Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 38, 23 September 1865 — Page 4

Page PDF (1.46 MB)

This text was transcribed by:  Francene H Aarona
This work is dedicated to:  To all with insight to renew this for our people

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA  NUPEPA  KUOKOA

 

Tune--" When the Morning Light."  Ori.

ola, p. 23

 

1          Hala na la e, puka oli mai

Keia la e hoomaha ʻ i ;

Ala kamalii, hoomanao maikai

I ke kula Sabati,

Kula nani oi nei,

Kahi ia e ao mau ai

I na hana e ola ʻ i

  Ma ke ao maikai.     

 

                                                                     Cho.           Hui mai,  hui mai,

Hui, mai,  hui mai

Ma ke kula Sabati.

 

2          Maikai keia la, ala a nana,

Uliuli, a laelae ;

Hana maikai no, noho makaukau

No ke kula Sabati.

Pau ae no na kula e,

Koe ke kula maikai nei,

Kahi e pomaikai ai

Koonei kamalii.

 

                                                                        Cho.       Hui mai,  hui mai,

   Hui mai, hui mai    

Ma ke kula Sabati.

 

3          Ua mai anei ma ke Sabati ?

A paapu na ino e ?

Mai makau oukou, hele mai no

I ke kula Sabati.

Maanei no e hui mau

Me ka poe naauao,

A loaa ka makaukau

No ke ao maikai.

                                                                       

                                                                        Cho.         Hui mai, hui mai,

Hui mai, hui mai

     Ma ke kula Sabati.          

                        WAIMEA.

 

 

Na mea kupaianaha ma ke

Kauoha Hou.

           

            Ka hoku ma ka hikina Mataio 2 : 3.  Ka like ana o ka Uhane, me he manu nunu la, Mataio 3 : 16.  Ka hookeai, a me ka hoowalewaleia ana ai o Kristo, Mataio 4 : 1-11.  Na hana kupaianaha a Kristo he nui.  Mat. 4 : 23, 24 ; Mataio 8 : 16 ; Mataio 14 : 14, 36 ; Mataio 15 : 30 ; Mareko 1 : 34 ; Luka 6 : 17- 19.  Hoomaemaeia ka Lepera, Mat. 8 : 3, 4 ; Luka 17 : 14.  Ka hoolaia ana o ka makuahonowaiwahine o Petero. Mataio 8 : 14.  Ka malie koke ana o ka makani ikaika, Mataio 8 : 23-26 ; Mataio 14 : 32.  Ka mahiki ʻ a ana ai o na daimonio, Mataio 8 : 28-32 ; Mataio 9 : 32, 33 ; Mataio 15 : 22-28 ; Mataio 17 : 14-18.  Hoolaia ka mai lolo, Mataio 9 : 2-6 ; Mareko 2 : 3 12.  Hoolaia ka wahine hee koko, Mataio 9 : 20 22.  Ke ola hou ana, o ke kaikamahine a laira, Mataio 9 : 18, 25.  Hookaakaaia na maka o ka makapo, Mataio 9 : 27-30 ; Mataio 20 : 34 ; Mareko 8 : 22-25 ; Ioane 9 : 1-7.  Ka olelo ana o ke kanaka aa, Mataio 9 : 32, 33 ; Mataio 12 : 22.  Mareko 7 : 33-35.  Ka loaa ana o ka mana i na haumana mai ia Iesu Kristo, Mataio 10 : 1, 8.  Ka hanaia ana ai o na kanaka he nui wale, Mataio 14 : 15-21 ; Mataio 15 : 35-38.  Ka hele ana o Kristo maluna o ke kai, Mataio 14 : 25-27.  Ko Petero hele ana maluna o ke kai, Mataio 14 : 29.   Ke ano e ana o Kristo, Mataio 17 : 1-8.  Ka loaa ana o ka mea e hookpu ai, mailoko mai o ka waha o ka ia, Mataio 17 : 27.  Ka maloo ana o ka laau @, Mataio 21 : 19.  Na mea kupaianaha i ikeia i ka wa i kauliana ʻ i o Kristo make kea, Mataio 27 : 51-53.  Na mea kupaianaha, i ka wa i ala hou ai o Kristo, Mataio 28 : 1-7 ; Luka 24 : 6, Ka hei nui ana o na ia, Luka 5 : 4-6.  Ioane 21 : 6.  Ke ola hou ana o ke keiki a ka wahine kane make, Luka 7 : 14, 15.  Na hana mana, i hanaia mamua o na elele a Ioane, Luka 7  : 21 , 22.  Hana mana i hanaia e ka poe kanahiku, Luka 13 : 11-13.  Hoolaia ke kanaka mai pehu, Luka 14 : 2-4.  Hoolaia ka pepeiao o Malaku i okiia ʻ i e Kahuna, Luka 22 : 50, 41.  Hooliloia ka wai, i waina, Ioane 2 : 6-10.  Hoolaia ke keiki a kekahi alii ma Kaparenauma, Ioane 3 : 46-53.  Hoolaia kekahi kanaka mai loihi, i na makahiki he 38, Ioane 5 : 9.  Hikiwawe ka holo ana o ka moku a ku i ka aina, Ioane 6 : 21.  Hoolaia o Lazaro mai ka make mai, Ioane 11 : 43, 44.  Ko Kristo hele ana mai i kana poe haumana, Ioane 20 : 19, 26.  Ka mea ano e i ikeia ma ka la Penetekota, Oihana 2 : 1-11.  Hanaia kekahi mau mea kupanaha e na Lunaolelo, Oihana 2 : 43 ; Oihana 5 : 12.  Ola ka oopa, Oihana 3 : 7.  Ka make ana o Anania a me Sapira, Oihana 5 : 5, 10.  Lehulehu na mai i hoolaia, Oihana 5 : 15, 16.  Ka hookuuia ana o na Lunaolelo mailoko mai o ka halepaahao, Oihana 5 : 19.  Na mea kupaianaha i hanaia e Setepano, Oihana 6 : 8 .  Na mea kupaianaha i hanaia e Pilipo, Oihana 8 : 6, 7, 13.  Ko Ainea hoolaia ana, Oihana 9 : 34.  Ka loaa ana ia Doreka o ke ola hou, Oihana 9 : 40.  Ka pakele ana o Petero mailoko mai o ka halepaahao, Oihana 12 : 6-10.  Ka makapo ana o Eluma, Oihana 13 : 11.  Na hana mana i hanaia e Paulo, laua o Barenaba, Oihana 14 : 3.  Hoolaia ke kanaka oopa, Oihana 14 : 10.  Ka mahikiia ana o na uhane haukae, Oihana 16 : 18.  Pakele o Paulo laua me Sila, Oihana 16 : 25, 26.  Na mea mana ano e, Oihana 19 : 11, 12.  Hoolaia o Eutuko,  Oihana 20 : 10-12.  Ka pilikia ole, ke nahuia e ka moonihoawa,  Oihana 28 : 5.  Ka hoolaia ana o ka makua -kane o Papelio, Oihana 28 : 8, 9.

