Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 31, 5 August 1865 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Haiolelo a ka Mea Hanohano no D. Kalakaua no ka la 31 o Iulai.

E na Makaainana a me na Hoa'loha:

            Ua loaa ia'u ka olioli nui, no ko oukou hoolilo ana mai maluna o'u, e hai aku imua o oukou i ka olelo no na mea e pili ana no keia la; a he mea hiki ia'u ke manao iho, aole no ke ano o ko'u kulana ke kumu o ka haawiia ana mai o keia hana hanohano nui, aka, no ko'u lilo ana he mamo no ka hanauna a me ka papa a oukou e manao nei e hoohanohano ma o'u la.

            Ma keia mea ke kaohi iki aku nei ia oukou no ka wa pokole, mai na hana lealea a me na hana olioli o keia la e kali mai nei ia oukou.

            Ia kakou e noonoo ana i ko kakou kulana o keia wa, a hoohalike ae me ke Au i hala, me ka manaolana e lawe mai kakou mai ka wa i hala a me ke Au e naue malie nei, i mau kumu nana e kono mai ai ia kakou no ka wa e hiki mai ana, i mea na kakou e hooikaika ai na hana e pili ana ia kakou iho a me na hanauna e ukali mai ana ia kakou.

            Ua ninau pinepineia, no keaha la kakou e hauoli nei i keia la? A o ka malihini e hele mai ana iwaena o kakou, ua oleloia, he mea kupaianaha i ka lahuikana ka malama ana i ka la o hoihoiia ana mai o ka Hae i lawe hewa ia, a i hoihoi ia mai, me ka hoomakaukau i na lako kaua, ka hoike ana i ka ikaika koa, ka imi ana i ke akamai e hee ai ka enemi, a me ka hoomanawanui i ka noho ana inea o ka pilikia.

            Anoai paha e o'u mau hoa aloha, ke auhee nei na kumu no ka malama ana no keia la, a o keia paha kekahi o na la hope loa o kona malama lahui ia ana. Aka, he la kupono keia no kakou e hauoli nui ai; a ma ko'u ano kanaka makua i keia wa, a he wahi keiki uuku hoi i ka la i hoihoi ia mai ai ka ea o ko kakou aina, he mea poina ole, a he mea hiki ia'u ke hoomanao ae, i ka ike ana ae i na aouli kaumaha i kau ia maluna o na naau haiwale o ko'u mau pilikana a me ko'u mau hoa aloha.

            Ua hai pu iho ka naau o ko kakou Alii Kauikeaouli, a o ka Mea Kiekie ko kakou Peresidena o keia la, a me na'lii e ola ana ia manawa, i ko lakou wa i ike ai i ka malihini e lawe ana no lakou iho i keia aina; a manao iho'la lakou e lilo ana ka aina i noho 'lii ko lakou mau kupuna ia hai a e noho makaainana lakou malalo o ka mana o ko na aina e.

            Ua hoonuiia mai ko lakou kaumaha e ka manao ana, ua hoonele ia ke Alii ma kona noho Mai ana me kona hala ole, a me ka hala ole o kona mau alii; a he mea hiki ole no hoi ke pale ae i ka ikaika o na manuwa o kekahi Aupuni a kakou i mahalo mau ai me ke aloha.

            He nui kakou o keia anaina e noho mai nei, i ike i ke kaumaha kuhohonu o ka naau o ko kakou Moi Kamehameha III., ka mea i hoehaia e ka ino kuhohonu i ili iho maluna on a. A maluna hoi on a ka ehaeha kupilikii i kau iho ai, i ka ike ana iho e lawe ia aku ana mai on a aku a me kona ohana no ka wa pauole, ka lei alii i ko ai i kona mau kupuna ma ke koa ana a me ka noiau. A he mea hiki ia kakou ke ike, o ke kanaka i hoopoinoia iloko o keia hewa nui, aole i komo iloko on a ka manao ana e hoehaeha aku i kekahi.

            Ua ike iho lakou e lilo ana ko lakou aina i panalaau no kekahi aupuni e. Ka aina hoi a lakou i manao ai e mau no ka noho kuokoa ana o ko lakou Lahui a me ko lakou aupuni, me ka hiki ia lakou ke oni aku imua loko o ke ala i hoohamamaia no ko lakou pomaikai. A iloko o keia manawa ua hiki ia kakou ke noonoo me ka lawe mai i na mea i hana ia wa, i aka-ku no kakou iho, ke lohe kakou he mea kupono ke hoomaunauna ia ke kuokoa a kakou e haakei nei. A ua ike iho hoi kakou he mea pono no ko kakou pomaikai ka ike ana'ku ua hoopomaikai pu ia me na aupuni a pau e hana ana i ka oihana kalepa ma keia moana.

