Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 40, 7 October 1865 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

No Ke Ola Kino.

KA PAA ANA O KA HOU OIA HOI KA MALOOHAHA

O KE KINO.

            O Edewada Everete (Edward Everett), he haumana i ao nui ia ma na ike hohonu, loohia iho la oia i ka wela ma kona noho ana iloko o kekahi keena; a i kekahi kakahiaka, hele oia ma ke keena o Fanuela (Fanuell Hall), ua anu loa o loko o ia keena, a noho iho la oia iloko, a olelo mai la hoi oia penei: "ua anu kuu mau lima a me kuu mau wawae me he hau la, a o kuu akemama hoi, ua wela loa ia. No keia mea, ua hele wau e hoolanalana ekolu hora ma kekahi keena." Aole no i hala ka hebedoma hookahi ma ia hope iho, o kona make no ia no ka paa ana o ka hou. Ua lawa like ia make i na kanaka e ae.

            O Mikela (Profess. Mitchel) kekahi koa kaulana, aka, i kona laa ana i ka piva-lenalena (yellowfever) a paki mai la no hoi kona hou, oia hoi kekahi hoailona no ka oluolu, a haalele iho la oia i kona wahi moe, a hele aku la ma kekahi keena e aku, o ka hoemaka koke mail la no ia o ke anu, a o ka make koke iho la no ia ia po, no ka paa ana o ka hou.

            Ina e paki ka hou i kekahi wa no ka paa ana i kekahu mea pumehana, lawelawe ana paha, a noho ana paha maloko o kekahi keena wela. Eia no ka mea e paa ai ka hou, o ke ea huihui i loaa mai ma ka hamama ana o na puke aniani, a puka komo paha, a ma ka huina alanui paha, oia na mea e paa ai na puka liilii o ka ili. Ma ia paa ana o na wahi nawaliwali o loko o ke kino, pilikia no, a oia wahi i pilikia, malaila no ke anu e noho iho ai.

            I mea hoi e akaka ai; aia kekahi wahine e holoholo ana maluna o kahi muliwai maluna o ka waapa, a manao iho la oia e kii i hua alani iloko o kahi waiho alani, o ka holo kiki aku la no ia a loaa, alaila, hoi mai la no ia a hiki i kahi waa o ia nei, hele iho la nae hoi keia a wela, no ka mea, o ke kau hoi ia he wa wela; aia nae hoi, he makani no ma ka muliwai, a huihui mai la ko ianei aahu; a ma kekahi kakahiaka ae, o ka loaa iho la no ia i ke anu mai, a noho iho la ia mai ma ke akemama. Iloko no hoi oia makahiki, o kona make iho la no ia, no ka pau ana o ke ake.

            Aia hoi kekahi kanaka ikaika e hana ana ma kona kihapai, a maluhiluhi, hoi aku la o ia malalo o ka malumalu o ka hale, a haule iho la no hoi keia hiamoe; a ka, a kona ala ana'e nae hoi, ua hele a anu loa, lia mai la ka ili, a o ka lilo iho la no ia i mea e pau ai ke akemama. A mahope mai o elua makahiki, o ka loaa ana i ke akepau, make iho la oia. I ke kahaia ana, au ike ia ua pau no, a o ka mea lenalena ke pii mai, ua piha ke kiaha.

            Aia hoi kekahi mea moku e holoholo ana maluna o ka papahele o kona moku, a ia ia i manao ai e wehe i kona kuka, a kahe mai kona hou, alaila, hoi aku la oia a ma kona wahi hoomaha, a malaila oia i hoonanea iho ai, no ka olu o ke aheahe makani kolonahe o ka moana. A i kona hooikaika ana nae e alo ae, aole nae he hiki, laau mai la na ami, a o kona laweia aku la no ia e hoomoe ma kahi moe, aole nae oia i ola koke ae a hiki i ka hope o ka lua o ka makahiki, loaa ia ia ka hele me na kookoo laau elua ma na uapo.

            Aia hoi kekahi wahine lawelawe nui ma na mea o ka hale, aka, ma ia lawelawe ana ona, loaa mai la ka wela hahana ia ia nei, a manao iho la keia e hele e hoouluolu ia ia iho ma ka holoholo kaa ana. Ma ia holoholo ana ona a ahiahi loa, hoi aku la keia i ka hale, a o ko ia nei loaa koke mai la no ia i ka lia i oi aku mamua o ka mea mua i loaa mua ai ia. Ma ke aumoe loa ana iho nae, loaa ia ia ka nawaliwali o kona akemama, a iloko o na malama ekolu, puka loa ae la ua mai ai ake nei.