 

            Ka Moolelo o Heneri

                  Opukahaia.

                        Helu 3.

 

Kona wahi moolelo mamua o kona hiki ana i Amerika.

 

            " Ia ʻ u e noho ana me ke kaikaina o o kuu makuakane, ua kupu ae ka manao iloko o ʻ u e haalele i kela aina (Hawaii) a e hele ma kekahi wahi e ae o ka nohua nei.  Aole no o ʻ u manao nui i ko ʻ u wahi e hele aku ai.  Komo iho la nae ka manao iloko o ʻ u ina au e hele i ka aina e, loaa paha ia ʻ u kamaha a me ka oluolu,  mamua o kuu noho ana malaila me ka makuakane ole a makuahine ole hoi.  Manao loa iho la no au, ua oi loa aku ka makai o kuu hele ana, maua o kuu noho ana.  Ma ia manawa, ua hiki ai kekahi moku mai Nu Ioka mai, o Birinola (Brintnall)  ke Kapena.  I loa no a komo ua moku la iloko o ke awa, ma kahi no o ʻ u e noho ana, o ka hauoli koke ae la no ia o ko ʻ u manao e ake no e holo, a ina i kue ole mai ke Kapena o ko ʻ u holo kauwa no ia nana a hoolohe hoi i kana olelo.  I loa no a kuu ka heleuma, o ko ʻ u e-e aku la no ia iluna.  O ka ninau koke mai la no ia o ke Kapena o ka wai keiki la oe.  Aole nae au i lohe iki aku i kana mea i olelo mai ai ia ʻ u, no ka mea, aole hiki ia ʻ u ke olelo i ka olelo Beritania.  Aka, malaila no nae kekahi kanaka opiopio i ike i ka olelo Beritania, nana i olelo aku i ke Kapena he keiki au na ke Kahuna (ke kahuna o ia wahi).  Koi mai la ke Kapena e noho au maluna o ka moku ia po,  a i kekahi la ae alaila hoi, olioli loa iho la au ia mea, a o ko ʻ u ae aku lano ia e noho.  I ke ahiahi ana iho, kauoha mai la ke Kapena ia ʻ u e ai-pu au meia.  A malaila no kahi i noho pu ai o kekahi keiki he hoahele no ʻ u, o Toma Hopu kona inoa,-o Toma, he ino ia i haawi ia aku e ke Kupakako o ka moku.  Mahope iho o ka ainaahiahi, hooninaninau mai la ke Kapena ia maua ina he makemake ko maua e holo i Amerika.  Ia wa, kunou koke aku la au i maopopo ui iaia ua makemake io au e holo.  He kanaka oluolu loa keia Kapena, a na kona lokomaikai i hoohauoli mai i ko ʻ u puuwai, me he mea la, he keiki ponoi au nana, a he makuakane ponoi hoi ia no ʻ u.  Nolaila, ua komo loa iho ke aloha iloko o ʻ u, a hoomau loa iho la au ia mea no kona lokomaikai ia ʻ u.

