Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 36, 9 September 1865 — Ahahui imi i na mea kahiko o Hawaii nei. [ARTICLE]

Ahahui imi i na mea kahiko o Hawaii nei.

He Ahahui imi i na Moolelo kahiko o na'lii mai Hawaii a Kauai; kahi i laha mai ai keia Lahui; na kupuna mua, na'lii mua, na kauwa mua, na kanaka mua i holo i Kahiki, na kanaka mua o Kahiki i hiki i Hawaii nei, na haole mua i hiki mai i keia Pae Aina, na moku, a pela'ku. Ma Lahainaluna i hui ai keia Ahahui, no ka makemake o na kumu o ke Kulanui; e ikeia ke kupuna o keia Lahui, a me kahi i laha mai ai. Aole hoi e like me ka manao o kekahi poe haole, he lahui aea wale i puhiia mai e ka makani a pae ma Hawaii nei. O ka manao o kekahi poe haole; no ka Lahui Ilikini o

Amerika, i makau i na haku o lakou ; a holo malu i ka moana, a puhiia e ka makani a pae i Hawaii nei. I ka manao o kekahi poe haole, o ka pae aina o Hawaii nei, na ka Pele i hoea ae mai ka moana'e. A he nui wale na olelo pono ole a na haole e noho nei: a e ai pu nei me oe, a hala mai na hanauna he nui, e ike aku kau poe mamo e like me ka poe Ilikini o Amerika i keia wa. Aole o lakou moolelo. Pela ka poe o Alebiona, ka poe nona ka aina o Beritania mamua, aka, o ka moolelo o ka poe Saxonia me ka Wiiliam ka moolelo no Beretania, he poe malihini lakou, he poe puapuakaulei, no hai ka punana. I ka manawa i hui ai ua Ahahui nei i ka A. D. 1841. Ilaila no ka Moi Kamehameha III., me Keoni Ana, S. Haalilio me na kumu o ke Kulanui, me D. Baluina me W. Rikede me kekahi mau haumuna kanaka-makua, o Davida Malo ma. Ua kohoia na Luna mau o ua Ahahui nei, na lakou e haawi na hana i ka poe Komite. O Kamehameha III ka Peresidena, o William Rikede ka Hope Peresidena, o S. Dibbela ke Kakauolelo, o S. M. Kamakau ka Puuku. O ke Kakauolelo me ka Puuku na mea nana e haawi na ninau i na hoa o ka Aha. No ka Moi Kamehameha III ka manao nui i ka moolelo i paa hoi mai ka mua a ka hope. Ko Hawaii moolelo, ko Maui, ko Oahu a me ko Kauai. Ka Moolelo o Umi ia Davida Malo. Ka Moolelo o na haole i hiki mua ia Hawaii nei ia Keoni Ana. Ka Moolelo o ka hanau ana, hanai o Kamehaineha I ia Haalilio. Ka Moolelo o Kihapiilani ia S. M. Kamakau. Ka Moolelo o na moku i ku mua ma Lahaina ia A. Moku. A ua nui ke poe i haawiia i na hoa, a me ka poe naauao e noho ana ma na kuaaina. O na Misionari e noho ana mai Hawaii a Kauai, ua haawiia na ninau ia lakou. O na ninau i kupono i ko lakou wahi iho. Ekolu makahiki i paa'i keia Ahahui, me ka hui pu no o ka Moi. No ka hoi ana o ka Ahaolelo Kau Kanawai i ka A. D. 1845 ma o Oahu, a no ka make ana o ke Kakauolelo o S. Dibbela ; a no ka noho ana o ka Moi i kahi e. Nolaila, ke mau nei kakou i ka hemahema i ka Moolelo Hawaii kupono ole. Ua ike oukou i ka Buke Moolelo a Pogue no Hawaii nei; aia mahope oia Buke ka Moolelo o Umi, na Davida Malo ia. Aole nae i pau pono; mai ka mokuna 1 a hiki i ka Mookuauhau kupuna, na Davida Malo noia i imi, he nui no na hemahema ilaila. Aole i pau pono. E aho nae ia hemahema ua paa i ka Buke, e hiki i ka poe opiopio ke heluhelu. Ina i ola o S. Dibbela a hiki i ka manawa i pau pono ai ka Moolelo Hawaii, i na ua loaa ia kakou ka Buke Moolelo Hawaii. Oia iho hoi keia, ua loaa iho ka Mooolelo Hawaii ia'u mai Hawaii a Kauai; a o ka nui aku paha, koe ka mea a'u i ike ole, a i lohe ole, a i ao oleia e a'u. Eia paha kekahi kumu pono ole oia Aha, ina i hookoia e like me ka'u, e haawiia i puu dala no na Mokupuni eha. A e koho ia eha mau kanaka naauao e kaapuni i ka aina, e ninau i na wahi kaulana me na'lii kahiko i noho i kela wahi i keia wahi. Oiai e ola ana kekahi poe kahiko o ka aina—Aka, i keia manawa, he poe malihini ke noho nei maluna o ka aina. Ina makemake kekahi e ninau i ka poe alii oia wahi au i lohe ai, e hoole mai auanei kela kanaka, he malihini au no Hawaii, a pela wale aku. No ka pau ana o kahiko mai Hawaii a Kauai. Aole no he poe i ike koe; he pehi ulu aaiole wale no, he pupuaulama ahi no Mahuie. O kekahi poe hoi, he mau Aunaahe, Aki keehi ale, he Koaeau puapualoloa no ke kai, he Kioea ai puaii no Hilia, he poe Oo leopalale, kiki—ko kiki—ko—kiki—ke, he mau hulu memele nani ko lakou. Ua ike iho nei oukou i ka moolelo o Kepakailiula. Ua oleloia ke Akua o na