            Aia hou hoi kekahi wahine, aole ana kuke hana mea ai, aka, lawe aela oia i kahi o kana kuke, eha paha la o kona noho ana iloko o ka hale kuke e hana ai, a he wahi wela hoi ia, a e komo ana no ka makani iloko. A pau kana hana ana, oiai nae e wela ana oia a me ka luhi, a hoi aku la oia ma kona keena e hoomaha ai, a hana pinepine oia i kekahi mau manawa o ka la e like me keia hoomaka ana. Ma ka lima hoi o ka la ana i hana ai, o koa loaa no ia i ka mai piva ai-ake (lung fever) a o kona nawaliwali koke iho la no ia no keia mai ikaika loaa mai ia ia.

            He kaikamahine kekahi i loaa i ka mai hano mamuli o ka loaa ana i ke anu, no kona ala ana i ka po a noho ma ka puka aniani, loaa mai la oia i ke anu, a o ka loaa no ia o ka hano ia ia.

            He lehulehu loa na wahiae i lilo ko lakou ola kino, a me ke ola maoli i kela makahiki keia makahiki, i ka noho iloko o na hale kuke a pau, alaila, hoi aku a ma na nonopaipai, a noho koki paha, a ma na keena ahi ole no hoi, me ka hoonanea ana ma ka hooluolu ana iho, aka, ma ia hoonanea ana, o ka loaa koke mai la no ia i ke anu; no ka wehe ana i ke kapa, a komo hou i kapa, oia wa no ia e loaa ai i ke anu, a loaa mai ka mai maloko o ke kino, a o ka make aku no ka hope.

            Nolaila, eia ka pono, e malama pono i ke kino, in a ua wela ikiiki, oiai e hana ana i kekahi hana, a manao ae nae e hele e hooluolu ma kahi e ani mai ana ka makani, mai wikiwiki aku oe i kou wa e hele ana a auau i ka hou, e hoomanawanui iki iho ma ke kali ana a hala i elima minute, a maalili ka hou, alaila, hele aku a ma ia wahi olu, a hoonanea iho.

            Auhea oukou e na makamaka mai Hawaii a Niihau, ka poe hoi e heluhelu ana i ka "Nupepa Kuokoa," e pono oukou e hoomanao i keia mau mea i weheweheia ae nei ia kakou maluna'e, oiai o kakou kekahi e loaa ana ia mau mea, ke ole nae e malama loa kakou na rula i heikeia maluna ae nei. A oia no hoi ke kumu o kekahi poe e make hikiwawe mai nei, no ka hele i ka la a wela loa, alaila, hoi ae a ma kahi oluolu, a o ka paa koke mai la no ia o ka hou, a komo iho la hoi ke anu ma ke akemama. Ina o ka hoomaka ana ia, a laila, o ka hoomaka no ia o ka mai aiake. A ina au nawaliwali kekahi paahana oloko o ke kino, a loaa i ke anu o ka make no ia. Nolaila la ea! E na makamaka, e malama loa ka pono.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, OKATOBA 7, 1865.

Na Kula Sabati.

            He lima akau ikaika Kula Sabati no ke Kahu ekalesia. Ina ulu ke Kula Sabati, e ulu auanei ka ekalesia nona ia Kula. Maloko olaila na hehu e piha pono ai ka pa waina i na laau kanu maikai. Nolaila mai na lala ekalesia he nui a me na luna ekalesia. No loko mai o laila na koa he nui wale e pono ai na puali nui o ka malamalama ma ke ao nei. Mai laila mai ka nui o na kanaka maikai ma kela oihana keia oihana.

            He kahua ke Kula Sabati e pono ai ke kukuluia ana o ka naauao o na kula e ae. O ke kino o ke keiki ke kahua i kukuluia'i ke kino o ke kanaka makua. Pela, o ka pono o ke keiki ke kahua e kukuluia'i ka pono o ke kana makua. A maloko no o na Kula Sabati e ao ia ai na keiki ma ka pono. He makehewa ka naauao o ke kanaka ke ole oia e hana pono me ia naauao. He nui ka poe naauao i poho ko lakou ike no keia kumu hookahi, oia no ka ike ole i ka hana pono. Aia a ike ke kanaka i ka hana pono, alaila, makepono keia mea he naauao ia ia. A maloko o ke Kula Sabati, ua ao ia ke keiki ma na mea e makepono ai kona naauao ke lilo oia i kana makua.