            " I kekahi kakahiaka ae, koi mai ke Kapena inu e lele i ua e ninau i ke kaikaina o kuu makuakane ina ia e makemake ana e hookuu mai ana ia ʻ u e hele.  Ia wa, o ko ʻ u kau iho la no ia iluna o ka waa a holo aku la a pae iuka a loaa ke kaikaina o kuu makuakane; e noho ana no ia ma ka hale.  Ninau mai la ia ia ʻ u i ko ʻ u hai koke aku la no hoi ia iaia, maluna au o ka moku, a malaila ko ʻ u wahi i noho ai a ao ia po;  a hai hou aku la no hoi au iaia i ka ʻ u mea i makemake ai, oia hoi ko ʻ u holo na i ka aina e, a me na mea a pau a ke Kapena i kauoha mai ai ia ʻ u.  I ka manawa o ke kaikaina o kuu makuakane i lohe ai e haalele ana au iaia, o kona pani iho la no ia ia ʻ u iloko o ka hale, no ka mea, aole ona makemake e hele au.  Oiai e noho ana au iloko o ka hale, komo mai la kuu wahi kupunawahine a ninau mai la i ke kumu o kou makemake ana e haalele ia lakou, a hele aku me ka poe a ʻ u ike ole ai.  Olelo aku la au iaia, ua oi aku ka maikai o kuu hele ana mamua o kuu noho ana maanei.  Pane mai la ia, ina au e haalele ia lakou, aole loa au e ike hou ia lakou.  Olelo aku la au iaia, aole e nui na malama e hala a hoi mai no au, ke mau nae kou ola ana.  Ia manawa, o ka haule e mai la no ia o ko ia la mau waimaka, a pane mai la he keu au a ke keiki naaupo.  O kana mau wahi olelo wale iho la no ia, a puka aku la i waho o ka hale.  I loa no i ua wahi luahine kupunawahine nei o ʻ u a puka i waho, o ko ʻ u aloalo ae la noia mao a maanei me ka manao e loaa kahi wahi hakahaka e puka ai i waho o ka hale.  I ko ʻ u manawa i ike aku ai he wahi hakahaka uuku ma ka aoao o ka hale, o ko ʻ u wa no ia i puka malu ai i waho a holo aku la au a kau iluna o ka moku.  I ka wa i lohe ai o ke kaikaina o kuu makuakane aia au iluna o ka moku, o kona kau iho la no ia iluna o kona waa a holo mai la iluna o ka moku me ka ninaninau ia ʻ u.  Aole i liuliu iho, o ko ʻ u loaa koke ihola no ia i kekahi kanaka o ko ʻ u lahui, no ka mea, oia ka mea nana e malama ka moku, a nana au i lawe ae mai lalo ae a haawi ia aku la au i ka lima o ke kaikaina o kuu makuakane a hoi aku la maua.  Ua olelo mai ia aole ia e hookuu ana ia ʻ u, aia a uku aku au i ka puaa no kona akua;  (no ka mea, ua lawe ia au malalo o kona malu e ao ia ʻ u ma ka oihana kahuna.)

            Maanei kahi pohihihi o keia moolelo, aole i hoikekeia mai ka uku io ia ana o ka puaa no kona hookuu io ia ana a me kona ae ia ana e holo i Amerika.  Aka, ua ae ia no nae ia e holo.

