Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 37, 16 September 1865 — Na Hana a Pota (Com. Porter) ma Nuuhiwa. KAKAUIA E ALEKANEDERO OPIO. [ARTICLE]

Na Hana a Pota (Com. Porter) ma Nuuhiwa.

KAKAUIA E ALEKANEDERO OPIO.

E kaua ana ke kaua hope i hal,a ae nei iwaena o Amerika Huipuia a me Beritania; ua noke iho o Pota (Corn. Porter) i ka hopuhopu i na kalepa Beritania ma ka moana Pakifika, a aneane koe ole kau wahi moku Berekane hookahi, holo aku ia a hiki i Nuuhiwa, e mau ana no ia wa he wahi kipa maa ole ia e na malihini, me ka manao e kapili i na moku ona a e hoomakaukau e hoi i kona one hanau. 0 ka nui o kona mau moku eono, o kona moku ponoi ka moku kaulana o Essex, me kahi moku uuku kokoolua ona, a me na mau % * moku i pio mai iaia eha. Kiiu kona heleuma ma ke awa o Taiohae, ma ka aoao hema o Nuuhiva, i ka malama 0 Okatoba, 1813, a hookipa oluolu ia ia e ke Alii o ia wahi o Kealanui, a me kana kaikamahine me Patini. Elua mau haole e noho oki laau ala ana, a kalepa i Kina. O kekahi o kua he Pelekane no Kikane mai, ua kakau ia oia a paa 1 ka uhi e like me na kamaaina o ia aina. Mai mua mai ua komo iho ka mnnao hopohopo iloko o Pota ma i nei haole, aku hoi oia no ka lakou mahele olelo. Nana i hoakaka aku ka n\anao o Pota e kukuiu i kulana nona i uka ma kahi mamao loa aku mai kauhale o Kamaaina aku. Pa ia ua wahi nei a puni i na bar£la, kukulu ia • ī hale paahana,* a hoouna ia iuka na pea e pahonohono hou ia ai. Ke kaua mawaena o Pota ma a mf. ka poe Hapa. Ua lohe iho nae o Potae kaua nna ka poe Tai na makaainana o neia awawa me ka poe Hapa ma kekahi awawa aku. Hoouna aku ia i ka elele, ma o na koa'la o Hapa i ko lakou mau Alii, e oki ke kaua aia a holo na moku ona, o pau auanei lakou i ka pilikia iaia % A koi aku oia ia lakou e hele mai e kalepa i na puaa a me na mea ai a lakou no na mea hao a me na pupu lei, a aole lakoa e hoopilikia ia e ka poe Tai. la la ae nae, iho mai na Hapa mai kuahiwi mai me ka hoowahawaha i kana elele, ia lakou e hoomaka ana e luku a e hanaino ia lalo o kahawai. Elua paha haneri kumuulu i pau ia lakou i ke kua ia, a holo ana ka lua o ka elele me ka hoino ia aku no nae e ua poe Hapa nei. " Aole koa o fea haole e kaua mai ia makou," wahi a lakou, " aole liuliu 'lilo ia makou ke kulanahale a me na mea a pau a lakou." Kuamuamu mai, a aa mai e hakaka i ka haole i na kakahiaka a pau mai ke kiekiena o ke kualapa ma waena o na awawa. 1 ikea hoi e ka poe Tai ka ka haole mana, kukulu ia ae kekahi kumu laau a ki ia aku i ka pu a okaoka liilii. Mea ia aku ka poe Tai e kaikai i kekahi wahi pu-kuniahi uuku a luna o kau wahi kiekiena i hoeinu ia ka poe Hapa o luna o ka pali. Me ka hauoli nui, hopu iho la ka poe Tai i ka pu, a kaikai aku la a luna o kahi puu nihmihi, hiki ole i ka pii, ma na pali ku aku me ka piiikia ka hahai ana aku o na haole mahope. I ke ao ana ae hoomaka ka pii ana o na haole me ko lakou alii, Lieut. Downes, me na kamaaina hej 40 i mea, nana e auamo na pu n me na mea ai. Ina haole e pii ana ke kolo ae la kekahi poe Hapa o ke akaakai a me ka nahelehele, a kiia aku la i ka pu a pau i ke auhee. Ua kokoke no hoi e hiki pono ka la iluna, hoeā ana ka haole iluna o ke kuahiwi. Ua pau ka poe Hapa i ka hoemu ia mai ia puu aku a ia puu aku, na ke koa nui o na Tai oia o Mouina ka Hae Amerika i haliha.li mamua. Lanakila loa lakou nei. 1 ke kokoke ana aku i kahi o ka Hapa, hailuku mai la i ka pohaku a hou mai Ia i ka ihe. Hina o Lieut. Downes īlalo i ka pohaku. Aole nae i emo, ala hou a mau no ka hele i mua. Pau a"ku na poe Hapa i Ue auhee, a o k& papu a lakou i hana ai ilaila kahi a lakou i kuamuamu mai ai i na enemi o lakou. Me ka huro ana a pii maoli aku la lakou ilunao ka papu a lilo koke ia lakou nei. Elima mau Hapa i make malaila, Hauoli nui iho la na Tai i ka loaa wale ana mai o keia pomaikai ia lakou me ke kaua maoli I ole aku o lakou. Hopu ia iho la ua mau knpapaa nei a Cau ia ae la iluna o na mamaka, a iho aku la kekahi poe Tai ilalo i > kauhale o na Hopa. Pau i ka haoia na mea a pau mai o a ianei a hoi lakou nei me ke kaumaha i ka waiwai o ka poe Hapa, i ka moena, umeke, pa* hu koeke, puaa, a ia mea aku ia mea aku.