            He mea na Kula Sabati e maluhia ai ka aina; a ma ia ano, ua lilo na Kula Sabati i pomaikai nui no na aupuni o ke ao nei. Ma na aupuni i ao nui ia na kamalii i ka pono, malaila ka malu a me ka pomaikai nui o na kanaka. He mea kokua ke Kula Sabati i ke aupuni ma ka hoomalu ana i na lehulehu makaainana. O ka hapanui o na paahao, a me ka nui o ka poe hewa i na Karaima, no loko ae lakou o na keiki hele ole i na Kula Sabati. Kakaikahi o na keiki hele Kula Sabati i lilo i poe paahao. Kakaikahi o lakou i lilo i poe hana i na Karaima nui. He lala ikaika loa ke Kula Sabati e kinai ana i ka ino, a e hooulu ana i ka maikai iwaena o ka lahuikanaka.

            He mea na Kula Sabati e ulu ai a mahuahua ka lahuikanaka. O ke ino iwaena o ka poe opio, ka mea e make ai ka lahui. Ina e maemae ka poe opio, a malu pono lakou, e ulu auanei ia lahui. Ina e lilo ka@@@@ nui o ka poe opio o kekahi lahui i ka haumia, ka pelapela a me ka palaualelo, aole auanei e nui na la i koe no ia lahui. A no ka mea hoi, ua kokua na Kula Sabati i ka noho maemae ana o ka poe opio, a me ko lakou noho pono ana, nolaila, au kokua lakou i ka hooulu ana i na lahui o ke ao nei.

            He kumulau hoolaha ke Kula Sabati no na pono i pau ole i ka heluia. Poino ka aina kahi i malama ole ia na kula o ia ano. Pouli koke ka lahui ke pio ka malamalama o na Kula Sabati. He malamalama maikai e alakai ana i ke ola ko ke Kula Sabati.

            Mamuli o keia mau manao, ke makemake nei makou e paipai aku i na Kahu ekalesia o keia pae aina, e nana nui i na kula o ia ano, i ulu lakou a i mau hoi. Pela no hoi i ka poe e heluhelu ana i ka Nupepa Kuokoa. Ina he makemake ko oukou e hana i kekahi mea e pomaikai ai ka Lahui Hawaii, e kokua ana i ka hooulu a me ka hoomau i ka lahui, alaila, e kokua oukou mamuli o na Kula Sabati. E hookomo i no keiki a oukou iloko o ia mau kula. E ao ka poe ike i ke ao iloko o ia mau kula. E kokua nui kela mea keia mea mamuli o keia pono nui e pomaikai ai kakou me ko kakou aina.

            He nui na ano o ka hooponopono ana me ke ao ana i na Kula Sabati. He okoa ke ao ana ma kekahi mau kula, a okoa hoi ma kekahi mau kula ae. Penei ka hana ana o ke kula Sabati o Kawaiahao, a ke manao nei makou, he kumu alakai pono no ia no na Kula Sabati e ae, ke loaa ole na mea i oi i keia. Penei ka hana ana: Elua paha haneri ka nui o na haumana. Ua waihoia ka hooponopono ana o ke kula malalo o ke kanaka hookahi, oia o Kauka Kulika. Aole o ia he kumu, aka, he kahu no ke kula a he luna hooponopono. O kana hana, o ka hoomaka ana o ke kula, a me ka hoopau ana i ka wa e pau ai. Kakau mua oia i ka huina o na haumana i hiki mai a me na kumu. Kakau okoa ia ka huina o na keiki kane, a me na kaikamahine, a me na kumu no hoi. Eia hoi kekahi hana ana, o ka hele e ike i na papa kula oiai lakou e kula ana; e kuka pu ana me na kumu no ka pono o ka lakou mau haumana. O ka nui o na kumu iloko o keia kula, he iwakalua. He mau kumu kane, a he mau kumu wahine kekahi. Ao kela kumu keia kumu i kona papa ponoi, aole huikau ke ao ana; ina huikau, he mea ia e haunaele ai. Ua haawiia i na haumana a pau i hiki mai i ke kula, kekahi balota liilii me ka inoa o ke kula i paiia; pela mau i kela Sabati keia Sabati. He mea ia e hoihoi ai na kamalii i ka hele i ke kula. A loaa ia lakou kekahi mau balota o ke ano hookahi, alaila, hoihoi mai lakou ia, a lawe hou lakou i ka balota o kekahi ano ae, a pela aku. Hooikaika ke kahu a me na kumu e hoomama i na hana o ke kula; kekahi mea ia e pono ai.

            Eia hoi kekahi mea e pono ai ke Kula Sabati, o ka halawai hui ana o na kumu e kuka pu no ka lakou hana. Ina paha hookahi halawai ana i ka hebedoma, pela hoi i kela hebedoma keia hebedoma, he pono ia.

 

Mea Hou o ke Alo Alii.

            E like no me ka mea may e hoike may ia auk nei no ka oluolu maikai o ke old o Ka Moi Ilihia, a me na'lii e ae malalo iho o ka Moi, pela no hoi makou e hoike aku nei.

