Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 32, 12 August 1865 — MOOLELO. o HAWAII NEI. [ARTICLE]

MOOLELO. o HAWAII NEI.

HELU 9. No KE KaaPUNI MAKAIKAI I NA WAHI KaULANA A »ME NA KUPUA, A ME NA'UI KaHIKO MAI HAWAII A NIIHAU. Papa 11. Makaainana.—Ua komo na Alii na kanaka iloko o ka lanui aiakaainana. Ua moe aku na'lii i na wahine noanoa. a o na'lii wahine i na kane noanoa, a o ka lakou mau keiki he mau makaainana, ke kaikuaana o kekahi Alii nui i ku i ka moku. Ua lilo ka lakou poe mamo ma hope aku, i makaainana. Iloko o keia poe ke kapii, ke kalole, ka uli, ka ehu, ke kaai, ke kuaii. lie mau Alii kuaaina kekahi iloko o keia lahui. Papa 12. Ka Hupoenui, ka poe i hui me na kauwa, a ua hanau mai ka lakou poe, a ua hapa ko lakou kauwa. Ua kapaia lakou he Hupoenui. Papa 13. Kauwa makawela, a na Lelekoae, na Auwehekika, na Pieueue. Ua kapnia lakou he poe mamo, he akua, a he lepo. Papa 14. Oihana Kahuna; —O Lihauula ka mole o ka Oihana Kahuna, -he oihana kiekie, a ua komo na papa 'lii ilokoo ka oihana kahuna. Ua aneane like kekahi mau kapu Kahuna, me ke kapu Alii. Mai a Welaahihanui ā hiki ia Kio, hookahi akua wale no i hoomanaia. I ka wa ia Ole, ua loaa mai ke kii o Kiimaluahaku, a oia ka lilo ana i ka hoomanakii. [ I ka M. H. 1781.—Manaoihoo Kauwahine, he<moopuna na Kaiuii, no ka ohana AUi o Kaupo. Ua moe aku hoi ia Kahekili i ke Alii kapu. Ua loaa mai na keiki eha ia laua, o Kalaikupule ma, a ua hiki ke hoohoahanau aku i na keiki a Kalola me kana mau keiki. Nolaila, ninau ae oia ia Kaneahei penei; " Alii paha kuu mau keiki la ea V 1 Pane mai la o Kaneahei, " Make au," " Aole oe e make," wahi a Kauwahine, " No'u oluna no'u o lalo. Owau ka wa- | hine a Kahekili; aole ou mea e make ai," " make au" wahi a Kaneahei," £ hai mai oe," wahi a Kauwahine. Pane mai o Kaneahei. " Hookahi kauna Alii." (i E kapu i ke ahiahi o Kukona, E ku e, e ku, e ki, e ki-e holo, E make kanaka ia Ahikekapu, Na ahiliilii ka hanana moa la e ala, E ala e Naihe kapu mai ka po, E Naihe kana kupu o Hikiau, I kaea kupu i ka laakini o Keakealani, No Liloa nona ke kapu i Nolaila na nioi hoihoi kapu Alii, 0 kapaepae o Liloa ko laila, 0 kapaepae o ka hou alaa kapu, Alaila na'īii heie kekee, Alaila na'lii hele pono mai, Alaila o ka.ihe ake Alii o Kalola, 0 ka moopuna a Keak«alani." Na Luakini m& na Haiao, Aole kulike ke an6 o nā Haiau. Ua maheleia ke ano o keta a me keia Haiau; ma na haawina kupono i ke anoo ka hana. Ina ma ka maluhia o ke Aupuni. E hoala ia ka hale o ka maluhia lna he kaua e hoala ia ka hale o ke akua ma ka Haiau kaua. Ina he kipi, e hoala ia ma ka Haiau o ke kipi. Ina no ka pomaikai o ka ainaa puni, no ke ola o ka lahui, no ka ai, no ka ia. £ kukolu no kfj Alii a puni, a e hoala pu na ro«kaainana i na koa kuula a pahi ka moka, i ola ka ainā i ka ia. Ina no kafl ka pilikia, alaila e hoalaia na Haiāu ipu o Lono, a puni ka aina, i ola ka ainaikaaiUa Maheleia maHaiau. 1. Luakioi pookanaka.—Oia na H»iau nui. Ua kukulu ia mai ma kahakai, a ma waeua o ka aina, a ma kuahiwi. Na ke Alii -Hui wale no i ku'i ka moku . keia mau Haiau. Aole e hiki i naMii a me ria makaainana ke hana. Ina e ha- ' na he kipi ia. Ua kapaia he ehiako, he hakuohia* 2. Waihau; Ipuolono; he mau Haiau oluolu keiā. O ke Alii ka mea hana mua, a mahope na makaainana a puni ka aina