            " O ke kaikaina o kuu makuakane,"  wahi ana, " aole ia e hiki ke kaohi hou mai ia ʻ u, a ua haalele aku au ia lakou me ka haawi aku i ko ʻ u aloha. O ko ʻ u kaawale ana me lakou, aole ia he mea oluolu i ko lakou manao, aka, ua manao nui loa iho au e haalele i ko ʻ u mau makamaka, me ka ike hou ole ia lakou ma keia ao.  Mahope iho holo aku la makou i ka Pae Aina Sila (Seal) ma ka Akau Komohana aku o Amerika.  Ma keia mau mokupuni, ua waiho iho ke Kapena i na kanaka he kanakolu no ka pepehi ana i ke Sila, a holo loa ae ia i Hawaii.  Ua loaa aku no ia makou e oluolu maikai ana no lakou.  Iwaena o keia poe kanaka, ike ihola au i kekahi kanaka opiopio oluolu loa nona ka inoa o Rusela Hubada (Hubbard) keiki a Kenela Hubada o Nu Havena.  O keia Mika Hubada, he haumana ia no ke Kulanui o Iale, a he hoaloha no hoi no Kristo.  I kuu manawa i ike ai iaia, e noho ana no o Kristo meia, aole nae au i ike.  Hauoli ke kanaka e hilinai ana i ke Akua !  He kanaka lokomaikai o Hubada ia ʻ u i ko makou holo ana, a nana au i ao mai i na hua palapala ma ka buke pela Beritania."

            ( Aole i pau. )

 

            No ke Kanagaru.

 

            He holoholona nui wale ke Kanagaru ma Nu Holani a me kekani mau mokupuni e ae ma ka Moana Iniana.  Na Kapena Kuke i hoolaha mua ae, na ke kanaka holomoku kaulana loa, ma kona holomua ana ma ka honua nei, i ka makahiki 1770.  Ua loaa iho i kekahi mau kanaka ona ua holoholona la ma Nu Wale Hema (New South Wales).  Mamua aku oia, ua ike wale ia no e ka poe kanaka hihiu; aka, mahope mai o ia manawa, ua laha nui loa ae ma Europa;  a he hiki no hoi ia oe ke hoolakalaka iho i kahi manawa pokole loa, a hiki ke noho iloko o na pa hoikeike holoholona, malaila lakou e paani ai e like me na Dia.

            O ka loihi o ko ke Kanagaru kino, he eiwa kapuai, a he hookahi haneri me kanalima pauna ke kaumaha.  Ina oe e alawa ae i na wawae mua, ua pokole mamua o na wawae hope.  O na wawae hope ekolu kapuai me ka hapa ka loihi, oi aku mamua o ka iwilei, a o na wawae mua hoi hookahi wale no kapuai me ka hapa ka loihi, oia hoi he hapalua iwilei.

            O na wawae hope ua like loa me ko na manu, ua mahele  ia i na manamana elima.  O na manamana elua maloko aku, he mau manamana uuku ia, a ua hui no, me he mea la, hookahi no.  Hookahi manamana loihi, he manamana ikaika nae, a ua oi loa ka maiuu o hope o ia manamana.

            O na wawae mua, ua mahele ia me he mau manamana lima la, elima ka lakou nui me na maiu-u ikaika no ka uwau ana a me ka eli ana.

            O kona kulana mau, ke hoomaha ia, he ano noho iluna me he kanaka la.  Na na wawae hope a me ka huelo e kokua i ka noho ana.  He huelo nolunolu kona, aka, he ikaika nae, me he mea la, he wawae nona.

            O na wawae hope a me ka huelo o keia mau holoholona, o na mea iho la ia e pale aku ai ke kue ia mai.  I kekahi manawa, hai ka wawae o ke kanaka ina e hili mai i kona huelo. I ka manawa e alualu ai a loaa i na ilio, e huli mai no lakou e hopu i na ilio me na wawae mua, alaila, puili mai la a paa loa, a ia manawa hookahi no e hilinai me ko lakou mau wawae hope a make iho ka ilio i ka manawa pokole loa. 

            He nawaliwali ke oo a he uuku no hoi, a pela no hoi na wahi oluna o ke kino.  He mau maka nunui kona, he waha uuku, a he mau pepeiao loloa, hikiwawe ka lohe i kela wahi nakeke iki i keia wahi nakeke iki.

            O ka mauu wale no ka lakou mea ai nui, a he hele puulu lakou, mai ke kanakolu a hiki i ke kanalima malalo o ke alakai maikai ana a na Kanagaru kane kahiko.  O na keiki opiopio iloko o kekahi mea me he eke ili la e lawe hele ai ai, a ina no e mahuahua iki ae, o ka hoi pinepine iho la no ia iloko o ua eke la.  Ua olelo ia e ka poe i ai i ua holoholona la, he ono ka ai ana, aneane like me ko ka hipa ai ana.

