Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 30, 29 July 1865 — Page 4

Page PDF (1.52 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

PAPA KUHIKUHI-MANAWA.

Mai ka Hookumu ana o ka Honua.
4245        { Pepehi hou-ia e Dekiu, o ka }          250  
                { hiku ia. }

4256        { He mai nui ma ke ao nei mai }          252
            { Aferika mai ia mai. }
4256        { Pepehi hou ia na Keristiano e }      252
            { Galu, o ka walu ia. }
4262        { Pepehi hou ia no, na Vareliana }     258
                 { keia hana, o ka iwa ia }
4266        { He olai nui ma ka aina o Asia, }      262
            { Aferika, a me Europa, ua }
            { uhi mai ka poeleele nui i ka }
                 { Honua, a hala na la ekolu. }
4278        { Ka lawe mua ia ana o ke sili }          274
            { ka mai Inia'ku a i Europa. }
4307        { Pepehi hou ia na Keristiano e }      303
            { Diokelesiana, o ka umi ia. }
4310        { Lilo ke Aupuni o Roma ia }             306
            { Konesetine. }
4317        { Hoopau ia ka pepehi ana i na }       313
            { Keristiano. }
4362        { He olai nui ma ka aina o Asia }       358
            { Helene a me Europa, 150 }
            { kulanakauhale i hiolo. }
4424        { Ka hookumu ia ana o ke Au }         420
            { puni o Farani. }
4424        { Pau ko Roma poe i ke kipa }            429
            { ku ia mawaho o Beritania. }
4480        { Hiolo loa ke Aupuni nui o }            476
            { Roma. }
4547        { He olai nui ma ka Honua nei }         543
            { a puni. }
4601        { Ke ao nui ana o Beritania i ka }       597

            { olelo a ke Akua no Roma }  
                { mai na kumu. }

4610        { Ka hookiekie ana o ke Kahu }         606  
                { napule o Roma maluna o }  
                { na Ekalesia a pau a kapaia }  
                { " Pope." }
4613        { Hoolaha o Mahomeda i kana }       609  
                { Hoomana wahahee. }

4641        { Kaua nui ka Mahomeda poe }        637  
                { haumana a lilo o Ierusale }

            { ma ia lakou. }
4667        { Ka hana mua ana o ke aniani }        663  
                { ma Beritania. }

4750        { He mai nui ma Europa me }              746  
                { Asia a hala na makahiki }

                 { ekolu. }
4818 — Make o Charlemagne. Ian. 28,              814
4843        { Ka hookumu ia ana o ke Au }         839  
                { puni o Rusia. }

4860        { He olai nui ma ka Honua nei }         856  
                { apuni. }

4876        { Ka ike mua ana i ka hana }               872  
                { Wati. }

4882        { Ke kau ia Alefereda ke Alii o }        878  
                { Beritania. Ua kapaia o }  
                { " Alefereda ka Nui" no ka }  
                { ikaika i ke kaua, a me ka }  
                { malama pono ana i kona Au }  
                { puni. Oia ke Alii i kau }  
                { lana nui ma Beritania no }  
                {kona malama nui ana i ke }  
                { Akua. }

4919        { Hanaia ka Hale Kula nui o }            915  
                { Kameberida ma Beritania. }

4989        { Kaua.nui o Denemaka ia Be }          985  
                { ritania a lilo ka aina ia Ko }  
                { nute ke Alii o Denemaka. }
4995        { Ka ike mua ana o Europa i }            991  
                { na huahelu mai Arabia mai }  
                { ko lakou ike. }

5004        { Ka hana mua ana o ka Pepa }          1000  
                { kakau. }

5018        { Lilo o Beritania ia Sueno ke }          1014
            { Alii o Denemaka. }
5019        { Kau ia ke Kanawai ma Beri }           1015

            { tania aole e kuai ka makua }  
                { i kana mau keiki. }

5044        { Hookuke ia ko Denemaka }             1040  
                { mai Beritania aku. }

