Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 43, 28 October 1865 — Ka Moolelo o Peresia mamua'ku nei. [ARTICLE]

Ka Moolelo o Peresia mamua'ku nei.

He MOOLELO NO KINA 1 KA WA KINOHI. Ua one like no keaupuni o Kina i kona \va i hoomakaia'i, e like me keia wa ona e ku nei. Ma ka akau o Asia Rusia, a ma ka aoao hikina, ka Moana Pakipika, a ma ka hema ke Kai o Kina, a me Inia, a ma ke komohana, he mau mnuna a me na waoakua, e kaawale ai o Tibetn a me Taiare. He aupuni kahiko loa keia, ua oi ae ka ioihi o kona ku ana mamuu o ke kulana o kekaiii mau aupuni e ae. O kona moolelo, e hoi hope nwi a hiki aku i ka 4,000 makahiki mai keia wa aku. O ka inoa o ka mea nnna i imi u ioaa ia aupuni, o Pohi (Fohi), oia no hoi ka mea i manao wa!e*ia e kekahi pne kaknu moolelo o Noa. He 22 ona Imnauna alii, a na lakou no hoi e hooponopono ko aupunio Kina. A ina he mea ano nui loa ko lakou mooleloa pau, ina la ua piha pono loa na buke nui he 22, aka, he kakaikahi wale no na alii i hana ma na mea kupono a waiwai hoi, ma ka hoomanao ana. Mamua aku o ka wa o Fohi, ua manao loa no ka poe Pake, ua like loa na kanaka me na holoholona ; aohe Ja he kauhale, he aea wale iho no la iloko o ka ululaau e imi ai i ai ; a i ka wa e loaa'i na holoholona ia lakou, alaila, inu lakou i ke koko, a he ai pu no ia me ka huiu. Aole i loaa kekahi mea ano kaulana no na'lii o Kina, a hiki mai i ka noho'lii ana o Ko (Chaus), nona' na makahiki i aneane 3,000 mamua aku o ka era Kristiano. 0 kana mea puni loa, 9 ka utyii holoholona, e holo kainapu ai i ke kula raiki. Ua hana ino loa oia, ma ka hana ana ia ano hana, a no ia mea i manao ai na kanaka e pepehi ia ia. Aia hoi he muliwai nui malaila, kahi a ke alii e hele ai mai kekahi aoao a i kekahi aoao. A ma kapa o keia muliwai, ua waiho ae na kanaka i waapa, me he mea la e hookipa oluolu ana ia Ko, ma kona holoholo ana mai kekahi aoao a hiki i kekahi aoao. A i kekahi manawa mai, i hoi mai ai ke alii mai ka hahai holoholona ana me kona mau hoa hele, a kau iakou nei iluna o ka waapa, uu ae ta ka pea, a holo ma kahi aoao. Aka, o ka waapa, aole no i hana paa loa ia. O ka mea nae i hana ia ai jaiela, 1 mea hoi e make ai ke alii. I ka holo ana nae a hiki iwaena konu o ka muliwai, helelei wale iho la no ua waapa nei, pau. iho la i ke piho ka poe inaluna iho, a make iho la. A no keia make ana o Ko, ua lilo iho ia ia h.e mea olioli nui na kona poe kanaka. A make iho la o Ko, a hele aku la oia iloko o ke kai me na ia, a pau ae la kona kainapu hele ana ma na kula raiki e hahai holoholona ai. Make aku la o Ko, nohoalii mai la hoi o Kini (Ching) i na makahiki i aneane 2,000 mamua aku, ua kukulu ia he pa nui, i mea e pale aku ai i ka poe e manao ana e kue mai i kona aupuni, oia no hoi ka poe Tatara. O ke kiekie nae o keia pa a ua nlii nei

i hana ai, ua hiki aku no ia i ke 45 kapuai, a o ka manoanoa, he 18 kapuai; a ua moe ioa aku no ia maluna o na mauna a me na awawa. O ka pau o ka pa, he 1500 mile. Ke JiikDei no ia a hiki i keia la. lp I ka wa nae i paa ai o ka pa i ua o Kini, manao iho la ia oia ke alii nui loa, no ka mea, aole he mea kaulana a na'iii mamua aku ona i hana ai. Kauoha ae la nae oia, e puhiia i ke ahi ka poe kakau moolelo a pau, a me kekahi poe kakau e ae. Ua kauoha ae no hoi oia i ka poe opiopio he 400 ka nui, he poe i wae ia no ke kakau mooolelo, e