Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 44, 4 November 1865 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NU HOU O NA AINA E MAI.

Ma ka moku Kometa, ua loaa mai na mea hou o Kaleponi o ka la 2 o Okatoba, a mai Nu loka o ka la 30 o Sept. Aole ano nui o na mea hou.

Ma Wasinetona e hookolokolo ia ana o Wirtz, ka Luna Nui o ka Halepaahao o ka poe kipi, ma Andersonville; he loihi nae ka hana ana. O na hoike e maopopo ai kona hewa. he mea weliweli loa i ka nanaʻku. O keia kanaka, ua hoonoho ia maluna o kekahi mau tausani kanaka o ka poe pio o ka Akau; and hoi, he pio, a he paahao oia. O ka poe ana i hanaino ai ma ka hoole ana i ka ai no lakou, ana i alualu ai hoi me na ilio hae, a ike maka lakou i ka make ana o ua hoa ma na kaukani, o lakou ka poe e hoike kua nei iaia. O na mea e hoomoakaka lea ia mai nei e ua poe hoike la, he lua ole ko lakou ma na moolelo mainoino a pau o ke ao nei! Weliweli na mea e hoike ia nei. Kokoke ma kela wahi hoopaahao me kona pa weliweli, he 13,500 lua kupapau o na koa Aupuni i make mainoino ia iloko o kela Genena o ke ao nei. O Clara Barton kekahi wahine i kaulana i kona kokua ana i na koa eha, a ua holo aku oia e ike i kela ilina, Meia pu i holo ai kekahi o kona poe makamaka a me kakahi o kona poe koa kiai. Ua ku kola palahi oia he 13,000 pohaku hoomanau ma na lua kupapau, e hike ana i ka inoa o kela a me keia o na koa i kanuia malaila, me ka inoa o kona Comapane me kona puali. Ua hoomoe ia e lakou na alanui, a ua kanuia na laau ma ua ilina la.

Eia kekahi mea ano nui, ma ka hookolokolo ia ana o Bu, ka mea nana i pepehi o Linekona, a ma ka hookolokolo ana i keia luna paahao, oia o Wirtz, ke hoopuka ia mai nei na hoike akaka loa, e pili ana i ka hookolokoloia ia Jefa Davisa. Ina ua papaia e Darvisa, a e Li paha, kela mau hana hoomainoino, in a no ua hooki koke ia. Ke puka mai nei na hoike e akaka ai ua hanaia kela mau hana ino ma ke kauoha a nailii kipi.

Ke Olelo nei kekahi nupepa o Piledelepia; o ka hooiaika ana o Kauka Blackburn e hookomo i ka mai ahulau ino iloko o na kulanakauhale o ka Akau, o ka Hoomainoino lua ole ana o Wirtz, ka mea olioli nui i ka make ino ana o ka poe malalo iho ona; o ka powa nui ana ma na palena o ka Akau, a o ka hooikaika nui ana e puhi i ke ahi na hale keaka, a me na Hotele o Nu loka, he mau hakina wale no ia no kekahi hana nui i ike ia e Jefa Davista, e like me kona ike maopopo ana i na hoomainoino weliweli ma Bulu Lana, Libe a ma ka mokupuni Bele.

No Mesiko

Ma Mesike ke hele nei ka aoao o Makimiliana imua. Ma ka aoao Akau ua kipa kuia o Gen. Pesquiera me kona poe mawaho aku o Sonora e ka poe Farani, a ua holo lakou iloko o Amerika Hui e malu ai. Ua haalele ka Peresidena Iiarez I kona wahi ma Chihuahua ma ka hikina akau, a ua nee aku ia a i El Paso ma ke kihi hikna akau loa o Mesiko. Ua loaa no nae kekahi mau pomaikai iki i ka poe Mesiko maluna o na Farani. Ua lilo ia lakou kekahi mau kaa i piha i ke daia, e hali ia ana ke dala mai Monetere ai Matamorasa; ua hoouka aku lakou i ka poe koa kiai a lilo pio kekahi hapa o lakou. Ua hoike mai ka lono hope loa, e hoouka ana o Gen. Negrete, oia kekahi generala o Mesiko, ia Matamorasa ma ka muliwai Rio Grande me na koa he 2,500, a 3,000. paha. Ua hoopae aku na Farani he 500 kon ma Akopuleko mai ka aoao komohana aku, a ua lilo ia lakou ka papu. Ua olelo ia, e ohi nui ana ka o Makiwiliana i na koa kipi mai Amerika Hui aku.