5070        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1066  
                { Williama Kalanakila " Wil }

                 { liam Conq." Oct. 14. }
5091        { A make o William Kalanaki }           1087  
                { la lilo ke Aupuni ia William }  
                { Rufus. Sept. 9. }
5103        { Kaua na'Lii o Europa i na Ma }       1099  
                { homeda ma Ierusalema a }  
                { lilo ia kulanakauhale ia la }

                 { kou. }
5104        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1100  
                { Heneri 1. Augt. 2. }
5136        { Ka hookumu ia ana o ke Au }         1132  
                { puni o Potugala. }
5139        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1135  
                { Setepano. Sept. 1. }
5158 — Lilo hou ia Heneri II. Oct. 25.               1154

5176        { Lilo o Irelani ia Heneri II ke }           1172  
                { Alii o Beritania ma ke kaua }  
                { ana'ku. }
5184        { Ka hana mua ana o na puka }         1180  
                { aniani ma Beritania Nui. }

5186        { Ke kauoha ana o ka Pope i ke }      1182  
                { Alii nui o Beritania me Fa }  
                { rani e paa i na keehi o ko }  
                { na noho lio i ka wa ana e }  
                { pii ai iluna o ka Lio. He }  
                {keu a ka hookiekie, ke oiaio }  
                { keia. }

5187        { Pepehi ia na Alebigenesi 7000 }     1183  
                { e na kauwa a ka Pope no }  
                { ko lakou hoomana ana i ke }

              { Akua. }
5193        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1189  
                { Rikeke 1. Iulai 6. }

5203        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1199
            { Ioane, Apr. 6. 1199 }
5237        { He hale pili wale no ka nui o }         1234  
                { na hale ma Ladana Farani }

            { a me Geremania. }
5276        { Lilo ke Aupuni o Beritania ia }        1272  
                { Edward 1. Nov. 16. }
5286 — Hui ia o Wale me Enelani.                     1282
5306        { Ka hana mua ia ana o ke Pa }          1302  
                { nana a ka poe holo Moku. }
5311        { Nohoalii o Edward II no Be   }         1307  
                { ritania. Iulai 7. 1307 }
5324 — He Olai nui ma Beritania.                      1320
5331        { Nohoalii o Edward III no Be }         1327

                 { ritania. Ian. 25. 1327 }
5334        { Hana mua ia ka Pauda e ka }           1330  
                { ni ai ka Pukuniahi. }
5334        { Hoomaka mua ia ke kaua ana }       1330  
                { me na Pu. }

5356        { Ka hele mua ana o ko Tule }           1352  
                { ke poe i Europa. }
5381        { Nohoalii o Rikeke II no Beri }          1377

                 { tania. Iune 21. 1377 }
5444        { Ka hana mua ia ana o ka mea }       1440

            { Pai Palapala ma ka Aina o }  
                { Batavia. }


KA PAPA KUHIKUHI MAKAHIKI
— O NA MEA —
KAULANA O HAWAII NEI !
HELU 3.
KA MOOKUAUHAU ; A HE PAPA HOOMANAO
I NA MEA KAULANA O NA MOOLELO
O HAWAII NEI.

1779 Ian. 17. Ku ka moku o Lono (Kapena Kuke) ma Kealakekua.
1779 Feb. 14. Make o Lono ma Kaawaloa, Hawaii.
1781 Hakaka kekahi alii me ka mano ma Kauhola, o Nuuanu-paahu ka inoa.