            He mau holoholona hihiu loa keia, a ina e ike mai i ke kanaka, o ka lele aku no ia.  O ka mea mau ia lakou, o ka waiho i ko lakou mau wawae mua ilalo o ka lepo a ai e like me na holoholona, a ma ka inu ana, ua like me ka inu ana a ka ilio.  Aole o lakou holo, aka, he lelele wale no ka lakou holo, he iwakalua kapuai i ka lele hookahi ana.  He hiki i keia holoholona ke lele maluna o na mea apau ina e halawai iho lakou me ka makau.  Eiwa kapuai, a he umi i kahi manawa ke lele pololei iluna.

            Ua alualuia lakou me ka hoonakeke ole, no ka mea, ina nohe wahi nakeke uuku, aole e ole ko lakou la lohe, a o ko lakou la puhalahiu aku la no ia.  Ina ua kokoke mai ka wai mamua o lakou i ko lakou manawa e holo ana, o ko lakou luu aku la no ia, a ilaila e kali mai ai i ka hiki aku o na ilio.  Ina i lele aku ka ilio iloko o ka wai me ka manao e hopu i ke Kanagaru oia o laua ke make ana, no ka mea, he akamai loa ke Kanagaru i ka paa ana iloko o ka wai.  Pela lakou e paa ai a pau ke aho o ka ilio.  Eia kekahi, he holoholona ikaika no i ka paa ana,  aole mea e hemo ai, ina e puili mai.

            Ma Nu Holani, ua kapaia na Kanagaru kane e ko laila poe kanaka, he poe kanaka kahiko, a he " poe kanaka huluhulu;" a o na Kanagaru wahine he " poe wahine opiopio."  I kekahi manawa, he hiki ia lakou ke hoemu aku i na Kanagaru kane iloko o kahi pohopoho, no ka mea, o ko lakou kaumaha ko lakou kumu e piho ai a nawaliwali koke.  Aka he nui no nae ka pilikia o ke kii ana aku e hopu, no ka mea, e malama pono loa na lakou la i ko lakou ola i na ilio.  Eia ka mea apiki, o na ilio i maa i ke alualu ana i ke Kanagaru, aole lakou e hookokoke aku ana, aka e noho no lakou ma kahi e aku, malaila e ana ai a hiki aku na kahu, alaila na lakou e hili i ka laau, a oia ka mea e loaa ai.

            Mai Maikonisia mai.

 

            E kali iki kaua maanei, a e kamailio iki i ke kumu o ko na kanaka hoowahawaha ana i na misanere.  Hookahi kumu o ko na kanaka hoowahawaha ana.  Ua manao lakou, na na misanere i hoolaha ka mai ma keia pae aina, oia ke kumu o ko lakou kue.  A lohe pono lakou i ka makou olelo, a me ka kumu o ko makou hele ana mai.  Ma ia hope iho, o ka pau no ia o ia hauwalaau nui loa ana.

            Halihali aku la makou i na wahi puolo a makou i uka ; o kekahi poe nae aohe halihali, ku wale iho la no, a o kekahi halihali aku no.  Halawai hou aku au me kekahi alii, a ninau aku no hoi au i ka maikai o na misanere ke noho, a ua ae mai no kela.  A hoohikihiki mai no hoi ka wapa i ko makou mau wahi ukana, a mahope, holo mai la o Mr. J. A. Kaelemakule, a halihali pu makou i na ukana a pau iloko o ka hale o na Kapena o Hokuao, kahi e noho nei o ko laua Pukiki kuai aila.  A mahope, holo pau loa mai ko mau mau ohana.

            Noho iho la makou ma kela hale kuai aila, a wehe i ko makou mau wahi kapa wai.  A pau ko makou hoomakaukau ana ia makou iho, hoomaka makou e kahea aku i ka makua o ke keiki makuaole ; ka Haku o na Haku, ke Alii o na  Alii iwaena o na kamaaina o ka aina nei.

            He nui no na kamaaina i akoakoa mai.  Ku no wau a kamailio aku i ke kumu o ko makou holo ana mai, i ko ke Akua hookahi ana, a me ka nui o ko lakou kuhihewa.  A pau ko ʻ u kamailio ana, himeni, a pule o Mr. J. A. Kaelemakule a pau, al uana wale iho ia no me na kamaaina ; akahi no a oluolu mai na maka, kani na aka.  Hoakaka aku makou i ka uku o ka hoohikihiki ana i na ukana o makou.

            He mau makau a he mau pupu lei, make lakou la i ka olioli. Ke hoi la ka Haku mai o makou aku, noho iho la makou.  Ua holo pu mai me Makeha ohua mai Ebon mai, a hoi no kekahi koe iho ekolu.  Hookahi o maua, a elua o Mr. J. A Kaelemakule ma.