            I keia hele ana aku nei o ka Moi Ilihia, ma kana huakai hanohano, a hoi mai nei i kona kapikala, ua hele wale a ohaoha maikai ke kino Alii o ko kakou Moi Ilihia.

            Pela no hoi kona kaikuahine Alii Kalohelani, maikai no kona ola, aia no oia ma Luakaha i Nuuanu kahi i noho ai, e hoohihi ana i ka olu kohai lua ole o ka malu o na lau laau o ka nahelehele.

            He nahelehele okoa hoi ke kanaka,

            Ua nahele ka oa nahale hike ke koa,

            Uluwehiwehi i ka ieie po i ke kukui,

            Oia uka nahele loloa a Kapuni - e,

            O kau puni iho la ia - e - a.

            Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, ua oluolu maikai no kona ola e noho nei ma kona wahi ma Papakanenene.

            Ka Mea Hanohano D. Kalakaua a me kana Alii Wahine, ua maikai no ko laua mau ola kino.

            Ka Mea Hanohano J. O. Dominis, ua maikai no kona ola, a me ke ola o kana Alii Wahine, L. Kamakaeha.

            Ka Mea Hanohano W. C. Lunalilo, ua oluolu maikai no ke ola o ua keiki Pelekane nei, aia no nae ma Waikiki kahi i hoolailai ai. Ua lai no.

 

No na Palapala.

            Ua loaa mai ka oukou mau palapala ia makou i ke aheahe lau kiawe, e S. P. Kawaikoolihilihi, a me S. Ieremia o Onomea, a me J. H. Hukamakaniopuna, a me J. P. Leialoha. Ua kilohi iho makou a halalo, a ua waiho malie aku makou ma ka papa.

 

Aha Hoomalu.

            Sept. 30. Hoopii'a o Alapai no ka holonui belaia $10.00 koina $2.00. John Livingston hoopii'a no ka holo nui bela ia $10.00 koina $2.00. Oct. 2. Hoopai ia o Francis Black no ka ona bela ia $6.00. Makanoe hoopii'a no ka ona hoopai ia $2,00 koina $1.00.

 

HUNAHUNA MEA HOU O HAWAII NEI.

             Ua kaumaha loa makou i ka hai aku i ka nawaliwali loa o Wale, ke Kuhina o ko na Aina-e.

            KA HOA ALOHA. - Ua hiki mai i o makou nei ka lono, e hoi mai ana o H. M. Wini ko kakou makamaka o ke "Kuokoa" o na la koehaeha o ke kaona nei. Elua paha pule a hiki mai ia.

            HALE KUAI PIPI HOU. - Ua ike iho nei makou i keia mau la. Ua wehe ae nei na eu o Waimanalo i hale kuai pipi no laua, o Kale Kauka me Keoni Kamaki. Aia mauka o ka hale kupa pahu o Polelewa Alanui Alii.

            HALEPULE MA KANEOHE. - Ua lohe iho nei makou e pau ana ka luuluu a me ke kaniuhu, mai ko Kaneohe poe aku, no ka pilikia ina pakaua o ka Hooilo, no ka mea, e paa ana ko lakou Halepule, he pili laau wale no o luna iho.

            UA HOI MAI. - Ma ke ku ana mai nei o ke kialua Nahienaena mai Hilo mai, ua hoi mai maluna ona ka Hon. Elisha H. Allen ka Lunakanawai Naui o ka Aha Kiekie, a me ka Hon. C. C. Harris ka Loio Kuhina o ke Aupuni.

            KE KULA O LAHAINALUNA. - Ua lohe mai makou, e hoomaha ana ke kula o Lahainaluna i keia hebedoma aku; a e waiho iho lakou i ka lakou hana a hoomaha iho, a e hoolewa aku i ko lakou mau kino. A hui pu aku hoi me na makamaka aloha, oiai e hone ana i ka houpo.

            KE KUNA KEKAULUOHI. - Ua ike iho nei makou, ke makaukau nei ke Kuna Kekauluohi e au aku i ke kai i keia mau la. Ua haalelel iho ia i ka la welawela o ke Kaona i keia la 3 o Okatoba. A ke alo hou nei oia i na ale hanupanupa o ka moana, a me na kikiao makani o ka Hooilo.

             E hoolewaia ana o Lusia Muolo, wahine a W. L. Moehonua i ka la 15 o keia malama.

            HILALA LUA I KA MUKU. - I ke ahiahi o keia Poaono aku nei, ua halawai aku makou me ke kekahi poe wahine maluna o ke kaa-lio, ua hele a pauhia i ka wai lohi o ke kanaka, e hilala ana imua a ihope, i-o ia-nei, i ka nana aku, ua pau ka noonoo kanaka, ua lilo i ka ulala. Heaha la ka manao pono?