no fee ola o ka aina, a rae na kanaka, he mohai oluoiu ka mohai. 3»' Waihau, Haleopapa;—He mau Htiau oluolū ho keia, he mau ARi wahimi Niaupio a Pio naMii nana keia mau Haiau. No'ka pono o ka wahine j/L me oa keiki r hanau ka pouo o ka aiaa, he maīi mohai oluolu. 4. Kuuia. He mau koa keia mau Heiau; a o ke Aiii ke kukuiu mua i kt Kuuia, a noā kana, aiaiia, kapu na'iii a me na kane|ta a puni ka aina; oo ka ia» enut4ta ia,,a puni ka aina. H« kapu oiuoiu keia. Ua kukuluia nui na Kuula. 5. Pohakuokane. Hookahi pohaku wale iho no ia, i kukuluia, i mea hooeoanao ia Kane. Ma kahi i nohoia « oa kanaka. Ua kukuiuia e kela ohana keia ohana i mau pohakn o Kane. Malaiia e hele ai e kaia i ka hewa o ke kioo, a me ka hewa o ka ohana; me ke kaumaha i ka mohai. 6. Hale, Ipuoiana. Ile mau Haiau houluuiu ua keia no ka manawa papaaia 0 ka aina. Aia ma Nuuanu ka Haiau e kukulu ai o Makuku ka inoa. Aiaik, kukuiu na makaainana i na Uaa hooulouiu ua i nui ka ua, a puni ka aina, i makaukau ka mahiai. I ka hana ana i ka Haiau, o£e kanaka Kuhikuhi Puuone oia ka mea iwunae ha.i mua i ka Haiau a ke Aiii e makemake ai, e kukuiu no ka paa o kona Aupuni. £ iike me Kapoukahi ia Kamehameha oo Keoua. " Mai Kaua o eha ka iii, eia km haie o ke akua la puni ko Aupuoi." Eljke hoi me Kaieopuupuu m KahekUi. " £ wahi ka makaha i pii mai ka in." Ina he ohia ko ka Luakini Aln, alaUa he Haiau kaumaha keia, piii ka hanu. Ua maopopo he Haiau pepehi kanaka keia. I ka pii ana o na'lii i ka haku ohia me na makaainana, a hiki iuka, noho ke AKi 1 ke kumu o ka ohia, hoomoe ka puaa, ia ula, niu, aahu, oloa, make ke kanaka, moku ka ohia kauo i kai. Ua hana aua ia ke kahua a maikai, ehiku kipapa bm o waho, ehiku no hoi Paehumu, a mawahoo ke kipapa mua ka Luapao, ma ka paehumu o waho. Mamua pono o ka Luakini oia ka haie e huli pouo i oa kipapa, a mamua o ka puka o ka haie ka Lele, malaila e kau ai na mohai. Ua hftnaia na olokea mehe lanai la ke a:n. Malaila, ua hoohuliia ilalo ke alo o ke kanaka make, e apo ana ka lima akau luna o ka puaa, a ma ka lima hema e paa ana i ka ahuimaia. Ina eha lanaka oa hoomoe papa pakahi ia iluna o ka lele me na mohai, malaio iho o ka leie ke AHi e noho ai. I ka hoomaka mua ana o ka mobti. Ua iawe mua ia mai ke kanaka imeas ka Moi; ua oialaia iiuna o>ke ahi, a kolokole. Hooiou aku ka Moi i ka (Mkaa m Maiaiakaiani ma ka waha. Alaila, amama ae ka Moi i ke akua. " E Ku e Lono, £ Kaoo e Knoalo*, £ ola ia'u a kau i k& pnaneaae, > £ nana i ke Kipi &ina, I ka lelemuo^ Amama. Ua noa." Alaila kau i ka lele ka raoJ*ai. Mawaho mai o ka leie na kahona.alaia kuiaiani mai U iakou