            Aka! no ka wa pokole, ua loli keia mau mea! Ua ku mai ka Luna Nui o ko Beritania mau Manuwa e holoholo ana ma keia moana. Ua kuhihewa kakou e hoomau hou ia'ku ana ko kakou pilikia, aka ua kuia mai kakou e ka manawa o ka hauoli nui. Aole oia i hele mai me ka manao e lawe i ka pomaikai i loaa mailoko mai o keia haawi hewa ia ana; aole oia i hele mai me ka manao e hoopaa i ka hana kaulike ole i hanaia'i; aka, ua hele mai oia e hoole aku, ma ka aoao o ke aupuni Beritania i ka hana a kona lalo iho, a e kau houhoi i ka Hae i kuu ia ilalo. Ala wa kakou i manao iho ai, aole kakou i hilinai makehewa n oka noonoo ana no ke kaulike i loaa mai, mai ke Aupuni i alohaia e kakou. A in a ua nana aku kakou iaia me he Aupuni hookaumaha la, i keia wa, e like me ka wa i hala ae nei, e nana aku kakou ia ia me he hoaloha io'la no kakou.

            Ia wa kakou i ike aku ai i ka hiona o ko kakou mau Alii e maloeloe mai ana. Ia wa i ea ae ai na maka o ko kakou Moi i aloha nuiia, a nana ae maluna o kona lahuikanaka a hiki iaia ke kapa iho, nona no ua lahui kanaka la. Ia wa i hiki ai ia kakou iho ke hana i ko kakou mau Kanawai me ka hilinai ole i ka makemake a me ka manao o ka poe i malihini i ko kakou one hanau.

            Ua piha a ua hu mawaho ka hauoli o ka lahuikanaka, no ka mea ua nui ko lakou aloha i ko lakou mau Alii. A ua manao mau no lakou, a e hoomau ia'ku no ka manao nui ana i na Alii i mau makua no lakou, a pela hoi e nana ai na'lii i ka lahui kanaka a hoolilo aku ia lakou i mau keiki milimili no na kau a kau.

            Hala ae ka la pouli o ka noho 'na kuipikipikio, a manao iho la lakou, me ka ike no ka wa e hiki mai ana, o na hana i hanaia ai no ka manawa e hoopau loa ia ai ko lakou noho Aupuni ana, a no la malalo o ka malu a me ka alakai ana a ke Akua Mana Loa e hoopaa, me ka hoomau aku i ke kuokoa o ke Aupuni.

            I keia wa ke haliu mai nei ka maka o na aina naauao ia kakou. I keia wa ua hoolauna maikai ia mai kakou e ke kaulike o kekahi Aupuni Nui, i hiki ole ai ia kakou ke makau ae ma nei hope aku, no ke kaili ia o ko kakou Aupuni me ke kuleana ole. A ua hooiaio ia mai kakou no keia mea e na makahiki he 22 i hala ae nei.

            Ua hoomauia no i kela makahiki keia makahiki ka malama ana i ka la i hoihoi ia mai ai ke ea o ko kakou aina, i ka la 31 o Julai M. H. 1843. Aole no ka hoomaopopo ana o kakou i kekahi mea nui oia makahiki, a no ka lanakila ana paha o kakou no kekahi kumumanao nui, aka, no ka hoomanao ana ae o kakou ua hookaumahaia kakou i ka lilo ana o ka ea o ko kakou aina, a ia wa ua hauoli. Ua kulou iho kakou malalo o ka hooponoia, aia la ua hoopomaikaiia kakou. O ka mea i lawe ia'ku mai o kakou aku, ua hoihoi hou ia mai; a he mea olioli no kakou, ke hoomanao ae ia mea. Aka, oiai ke emi nei ka lahui nana i malama i ka hauoli nui ana ma ia la, e like me ka'u i olelo ae nei mamua, no ka lilo ole o keia la i la e hoomaopopo ana i kekahi kumumanao nui, he mea manao wale ia aku e pokole ana ka manawa o ka malama mau ia ana o keia la e like me ka kakou mau hana e hana nei me ka hauoli.

            Aka! E o'u mau hoa'loha. Heaha ka kakou mau hana no na makahiki he 22 i hala ae nei. Ke manao nei au he mea kupono no kakou e kamailio iki ma ia mea. No ke kulana o ko kakou noho ana me na Aupuni e, ko kakou kulana me ko kakou Aupuni iho, a no ka pili i ko kakou oni ana aku imua a me ko kakou noho ana mawaena o kakou iho.