            Ua loaa mai ia makou he palapala mai ia S. W. Papaula mai, e hai mai ana, au paa ko lakou luakini. He luakini maikai loa, maikai na noho a me ka awai. Ke mahalo nei ko makou mau naau, no ka loaa ana o ka luakini nani, e halawai ai na naau me ka Makua Nui o ka lani.

            NA HAUMANA KULA HOLO MOKU. - O ka nui o na haumana o keia kula i. Eia na inoa: J. H. Halai, J. K. Kaunamano, J. W. Keawehunahala, A. Kalauli, J. S. Kanepuu, W. Ka, G. B. Kalaaukane, Ioba Kahema. O keia poe haumana a ke kumu Keakua e hooikaika nei. Aka, ke mahalo nei no makou i ke kumu, a me na haumana, ke manaolana nei makou, he mau keiki aku no kei kai lakou ma keia hope aku, nana e alo na hau anu o Nouaiki.

             KA PULUPULU. - Iloko o keia mau la ua ike iho makou, ke emi nei ke kumu kuai o ka pulupulu. Aole e like me na la mamua ka hapukupau maloo ka lau laau, i keia wa o ka helu e kahi wale no ka mea makemake ia, o na helu malalo iho aole makemake nui ia. Eia ke kumu o ka nui o ka pulupulu ma na Aina o ka hema o Amerika Huipuia. Aka, mai paupauaho.

            HAALELE I KE KAI NO HOA ALOHA. - Ma ke ku ana mai nei o ke kuna Okapero i ke kakahiaka o ka poakahi aku nei, ua pae mai i o makou nei ka lono, ua make aku ekolu kanaka, a ua kiola ia i ka lua manaonao o ka moana kai lipolipo, ke noho u nei na wahine me ka paiauma no ka ike ole i na maka o na ipo aloha o ka ike hope ana a kuu aku la.

            ANNIE LAURIE. - Ma ke komo ana mai o Annie Laurie ma ke awa o Honolulu nei, ua ku-ia kona kila malalo, i kekahi wahi ma ka nuku o ke awa; ma ka Poalima o kela puke aku nei, ua hemo aku kona hoe-uli a me ka hao e ku ana mahope. A no ka loaa ana iho nei o Annie Laurie i keia pilikia, nolaila, aole mokuahi i holo aku ma na awa o Maui a me Hawaii.

            HAKAKA. - Ma kekahi ahiahi o keia pule iho nei, ia makou e naue hele ana me kekahi o na alanui o ko kakou Kulanakauhale Alii, aia hoi, hookuiia mai la ko makou mau pepeiao e na leo uwa o ka poe hakaka. I ko makou kiei ana aku, au maopopo ia makou, no ka ona ke kumu o ke ala ana oia hakaka. Aole makou makemake e hoolaha ma ke akea, aka, ua manao makou o ke kumu papa ia e pau ai ia hana.

            HUIKAU NA KAA. - Ma ke ahiahi o ka Poaono iho nei, ua hookui kekahi mau kaa ma ke alanui Nuuanu, mauka mai kekahi kaa, a makai aku nei kekahi kaa, aka, i na kaa i huikau ai, au haule aku kekahi wahine mai ke kaa aku, a au huli kona alo iluna. Ua menemene makou i ka ike aku i kekahi o ka aoao palupalu, no ke kiloi ia ana aku mai ke kaa'ku, aka, aole no nae e hiki ia makou ke aua'ku.

            HE KEU O KA MAKAU OLE. - Ua halawai mai me makou kekahi mau kanaka ekolu mai Kalaupapa Molokai mai, maluna mai o ka nu (waa.) Eia ko lakou mau inoa: o Kaaihapuu ka hookele, o Simona a me Kaopua na kela. Aole no i nui wale aku kahi waa, 4 anana ka loa. Eia nae, i ka holo ana mai a ka moana, hemo ke ama, pae hou iuka o Moomoni, hoa hou a paa ke ama. Kai no hoi ua makau aku la, eia ka aole, holo mai no i Oahu nei. Ua holo mai i ka hora 8 o ke kakahiaka, a ua pae ia nei i ka hora 4 o ke ahiahi, holo no kahi waa, makau ole no a makau ole no hoi.