a poie pualo nai k. A penei kekahi mau hua; " A Kahiki i keakaa oa eka Luai, I akea ka lani a mala ka hiki, Malumala ka I ke ao ua o Mahalona-a, A maamaa Kaoai, Ua hiki ma Puxta Mawaho, Ma Kau.i Hilo, Ua ikea ka like o koaiaa, £ kekahi Alii hua I ka laai, A Keakaliil»tu,o Wiip», O loaa hia oe eKipo, Ahiahi oj*Jaeke kiu, Ahiu ila/o o Kahaoa, 1 Hoolawa i kekahi Alii, £«uni a ko aia»*» A ka yai i ke hooaaaaio, Ke kai ka lua i ka aaaawa, Ka ohe oki i ka Si, 0 ka makai kaaaoßaaai» A ka hee i ka oa alae o Kii, A'ke kanaka luu ha!a o Hakkoa." A nwihope ku mai ke kahuoa nm, a puie ae la be mau wahi hua pokoi», a amama, noa. I ka hoomaka ana o ka pule, e kapai iike na iima iluoa, a e kau malia ihm me ke kuu ole ilaio, aia no a pau ka alaila, kuu ilalo. Ina e kuu ka lima oaake ao. O ki ano o loko o ka mua iloko o ka f|r»Ua haoaia ka anuu oioko, aimka Ska

ke kuahu, a maluna aku oIM kuaW leiai Moi, a ma ka lima akau ke kuapala, a "A mafuna o ka Moi, ua kukiilu ia o Ku; he kii hoomanao. O ke Alif riui wale no ke"t;onio iloko a me ke Kahuna Nui, i ke ahiahi o ki hoomaka ana e kopu 1 ka Haiau. Eia ka hoailona o'ka ae ana o ke akua i k e , n °i ake Alii. Ika hoomaka ana o ke kahuna e pule me ke kukuli imua o ke kuahu. " Lele inai la kekahi 7 hulu inaikai loa, a kau i ka lae o fCu;,e kolili aweawe maikai ana iluna ine hekanaka uiāoli la e olelo mai ann, ua lanakila oe." Ua maikaī hoi ke kakai ana o ka Aha mawaho, o ke anaina e hoolohe ana i ke ni a ka moo, ika wi o ka iole, ika a.o ke ahi, i ka ae o ke kanaka i ke kakai ana o ka oha, i ka owa ana o ka manu. Ua meha.na mea a pau loa me ka malu o ke anaina mawaho o ka a'Kia a maloko;. a mawaho aku o ke anairtV ka lua o ka aha o Malipine. Ahe wahi frtile pokole ia oke Kumalolohia. Amama ae la ke Kahuna, noa. ; UW ae la kaaha; maikai ka aha-e, maikai ka aha e. Huli mai lā ke kāhuna, a hoomaikai mai ln i ke anaina. " I hiki au ola, pane aku la ke anaina; " Ola," ««I hiki au ola;" 4 « ola,". Eia kekahi pule a ke kahuna : ' "Emakaaiku—e, Emaka ai noa—e, ' / E ma ka hele huna—e, E ma ka hole paani—e, * " Ka uwo jpakena—e, : i O ka ha&ina—e, Papaee i Kaluakoi—e, * I hemu-o—ia—e, Ihe mu, If f hemu—-o—ia—i hemu." He okoa ke ano o ke .kukulu ana o na inakaainana ika lakou mau Haiau. Ina he pōe koikoi, nuniii no ka lakou mau Haiau. Ina he poe haahaa, liilii no ka lakou mau Haiau* Ua puleia na akua kane a pau, a me n&akua wahioe ā pau, me na kalokalo i kela mea keia mea. Alaila, nonoi i ke •la oke Alii nui. Ina he Alii maikai, pule no e hoola, alaila nonoi no kona ohana. Peneinahua; " O kau ola eke akua, e nana taai i kau mnu pulapula, e ola, a kanikoo, a haumakaiole, a palalauhala, a kau ika puanenne; alaila, lawe aku oe ia'u i ke alo o Wakea." * O ke ola o ke kino, ka mea i pule nui ia ekā pn'e o Hawaii ne» Ua pule mau ka poe kahiko, i ke kakahiaka, r ke awakea, i ke ahiahi, i ke aumoe, ua kapa ia,he i kaawale ai ka wahine i ka hale, a o ke kane , {Aole i pau.)