1781 Make o Imakakaloa kekahi alii kipi, a ua amama ia e Kiwalao me Kamehameha, oia hoi o Amamalua.
1782 Aperila, make o Kalaiopuu ma Waioahukini.
1782 Ua pani paa o Kahekili i ka puu kaua o Kauwiki i ka makahiki okoa.
1782 Ua hee ka puu kaua o Kauwiki no ka wai ole, a ua lukuia na'lii, a ua kapaia o Kapikao.
1782 Iulai. Kaua o Kiwalao me Kamehameha ma Keomo, a lanakila o Kamehameha. O Mokuohai ia kaua.
1782 Lilo o Keoua i alii no Puna me Kau, a o Keawemauhili no Hilo.
1782 Dek. Kaua o Kamehameha me Keoua, Keawemauhili. Ilaila na koa o Kahekili, oia hoi o Kauaawa.
1782 Holo o Kahekili i Oahu i ke kaua me Kahahana, O Kaopuakiikii ia kaua.
1782 O Makaioulu me Pupuka na koa i hoouka mua, a make o Kauhikoakoa kekahi alii o Maui.
1782 Ekolu hoouka ana, i ka ha o ka hoouka nui ma Kaheiki. Ua hee o Kahahana, a hele pio elua makahiki. Ua auweaina ia.
1783 Laupahoehoe mua.
1783 Ku mai na moku o Kapilipakele me Alomakani.
1784 Make o Tito Hueu kekahi alii i ka powaia nia Waialua.
1784 Pakele o Kahekili me Kauakapekulani Kalaikupule me Koalaukani i ka powaia.
1784 Ua luku nui loa ia na'lii me na makaainana. Ua kukuluia o Kauwalua ma Moanalua. Ua kapaia o Kapoluku
1784 Make o Keaulumoku.
1784 Hapuu, oia o Kauhola.
1784 Kipi o Kalaniulumoku make ma Pakui i Olomana, make o Kaneoneo ma Kalamakee i Wahinekapu.
1785 Holo o Kaiana a me Namakeha i Kauai.
1785 Hoao o Kamehameha laua o Kaahumanu.
1785 Ku mai ka moku o Kapilikanaliki me Kilo.
1786 Ku mai ka moku o Loke, o Olo me Kapilimaka me Kapena Kane, nolaila mai ka ilio o Boki.
1786 Noho mai o Amara me Kaeo, a ua loaa mai na Iliohae o Makaeha ma.
1787 Holo o Kaiana i Kahiki me Kapena Kane.
1787 Hanau o Poki, na Kekuamanoha me Kamakahukilani.
1788 Ku mai ka moku Koneada me Makalawena, he aikane na Kalaikupule.
1790 Ku mai ka moku Okaka me Elenola ma Honuaula.
1790 Lolopahu ma Olowalu i ka moku Elenola.
1790 Noho o Olohana me Aikake i mau haole na Kamehameha.
1790 Kaua o Kepaniwai ma Wailuku.
1790 Kaunakakai mua, kapaia o Kawaanui.
1790 Make o Keawemauhili ia Keoua ma Alae.
1790 Kaua Koapapaa.
1790 Ku mai ka moku o Kapena Kane me Kaiana ma Kawaihae.
1791 Hoohiolo o Kaeo i ka paepae kapu o Liloa me ka nioi o Pakaalana.
1791 Kaua o Kepuwahaulaula.
1791 Kaua o Kaiana me Keoua ma Kalae Ohulelua a me Puuokokoki.
1791 Hanaia o Puukohola.

1791 Dek. Pau o Peapea ke alii kaulana i ka pauda ma Kauwiki, a ua make ma Honokohau.
1792 Hiki mai o Oliva Holmes, a holo aku no i Keomolewa. I ka M. H. 1794, ua noho me Kalaikupule. 1792 Hanau o Kuakamauna, na Peapea me Lonohiwa.
1792 Make o Keoua ma Kawaihae ma ka malimaliia.
1792 Hiki mua mai o Vanecoua ma Hawaii nei.

1792 Make o Kahekili ma Oahu.
1792 Hanau o Ahukai, na Manono Kauakapakulani me Kailinaoa.
1792 Noho alii o Kaeo no Maui.

1792 Ku mai ka moku Beritania Daedalus i Waimea Oahu.
1793 Hanau o KEKUANAOA, ma Keomoalii, Keokea ; na Nahiolea me Inaina.