            Nov. 12.  Hele aku makou me na ʻ lii e nana i wahi e kukulu ai ko makou hale, aole i maopopo ia la.  A i ka la 13 he Sabati ia hele aku makou i ka pule ma kekahi hale o na ʻ lii, oia no ka hale nui hookahi o keia mokupuni.  Ua noi, mua e aku no maua i na ʻ lii ka la 12 a ua haawi mai  na ʻ lii ia hale, ilaila e halawai ai.

            Nui na kanaka i akoakoa mai a me na ʻ lii a pau. Hai ia ka olelo ia lakou hoolohe no a olioli no aole he haunaele o ke anaina, malu maikai a pau ko makou halawai hoi aku makou, a i ke ahiahi hoi hou mai no makou akoakoa hou mai no.

            Nov. 14. Hele hou no makou e nana i kahi kupono no makou a loaa ma keia la, a ma ka la 15 hookaa aku makou i ka uku o ia wahi i na ʻ lii ; a ma ka la 16 okioki ka laau.  Aohe holo o ka hana no ka molowa o na kanaka, aole nae ia he mea malihini iwaena o ka poe naaupo o ko lakou makemake no ia, o ka  makilo, a o ke noi wale aku oia ka lakou hana nui, makemake lakou i na mea loaa wale mai me ka hana ole.  Hoomanawanui aku no makou me ke kokua mai o kekahi hapaiki o lakou a hiki i ka wa i paa ʻ i.  Ua ane lawa na mahina eha o ka hana ana.

            Aole makou i lilo nui ae i na hana a ka Haku iloko o na ia noa, aka, ma na la Sabati wale no, iloko o na mahina i hala ʻ ku no ko makou paa nui i ka hana i na @ noa, oiai makou e noho hoopilimeaai ana.

            Ma ka la 20 he Sabati no ia, nui no na kanaka i akoakoa mai e like no mamua a oi ae.  Aole he haunaele o keia Sabati, malu maemae no, a ma ka la 27 oia mau, hoomaka aku makou e malama i kula Sabati launa mai na keiki a hopu hikiwawe i na hua A W a pela no i na Sabati a pau.

            Ua hoomaka iki ia ke kula i ka la 28 a hala ia hebedoma, no ke kapu o na kanaka ke hana ia mau la no ka make ana o kekahi wahine alii i ka la 26 ; o kela mai kaulana i ke aupuni Hawaii kona mai i make ai.  He mea mau ia i keia mau aina ke make ke alii, aole e hana na kanaka a hala na la ekolu a hiki i ke ono, o na mea ai wale no ke hana ia.

            Ma keia mau la i hoomakaia ʻ i ke kula, a ua hookomoia kela olelo.  "E alu ka pule ia Iehova.  O makou a me ko makou mau ohua, a me ka makou keiki hookahi, no ka mea, oia no kekahi i ike i ka olelo o keia ma aina.  Pela noi na Sabati a pau.

            Aohe hoohaunaele o na kamaaina i na la Sabati a me na la noa ; o na wahi Pukiki kuai aila wale no ka holo i ka waa ma ka la Sabati, ma kekahi mau wahi e kuai ai i kela mea keia mea a laua e makemake ai.  A hookahi nae o laua oi kela kela aku, ma kona lawe ana mai i mau wahine nana, eha a emi iho, hoolei aku a kii aku.  A ao aku i kanaka, " He kapu no ke Sabati i na misanere, a ia kakou no he noa."  Kauoha aku no i kanaka e hana i ai, e pii ulu, e lawaia.  A olelo mai la kanaka he kapu, a hoole aku la no kela.

            Oia wale no kahi elele hokui, aohe nae he oiaio.  Ke momoku nei me he maunu la i puhia ʻ ku ke ona wale mai no o ka i-a.  Pela okoa iho la no; aohe kanalua o ka mea e kakau nei i kaholomoku o ka hana a ka Haku ke kokua ia nae e ia.

            O na la Sabati mai Nov.13, 1864, a hiki i Dekemaba 25. Hookahi Sabati aole au i malama i ka hana, oia no hoi ka la 25.  Aole au i malama i ka hana i keia la, no ka nawaliwali o ka ʻ u wahine i ka hanau keiki iloko o ia la.

            Ianuari 1, 1865.  He Sabati keia la nui na kanaka i akoakoa mai aole o Mr. J. A. Kaelemakule i hiki mai i ka hana ia la nawaliwali kona kino, pela no a hiki i ka la 22 oluolu oia a malama pu no maua i ka hana.  Aohe no he naunaele i hanaia iloko o keia malama o kahi Pukiki kuai aila wale no ka hookelakela wale iho no.