            No ko kakou noho ana me na Aupuni o ko na aina e, ua kokua nui ia mai kakou e ke Akua ma ka haawi ana mai i mau hoa'loha maikai no kakou; a ua hookele pono ia kahi waa iki o kakou mai loko ae o na kau o ka ino, a me ka inea o na ala pilikia; a no kekahi mau makahiki i hala ae nei, ua holo kakou maluna o ke kai i hoomalinioa no ko kakou pomaikai. E hana ana i ka kakou mau hana me ka pololei ma ke kahua akea o ka honua no ko kakou pono iho, a me ka haawi ana aku i ka noho ana kaulike i na mea a pau. Nolaila, he mea ia na kakou e manao ai, aole he manao e ae o kekahi lahui kanaka a Aupuni hoi; aka, e hoopaa me ke kokua mau ana i ke kuokoa o keia pae aina.

            Ua lilo keia Pae Aina i puu honua no ke kanaka kamahele e auwana ana ma nawahi a pau o ka honua. I keia pae aina, ua loaa ia ia na hana a me ka noho'na o na aina naauao. Ua kokua aku ko kakou mau Aha Hookolokolo ia ia, me ka hoomaluhia ia o kona waiwai, a he mea hiki ia kakou ke kaena oiaio ae, ua haawi like ia ke kaulike mawaena o na malihini a me na kanaka hanau kupa o keia aina.

            He kumu io keia no kakou e hauoli ai. Aole paha kekahi iwaena o kakou e makemake e ili iho ka poino maluna o ko kakou wahi Aupuni. Aole paha kekahi i waena o kakou e hauoli pu ole me kakou i keia la, a o kekahi paha e nonoi ole aku ana i ke Akua e hoouna mai i mau makani maikai no ko kakou wahi waa uuku. Aole hoi waena o kakou e kahea ole ae ai "E oluolu ka Moi Kamehameha V i ke Akua," a malama i ke Aupuni iloko o kona mau lima a me kona mau hope.

            A no la ke ike nei kakou i keia wa, ua pono ko kakou noho ana me na Aupuni e. A no la ke ike nei kakou aole he mea i minamina no ka loaa ana o ke kuokoa ia kakou a i hoihoi ia mai ai hoi i keia la. Aka he mea hiki ia kakou ke manao he kumu kupono ko kela mea ko keia mea e hauoli pu ai me kakou, i ka ike ana iho, ke noho nei kakou me ka lanakila a me ke kuokoa.

            E alawa iki ae kakou i ko kakou kulana o ka noho ana me ko kakou Aupuni iho, oia hoi ka noho ana o ka lahui kanaka mawaena o ka Moi "E ola i ke Akua" a me ke Aupuni.

            Ua lawelawe ia ka hooponopono ana o ke Aupuni ma ke ano o na kumu akea loa. A auhea kahi, a me ke Aupuni e ae, e maluhia ai ka waiwai a me ke ola. Ua noho like na mea a pau malalo o ka maluhia o na Kanawai. Ua like ka hoolohe ia ana o na hihia mawaena o ka mea waiwai a me ke kanaka ilihune. Ua haawi ia mai ke kamailio akea ana, me ke keakea ole ia. Ua nui ka pomaikai i loaa i na haole, a ua hooi ia aku ia aku ko lakou pomaikai ma ka hiki ana ia lakou ke kuai i na waiwai paa me ka hoohiki ole i Kupa Hawaii; a no ia mea i alakai ia mai ai na kupa o na aina e, e noho pu me kakou, a e lawe pu mai ana i ko lakou ike ko lakou manao hana a me ko lakou dala pu hoi kekahi

            Ina paha ua hoopuka ae kakahi o na haole i ko lakou hoohalahala in a he mea hoohalahala kekahi, he mea olioli no kakou ka ike ana he uuku loa lakou. E nana aku kakou i kekahi o ia poe i hoohalahala, ina kekahi poe o lakou ilaila a mahalo aku i ko lakou akamai a me ko lakou maalea i ko lakou manao ana ua hewa ko kakou hooponopono Aupuni ana. No ka mea aole kekahi Aupuni malalo o ka la i loaa ai i na kanaka ka noho ana akea e like me ko kakou, aole no hoi ma ko lakou wahi i hanau ai. A e kupono ai i ko kakou Moi ke olelo aku, ua hoohalike ia na kanaka kupa o keia pae aina, me he mea 'la no na aina e.

            "Aole au i ike i ka oi ana ae o ka poe Torogina mamua o ka poe Tiriona." Ua noho like na kanaka me na haole me ka maluhia a me ke akahai; a ua loaa ia laua na kulana kaulike iloko o na Aha Hookolokolo, me ka ike o ke kanaka Hawaii ua like ka pono o na haole me kona ponoi iho.

            E ninau ae au, pela io no anei kakou iloko o na makahiki he 22 i hala ae nei? Ua hilinai anei ko kakou ola i na Aupuni e? O ke aha ko hope o na lahui kanaka e ae (e like ko lakou ano) e noho malalo o ka malu o ke Aupuni hookaumaha? E akahele au ma ke kamailio ana ae no keia mea. Aka, aole anei he mea mau ke pio ana o kekahi lahui malalo o kekahi lahui e? He mea mau ke kaua mawaena o keia mau lahui a elua. No ka manao anunu o kekahi, a no ka lili noonoo ole o kekahi, a i kekahi wa no ia mau kumu a elua.