            HE LA HOANO KE SABATI. - I keia kakahiaka Sabati aku nei, halawai aku la makou me kakahi wahine e holoi lole ana ma ka papahele owaho o ka lanai o ka hale, ma ke kihi o ka huina alanui mauka o ka halepule o Kawaiahao. I iho la makou me ka ninau iho, ka inoa he la hoano ke Sabati, eia ka he la holoi lole. Ihea no la hoi i ka Poaono? E! Auhea oe a me lakou la ae, he la kapu loa ke Sabati wahi a ke Kanawai o Iehova, me ke Kanawai o ka aina, ua oki oe, ina e hooko pono ia ke Kanawai, penei ua poohu lae i ka poka o ke Kanawai ke loaa iho, aka, ua pakele oe i ka makai ole nana e hopu ..

            NA MANU HOU. - Ua hai aku makou i ka pule i hala iho nei, ua hiki mai he mau manu hou mai Kina mai, a eia ma ko kakou mokupuni o Kakuihewa nei kahi i lelel hoolai ai. A ma ke awakea o ka Poakolu iho nei, ua loaa mai ia makou he palapala mai a Montgomery mai, e olelo ana, au hookuu oia ia mau manu i mea e laha koke ai, a eia lakou ke lele wale nei . Ua olelo mai nae ia e papa aku i na kanaka a pau e ike ana i na manu ano hou, mai pepehi aku, no ka mea, ua lawe ia mai ia mau manu, he hana okoa ka lakou, oia hoi ka ai i na koe, poko, peelua, a pela aku. Nolaila, ke lohe ae la no kakou i ka olelo a ka Lunakanawai Hoomalu, a mai noho kakou ia lalau lima aku o ili mai auanei ka pilikia nui.

            Ua loaa mai he palapala mai ia Rev. S. W. Nueku mai Halawa Molokai, e hai mai ana, au paa ko lakou hale halawai; no laila, ua lulu dala lakou i ka Poaono i hala aku nei, oia paha ka la 30 o Sepatemaba; aole nae i haiia mai ka nui o na dala ma ia lulu ana.

            KANAKA HAWAII KALEPA. - Ua hiki mai ia makou nei ka lono, e hui ana ke kanaka Hawaii iliulaula me kekahi haole ma ka imi ana i mahi-ko, a me na mea a pau e pili ana ia oihana. O ke kanaka a makou e oleleo nei, oia no S. Kipi o Hilo. A o ka haole hoi, oia no o Rufus Lyman, ke keiki a Laimana o Hilo. O ko makou makemake noia o ka ike aku i ke kanaka Hawaii iliulaula e imi ana i ka waiwai no keia ola kino an, aka, mai poina nae hoi ia i ka imi ana i ka waiwai no kona uhane. Aohe no o makou kanalua i ka olelo ae, e hele oe e ke kanaka Hawaii imua.

            Ia oukou e na makua mea kaikaimahine e manao ana e hookomo i na kaikamahine a oukou me ke kula kaikamahine a Rev. O. H. Gulika o Waialua. O ka la 24 o keia mahina, oia ka la i makemakeia e lawe aku ai na makua i na kaikamahine i ae ia e komo ma ua kula la; aka nae mamua o ka lawe ana, he pono ke hele mua na makua i o Kauka Kulika la, a i ole ia, i ke kumu no o ua kula la, e kuka pu ai no ka mea pono a me ka mea pano ole ke hookomo ma kula. No ko o Oahu mau makua mea keiki wale no keia la i oleloia ae nei maluna.

 

HUNAHUNA MEA HOU

o na Aina e.

            NA LOAA MAI KA HONUA MAI: - I ka makahiki 14 o ka helu ana o ka poe Kristiano, o ka huina o ke dala a me ka aulo no ka makahiki hookahi he $5.000.000; iloko o ka makahiki 1492, he $250.000 wale no; iloko hoi o ka makahiki 1853, he $285.000.000; a iloko hoi o ka makahiki 1863, he $240.000000. Iloko no o ka makahiki 14, o ka nui o ke dala a me ke gula mai ka hoomaka ana mai he $1.327.000.000, a iloko o ka makahiki 1863 he $10,562.000.000. O ka huina o ke dala a me ke gula i loaa mai loko mai o ka honua, mai ka wa kahiko mai a hiki i kedia wa he $21.272.000.000.

            NA ILIKINI O BERITANIA AMERIKA: - Aia ma Beritania Amerika eono mamo, a lahui kanaka hoi, i lilo i poe Kristiano a poe naauao no hoi. A ua lohe mai makou aole lakou e make koke ana. He mau keiki ka lakou, a ke pii mau ae nei e like ka nui me ka poe keokeo e noho ana a puni lakou. Pela no hoi ma ka mokupuni o Samoa, a pela no hoi ma Hawaii nei, i ka wa i lilo ai na kanaka i poe Kristiana oiaio.

