Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 41, 14 October 1865 — Na Hana a Paka ma Nuuhiva. [ARTICLE]

Na Hana a Paka ma Nuuhiva.

Nui !oa inai ia na ihe a me na pohoku maa, a emi nku la mnhope o ka huakai naMiamuaina Tai. He ikaika ka wai, he aa no hoi, a he paliku ua kae o ua wahi muliwai nei. Ki imia, lakou i na pu ma kela aoao i pau i ke auhee a kaawale knhi ē hek aku ai, ka auoiku )a no ia o na hadle me na huro ana ekolu a hiki ma kela kapa me ka poino ole »nai. He hapaha mile o kahi pohopolio mai ka ae nku o ka muliwai, a he paapu ioa ke alanui i ka nahelehele. I ko lakou hiki ana «ku i k'ahi o ka pau ana mai o ka lepo neneiu a me ka hihia nni ka nahelehele, hoea ae ana ka pilikia hou. Aia hoi e ku pono mai ana-he pa kaua pohaku ikaika, ehikukapuai ke kiakie, u me na welelau a elua o ka pa he uluiaau hihia ma kahi nenelu. Ike aku !a lakou nei i kahi e akoakoa nui ana o ka poe Taipi i ka nui o ka hooho ana a me ka lele ana mai o na pohaku maa. Ehiku mau Taipi i ku i ka pu ia Poka a me kekahi mau luna Koa ona eloa mahope mai o na laau. Manao ae la o Poka ē pii maoli aku no iloko o ka papu, n!»a ike iho la oin ua pau ka'pnuda a me ka poka a ka poe koa. Kaumaha ihola ka manao o. na mea a pau i ka ike ann iho ia i neia no ka mea, ina i nele i ka poula a rae ka poka ua lilo i

mea ole na pu a lakou i na mea kaua a na Taipi. Ano pono ole maoli ko lakou noho ana. Hoouna aku la o Porter ia Lieut Cambll me na malina eha i poula a i poka hou iluna o Essex opio. Koe wale no he iwakalua kanaka makaukau. Ua pau aku la i keauhee na koa makau wale ona koe waie no o Mouina e koi ikaika mai ana ia lakou nei e hoi i hope me ka hoopuka ae i na hua ''matekoe ee mate oe." Hoomaka iho ia o Kamadoa Poka me he la ua holo imua, a huna ae la i na kanaka mahope ona ma kahi i paapu i ka nahelehele. Puni na Taipi, holo niai Ia lakou mahope mai o na pa me na leo nui weliweii, me ka inanao e pau ana na haoie i ka make ia lakou, a i ko lak6u hele ana mai a kokoke loa hookahi 110 kani ana a ka pu pau i ka make, a i ke auhee i-o a ia nei rne ke koe iho no o na mea i make. Aohe i Imhai aku o Pot|i ia iakou, aka, hoihou mai ia o Pota a m[a kekahi aoao o ka muliwai me na mei ona i eha. « Hiki iakou nei i ke knhakni ua Ueīa a mnloeloe, a aneane pau ke aho a me ke erni loa iho o ko lakou hoowahawaha mua i na kanaka. Hoolo ihola ko Porter manao e haalele i neia wahi, a e kali ke kaua a kekahi manawa kupiono e ae. Aka, no kona manao o manao ia mai ia e na kamaaina ua hoohlo aeia ia ia iho me hela ua lanakila nui ia ma ka hoouna anaaku i kekaiii oieio hookiekie i na Taipi e kauoha aku āna ia lakou e ae mai i kana mau mea i olelo aku ai,a i ole ia e hoemu ia lakou mai ia kahawai aku. Ua like ka hookiekie o ka lakou pane ana mai me mamua. I mai lakou, ua heluia na waapa ona a me na kanaka a ua ike lnkou i ko lakou ikaika, a aa mai iaia e hele mai. Aole i liuliu kona kau una iluna o ka moku hoi hou iuka i na Taipi ua kii mai la i na waa o na Tai a me na Hapa. Aole i emo pau ana i ka holo, me ka hualele iho i kekahi mea make o lakou i na Tai, a na lakou i laue ae me ka hauoli nui. Aole nae i puni na Hapa i na.haanui a Poka. E oleio ae ana lakou, ua holo ka haoie i na Taipi. Ua ano naueue ka hui ana o na Aupuni, a ua ike ia aoie e hakalia ka hui ana o na Hapa me ka aoao ikaika. A e koi ikaika mai ana ka ianakila a me ka hanohano o ka noho Aiii ana o na Amerika i hoopai koke ia neia anoano Kipi o na kamaaina. I ka hoi ana mai o ka Eseka opio i ke awa o Taiohae, ua hoōmakaukau malu ia na lako a pau e kaua hou aku ai. Ohi ia ae la he mau kanaka elua haneli o na luina o na iuoku, i mau mea e holo aku ai mauka a loaa ka poe Taipi, i ko lakou wa e noho nanea ana mai ko lakoū ianakila. (Ja hanaia keia mau mea a pau me ka hai ole ia aku i na kamaaina koe waie no 0 Keaka nui. Alakai ia ua poe kanaka nei e na kainaaina iluna o na kiekiena o ke kualapa, mawaena o ke kahawai ma na ala ino, maluna o na pali kuniAihi a maloko aku o ka naheieheie hihia. Ua nui ko lakou nei akahele ana o ala auanei kanaka o kauhale o ka poe Hapa, a lohe mua ka poe Taipi i ko lakou hele aku. i ke aumoe lohe aku la lakou 1 ke kani mai o na pahu a me na oli ilalo o ke awawa o na Taipi, a ike ia aku la ka maaloaJo mai o na lamalama ma kahi eakoakoa nui ana na kanaka. Olelo mai na kamaaina e hauoli ana na Taipi i ko lakou hauoii i ko lakou ianakiia ana, a e pule ana i ua akua o lakou e haawi fnai i ka ūa ka mea e poino ai o na pu. Iluna loa o ke kuahiwi he wahi ala e holo ana ilalo e ke kahawai ma ka pali piiku, malaila he ino maoli no ka iho ana i ke ao, he oleloa aku hoi i ka po- Ia liakoU e kali ana ilia maamaama pauhia o Poka i ka hiamoe, hikilele i kekahi kamaaina e kuhikuhi ae ana iaia i ke ao eleele a e olelo ae ana " ke ua, ke-ua, mate buhi kani ole ka pu." Aole o kana mai o ka nui o na Taipi o lalo o na awawa, i ka ike ia ana o ka ua hakui ke kani o na pahu ma na wahi a pau, a ua lohe na akua i na puie a lakou. Aohe no hoi o ka ua a koe aku, moe malie iho la na haoie iluna o ke kualapa nihinihi o ka pili me ka hiki.ole ke eu ae no ka pakika o ka pali a me ka hoomanawanui i