            Oiai ua loaa ia kakou ka noho pu ana me ka oluolu; aole me ka maluhia wale, aka, me ke aloha a me ka manao lokahi; a o ke kumu nui i loaa ai ia kakou ke kuokoa a me ka lanakila. A no keia mea e alawa ae ai kakou i hope a nana ae iloko o keia mau makahiki he 22 i hala ae nei a e hauoli iho me ka lealea. E hoomaikai ana i ke Akua no keia mau lokomaikai nui ana i haawi mai ai, me ka noi mau ana Iaia e kiai mai maluna o kakou, a e malama mau mai ia kakou ma ke ano Aupuni i kuokoa.

            I ko kakou noonoo ana i na hana o ke Aupuni ma kona kulana me kakou, e manao iho no kakou ua holo iki no kakou imua, a ma ke ano lahui kanaka he oi ko kakou malama ana i na Kanawai mamua ae o kekahi mau lahui kanaka e.

            He nui ka poe i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima. Ua hamama ka puka no na kula maikai e loaa ai ka naauao, a o ke aha hou aku ka kakou e ake nui ai? Ina ua hiki ole ia kakou ke hoomahuahua aku i ko kakou pono iho, a waiho ole aku i ka poe opiopio iloko o ka ike, no wai la ia hewa? O ka imi ka hana a ke Aupuni maikai i mea e holo pono ai na hana a pau e pono ai ka lahui holookoa. No ko kakou holo ana imua ua nui na pomaikai, a e kamailio au me ka haahaa no'u iho a me ou kini o "Hawaii o Keawe." He oiaio he nui ka waiwai i loaa ia kakou ma na oihana kalepa me ko na aina e, a ua hiki ka nui o na loaa i ka $280,892,62 no ka hapaha makahiki 1865. He hoike nui keia no ka maikai o ko kakou Aupuni, a he hoike hui no hoi no ka'u mau olelo i hai ae nei, o ke kuokoa i loaa ia kakou o ka la 31 o Iulai M. H. 1843 a i hoopaaia e na kuikahi me na Aupuni ikaika o na aina e, he pomaikai nui io no no kakou.

            E hoomanao ae kakou, he wahi pono iki no kai loaa i kekahi o kakou , a i kekahi he nele loa. Ua nui na hana hooikaika e lawelawe ia ana no na wahi a pau. I kekahi wa ua ake hana kakou, a i kekahi wa ua molowa kakou; aka ma ke ano nui, ua hiki ia'u ke olelo iho me ka maopopo lea, ua pono ko kakou noho ana a ua holo io kakou imua. O ka waiwai a'u i olelo ae nei, ua hoouluia e ka lima kanaka, a i keia wa ua nui ka mana ohana o ka lahui mai o a o.

            Aole e hiki ia kakou ke umi i ka mea i ike maka ia ma na wahi a pau o ko kakou pae aina, a i oi ae hoi ma keia kulanakauhale a me na kulanakauhale o Maui. Ohea kahi e hoohalike ae ai me Wailuku a me Lahaina o keia makahiki me na makahiki i aui ae nei? Nui ka hooikaika a me ka hoomanawanui o ko laila poe no ke kukulu ana a me ka hoomaemae ana i ko lakou mau hale? Ke kuai ana i lole maikai no lakou, a me ko lakou ohana? E manao lana kakou e hoomau a e hoonui ia'ku keia hana nui i mea e paa ai kela mea keia mea i ko lakou wahi mahina-ai iho? A e manao nui auanei ke kanaka i hana ikaika ma ke kukulu ana a me ka hoolako ana i kona hale iho. A o ka wahine i kokua i kana kane me kona mau lima ponoi a me ka hooikaika i ke ao pono ana i ka laua mau keiki, aole oia i haalele wale i ka luhi a me ka pomaikai ana i luhi ai no kona mau pono iho.

            Nolaila e hiipoi kakou i ko kakou kuokoa a e hooikaika ma na mea a pau, i hiki ai ia kakou ke manao iho he ohana kakou iwaena o na Aupuni nui o ka honua nei! A e hooholo iho kakou e kokua i ko kakou Moi a me kona aupuni, ma na mea a pau e hana ia ana no ko kakou pomaikai. A i ka hopena e nonoi kuoo kakou i ke Akua e malama mau aku i ko kakou Moi Lokomaikai Nui Kamehameha V, a i kona Kalaunu a me kona Noho Alii.

Ka Haiolelo a ka Mea Kiekie.