Hoomakakiu o Pota i ike maka i r» hana 0 na hoa ona i na kino kupapau o na Hapa, a hele pu aku la ia me'na kokoolua ona, he koa, ame ka mahele-olelo. a hiki i ke kauwahi akea i kipapa ia i ke aa, a lakou e akoakoa ai. He eono haneri koa Tai e olioli ana m* ka leo oka pahu, Ua hoomoe ia iho ilalo na kino kupapau me ka paa no nae Ina mamaka. O kekahi mau mea e pai ana i kekahi mau pahu nui i kahiko ia a maikai, a o ka nui e ku ana iluna me na ihe ame na pololu a lakou e oli ana me ka leo nui. O Tawatea ke Kahuna iaia ka pule. Ano hoka iho la lakou la i ka ike ana mai ia Pota, hunaia ae'la na kino kupapau iloko oka nahelehele. I neia hana a lakou komo ka manao iloko o Pota he poe aikanaka io no lakou. Noi ikaika ia e haawi mai ina kupapau e kanuia me ka hoike aku i kona hoopailua ia mea, ninau aku ia e manao ana anei lakou e ai i ua mau kino kupapau la. Hoole mai la lakou la, me ke noi mai nae e aho ia lakou kekahi mau kupapau elua e kaumaha ai, i mohai i ka uhane o ke kahuna o iakou i make i ka poe Hapa, a me kā ae mai hoi e kanu, aia a pau ua hana la. Aole hoi o kana mai o ke koi, aeaku la o Pota e lawe aku lakou i na kino kupapau elua, ina lakou e hoihoi mai i na kino kupapau ī koe iho a loko o kona kulana. Aole i liuliu iho hele mai ana o Mowatae he Alii no ka poe Hapa, hunona a Keatanui e mihi no ko lakou hana, a e noi e noho oluolu pu e like me ka noho oluolu o Keatanui a me kona mau makaainana. Ae ia aku lakou e noho malu, ina lakou e lawe mai i na puaa, a me na ulu, i kela pule keia pule nana haole, a e loaa aku ia lakou ka uku kupono no ia mau mea ma na. mea hao, na pupu lei a me na mea e ae. A inea ae o Mowaiae i ka pilikia o na haole i ke kulu o na hale lole o lakou i ka ua. A hoomaka koke na makaainana e hana i wahi pupupu no na haole ; aole i emo pau i ka paa. • Ua hui mai na aupuni liihi a pau o Nuuhiwa e noho oluolu pu, koe wale no na Taipi a me ko iakou mau hoa hui, na makaainana o Hatekaha, e kaena mai ana i ko lakou lanakila mau a e hookonokono iaana e na wanana a ko lakou mau Kahuna. Hiki ole mai o Temaa Taipi, ke Alii o Haumi 1 kekahi mau puie me kana mau mei ai e kalepa i kahi ona haole. I kona hoōiiolokolo ia ana, hai mai ia penei, ma waena mai ia o ka aina o ka poe Taipi e hele mai ai, a ua kuamuamu ia mai oia, a ua hailuku ia i ka pohaku. Oleio o Pota iaia, e kokua ia ana ia, a no ka mea hoi ua lilo mua ia Keatanui kona inoa hope, haawi aku ia i kona inoa mua ia Temaa Taipi, a lawe mai i ko Temaa. {Aole i pan.)