            HE MAU MOKUAHI E HOLO ANA MA WAENA O HONOKAONA A ME KAPALAKIKO: - Ua makemake kekahi poe hui e hooholo ia i mau mokuahi mawaena o Honokaona a me Kapalakiko, a ua ae no hoi ka Luna Leta Nui o Amerika Huipuia. E kipa mai ana na mokuahi ma Honolulu nei. E holo ana lakou he 12 huakai i ka makahiki.

            E kapili ia ana eha mau moku ai hou, e hiki ana ke lawe i na tona 3.500. Ua loaa mai ko lakou uku mai ke Aupuni mai he $500.000. O ka mokuahi mua e haalele ana ia Kapalakiko i ka la mua o Ianuari M. H. 1867. Ua hoolimalima ia keia mau moku e ke Aupuni no na makahiki he umi.

            Ke manzo nei makou e loaa ana ia kakou na pomaikai he nui mai na aina e mai maluna mai o keia mau moku. No ka mea e ku mai ana lakou ma ke awa o Honolulu nei, he 12 ku ana mai Kapalakiko mai, a pela no hoi ma Honokaona mai; hui ia he 24 ku ana ma ko kakou awa nei. He oiaio no e loaa koke ana ia kakou na mea hou a me na pomaikai e ae. E ku mai ana no paha na haole ma kaikai ma ko kakou mau kaieu nei. Nolaila e na makamaka, eia ka wa pono no kakou e hoomakaukau ai i mau mea kuai e lawe aku ai i Honokaona a i Kapalakiko paha, e like me ka makemake o ka mea nona ia mau mea. Mai hoopalaleha kakou i keia mea, no ka mea, e hiki io mai ana no lakou. I ka nana aku, e piha mai ana ko kakou mau mokupuni i na haole imi hana, a nele iho kakou i ka hana ole, nolaila makou e paipai e aku nei mamua o ka hiki kino ana mai o ia mau moku.

            MAI AHULAU: - He mai weliweli, i kapaia he mai ahulau, ke hana nei na Aigupita a me na Arabia, a o ka poe Mahometa e hele mau ana lakou i na makalii a pau mai na wahi mai o Asia e makaikai ai, ia Meka a me Medina iloko o Arabia, kahi hoi a Mahometa i noho ai a make. O ka nuhou hope loa i lohe ia mai nei mai laila mai, o ka make no tausani kanaka he nui iloko o ka ululaau. Ua manao wale ia he mai mai ka la mai, nolaila, o na moku mai Aigupita mai e holo ana i na awa o Eeropa, ua malama loa ia a pau na la o ka mai e hele aku ai, i manao wale ia e pau ana iloko o na la he kanaha. Ina aole e lawe ia mai kekahi iloko o no puolo, eia ka pono, e lawe mai iloko o na pahu hou, i mea e uuku iho ai ka poino. Ua hoomaka mai keia mai iloko o Asia i kekahi mau makahiki i hala aku nei, a hele aku nei ma ka hema. I kekahi manawa hiki keia mai ma Aigupita a me Kureke. A i kekahi mau manawa hiki mai ma kekahi mau aina o Europa, a i kekahi mau manawa hiki ma Amerika. O kekahi keia o na mai a ka poe akamai i manao ai, a he nui ka luhi ke hoola. Nolaila e pule kakou i ke Akua.

            ALAHAKA UWEHE: - Ua hana ia mai nei kekahi alahaka uwehe, no ke alanui Ka@@@@ hu komohana akau e hele ai maluna o kahi wahi o ka muliwai Misisipi ma Kelinitona (Clinton) ma Iowa, ekolu hapalima ka mile ka loihi.  O ka loihi o ka hapa uwehe o ua alahaka nei e walu haneri kapuai, he alahaka hao, he 825 tona. I ka wa e komo mai ai o na mokuahi, alaila uwehe ae i ua hapa nei o ua alahaka nei, a kaawale alaila komo na moku o ka 423 kapuai ka laula.

            NA POE HELUHELU. - Ua hookaawale ia ka poe heluhelu i na papa like e ha. O ka papa akahi, ua hoohalike ia me ka hora-aniani, o ka lakou heluhelu ana, au like me ka aina molaelae; ka holo aku iloko a i waho, me ka waiho ole iho i ke kahi anuu mahope. O ka papa elua, ua hoohalike ia me ke keahi mea palupalu, ka mea nana e inu aku i na mea apau, a hoihoi hou aku elike me ia, aka, he wahi kaawale uuku paha. O ka papa ekolu, ua like me ke ope kele (oia no ka wai o na mea hua i paila ia iloko o ka ipuhao, a hui ia me ke kopaa) ka mea nana e ae aku i na mea maikai e hele aku, a malama wale iho no i ka ole a me ke kahi mau mea noenoe. O ka papa eha, ua hoohalike ia me ke kanaka kuapaa e hana ana i ka lua-daimana o Golconada (Golconda) ka mea nana i hoolei aku i na mea ano ole apau, a malama wale no i na momi maikai.

