Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 35, 2 September 1865 — KA MOOLELO. O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KA MOOLELO. O HAWAII NEI.

HELU 12. No KE KAAPUNI MaKAIKAI INA WAHI KaU- | LANA A ME NA* KUPUA, A ME NA'LII KAHIKO MAI HAWAII A NIIHAU. i ka noho Moi ana o Mailikukahi, ua lawe koke ia oia e na'Lii o Waikiki e | noho ai, oia paha ka makamua o ka noho | ana o na'Lii ma Waikiki—No ka mea, o j Waialua ka aina i noho mua ia e na'Lii; i a o Ewa kekahi. I ka noho Aupuni ana o Mailikukahi. Ua noho huikau ka aina ; aole maopooo ke Ahupuaa, ke Ku, ka Iliaina, ka Mooaina, ka Pauku aina a me na Kiliapai. Nolaila, kauoha aku o Mailikukahi i na'Lii me na kaukaualii, me na puali alii a me na Luna, e maliele i ka aina i moku, a metm Ahupuaa, a me' na kupono me ka Iliaina a me na Mooaina a puni o ' Oahu—Eono moku. Eono alii nui Ai- j moku ; a hoonoho aku la ia i na'lii i Ahupuaa. he Ahupuaa nui, he alii nui, he kaukaualii, he ku-pono ka aina, he puali, he lliaina—Haawiia ka aina i na makaainana u pau loa, a puni o Oahu. Kauoha oia i na'Lii, i na kahuna, i na kaukaualii, me na puali-nlii, me na puali me na makaainana—E mahiki i ka aina, e hanai i ka puaa, i ka i!io, i ka moa—lawe ae no ai. i 0 oukou no ke alii o ka aina a puni. j Mai aihue i kahai—o ka uku ho ka make. Mai kii wale na'lii ika na makaai- ! nana. Aole e hao y wale, he kipi ia, O ka make no ka uku. Eia ka'u kaoha i na'ii me na kaukaualii me puali alii me ka puali, a me na makaainana—O na keiki' makahiopo a pau loa—-na'u e hanai, a o ka'u poe keiki ia, ia'u ka malama. Ua ae na'lii me na makaainana me ka oluolu, no ka pakela Joa o kona lokomaikai i ka pomaikai o kona Aupuni, i ole e kipi na'Lii me na makaainana i kona nohoAupuniana. " Aole hoi i lohe ia kekahi leo kani-uhu me ka ohumu no keia Alii. Mai na'lii a na makaaihana, mni ka poe kiekie a ka poe haahaa. No ka hanai ana o Mailikukahi i na keiki. Ikawa o Mailikukahi. Ua piha ka aina i kanaka. Mai ka Lae o Kuiihemo a ka Lae o Mauhauna—Mai Maunauna aka Lae o Puukua; ua piha i na'Lii me na kanaka. Mai Kanewai a Halemano. Mai Halemano a Paupali—Mai Paupali a Halawa; ua piha i na'Lii me na kanaka. He okoa na'Lii, na makaainana ma kai o ka aina. Mai Halahape a Oahunui, oia ke kulanakauhale o Mailikukahi. A malaila i hanai iho ai oia i na keiki makahiapo & na makaainana me na'Lii. Ua aloha aku na'Lii iaia/a me na makaamana, ua nui ke aloha i ka lakou mau keiki. Aua lawe mai lakou ika waiwai me ka ai, ka puaa, ilio, moa, me ka i-a e hookupu me ka auhau ole aku o ke Alii. Ua lilo ia i mea olioli i ka naau o na'Lii me na makaainana. Aole e hiki i kekahi ke hookaulua iho, ua piha ka naau i ka hoihoi. Ua hoonoho aku o Maiiikukahi i na kumu lonomakaihe na na keiki makahiapo, kela kumu ike keia kumu ike ma ka lakou Oihana. Ua ao ia na oihana ike a pau—-Mai ka lani a ka honua, ua kaulana kona inoa mai Hawaii a K&uai. No KE KAUA ANA O MaILIKUKAHI. Lohe na'Lii o Hawaii—me Maui, no ke Aupuni o'Mailikakahi. A .ua kiekie kona Aupuni.