Amerika Hema

Ma Pera ke ulu nei ke kipi Ua hoemuia i hope na koa Aupuni ma ke ala e hiki ai i L@, a ke manao nei na moku o ka aoao kipi e kipu aku ia Kaleo. O ke kaua mawaena o Parakue ma kekahiaoao a me Perekila me Lapelata ma kekahi aoao, e lilo ana i mea nui i ka nanaʻku. Ke hoomahu nei na aoao elua, a ke hoonuineiʻi na koa in a kela aoao, a ma keia aoao. He kaua moku ikaika loa mawaena o na aoao elua ma ka muliwai Parana.

HUNAHUNA MEA HOU

o na Aina e.

Ka nei o na DAla A Jeff Davis: Ua ike iho makou ma kekahinupepa, o ka nui o na dala iloko o ka waihona dala o JeA Davis, i lawe iaʻku i Wasinetona e ka Hope Puuku, ke kanawalu kumamahiku tausani dala gulā (887,000.) Eiwa tausani dala maoli ($9,000.) o ka nui nae o na dala iloko, he dala Mekiso wle no, a he kanakolu na auka dala. O ka huina o kona mau dala a pau, he akahi kaneri tausani a oiʻiki ae paha. Na POE NEGERO HE 60,000: Ma kekahi nupepa, ua ike iho makou, he kanaono tausani poe negero kauwa kuapaa i a-e aku ma-o o ka muliwai o Ohio, malalo o ke Generals Pama. (Palmer) No ka nui loa o keia ana in a kauwa kuapaa, nolaila, o na negero e noho ana ma ka moku aina o kenetuke, ua manaoia, e haalele koke iho ana @ wahi iloko o ka makahiki hookahi. Ka Moi Wahine Madegada: Ua ikeia ane@nakou ma kekahi nupepa, ua hanaʻe ka Moi Wahine o Madegada he wahi haipule, no kona hoikeike ana mai i kona aahu i kapaia, he “carinoline.” Ka mea hoi a ka Moi Wahine i manao ai i kapa aahu no ka ohana alii.

            KE HU HOU MAI NEI KA LONO NO KA MAI: Ua hoouna’e o Generala Hale, ke Kanikela Amerika ma Aledanadari, Aigupita, he palapala pili aupuni i ka poe o ka oihana aupuni o Amerika Hui. E hoike ana i ka nui o ka make no ka mai ahulau i hiki ae malaila. O ka nui o ka make maia wahi, mai ka la 27 o Iune a hiki i ka la 17 o Iulai, he hookahi tausani ehiku haneri a me kanawalu kumamalima. Ua puia mai no hoi, he kanakolu tausani kanaka i haalele aku ia wahi i ka wa i ike pono ia’ku ai ke ano oia mai.

            NA KANAKA KAUA KAHIKO: O (Genelala Wifield Sctt) Sota ka Alihikaua mua o na koa Amerika mamua, o ka nui o kona mau la ma keia honua, he kanahiku kumamaiwa makahiki, ua komo oia iloko o na kaua ekolu. A ke noho nei oia me he kanaka la, aohe i palalauhala. O ka Adimarala  Chas. Kuene (Steward.) he kanawalu kumamahiku ka nui o kona mau makahiki. I ka ike aku i kona ano i keia wa, he ano ikaika no, puipui mau no kona kino, a he oluolu kupono no kona ola. O ka nui o kna mau makahiki ma kona noho ana maluna o na moku, he kanaono kumamahiku. O keia mau kanaka kahiko o ka Aupuni Amerika i noho iloko o na kaua ekoulu, he mea noia na ke Aupuni Amerika e haaheo ai.

            KA NUI O NA KANAKA MA LADANA. O ka nui o na kanaka ma Ladana i keia manawa, he ekolu miliona me umi-kumamalua tausani a me eha haneri kanaiwa kumamaha (3,015,494.) O ka nui hoi o na kanaka ma ke kulanakauhale o Livapulu, he eha haneri kanahiku kumamalima tausani ekolu haneli kanaono kumamalua (475.362.) Ka nui hoi o na kanaka ma ke kulanakauhale o Manaketa, (Manchester) he ekolu haneri kanalima kumamaha tausanij, eiwa haneri kanakolu (354.930.)

MANAO NUI. Ua ike ia kekahi manao nui ma kekahi awa ku moku o Nu Ladana, he umikumamalua kapuai ka loihi.