            KA WAHINE A JEFF. DAVIS. - Ua hai mau ia o ka wahine a Jeff. Davis, oia no ke kaikamahine a ka Peresidena Taila (Taylor) i make. Aole pela, au kuhikewa loa ia. He oiaio o Miss Taila ka wahine mua a Jeff. Davis, aka o kana wahine e noho mai nei ua olelo ia, o ka moopuna a Gen. Haowela (Howell) o Nu Ierese. E kolu mau keiki a Jeff. David e noho ola mai nei me kana wahine alua. Kupanaha ka makua, haalelel i keiki, hele i ka hana pono ole he kipi.

            HE KAHUNA PULE HANA MAU. - O kekahi Kahunapule o Rev. T. C. Cuyler. He Kahunapule oia no ke kahi hale pule ma Barukilini (Brooklyn.) I loko o na makahiki he umikumamaiwa o kona noho ana ma kana oihana, hookaki wale no ana wahi Sabati i noho ai, a o ka nui, au hele mau oia. He keu keia a ke Kahunapule i manao nui ma kana oihana, a ke lana nei ko makou manao o ka uhane pu o ke Akua kekahi me ia. "O ka hooikaika ana ma ke kino, he uuku ka waiwai, aka o ka hooikaika ana ma ko ka uhane, he nui ka pomaikai."

            UA OKI IA KA LAUOHO. - E like me ke ano mau o ka noho ana o na Rukini, nolaila, o ka lauoho o ka wahine a ke Duke de Morny i make, ua oki ia ka lauoho a hoo ia iloko o ka pahu kupapau o kana kane. O ka mea i oli ia ai o ka lauoho, i hiki ole iaia ke mare hou aku i kane hou.

            E HOOMANAO ANA I NA HOA LUHI. - Ma kekahi pepa, ua ike iho makou ua kokoke e kukulu ae na keiki kula o ke Kulanui o Williams, Mass. (Williams College) i pohaku hoomanao no ko lakou mau hoa l@hi o ka imi ana i ka naauao, i make aku nei ma na kahua kaua o ke kaua kuloko o Amerika Huipuia. O ka pono no ia o ka hoomanao i na hoa kula o ka hale ao hookahi, na hoa kailiili hoi o kahi mea iki, a hoa noho inoa hoi oia wahi.

 

Na Palapala.

Inoa Keristiano.

            Ua lawe mai aui kekahi ano o ka haiolelo kaulana a Rev. Mi. Holo ma Kawaiahao mamua'ku nei; aka, aole nae ma ka aoao o kona hilinai Kristiano. O kou manao malaila, ua waiho iloko o'u iho, no ka pili ole i ka'u mea i manao ai maanei. Eia ka'u e hoomaopopo ai. "O ka Inoa Kristiano o na aoao hoomana i noho mai i Hawaii nei," malalo o ka Inoa Kristiano Nui o ke Aupuni Hawaii." Oia apana ka'u i lawe mai no keia wahi manao.

            Ua hoakakaia paha, he kanaka Enelani o Rev. Holo i hiki mai maanei, aka, aole i maopopo ia kona aoaoi Kristiano. He kanaka ia o ke aupuni Beretane, a he naauao no hoi a ua kahea na kanaka Hawaii ia ia, he kahuna Beretane. Aka, no kona launa ana me ka ekalesia Kawaiahao, ua hoomaopopo wau, ua pili paha ia me kekahi aoao Kristiano kaulana ma Hawaii nei. O ka haiolelo a Rev. Holo, aia no iloko o kekahi helu Kuokoa o keia buke.

            Eia na hua o kana haiolelo i laweia mai e a'u. 1. O ka ekalesia Roma "ka poe i hooponopono ole ia." 2. O ka ekalesia Enelani "ka poe i hooponopono hapa ia." 3. O ka ekalesia Puritano "ka poe hooponopono loa ia."

            Eia ka hoomaopopo ana nona. Oia no ka ekalesia Katolika Roma, a o ka ekalesia Enelani, a me ka ekalesia Puritano e like me ia ma Europa. E hiki i ke Aupuni Hawaii ke @p@ aku a launa pu me lakou ma ke ano Kristiano Nui, ke noho mai lakou i Hawaii nei, e like me lakou is keia wa. Ke kupono nei lakou e kaheaia ma ka inoa he "Kristiano." Ke kupono nei ko lakou manaoio a palapalaia, a e ao ia e kanaka no ka hoonaau ana. Aka, malamo nae o ka "Inoa Kristiano Nui o ke Aupuni Hawaii," mamuli