W.C. Lunalilo

            E na Lede a me na Keonimana: O ka la keia e hoomanao ai, no ka hoihoi ia ana mai o ka Hae Hawaii e Adimarala Toma. He iwakalua kumamalua makahiki i hala aku mai ka hiki ana mai o ua lii la ma keia mau kapakai me ka hoihoi mai i ka Hae i ko kakou Moi a me ka lahui. Ua piha loa ko makou mau puuwai i ka hauoli ma ua la la e manao mau loa ia nei a ua nui wale na waimaka i hookuluia, aole nae no ke kaumaha, aka, no ka olioli; he aha la ka like ole ma ka la 25 o Febuari i hala aku. Ke hooomanao nei no au i kau mea i ike ai iau e ku ana maloko o na pa o ka Papu kahiko me ka Moe e noho nei i keia wa, a me kona mau kaikaina i hala e aku; ua ike iho makou i ke kuu ia ana iho o ko kakou Have ilalo. Ma ia la, ua haawiia aku keia mau mokupuni i ke Kalaunu o Beritania Nui, a ma ia la, ua welo lanakila ae ka have hoku lele o Alebiona ma keia Pae Aina. He nui no paha ka poe maanei i lohe i ka haiolelo pokole a ka Moi Kamehameha III i olelo ai no ia kumu.

            "Auhea oukou e na'lii, na kanaka a me na makaainana mai kou poe kupuna mai, a me na kanaka mai na aina e mai! E hoolohe mai oukou! Ke hoike aku nei au ia oukou eia au iloko o ka popilikia mamuli o na pilikia i laweia mai ai au me ke kumu ole; nolaila, ua haawi aku au i ke ea o ko kakou aina, e hoolohe mai okaou! Aka, o kou Kanawai maluna o oukou, e kou poe kanaka, a me ko oukou mau kuleana e mau no ia no ka mea, he manao lana kou e hoihoi hou ia mai no ke ea o ka aina ke pono kau hana ana."

            He pokole ia haiolelo a ka Moi kona poe kanaka, aka he ano nui nae. Ua hoike aku no hoi ia i ke kaumaha o kona manao no kana mea i ike ai. He mau waimaka ma ia la. He mau la pouli a eehia ia. Ua uwe kanaikau iho ka lahui iloko o ia mau malama o ka hookolokolo ia ana, me ka manao ua lilo paha ke aupuni no ka wa mau loa iloko o na lima o ka mana o ko na aina e. No na malama loihi elima, ua waiho malie na mea a pau e like me ke ku mua ana, a i ka la 31 o Iulai; ka la a kaou e hoomanao nei, ike aku la makou i "ka hae i aa iho ai e koa i na makahiki hookahi tausani i ke kaua a me ka makani" i ke kuu ia ana ilalo e ka lima o kekahi o na keiki o Enelani.

            E like me ka Kauka Kulika i hoakaka ae ai: "O ke kuokoa ana o Amerika, aole ia he mea i hiki wale mai, aole no hoi he wahi mea lapuwale no ka manawa pokole. Aka, he mea ua hiki mai a ua hoomanao ia i na keneturia he nui wale, a oia ka mea nana e hana aku i ka wa e hiki mai ana." A pela no keia, ko kakou la hoihoi ea, aole he emea i hiki wale mai. Aole i hele wale mai o Adimarala Toma ianei no ka pilikia i ili wale mai a e imi i na mea kino e like me ko lakou wa mamua, aka, ua loheia na mea i hanaia mawaena o keia Aupuni a me kona mea malalo iho mai loko aku o kekahi mea e noho ana ma ke kulana kiekie. Ua noonoo pono iho ia a ua maopopo pono ke kumu ia ia mamua o kona holo ana mai ia nei a me kona hoihoi ana mai i ka aina i kona Moi hana pono Ua hana pono, ua noonoo, ua makaala ka poe (e olelo no nae au hookahi) iloko o ka hana o ke Aupuni, a ina ua hoopuka lakou i na olelo me na hana me ka noonoo ole, alaila, aole e ole ka hoeueu ia mai o ka inaina o ka poe kue mai. He mea oiaio loa i ikemaka ia i na e ola ana ka waiwai o ke Aupuni i haawi aku ia hai i kekahi oihaau, aole i manaoia ia mea ua ola, o na buke o kela ano o keia ano a he pono nui hoi ko ia mau mea ua laweia aku mai na keena hana aku a kahi nalo, a ua laweia no hoi i ka halekupapau Alii; malaila e waiho ai iwaena o ka poe noho hale o ia wahi anoano. I ka po a me ke au, ua hanaia na hana malaila, a o ka pahukupapau o Kaahumanu maikai oia iho la ka papakaukau e kakau ai.