1793 Ka alua o Vanecoua ma Hawaii nei
1794 Aug. 15. Kaua o Kalaikupule me Kaeo ma Kukui, a ua ike laua ma Kalapawai. O Kaelilua ia kaua.
1794 Ku mai ka moku Kapena Koki, me ka moku Kapena Bapa,
1794 Nov. 16. Ohumu iho la na hookele e make o Kaeo ma ka moana. Manao iho o Kaeo e kaua i nui ka moe puu.
1794 Komo mua na moku ma ke awa o Kou, o Jackoll me Prince Leboo.
1794 Kokua na haole mahope o Kalaikupule.
1794 Nov. Dek. Eono mau la hoouka kaua, a ua make kekahi mau haole ekolu ma Punahawele, a ua lanakila mau no o Kaeo.

1794 Dek. 21. Hoouka kaua nui ma Kalauao, mauka a ma na waapa. Ua make o Kaeo. Ua kapaia ia kaua o Kukiiahu.
                Ke hoopau nei au i keia Papa Kuhikuhi, a o ka Mooolelo e pili ana i keia Papa, oia no ka mea nui, a hiki ole i kekahi mea e ola ana ke hana. He waiwai nuiia i hunaia, aka, ua pilikia au i ka mai, a ua pono ole ke kakau ana. Ina e kokua mai ke Akua ka mea mana, alaila, e loaa ia oukou ka Buke Mooolelo Hawaii oiaio maoli,


Na Rula o ka Hana mea Ono ana.
HELU 4.

                HELU 23 (SAVOY CAKES.) E koai iho oe i e umi huamoa, me akahi pauna ko keokeo iloko o na minute he iwakalua. E hana iho oe i ka io keokeo o ka huamoa a huahua a hui malie aku ; alaila hui aku oe i ekolu hapaha pauna o ka palaoa i kaulaiia a maloo maikai, a ho-o aku iloko o ka o-ma.

NO NA MEA ONO PAI.