Manao iho ia o Hilo ke keikt<« Hilokapuhi, me Hiloa Luukapume Puoalou, na'lii o Jlawaii, me Luakoa k« Alaa o M&u, e holo mai e kaua aie Mailiknkahu Ua hoio mai laknu a pae i Waikiki** hiki i Kapuaikaula, ka piha i na waa. Ma uka o Waikakalaua e hoooka ai ke kaua. I ka pii ana iuka, ua puni o hope i ke kaua oki; i ka hee ana ina keiki haoai a Maiiikukahi. O na'Lii o Hawaii ane Maui, ua make o Punaluu i ke «koia» om ke kuia o Punaluu; a ua kipapaia ka he* ana i kahawai. Ua kapaia o Kipapa ; a o ke koena ua lukuia a hiki i kai o Ewa, i Waimano, kini kahawai, heiauka maao. Ua okin ke poo o Hilo ma, a ua lawe k i Honouliuli, oia o Poohilo. Oia ka Hlo mua o Hawaii me Maui i ke Aiii o Oahu—(W'ahi a ka poe ike i ke Kuauhau, he hope ka lilo ana ia Kukona ke Alii o Kauai, mai Kauai a Ha* waii ; i ka wa ia Kalauluunuiohua, i ke kaua ika welewale. He hope ka lilo ana ia Aiapai, e ole e ike me Peleioholani—He hope ka hui ana a Kamehame» ha 1., wahi a Kalaikuahulu ke Alii i ka ka moolelo.^) Ua maiuhia me ka m&kau ia ka Noho Aupuni ana o Mailikukahi. Ua oleloia keia Alii, he Alii haipoie. Ua noho haipule na kanaka a puni o Oahu, ine ka malu, ua oleloia o Mailikukahi—Aole oia i mohai i ke kanaka, ina haiau a me na Luakini. Pela ke ano o na'Lii o Kukaoiioko. Aole poo kanaka o iaiia. No Kaleimanuia. 0 Luaia ka makuakane, o Kukaniioko ka inakuah^ie —He alii kapu o Luaia oo Maui, o Kaihiwaiua ka makuakane, o Kauaiuwa ka makuwahine, Kakoikiokakae ke kupunakane—O Malena kahi ī moku ai ka piko o Luaia, o Olopio ke ew|>, o Kaukuloa ka aa: He Aiii Wahine kauiana o Kukaniloko, he Aiii kapu, ua noho mauka o W«> hiawa. Hanau o Kalaimanuia. Ua hanau o Kalaimanuia ma Kukaniloko ikaA. D. 1100 ma Puahuawa, ma Hoolonopahu kahi i moku ai ka piko. 1 ka manawa i hanana'i a nui keia Alii Wahine—Ua laweia ma Kalauwao, o Kukiiahu ke kahua a o Paaiau, alua ka-hua-hale o keia Alii i noho ai. I kona noho Aupuni ana. He Aiii maikai, ua noho oia ma Kalauao waie i»o. Ua noho na'lii me na makaainana a puni ka aina me ka oluolu. Aole auhau maiuna o na kanaka a me na'iii, aole ikeia ke kaua ma kona Aupuni. Ua kauoha oia i na'lii me na makaainana e kukuiu » ka haiau oke Akua ame na mua i wahi e haipule ai na'lii iue na kanaka i ke Akua. Nana no i hana ia Paaiau me Opu a me Kapaakea i mau ioko ia nana; a nana no i hana i na ioi-kalo nui ma Kalauao i mau loi ai nana. Ua momooa k« aina.a puni o Oahu i ka mahiai ia. Ua hoao oia i ke kane, o Lupekapukeahomakalii, he Alii kapu no hoi, hp 3Uii Pio. Oke keiki a Kalaniuii. O Kalaniuli ka makuakane, o Naiuehiioikeahomakalii ka makuahine. Ua oieioia keia Alii, he Alii akamai. he naauao, be nui kana mau oihaka ike i oleioia. O ka lawaia kana oihana nui. O ka huki i ke aho makaiii, ao ke km i ka.makau makalii, a me na mea makaiii a me-na mea makaiii a pau. Ua kapa'ku na kanaka iaia o Lupekapukeakomakaiii. He Aiii iokomaikai ioa stakaainana ; aka, o kana wahine o Kahimanuia ke Aiii nona ke Aupuni, a ua «Hw kana kane e hooponopono i ko laua Aupuni. Uf hanau na laua na keiki—O Kouah nuia ka mua, o Kaihikapuamanuia ka ha, o Hao ke kolu. O Kekela ka ke wahine ia. Ma Waikiki i hanaiia'i o Kaanani i Haku Aiii nolaila; o ua hanaiia ma Waimanaio i Haka AK nolaila ; o Hao ma Waikele kahi i Hniiia'i i Haku Alii noiaiia. O Kekela o ke kaikamahioe ma nakuaha, o kona waiauau o Kab»awai t na Kalaimanuia no ia i haoai me kolaka* makuakane o Lupekapukeahoe*afcaiii» " OKikiiki Lani . "uH&nuiikalani oKapoahnaw*. .