pau !oa iakou i ke kanu ola ia. Ina no paha e loaa ia ia ka mea nana i kakau i keia moolelo, oia hoi o Petero Pale, ina no la paha ua kanu oia ia, e like la me kela poe hoahanau naauao ona he 400, a o ke oki no la ia, ina la paha aole no la hoi e ike ia keia moolelo kaulana. He wahi moolelo pokole no na alu o Kina. 0 ke alii Vati, oia ke alii i ka wa i hoomaka ai ka era Kristiano. O keia alii, he alii makemake loa ia e nohoalii a hiki i ka hopena o keia ao, a oi aku paha. Hoolilo nui oia i kona manawa ma ka hooikaika ana e hana i waiona, i mea ka e ola loa ai oia. Aka nae, loohia e ia oia mamua o ke kupono ana o ka waiona e inu ia, a make loa iho la oin, ko o|£g||> la kana mea i manao ai. A o kekahi alii no hoi niahnpe mal :i no ona, aole hoi ona manao nui i ka pomaikai 0 ka lahui,o ka imi palapala kana mea nui loa. Kipi ia iho la nae oia e kona Kuhina. I ka wa nae a ua alii nei i lohe ai i ka hauwalaau o nn 1 eo o ka poe kipi, popoi koke iho la oia i kana buke, a komo koke iho la oia i kona kopa kaua. Aka, 1 kona pii ana a hiki maluna o ka pa o ke kulanakauhaie, a ike iho la oia ua hakalia loa ia i ke pale ana aku i ka enemi, 0 kona hoi iho la no ia iloko o kona hale palapala. Maloko nae o ua hale nei, he 140,000 buke. A ike iho la nae ua alii nei, o ua mau Imke ne» ka mea nana i hookaawale aē ia ia mai kona iioho aupuni aua ae, nolailu, pupuhi ae la oia i na hale palapala nei i ke ahi. A mahope iho nae, pepeHiia iho la oia e ka poe kipi a make lon.' 1 ka maknhiki 617 mahope mai u ka era Kristiano, noho alii iho la o Si-giveu. Noho no oia malokoo ka Ilalealii naui o Kina. I kona make ana nae, noho fte la ma ka nolioalii kana keiki; n he nui nae kona hnohao no ka nani lua ole o ka Halealii, a me na mea a pau e hoopuni anfi 1 ua liale nei. A no keia mau nani ana i ike ai, i ae la oia, " Oia hale nani la, aohe ana waiwai, he mea ia e ino ai na alii, a e haaheo ai hoi ka manao," wahi a ua keiki nei. A no ia mea, kauoha koke ae la oia i na kanaka, e puhiia ka Halealii i ke ahi. Ewalu paha haneri makahiki i halu'ku nei, hooliloia kekahi kanaka koa loa i alii, o Kawanasona (Chwang-tson) kona inoa. He kanaka ano hookuonoono loa oia. A eia nae hoi ka mea kupanaha loa i keia kanaka, nole oia e mpe muluna o ka moe maikai, ma ka lepo wale no oia e moe ai, me ka bele i nakiiia a paa ma kona ai, i hoomaopopoai oia i ka wa e ala mai ai oia mai kona hiamoe ae, ma ke kani ana o ka bele ke huli ae oia. A i ka makahiki 1209, pio o Kina ia Keneki Kana (Genghis Khan), a me kona poe koa he nuiloa, (he poe Tartars). A lanakila loa ae la a me kana mau mamo maluna o ke aupuni holookoa, a lilo ia lakou ka hooponopono ana maluna 0 Kina a pau no na makahiki he nui. Eha paha keneturi i hala aku nei, noho ae la o Kinika (Ching-tsa) maluna o ka nohoalii. I kona wa i loaa ai kekahi lua minerala, i ka eli ana ua loaa kekahi mau pohaku nani loa, a nui no hoi ke kumukuai. A ua laweia ae hoi kekahi mau pohaku oia ano imua o ke alii, aka, 1 ka hiki ana o ua mau pohaku nei imua o ke alii, nana inoino ae la oia i ua mau pohaku nei, me kona olelo ana penei " He pohaku nani iho la anei keia ia oukou ? A heaha la hoi kona waiwai a oukou e manao nui nei ? Aole no ia,he mea e hoolako mai ai i na kanaka i ka lole, a e pau ai hoi Ka pololi." Kauoha ae la nae ua alii nei e pani hou ia ka lua, a o ka eli lua, e hele hou aku no lakou e imi ano hana hou. He haneri paha mau makahiki i hala aku nei, i ka wa e nohoalii ana o lonakini (Youg*tching), aia hoi he olai nui ana malaila, aohe no hoi he olai nui mamua aku i ike ia e like 'me ia olai. A no keia olai nui malnila, ua an*ane no e