ke anu o ka makani, me he rhea la e o mai ana ia loko. Malama loa iakou nei i na pu a nie ka poula a iakou i pulu ole ai i ka wai, i ka maamaamn ana ae nae ua like a like keia pulu. Kahea ae la kamaaina, ua lilo iho la i mea ole na pu e hoi hou i hope. Oia io no ka pono, aka, aole e iilo lua i mea ole na pu a lakou i ka manao o na kamaaina, olelo ae la o Poka i na haole ona e ku ae n e ki aku i na pu a lakou ma ka welau oka pali. Nakolo na pali o lalo o kahawai ona Taipi. Loheia ka leo o na pu leho kaua ame ke kani o na pahu, a me na u-a mai o a nei o ke kahawai. Hamumu ae la ka walaau oka nu o na puaa, e hoamu ia aku ana i na wahi huna o ka leo pae ona wahine i ka makau, a me ka u-a o na koa e hoomakaukau ana i ke kaua, mahope iho o ke ki ana a lakou i na pu a lakou, hoi iho lakon i lalo i ke kulanakauhale o nn Hapa e kali ai a mao ae ka ua. t T a I®he mua ae ke Alii ika hiki mai 0 na haole, a ua hookaawale ia ae no lakou kahi mau hale e pili ana me ke kshua waiho wale ma waena. Iloko olaila kahi i komo ai o na koa a mahope iho o ke kukulu ana o na kiai hni lakou nei e moe. Ike koke ia ilio la ka manao ino o na Hapa. (Ja olelo mai hoi lakou ia Poka ehoolako mai aole i ka hale wale aka 1 mea ai no lioi kekahi,aohe nae he mea ai i hoea mai. Noi aku Ia o Poka i moena e moe ai a i wahi kapa e aahu ae ai a maloo kona wahi kapa, a liuliu wale ke kali ana aole nae i hiki wawe mai, he ano hoololohe ke ano i ka nana aku. Ua paa nae ka hilinai nui o na haole i na kamaaina A hala ae la ka manawa aole nae i hoea mai ka mea ai, a poaipuni ia ae la lakou nei ena H.ipa me na ihe, nalowale honua wale aku la no na wahine. Olelo aela na Tai o ka poe e noho pono ana a e noho oluolu ana me na haole e maka:ita iakou i ke kalohe ia mai. Kaunha aku la o Poka i ke Alii e hele mai, a nuku aku iaia no kona hookipa pono ole, aolelo aku i na Hapa e haalele iho r i na mea kaua a lakou. Ai ko lakou hoolohe ole ana i keia olelo a Porter ua uhaki pu ia iho na ihe a lakou mamuli o kana kauoha imua o na alo o iakou, a hoouna aku o Poka i'na haole ona i-o a ia nei e pepehi i ua puaa a'iiua i na niu na uly a me na maia. I neia hana oolea a Poka komo ka weliweli iloko o na Hapa, holo mihi koke mai la lakou a iawe nui mai ia i na mea ai o na ano a pau i pakele na kumulaau hua a lakou, a i £a napoo ana iho o ka la ano ' maluhia no. la manawa hoi na Hapa koe iho na Tai, ua akoakoa ae a puni na wahi kiai. I ka po okoa no ua . iho hoi lakou nei, ia wa hoomakaukau mua lakou nei i na pu a lakoa, a mahele i kahi pouia a me kahi poka a me kahi mea ai a hoomaka ka huakai. Ika hiki ana aku ike kiekiena a iakou i nolio ai i ka po me ka pilikia ku lakou i kahi hookahi e nana i ka nani maoli o ka waiho mai o ke awawo ona Taipi imua oiakou. Hepalanaiki, heaneane e like me ke kahawai o Waipio, he wahi kawaha ma ke poo o ke kahawai, a nolaila mai kahi muliw.n uuku e maawe iki ana ka anapanapa i waena oka uliuli nui oke awawa. E waiho ana mao a maanei na kulanakauhaie iiiiii a me ria mahinaai i pa ia i na pa pohaku a puni, na uluniu a me na kumu ulu, a o ka moana e waihō mai ana i kahi e, oia ka hoopau ana o na mea a ka maka e ike aku ai. Hoopuka ae la o Poka i kona minamina nui i kona noonoo ana iho o ka manawa keia ana i Inwe aku ai i ka make ame ka poino iioko o keia kahawai nani, a minamina no hoi ia i ke kaua aku i keia lahuikanaka manao kiekie, a hooikaika ma ke kaua ana i mahaloia. Pii pakahi ae ia iakou a iho iho la ilalo a hoohehee aku ln_ ilalo ma kahi pali ku. • O Mouina no ka mua e like fo me kona ano mau oia no mamua o ka huakai. He mau koa Taipi kekahi ma kela aoao mai o ka muliwai kahi i akoakoa ai e huli pono mai ana i kumupali, a mahopeaku o lakou he kulanakauhale ua paia 1 ka pa a pnni.

