Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 37, 16 September 1865 — Na mea Kaulana o Waiahole. [ARTICLE]

Na mea Kaulana o Waiahole.

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE: Ma ka'u mea i lohe ai, i na kamaaina o keia aina no na mea kaulana i hanaia i ka wa kahiko. Ka mua o kahi i hanau ai o Kualii; ka hope o kii kalo-paa i Waiahole. Ua haiia ma ka Papa Kuhikuhi makahiki o na mea kaulana o Hawaii nei. "Helu 1., ma Kalapawai i Kailua kona wahi i hanau ai." Aole pela ka pololei, eia no ia. O kona wahi i hanau ai, ma Waiomuku i Waiahole; a o kahi i hanai ia'i o Mokolii; a o kahi i noho ai i ke kapu alii & ke kapu Heiau, oia o Kalapawai i Kailua; o kahi i ao ai i ke kukini ma Alele, he kula loa, a laula no hoi, no ka mea, aole i ike pono ia kahi i hanau ai keia alii. Mamuli o ke mele i hoomaopopoia'i, no ka mea, i na 'lii a pau e akoakoa ana ma Kalapawai i Kailua, maloko hoi o kekahi hale nui; a o Kualii pu kekahi e noho ana. Hooho like ae la ka leo o na 'lii, penei: "I hea kou wahi i hanau ai, nau—a?" Elua a ekolu hooho ana pela, ekemu mai la o Kualii ma ka leo mele, penei: "I Waiomuku aina kahakai, nau—a." A lohe na 'lii i ka leo o ke Alii, pilihua iho la lakou, me ka noonoo nui, me ka ninau ana iho, "Aia la i hea ia wahi?" Eia ka i Waiahole nei. Nolaila, ina paewaewa ka'u, e

pane mai no mai ohumu. E hoi ae au e kamailio ia kii kalo-paa i Waiahole. Ua kaulana o kii kalo-paa i Waiahole me ka manao paha o ka lehulehu, he paakiki maoli io no ke kalo. Aole pela, eia wale no, ua kaulana o kii kalo-paa i Waiahole mamuli o ka hana kupanaha a kekahi kanaka, oia o Kuapunohu, he kanaka koaia, e hele huli hoa paio ana ia nona ma Koolaupoko; aia hoi e noho ana kona kaikuahine ilaila me kana kane o Imaole. Ua hele nae kona kaikuahine i ka lawaia, a o ke kaikoeke wale no ko ka hale. Pane aku la ka malihini i ke kamaaina, "Aohe nae paha a olua ai?" Kamaaina, "He ai no, aia la iwaena. (kaika) Noonoo iho la ka malihini, e pilikia ana ia no ka pololi, ninau hou aku la ka malihini i ke kamaaina, "Auhea ko olua waena?" Kuhikuhi pololei aku la ke kamaaina, o ko ianei hele no ia a hiki ma kuauna o ka loi, o ko ianei uhaki ae la no ia i ka welau o ka ihe aia nei, a hoolilo iho la ia mea i hoa-a, lalau aku la ia elua kalo, kolikoli a liilii, hoouka maluna o ke ahi. Pela kana hana ana a lilo i mea nui, a pau loa ka loi okoa, & ka (Eka okoa) a pupuhi aku la kela i ke kai o Ukoa, akola, wahi a Kuapunohu, ke heo la kela. Oia iho la na wahi mea kaulana ma Waiahole ma ka'u ike & ko'u lohe. Pau aku la ka'u, o ka oukou koe. Owau no me ka mahalo. B. KAEHUAEA. Waiahole, Koolaupoko, Oahu, Sep. 4, 1865.