            Aka, ua pa-pa mai ka la a oi ka lilelile. Ua hokola ka manaoiana o Kauikeaouli ka mea maikai, a o ka mea lokomaikai, (aole paha oukou e hoopoina i kona wahi haiolelo pokole i hoopuka ai me ka iini i kona poe kanaka i ka la i haawi ia ai ka aina ia Beritania Nui, a o kona manao lana i ka wa i hooponopono ia ai o kana hana no kona Aupuni e hoihoiia mai iaia e like me mamua.) I keia manawa, he lahui kukokoa a naauao kakou, ua ikeia kakou pela, aka, akahi no kakou a puka i ka malamalama, ai ka pouli mai, ua mahuahua ae ko kakou kulana akea, a ke mahuahua mau nei no ma ka pono

            He mau hana ka na lahui kanaka a pau o ka honua nei e kaena pakahi ae ai. Ua kaena ae o, Enelani i kona aumoku ikaika, i kona mau panalaau ma ka honua nai a puni, (he oiaio ua olelo ia) aole e napoo ana ka la ma kona mau palena. Ua kaena ae o Farani i kona Bonepate, a me ka haalulu ana o Europa a puni i ka wa a ia kanaka koa o na kaua he baneri i noho iho ai ma ka Noho Alii o Farani. Ua kaena hookahi ae ke aupuni o Roma i kona ikaika a me kona waiwai. Ua kaena ae o Amerika Huipuia i ka wa on a i oni ae ai no ke kuokoa, ua loaa iaia kona noho kaawale ana, a iloko o na makahiki i kaa hope aku nei, ua keehi ia ke kipi a o ka hookauwa kuapaa ana aole ia e ola hou. Heaha ka kou mea e kaena ae ai? E hai aku no au me ka oiaio he mea no, no ka mea, iloko o na makahiki uuku mai ka wa i hiki mai ai ka malamalama o ka olelo a ke Akua ma ko kakou mau kapakai nei, ua kokolo ke aa, ua laulaha na lala, a i keia manawa ke hoounaia nei kona mau hua mawaena o na lahui naaupo o keia Moana Pakifika laula; ua mahuahua ae ke ai-ai o ko kakou malamalama i kela la i keia la, a ua hookano au i ka olelo ae ka lawe nei kakou i ke kulana ma waena o na lahui naauao a malamalama o ka hoonua nei. Ke kapa nei au i keia, o ka nani oiaio o Hawaii nei.

            No ke kinaina o kou manao e olelo anu au e haawwi aku kakou i ko kakou aloha Iaia, i ka Lunakanawai o na mea a pau, no kona aloha ia kakou i loko o na hora o ka pilikia, a o ka pomakiai a me ka olioli

            "E hoola mai ke Akua i Ka Moi me kona aloha mau loa."

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu Augate 5, 1865.

Ka La Hoihoi Ea.

            O ka Poakahi i hala iho nei, o ka la ia i hoihoiia mai ai ke Ea o ko kakou Aupuni, a o ka 22 hoi keia o na makahiki o ko kakou noho kuokoa ana. Ua hoolei mai ka la i kona mau kukuna malamalama maluna o kakou nei ma ua la la, a ua lawe mai hoi ka makani i kona mau ea kolonahe, a ia wa i oili pulelo ae ai ka hauoli i awili pu ia me ke aloha mailoko ae o ka puuwai aloha aina o ko Hawaii nei mau mamo. Ua olioli kakou a pau, ua iini, ua haaheo, i ke hoea ana mai o ko kakou la i ola hou ai, ka la i hookupaaiai mamuli o ka hooikaika ana ko kakou Moi Aloha Kauikeaouli, a nolaila, ua lilo ua la la, he la haaheo no na kanaka Hawaii.

            He kuleana no ko kakou e manaolana ai e hiki io mai ana ka la e hoomanaoiai ka inoa o ka Moi Kamehameha III., me ke aloha ia e na hanauna o keia wa, no ka mea, ua hana iho ia i ke Kuokoa, a e lilo ia i Kia Hoomanao no kakou a pau na la o ko kakou kuekaa ana ma keia ao mauleule wale. He oiaio ua hiki mai ua la la, a ua hala aku, aka e hiki hou mai ana no nae. Ua hoopomaikai mai o Adimarala Toma i ko kakou Moi ua haawi mai ia i ua Moi la i ka io a me ka hua o kana hana i hoomanawanui ai no ka pomaikai o kona mau makaainana, i ka la a ka Mea Mana Loa i haawi mai ai i ke ehu kakahiaka o ka lanakila, a iloko hoi o ka ouli panopano o ka popilikia.