pau na hale o ke kulanakauhale o Pekina i ka hiolo ; a he 100,000 ka nui o na kanaka i pau ika make. Pela no hoi a puni ka aina. Aole mea kaulana hou eae o Kina. O ka inoanae o ke alii i ka wa i paiia'i o keia moolelo, oia hoi o Tarakawana CTara-kwang). Ika makahiki 1820 kona noho olii ana. No na kulanakauhalk o Kina a me ke ANO O KA POE PaKE. O Nanekina, oia ke kulanakauhale nui 0 Kina mamua, a mahope mai hoi ona o Pekina, oia hoi ke kulanakauhale nui i keia wa. Aia no hoi malaila kahi iku ai o ka Halealii o ke 'Lii Nui, ma kahi i kapaia o Pekina, o ke kulanakauhale Tata (Tartar). O na pa o Pekina, ua hanaia nome na pohaku ula, a ua aneane e haneri kapuai ke kiekie, a nalowale pu ke kulanakauhale holookoa. Manoanoa no hoi ka pa, a o ka mea nae i hanaia'i pela, i hiki ai 1 ka poe koa kiai ke holo hele maluna o ka lio a puni ke kulanakauhale maluna o ua pa nei. Eiwa mau puka pa i hanaia me ka pio pohaku mabala. He poe kaiiaka akamai i ka wahahee, a ke apuka a pela aku. O kekahi mea kupanaha loa no hoi ia lakou, ina ua nui loa na keiki a pilikia ma ka malama ana no na mea e pono ai, alaila, o ke kiola ia'ku la no ia o ke keiki iloko o ka muliwai. He poe kanaka ai mea ino. Oka ilio ua make la, e kalewa hele ai ma ke alanui e kuai ai i mea ai. Pau ka iole ika ai ia. Ao ka punana manu la, o kahi ano manu no ma Kina, noloko olaila e hana ai lakou i kele (Jelly),a kapa lakou ia mea he mea ono loa. O na wahine hoi, liilii launa ole na ivawae, ane pono hoi ke hele. Oka wahine nui, liilii loa ko lakou kamaa me he kamaa kamalii !a. He poe hoomana kii keia poe, makena no hoi ua luakini, e helu no hoi a manaka. Ina hoi lakou e inanao e mare wahine, alaila, o ke kuai no i ke kino oka wahine aua i makemake ai me kona mau makua, aka, aole nae e hiki i ke kane ke ikeia ia. aia no a hoounaia aku ka wahine ma kona wahi. Oia laweia mai la | hoi o ka wahine a hiki ma kahi o ke ka- | ne, alaila, Uiei iki mai la vju kane nei, a j ina he pupuka ka helehelena, alaila, hoi- ! hoi hou no i ka makua. I Eia no hoi kekahi mea nno e, no ka | hoopai ana ika lawehala. I kekahi wa, ua hunaia i kua-laau, he 200 paona ke hnumaha, ua hnnain no hoi a puka i komo ma ka a-i, e lewa hele "ai ma na alanui ana e hele ai me ka hoomaha ole. Eia hou no hoi kekahi meu a ka poe Pake e hana ai, aole lakou e ae e noho na malihini ma ko lakou aina. He kakaikahi loa na kalepa Amerika a ine ko Beritania i noho ma Kanetona. Waiho no nae ika wahine ma Makao. Aole no hoi he ano kanaka e ae e noho ma ia aupuni. Manao no hoi lakou, ua nani loa ka lakou mau hana i ko ka honua a pau. Aole o lakou ae i na malihini e komo me ke ao ana ina ano hou ia lakou. Oka lahui kanaka mua no hoi ia o ke ao nei. He nui wale na kulanakauhale nui o Kiua i piha pu i na kanaka he nui wale pau ole i ka helu'.a. He poe kanaka akamai no i ka hana ana i na mea akainai, he poe mahiai, me ka inalama loa i nn kihapai o lakou. Nolaila mai no hoi ke ki inu e laweia mai nei i Hawaii nei, a i na wahi e ae no o kn honun nei, a me keleahi mau mea e ae no he nui wale. Uole i pau.)