Aole lakou nei i liuliu iho knn nna ma kela aoao o ka muliwai, oisi no luii e knua ikaika mai ana no kela aono, a ua lilo ia lakou nei ke kulanakauhale i paa i ka pa. I neia hoouka jina make ke Alii nui loa o na Taipi a nie kekahi alii il»c». a ua lehulehu na mea i eha. Mai keia kulanakauhale aku i hoouna ia aku ni n:i mea ma kela aoao a ma keia aoao e hoemu aku i na mea e pee ana iloko o na ululaau. I neia mau hana, aole komo ka moku iloko ona Hapa. Holo mihi koke mai lakou a lawe nui mai i na mea ui <» na ano a pau i pakele na laau hua a iakmi, a t ka po a na iho, me he mea la ua iioi hmi mai ka maluhia iwaena o lakou. Alaiiu, hoi aku na Hapa, a noho no na Tai mc me ka akoakoa a puni na niā kini a na kia. Aole i inaamaama lea ae, hoolale hou ua wahi puali kaua uuku r.ri i na iihmi kaua a lakou, oiai ua pau ae l t kn luiii. a ua ikailu hou mai la nn kin > ; nmhele ia ho la ka poula a mekamea ai a Inkou. hoomaka ka huakai. Ika l»i■ i anu >kr kiekiena a. lakou i moe ai i ka j>o nm ka pilikia nui, ku iho la lakou nH e nan.i i ka nani o ka waiho maikai mni o ko knhawai o na Taipi. Ile wahi kahawai palanaiki \vaU> n«>. he like loa no hoi me ke kahnwai o Waipio, a he wahi wai lele nani i» i ke p ke kahawai, a oia ke kumu o kahi muliwai e kokoke ana, me he maawe uiai la iwaena o ka uliuli nui o ke I ai> i\v::i. Ku ma-o a maanei ke kulanahale. me na nmhina'i, na ulu nui, a me na kumu ulu, me ka ike fnamao ia'ku o kn nuiann.