            Ua hoomanaoia keia la oliloli o kakou ma Huehue i ka Poakahi iho nei. Ua laweia mai na lau uliuli lipolipo hanu ala o ke kuahiwi a hoonaniia i ka lani ahaaina. I ke hora 8 o ke kakahiaka, ua lulumi nua ae na kanaka malaila, a i ka nana aku, me he mea la ua komo pu no ka hauoli i loko o ka poe hapauea. Mamua o ke komo ana aku iloko o ka lani, ua punia ko makou mau ihu i ke ala mohani o ka maile, i ke kolonahe maikai mai a ke kaomi aniani makani ; a ia makou i naue loa aku ai a kaa pono aku iwaena, kau haaheo mai la la na huaolelo, Ke Akua hoola i ka Moi a me Aloha oukou a pau. Ia wa, hooleleia ae la ko makou mau puuwai a ke anuu hope loa o ka olioli, a ilaila kahi i hoolai malie ai, a i ka wa i kukala mai ai ka wati ua hiki i ka hora 11, pioo ae la ke anaina, a loheia aku la ka halulu o na kapuai lio, a i ko makou alawa ana aku, olii mai ana ke Poohina o Hawaii nei me ke Aliiwahine Pauahi i ukaliia e kona mau Ilamuku o ia la, a i malama hoi e ka Puali koa Lio hanohano o kakou nei. A ia lakou i keehi ai i ka ipuka o ka lani, hookani mai la ka poe puhi ohe i ka leo "Ke Akua hoola i Ka Moi," a ia wa hookahi no i ku ae ai ke anaina mai o a o a hiki wale laua ma ko laua wahi noho. Mahope iho o ka pule ana a Rev. H. H. Pareka, mele mai la ka poe himeni i ua leo hookahi la no a pau ia, hai mai la ke Alii Haiolelo o ka la i na mea e pili ana i ka La Hoi Ea o Hawaii nei ma ka olelo o kona aina hanau, a ma ka olelo Beritania. Ua maikai no ka Haiolelo, a eia ka makou wahi mea hoahewa iki no kana olelo "O ka hope loa paha keia o ko kakou hui olioli ana no keia la." No ka mea, aole o makou manao e hoopauia ka hauoli ana no ia la, a hiki i ka wa e huliia ai keia lahui; oiai o ko kakou Kuokoa ana, aole i hookahe ia ke koko, aka, na ka leo pule no o ka poe haipule i hoihoi mai i ke Ea o ko kakou aina.

            I ka hora 12, puiwa ae la makou i na leo ikuwa o na pu kuniahi, aka, ua hoomanawanui loa aku no ko makou mau pepeiao i ka haiolelo a ua Alii la. I ka hiki ana on a i i ke kinaina o kana Haiolelo, ku hou ae la ka poe himeni iluna a mele mai la i ka "Aina Maluhia." Mahope iho oia, ku mai ka Mea Hanohano E. H. Alani, aole i liuliu iho, ku mai ka mea Kiekie W.C. Lunalilo, a ua hoano-e ia ne ko makou mau kii onohi i ka wa a ua Alii la i puana mai ai i ka hua o ke ola, a komo loa mai la kana mau hoaolelo i awili pu ia me ka noiau iloko o ko makou mau houpo kapalili. Ma ia mea, me he mea la, ua ala mai na uhane o ka poe nana i nai ko kakou home oluolu nei me ka hoopomaikai mai ia kakou, oiai ua hapai ae kakou i ka hana i ku i ka mahaloia e ka poe naauao a pau. Ua lilo hoi ko kakou hui ana me ua mau alii la me ka hoolilo ana iho ia kakou i hookahi ma ia hana maikai, i kaula gula nana e nakinaki i na puuwai aloha aina o na kanaka Hawaii mai na'Lii ana makaainana.

            O ka papaaina, malalo no ia o ke akamai o Hirama Kahanawai, ua lawa pono loa i na mea a ka puu ai ai e moni ai ka haae. Ua kuena pono iho makou a hoolawa iho i ko makou makemake ma na mea i hoolakoa i ka wa a na mea Hanohano e haiolelo ana. Aole nae makou e hoopoina i ka hai aku o Kauka kekahi mea i haiolelo, o na mea Hanohano Robaka G. Davis, me Kakela, o Mr. Damona, o ke Kanikela Amerika, a me kekahi poe noiau e ae. Ua ike ia ka lehulehu e olioli ana mai o a o, alole nae kekahi kanaka hookahi i ike ia e on a ana. He kanaka no ka aina e ka mea i keehi iho i ke maluhia a na kanaka Hawaii i kukulu ai me kona manao haakei he huoa lewa ia no kakou. Aole, aole pela! He hiki ia kakou kanaka Hawaii ke kaiena ae, o kakou ke pookela o ka honua nei, oiai hoi he kanaka Hawaii ka mea nona ua la la ; he kanaka Hawaii ka mea nana i kukulu ka ahaaina hoomanao he kauaka Hawaii ka mea nana i lawelawe a he kanaka Hawaii mai o a o. He oiaio, ua akoakoa ae malaila ua haole me na kanaka, a he kumu hoi ia no kakou e i iho ai, "O ko kakou kulana ua like."