                HELU 1. (PUFF PASTE.) E hui aku oe i ka hapalua pauna waiubata hou me akahi pauna me ka hapaha o ka palaoa i kanana ia a maikai, a ninini iho i ka hapalua paina o ka wai mapuna me ke koai pu iho. E hoowali oe awali a e waiho ae ma kahi e i hapaha hora ka loihi o ka manawa. Alaila kui iho oe a lahilahi, a kau liilii iho i ekolu hapaha pauna waiubata, a lu iho i palaoa maluna. Pauia, papalu iho a kui iho a lahilahi, i ekolu au hana ana pela, alaila, waiho ae ma kahi huihui no ka hora hookahi.
            HELU 2. (RAISED PIES.) E waiho iho oe i elua pauna palaoa me ka hapa maluna o kekahi pepa manoanoa a waiho iho iloko o kekahi pa puna a kau aku maluna o ke ahi, me akolu hapaha o ke paina wai a i hookahi hapalu paina o ka aila palai maikai. I ka manawa e paila ai ka wai e hana iho oe i puka ma waena o ka palaoa, a ninini iho i ka wai me ka aila palai, a hui malie iho i ka palaoa me ke puna ; a ina ua maikai kau hui ana ; alaila, e kowali iho oe me ou mau lima a hiki i ka manawa e paakiki ai. Pau ia, lu iho oe i ka palaoa maluna o ka papa i pipili ole ai, alaila, olokaa iho oe me ou mau lima, a like pu ka manoanoa me ka ipuhao kuaka, a oki iho i eono apana a waiho iho i wahi mea uuku no luna iho. Pau ia ; hookomo iho oe i hookahi lima i waena konu o ka apana palaoa i moa ole, a waiho iho i kekahi ma kahi e kokoke aku ana, a hiki i kou manawa e ike ai oe ua poepoe maikai. E oki mua oe i kau io a lu iho i ka nioi pepa me ka paakai. Ina he puaa, e oki iho a lahilahi ; ina he hipa, e oki iho a liilii a ho-o aku iloko o ka pai e like me kau hana ana. Pau ia ; olokaa aku oe i na ili mawaho a like ka nui me ka pai a hooma-u ae i na kae-ka-e i ka wai, a kau iho maluna o ka pai, alaila, kaomi iho me kou manamana lima nui me kekahi manamana lima e ae, a ooki iho a puni me ka upa a huki ae iloko a iwaho ; alaila, ho-o aku iloko o ka oma, no ka hora hookahi me ka hapa.
            HELU 3. (PUMPKIN PIE.) E hoolapalapa iho oe, i kekahi ipu pu ono a kanana iho. E lawe oe i elima huamoa, a koai pu iho me na pola ki i piha i ke ko, a me hookahi hapalua pauna waiubata me ona wahi paakai ; a me akahi hapalua o ka laau ala.
            HELU 4. (PEACH PIE.) E lawe ae i mau hua piki (peach) pala, a okioki iho a lahilahi, alaila ho-o iloko o kekahi pa maikai a lu iho i ke ko maluna, me ka waiho malie aku a hala ka hora hookahi. Pau ia, lawe ae oe i kekahi pepa manoanoa maikai a waiho iho iloko o na pa me ka hana a piha pono; alaila hui aku i ko hou a hookomo aku iloko o ka oma i hapalua hora ka loihi.
            HELU 5. (RHUBARB PIES.) E lawe ae oe i ka hua rubaba (rhubarb) e kolikoli iho a liilii, alaila, hui aku oe i hookahi kuaka ko me akahi kuaka o ka rubaba a ho-o iho iloko o ke kini pana nui a paila iho a hiki i ka wa e waliwali ai, alaila hui hou aku i hookahi gila barani me akahi aunaki waiubata, me akahi hapalu o ka hua ala nutemeka (nutmeg). Pau ia ; kui iho a pepe loa, me ko hana mua nae a paa pono na pa i na pepa manoanoa ; alaila, ninini iho i ka hua a hoonani iho me na pepa o kela ano keia ano i okiokiia me ka upa, a hookomo aku iloko o ka oma, aole nae ka loihi loa.
            HELU 6. (APPLE PIE.) E lawe ae oe i umikumalua ohia, kolikoli a pau ka ili, alaila, oki iho mai ke kaula o ka nakii ia ana a ho-o iho iloko o kekahi ipu tini (stew pan); me na wahi waiu uuku. Pau ia ; hoolapalapa iho a waliwali loa, a hui iho i elua aunaki waiubata, me ona wahi makeke, nutemeka, me ka ili lemi i kolikoli ia a lahilahi a me ona ko. Alail, pale iho oe i au tini pana pai i ka pepa manoanoa maikai ; a i ka manawa e maalili ai o ka hua ohia, e hookomo iho oe iloko, a poi iho i poi pepa manoanoa, a e loaa mai no ekolu pai mai loko mai o keia.

Kumumanao.