O ka uahi maka weo i» o Lihue, -"""n, Ona Puulaoahu mahiki a iīao. Y O Kāea a Kalona—!falani, Hikl au o Eushe.fa, 0 Kaihikapu a Kuihewa." 0 ka hana nui a Kalaimanuia ika wa ° kona noho ana Ai-aupuni ana me ka makuanine. Oke konane, a o ka inu awa —Ke waiho nei kana papa konane me ke kanoa awa. Ua loihi ko laua Noho Alii ana i ke Aupuni. - 1 ke kaapuni ana o Lupe e hooponopono i ko laua Aupuni, o ke Kanawai kapu ka aihue. O ka aihue i ka puaa, alaila ninau mai kela i ke kanaka aihue. Heaha kau niea i aihue ai ? Olelo mai ke kanaka aihue, He puaa ka'u mea i aihue ai." Alaila, olelo aku la keia i kana poe kauwa, " E kii e kalua i ka puaa ake Alii." Ae inai la na kauwa, a kii aku la i ka puaa a ke'lii, a lawe mai la i ke Alii ia Lupe. Alailo, hanai aku la o Lupe i \ ke kanaka aihue puaa a piha ka opu a *n1 hiki ole ke hookomo iho. Alaila, kauoha ke Alii ike kanaka aihue, " Auhea oe? mai noho oe a aihue hou o make ; oia ke ke Kanuwai oke Alii oka aihue. Oka mea aihue, hookahi uku o ka holeholeia o na iwi." No ka iokomaikai o ke Alii, ua iilo kana mau olelo i me& aloha ia e na makaainana. Ua iilo ke Alii i makua, a o na makaainana he mau keiki e like me ka wa iā Mailikukahi—Ke Alii aloha i na makaainana. Oia ka hana a keia Alii e kaapuni ai a puni o Oahu, o ka mahiai, o ka lawaia, o kana Oihana nui ka lawaia. Oka lawaia aheloa. '• 0 Kailaio alii o Manuia o Oahu, Nona ka moku •waiho na lani, Waiho na kapu i o Laa, He Hoolaa he lau kamahele ka laoi, He puano ka hanai nole nei alii, E lakou—e, He mau huli wae mokohikapu, He wae-ku no ka lalani, No ke kahua o H^kai, 1 kanuhia i Puukahonua, I ka haiki wai loi mapuna, ne hapunawai Kalani, ■ Na Lonokawai i hanau—ea, • ( I hanau iia i Waihilia Kalani, ' Hekino la kekahi aoao, • t Hēkauhua la—helala, • He la hoi o Laulihewa, : Na kapu naka nahe wale no, Na ia Alii he pewa-no Anakalunn, He-ha—no Auakamea, Nona ia puka ka inaka, O Kemaio, o Kaululena, He maka no Luaiakalani,He Lani no Kaulueelani, Iloko o ka hanai Lupokapu, / O Lupekapukeahouiakolii— I E Lupekapu i E Lupekapu e Maohilauhua, j j E ka ohi pua o Holanii.'' i " 0 Paumakua Kaiani a Lonohoonewa, I O keKumakaha o Ahukai a Luahiwa, 0 ka nalū i haki kakala i ke kapu, . 1 haki kualim mai ka naiu o Kuihewa, ! I hoomo mai i ka hua kapu he pali loa alii, He pali he wela he iu na'Lii nui, O Naluehiloikeahomakalii, , Ka nalu opuu— i Ka nalu i haki palala i ke kupu, 0 Lupekapukeahomakalii, 1 poi maiioko mai o Pukokoulo inai Kahiki, O hoee ke kai a Kahiwakaapu." Ua loihi ko laua Noho Alii ana a kau ko laua niau hulu elemakule—me ke kanikoo. 1 ka manawa i kokoke ai e make o Kalaimanuia, kauoha oia i kanamau keiki a pau—Ma Kalauao i Kukiiahu. Kauoha i ke Aupuni i ke keiki makahiapo ia Kuamanuia ; oia maluna o ke Aupuni. O Kaihikapuamanuia, o ke akua kona o Kukalani o Kuhooneenuu. O ko Hao kauoha, o Ewa kona me Waianae—malalo o ke kaikuaana. O ko ke kaikuahine, o Waialua nie Koolauloa, ia Kuamanuia o Koolaupoko me Kona. O na'lii a pau me na makaainana, malalo aku lakou. 0 na aina ia Kaihikapuamanui, o Kalauao, o Aieo, o Halawa, o Moanalua, malalo o ke kaikuaana a me ke Akua. 1 ka pau ana o ke kauoha a Kalaimanuia, make iho la ia i ke kanaiwakumamakahi o kona mau makahiki, i ke kanaonokumomalima o kona Noho Aupuni ana. . Moleipau.)