            Oluolu maikai no ko makou ola.  A pela no ma Feberuali, hookahi o makou i nawaliwali iloko o keia mahina a hiki iloko o Malaki (oia ka makua o ko ʻ u ohana.)  Aole au i malama i kekahi Sabati iloko o Feberuali 19 no ko ʻ u malama i ko ʻ u ohana.  Iloko o Malaki paa ko makou hale, a ma ka la 22 hoi mai Mr. J. A. Kaelemakule me kona ohana ma ia hale. E kala wale aku no makou i noho ai i ko makou wahi i kuai ai iloko no o Ianuari 2 1865 nei iloko o na wahi hale uuku nahaha.  Mai luna no ka ua a noho ana iloko.  Aohe o makou nawaliwali iloko o keia malama.  Pela no na kamaaina.

            Aperila.  Hoomaka ko makou mau rula.  Aia kekahi poe iloko o na hua palua a pakolu aoi aku, ma na hua A, kekahi poe.  Holo mama no na hana.  O ka poe o-o makaala mau no i ka halawai Sabati a noho no hoi kekahi ma na hale.

            Auhea la na ohua o ka Haku, kona poe ponoi ?  E ala !  E ala a e nana i ka ke Akua hoopomaikai ana mai i na mea a kanaka e hoowahawaha aku ai. ( Ka poe naaupo, ka poe i heluia maka Buke hoowahawaha a kanaka).

            Ano, ua lu ae nei ke Akua i ka ai lani, i ka Mane, a me ke Keru, i ka wai hoi mai loko mai o ka pohaku paa i kau lia ʻ ku la ma ka laau, i ai na ka mea pololi, a i wai no ka mea makewai.  " Ina i makewai kekahi, e hele mai ia io ʻ u nei e inu."

            " E nana ae oukou ano, ua keokeo maikai na kihapai no ka ohi ana."

            Aperila 15.  Pepehiia kekahi keiki e kekahi kanaka, oiai na ka eu o ka po e paa ʻ na i kana ihe wela make.

            A ma keia la a ʻ u e hoopaa nei i keia palapala ana, he moku kai ikeia ʻ ku nei, nana paha auanei e laweaku keia kino i kapalapalaia.  Me ka pihoihoi.  Me ke aloha i na hoahanau a pau mai o a o.

                                    D. Kapali.

  Namrik, Aperila 22, 1865.

 

            LAAU  LAPAU

           

            aia ma kahi o

           

            KAKELA ME KUKE

 

            Ma Honolulu.

 

J. T. Gower.-Makawao, Maui.

J. D. Havekost.-Wailuku, Maui.

C. H.Wetmore.-Hilo, Hawaii

J. W. Smith.-Koloa, Kauai.

 

HE LAAU KAHIKO,  A HE MAOPOPO

 

            NO HOI.

 

Laau hoopau Naio me na Koe,

 

            A DR. JAYNE.

 

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ko Koe, a peia hoi na kanaka maua o @ hope oia mau mea kolo, oia ka lolo.  Oia mau mea kuu @ ola ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a @ @ mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, malalo, pehu @ @ me na mai e ae.

            O ka Laau no keia e pau ai na mau mea ino nei.

            Eia hoi kekahi.  O ka laau ku pono keia i ka poe @ @ wela o ka houpo : i ka ono ole i ka ai ;  i kanawai@ @ @ i ka mai pehu ; i ka nalulu hoopailua ; i ka pono @ @ @ wahine, a me na mea like.

            Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe.

            Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka @ ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka@ @ hookahi.  Mai ka makahiki hookahi a hiki i na @ @ @ elua hapakolu o ka puna ka pono.  Malaila a @ @ @ eono, hookahi no puaa okoa ka pono, a malaila aku a @ @ @ kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha pana @ @ hookahi.  I ka wa e inu ai, e hai i ka laau me ka pa ka @ wai maoli.  Oia hoi, i na hookahi ka pana laau, alaila e @ me na puna wai maoli eha ; a pela no e inu ai me ke @ @ awakea a me ke ahiahi.  Aka, i  nui ka pilikia alaila @ @ elima inu ana i ka la, penei ; kakahiaka kiekie ka @ @ @ auwi ka la, ahiahi.

            E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke @ @.

 

            Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne

 

            JAYNE ʻ S CARMINATIVE BALSAM

 

            He laau maikai a oluolu hoi keia no ka @, ka N@ @ Wela o ka Houpo.  Haoa, Hoopailua wale, Laau @ @ ono ole i ka ai.  Nahu me ka uwe no hoi e ma keiki uuku @ @ na mai like he nui.