                AIA LA MA NA WAHI HEA E KOKUA AI KA NAAUAO I KE AUPUNI ? O ka naauao, oia ke kaula gula e nani ai ke Aupuni, ka mea hoi nana i kokua'e i na hana a pau o ke Aupuni ke hoohuiia oia me kekahi mau mea paahana e ae, aka hoi, ke ninau ia nei ma ko kakou Kumumanao. " Aia la ma na wahi hea e kokua ai ka naauao i ke Aupuni ?" Mamua nae o kuu pane ana'ku i ka haina o keia ninau, he pono ia kakou ke hoomaopopo mua i ke ano o ka huaolelo Aupuni. O ke Aupuni, oia ka huipu ana o na kanaka a pau ma kekahi aina, o na'Lii a me na Makaainana i hookahi ohana, e hana pu i na mea e pono ai ko lakou noho ana ; a o keia huipu ana i ohana hookahi, o ke Aupuni no ia. Ina pela ke ano o ke Aupuni, alaila, aia ma na wahi elua e kokua ai ka naauao i ke Aupuni.
            1. Ua kokua ka naauao i ke Aupuni ma ka imi ana i na mea e maluhia'i ka Lahui. O ke Aupuni naaupo, he Aupuni haunaele wale no ia. E nana'ku i ka noho ana o na Aupuni naaupo, he haunaele wale, aole maluhia, no ka mea, aole i loaa ia lakou keia mea nui e kokua'i ia lakou ; oia no ka naauao.
            Nolaila, i ka imi ana i na mea e maluhia ai ke Aupuni, o ka naauao ke kua kawau e kokua ai iaia. Ma na aina naaupo, aole e hiki ia lakou ke imi i ka mea e maluhia'i ; ua like pu ka maluhia me ka haunaele ia lakou. E like me na kao hihiu e paani ana ma ke kaulu pali, ua like ka honua a me kahi pali ia lakou. Aka, ma na Aupuni naauao, ua imi nui lakou i na Kanawai, i mea e maluhia'i ka noho ana o na kanaka. Aohe aina i ikeia ma ka honua nei e maluhia wale ana me ke Kanawai ole. No ka mea hoi, o ke Kanawai, oia ka io a me ka iwi o ke Aupuni. O ke Aupuni Kanawai ole, ua like no ia me ka u-la o-lu, a me ka loli fua ; he uwali, he holulelule, a he aha la hoi : A pehea la auanei e loaa mai ai na Kanawai e maluhia'i, ke naaupo ka poe nana e kau mai ? Aole. Nolaila, ua kohoia na kanaka naauao a hoopono hoi, i poe noonoo i na Kanawai. He hana nui keia, no ka mea, i na he poe naaupo ka poe naua e Kau na Kanawai, he hawawa wale no auanei ua mau Kanawai la. A i na hoi he poe hoopono ole lakou, alaila, he lapuwale wale iho no na Kanawai, no ka mea, me ko lakou ano, pela no na Kanawai i kau ia mai. Nolaila, ke kokua nei ka naauao i ke Aupuni ma ka imi ana i ka mea e maluhia'i.
            A i ke ahu ana mai o na Kanawai a ku ke ko-a, a hoolahaia ma kela wahi keia wahi o ka aina, a paiia paha a paa ma na buke, aole no e lilo ia i mea e maluhia'i, ke ole ka poe nana e hooko na Kanawai. A owai la ka poe kupono nana e hooko na Kanawai ? O na Lunakanawai naauao no ; aole kupono na Lunakanawai naaupo, hoopai hewa i na lawehala i hoopiiia imua o kana Aha, a lilo no ia i mea e haunaele wale ai. Aka, i na no nae he naauao wale no ko ua Lunakanawai la, aole ona makau i ke Akua, e lilo no paha ia i mea e haunaele wale ai ; ike no na kanaka i ka hana a ka Lunakanawai, lilo no ia i mea e hoomahui ai na kanaka i ke kue ana i na Kanawai o ke Aupuni, no ka mea oia ke alakai o na kanaka, i na lilo ka Lunakanawi i mea e hoohihia ai maluna o ka lio a ma lalo paha, i-o i-anei no ka ona, a ike na kanaka ia mea, hoomahui no ; nolaila, pono na Lunakanawai ke makau i ke Akua, no ka mea, o ka makau i ka Haku oia ka noeau ; a o ka haalele i ka hewa, oia ka naauao, (wahi a Ioba) nolaila, i ka imi ana o na Lunamakaainana i na Kanawai, he mea pono ia lakou ke Kau mai i na Kanawai e kue ole ana i na mea e holo ai ka pono ma ua a