ʻlii o Kona i Hawaii, o Kailua paha; o Kalaipahoa, he wahahee ia, aole oiaio, he hou loa o Kalaipahoa. O Kaneiakama ka mea i loaa'i; ke ola nei no na pua a Kaneiakama. O Kumalaua ke Alii i koi ai. O na'lii o Molokai e noho i ka wa i ku ai ka ululaau i Maunaloa. O Lai, o Mopua, o Kamakea, o Kamaikeeku. Ko Lanai mau alii. O Kuimeheua, o Uluehu, o Kanaluihoae. O ko Maui. O Kaulahea, o Lonomakaihonua. O Keakealani no ko Hawaii. O Kualii no ko Oahu. O Lono ko Kauai. I ka manawa e ola ana o Kahekili, e noho ana o Kamehameha i Hawaii; ua nonoi mai o Kamehameha ia Kalaipahoa. Haawi aku la o Kahekili ia Kanemanaiapaiea, he wahi pauku uuku. Oia ka makamua o ke Kalaipahoa ia Hawaii. Mai o Oahu a Kauai a Kahiki, he hoopunipuni ano ole, aole e loaa ma na Mookuauhau. Aka, e loaa no ka moolelo o Kepakailiula mai Hawaii a Maui, mamua aku o Haho. Ma ka Buke Moolelo o Laieikawai, aia malaila, ua oleloia o Lanikaula ke Kaula o Keopuka i Molokai. O Kamalalawalu ke Alii o Maui, o Kaweloakalanikala ke Alii o Lanai. O Lanikaula keia i hele mai ai e wanana ia Kamalalawelu e ka o-hi, aole pono e holo i ke kaua me Lonoikamakahiki i Hawaii. Eia ka wanana malalo iho: "He kiu ka makani, Kauaula Paupau Waiho la ilalo o Malukai, Holo iuka o Pauwela, O Lele ia la e Lono–e, Kiai a Wahinekapu, I ka wai Kapaulu, Wela na Kalani o Makalii, I ka la–e–Lono–e, E Kalani–e–e–noho, Mai holo i Hawaii a make." Pela ke ano o na Moolelo Kaao, aole oiaio, i haku wale ia no–Pela ke Kaao o Uweuwelekehau, i hakuia no e Kaahumanu me Haalou, wahine a Hewahewa, no ke aloha o Kaahumanu ia @@@@@. Ua oi ka lea me ka noiau; aka, he oiaio no o Uweuwelekehau, aia i Mana i Kauai. Ma ka mahele ana ma ka aoao @@@@ he mea haku wale no. Pela no @@@ pau. O ka Moolelo ka mea @@@@ mu a ka mole. E oki au maanei. S. M. Kamakau. Waialua, Oahu, Augate 25, 1865.