lakou hana iluna, e ho-a-iki iho ana keia maloko oka luu o ke kukui. A no ko lakou ike una'e ia ia e kau ana iluna, kiiaku la na kaikuaana huhu e pepehi ia ia nei, aka, aloha hoi kekahi knikuaana, a kii aku la e hoola ia ia nei. O ko lakou nei pii aku la 110 ia i ka pali o Nuuanu a hiki iluna. Aole i pau.