Hoopuka ae o Poka i konu ;iun;itnina nui i ka hiki koke aku o kn poieio, a me ka make iloko o keia kahawai nani a launa ole mai; a uwe iho la ia no kona hiki ole ke waiho malie aku me ko kaua ole aku me keia lahui ana i mahal» mii ni no ko lakou koa. Pii p.ikahi lakou nei n i-lio niu knfii nihinilii ma kela aoao, a o kn uinn wiwo no, o Mouina i kana hana maii i ka hole mamua o ka huakai. Ua akoakoa nui na koa Taipi ma kela aoao o ka muliwai, ma kahi o ka muliwai e holo ae nna a pili » kumupali. Mahope aku «> lakou, he kulanakauhale ua hana papu ia ;ne na pa pohaku paa. Aole i emo, hiki nna lakou nei ma keIa aoao. n lilo ke kulanakanhnle papu, oiai no hoi e keakea nui mai ana kela noao. Iloko o keia hakaka, makt* ke Alii Nui a me kahi alīi iho o Taini, a lehulehu na mea i e-ha. Mai keia wahi aku ka hooniia ia ana o na puali kaua iiilii e hoemu nku.i kaenemi e mumulu mai ana iloko o ka Unlaau a puni. A liuliu iho no hoi ka hakaka nna, lilo hou mai he mau wnfii papu i ka P oe Amerika. A ia wa, hui ; o !a *, akoa na Taipi, a lele mai la e kaua i ka papu me na ihe a lakou. lleie mai la a kokoke, a hiki ke ki ia'ku mc ka pu panapana, alaila, ki ia mai la ma ka aoao, ku iki iho la lakou, alaila, ; au joa aku )a i ke auhee. Iloko o keia mau hana, ua pau aku la i ke auhee na kokua kanaka maoli o lakou nei, o na Tni a me na Hopa. Hoomano no na Taipi i ka o i na ihe a me ka hailoku i na pnhaku maloko mai o ka laalaau ma naaoao a pau. Hoouna ia'ku ka elele iwaena o lakou, e ae aku ana e waiho ia me ka hoopoino ole i ka waiwui o lakou, ina e hanlehi lakou i kc k aua mai, aole nae o I„kon |)ar»e mai. A\ai\a, lilo ia Poka ko hkou kulanakauhale iwi, a pau na hale o lakou i ke puhi ia i ke ahi me na kii laau pupuka, a he mau waa kaua kuai hou kahi i paii i ke ahi. Pau i na hoa kanaka mnoli o Poka ka waiwai i koe iho i ke nhi i kn hoa ia. He poino wale no ka. mea i uaiho iho mahope o ke ala a n& Amerika i hele aku ai a hiki i ka wai lele. A 'nn honi eha t hoi hou )akou aei i ku mua ai iiaila, i waiho na mea o iakou i e-ha. Iloko no boi, alikealike o ke kahawai ua papu nei. Ia nei, hoomaha tm koa o Poka no ka luhi loa hoi o k« hoi hou maluna aku o ka pah ; koho ne o Poka i ke ala a-honaiki ma kaiiakai. Ma kēia ala, pau i ka hana ino ia ia maa kulanakauhale. Olokaa ia ibo na poh«-

Ku nwi (uailuna iho ena Taipi maluna ih» o lukou nei, aole nae mea i e-ha. A malio}** !oa, hiki na Amerika i ka pa a lokou nei i pau mua ai i ke auhee. I ka ike ia ana iho o ka ikaika o keia papu, hauoli nui lakou nei no ka hele ann o ka lakou huakai mauka mai, pau ua mnu pau nei i ka wahi ia, o ka pokole o ka nianawa, a e mau ana no hoi lakou i inau mea e hoikeike aku ai i na hanauna ma keia hope aku, i ke akamai i ke kaua a me ke koa o na Taipi. I kahakai, halawai lakou nei me Temaa Taipi, ke alii o Houmi, a me kekuhi mau elele alii o na Hapa, haawi mai lakou i na makana, a mea mai ia lakou nei e kipa ma ke kulanakauhale o lakou. IjSoU i pau.)