            I ka wa a ka la i haalele iho ai i kona piko poo, a hoolei mai i kona malamalama mai ke kukulu komohana mai, hoomaka iho la na keiki Hawaii e hana i na hana lealeo oia hoi ka ooihe, ke kui, ka heihei waapa a me ka heihei waa ; a ia wa i noho iho a na Ilamoku, na Komite, me ka poe Himeni o ua la la ma na papaaina i hookawaleia ai no lakou a paina iho la, me ke mele pu i na leo olioli, a oia iho la ka lakou panina. aha nae makou e awiwi, no ka mea, na ia poe hookahi no i mele mai ke mele no ka Hae Hawaii, a ua maikai no.

            O na hana a pau i hanaia ma ia ahaaina, ua ku i ka olioli me ke aloha, me he mea ia, ua lokahi pu mai o a o, aka, pela io no ka nanaku. Ina kakou e alawaku ma Luaka ha ma ua la la, me he mea la, ua kahikoia i na nani mikololohua a ke Kama Aliiwahine i hana ai no ke ea o ko kakou aina. Ua kiola mai ia i ke kaula gula a ke aloha a loaa kakou, a pela i hui ai na Lii me na makaainana ia la. "Ua noolu wale ka nouu aala i ka pua o ka lehua a ke Alii nooauloa i kukulu ai." Ma ia ahaaina, ua hele aku ka Mea Hanohano R. C. Wale me ka puali kaua Lio, a me kekahi poe e ae.

            Ua hoolaukanukaia ua la la, a ua piha puna alanui, me he mea la,

            "Elua uhane, hookahi no nae manao,

            Elua puuwai, hookahi no pana ana."

            O ka nani a na kanaka Hawaii i kuku u ai ia la, he mea hiki ole ia ke palele ia. Ua ala mai o Kaahumanu a ua wehe mai i ka Buke o ke Ola ma ia la. Ua ku mai o Kauikeaouli a hoike mai i ka pono Kuakoa a mau loa aku." A ke pane mai nei hoi ka leo Aliiolani mai ke kukulu Akau mai.

"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka pono."

No na palapala.

            O kau palapala e Davida Aiawa o Lahainaluna, no ke Poo Leta, aohe he oiaio o kau mea i lohe ai, aohe no hoi o'u makemake ia mea. E aho paha e ninau oe i ka pee e ae.

            Ia oe hoi e W. P. Hauola, ua loaa mai kau palapala ia makou, aole nae makou e pai ana, oiai aole i kupono ia hana ia ma kou

            Ia oe o O. H. Kanuha, o Wailuku, Maui, ua loaa mai ia makou kau palapala nona ke poo, "Lalau o C. H. Hewahewa.  Aole makou e pai ana ia palapala, aohe no he pomaikai e loaa i ka heluhelu ma kau pe@ io ana, a ua pau wale kou manawa ma ia noonoo ana, aohe no hoi he uku kaulele eloaa ia oe ma ia luhi ana.

            Ia oe e S. W. Nailiili, ua loaa loaa kau palapala ia makou no ka la 31 o Iulai a ua maikai no kau wehewehe ana, aka ao, e nae e hiki ia makou ke pai, oiai ua lawa pono ka pepa i na mea i hanaia ma ia la, a no kou kaena wale no kekahi i ka ahanina o W. S. Pahukula.

            Hookui i ka Lio : Ua lohe mai nei makou ia O. H. Kanuha o Wailuku Maui i ka hookui ana o na lio o kekahi mau kanaka, a hina kekahi ilalo i ka la 16 iho nei o Iulai, a eha na maka me ka ihu, no ka pihoihoi e ake e ike i ka moku hao o kapena Hanehama; he la pule ua la la.

            Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai a K. Kaleiakanoa mai, no ia kumu hoekahi no. Ma kana palapala nae, ua hina  ua lio a i elua ilalo, ma ka Kanuha hoi, hookahi no lio i hina.

            Menemene ole. I ka Poaha iho nei, ku aku ka poe kepa kanaku i ke kahi kanaka i kepaia e holo i keomolewa, oiai e holo ana ka moku ia la. Aka, ua loaa nae ia i ka mai i ka Poakahi iho nei, a no ia kumu pane aku kekahi makamaka ona iaia e hele e noi i kekahi Luna kepa e ae mai e kii i ke Kauka e hele mai e nana i kona mai, o kuhi ia mai he hoomaimai, aole nae i liu iho; a lawa no a nalo ka maka a ka poe kepa o kona hou iho la no ia i kona lima i ka pahi, a huna koke aku la i ka pahi me ka ike oe ia, a o ke kaheawai mai la no ia o ke koko. He keu no a ka naaupo.  O kona inoa o Keliihapa no Kikihale.