            Eme ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

            Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi.  @ he keiki ana paha ono malama, a @ @ he umikumamalua @ @ hiki i ka iwakalua ka pono.

            Ina he keiki mai na malama eono a hiki i ua @ @ he hapalua puna ki ka pono.  Mai ka makahiki @ hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa.  Mai ka makahiki @ w@ o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka @ he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

            A inu ea, e hui me ka wai maoli nuku, ( a like @ @ @ me ka laau.)  a pela, e inoa ae ai.  Ekolu, eha elima @ @ ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

            I akaka nae.  Ina he nui ka wela a ina na @ @ @ pono ole iloko o ka opu, e aho e @ e mamua @ @ @.  Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi ana paha, @ @ ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa @.

            Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a@ a i ka luuiia, e hanai hou aku no e like me mamua @ @ a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho make no hoi ka @ ma ka opu.

            Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi @ no o ke kauoha aku ia lakou e  HOAO PONO i ai

 

            Laau Kunu a Kauka Jayne

 

hoike aku ai i ke ola o na mea a pau  hoakaakaia no @ @ @.  Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

 

  KUNU, NAHU, a me ke ANU.

 

a me na mai e ae no hoi he nui wale ; a o na mai @ i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae.  E aho e @ @ o ka poe i mai ia.

 

HE KUHA KOKO ANE KOU ?

HE KUNU ANEI KOU ?

HE EHA ANEI KOU KANIA-I ?

HE KUNU UMII ANEI KOU me ka @

 

            AOLE ANE OU MAI KUNI ?

            AOLE ANEI OU MAI NAENAE ?

            AOLE ANEI OU EHA MAKA umauma ?

            AOLE ANEI OU KUNU KALEA ?

            AOLE ANEI OU HU MA KA iwiana@ ?

 

            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila e ike @ @ @ @ LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

            NA  MAI HOOPAILUA.

 

  Mai o ke Ake !

 

  Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.

 

            ( O ka nawaliwali o ka pau @ @ @ @ @ @ Waihona ai. )

            He pono ke ai koke i ka laau a Honolulu a  @ @ he laau oluolu a ke ola nu hou.  Aole @ @ @ @ @ @ kemake i na laau hoo@ ; a mai @ @ @ @ @ @ me ka oluolu no hoi, ma e hoomaopopoia a e @ @ @ @ mau laau la.  Aole no e oluolu pono kekahi @ @ @ @ ana oloko o kona @ , a @ @ @ @ @ @ @ @ @ kahi manawa na make no, a ma e malama @ @ @ @ @ @ @ @ @na Huaale Naha, alaila @ @.  No ka @ @ @ @ keia mau mea, nolaila, he hoolaha @ @ @.

 

            Huaale Ola a Dr. Jayne

 

            Me ka hiki ke hooia ʻ ku i ka @, a @ @ @ @ @ maopopo mai i ka @ @ o ke ola o keia @ @ @ @ @ @ a me ka maikai no hoi @ @ @ @ @ @ @ @ @ .  A ina no e inu ana ia laau aole no @ @ @ @ @ @ @ @ @ oia ka ai ana a me ka inu ana.  Aole @ @ @ @ @ @ @ @ @ ka mea, na hanaia no a maikai loa.  @ @ @ @ @ @ @ @ @ loa ka @ iloko o ka p@ waiho ai.  Ma @ @ @ @ @ @  haawina liilii, he maikai loa no ka @ @ ana, a @ @ @ a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

 

            DISIPEPESIA.

 

            (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi @ @ @ @ wali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu @ @.

 

            O keia Huaale Hooia a Kauka Jayne, he @ @ @ @ ihooikaika ana ia mau oihana o @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola @ @ @ @

 

            Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

 

            a hoopau NAIO me na KOE

 

            A Kauka JAYNE.

 

  e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau

 

NO NA MAI MA KE AKE,

            MAI  LENA,

                        MAI MA KA OPU HANAWAI.

                                    NA MAI WELA.

                                                KA HAALULU.

                                                            KA MAI O KA ILI.

                                                                        KOKO INO.

                                                                                    MAI  @

 

PAA O KA LEPO,

            MAI KUNA,

                        MAI WAHINE.

                                    ame ka MAI HOOPAILUA

 

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE @ @ @ wale no i koe    I ka lehulehu o ka @ pono @ @ @.  @ @ maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka @ @ @.

 

PUHA,

            ALAALA,

                        KAOKAO,

                                    PUUPUU,

                                                PEHU,

                                                            KUNAKUNA

            Hanene, lolo,

 

ina mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a @ @@ kana.

 

LAAU  HOOMAEMAE  KOKO.

                                    @