NA IWI O KA POE MAKE: Ma keia kaua ana mai nei o Amerika, ua pau i ka make kekahi poe koa; a ua manaoia e hoiliili i ko lakou mau iwi e waiho nei ma Papu Monoro, a e kukuluia i KIA HOOMANAO, he $8,000 ka lilo noia Kia.

 

Ka Moi Wahine Ema.

(Unuhi ia mailoko mai o ka Morning Post)

            “ O ka Moi Wahine Ema o Hawaii, he wahine ia i hooiha ia i ka maikai. Ua hoike mai kona helehelena i kona ano alii, naauao, ka nani a me ke ano Karistiano mamuli o ka hoomalamalamaia ana e na misionari Amerika i holo aku a noho mana Kai Hema. O na mokupni Hawaii, aole paha lakou i makemake loa i na haole Beritania, aka, he mau mokupuni hui maikai loa nae. O ke kalepa ana ma ka Pakifika, he nui loa ka pilikia, a o na wahi e like me Hawaii, ua nui loa ko kakou mau buke kula i hoolahaia ae. I ka wa o ka poe Beritania e hoomanao ole ana i ka inoa hoomanakii o na moku hui o Hawaii,, aia hoi ua hoikeia ae ka noho ana malamalama, ka hoohuli ana i ka pono a me na hana naauao kupono e ae.

            O ke ano kino a me kona mau manao pili kino, aohe ia he mea kupono e kamailio ai maanei. Ua ike ia oia ma na wahi akea, a ua aahu iho oia i na manao gula mai na kanaka mai a pau ana i hoolaunaia’i. O ka manao ana ona i na mea a pau, he kumukuai no ia na kekahi mea e makemake ana e ike i ka hoihoi ia ana’ku ona i na mokupuni kaawale ana i holo mai ai. Aohe mea i koe i ka piha i ka makemake iaia. Ua olioli nui oia i kona ike ana i na mea kaulana iloko o ko kakou moolelo, oiai hoi, ke Towera, a me ka Abbe i hoohui ia me ke ano kaawale o kekahi i kekahi.

            Ua lohe pono ia no hoi, aia hoi mai ka Moi Wahine Beritania mai Geremania mai, alaila, hele aku ka Moi Wahine Ema e ike iaia. I keia wa ano, aohe e kue ia na’lii ke hele aku e ike iaia, e kamailio aku hoi, ma ke ano o ka noho ana a me ke ola ana oia wahi. Mahope iho o ko ka Moi Wahine Ema wa e ike ai i ka Moi Wahine Beritania, alaila, e holo aku oia i Farani, Geremania, a me Italia, a hoi mai paha i Hawaii i keia makahiki aku. O keia huakai makaikai ana a keia mea nui kaulana, he mea no ia e komo ai iloko o ko kakou moolelo. E hoi mai ana ka Moi Wahine me ka naauao Europa a me na mea e ae o Europa.”

 

Aha Hoomalu.

            Oct 31. Kuamoo, hoopiiia no ka ona, belaia $6. A. Smith hoopiiia no ka ona, belaia $6. Stephenson, hoopiiia no ka ona, belaia $6. John Paopao, hoopiiia no ka ona, belaia $6.

            Nov. 2 Kale, pepehi i ka wahine, hoopai ia he $15. me $4.37 1/2. Kalua, hakaka, hoopaiia e hana ma ka hana oolea he 20 la, a me ke koina $1.25. Luka, ona, hoopiiia $2 no ke koina $1. Makaia, ona, belaia $6. Samuela, hoopiiia no ka imi waiwai ma ka hoopunipuni, aole nae i hooholoia ka hoopai, ua waihoia a i ka hora 9 me ka hapa o ka la 3 o keia malama.

 

Na Palapala

Ke Kino Wailua o ka mea i Aloha nui la. A me ke Kuini Ema lani o ke Aupuni Hawaii.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE: - I na paha he mea hiki ia oe a me kou Lunahoʻoponopono ke hoʻokomo iho i keia wahi owili pua Aroela ma kahi kaʻawale o kou mau koramu, oiai laua he mau pua ohana no ka honua, he mea hoʻi i oi aku mamua o na lillia o ke kula, a me na hoku o ka lani.

O ka lā 26 ʻo Iulai, makahiki 1865. Hele aku la wau ma ke Kaona lai o Henley, me kuʻu manao ua hiki leta mai au mai Honlulu mai, aia nae, kipa mua ae la wau ma ka Hale-leta. A ninau aku la i ka Lunaleta, ina paha he leta ma koʻu inoa, aia hoi, ua hoʻokoia kaʻu mea i lia wale ni ma koʻu naʻau, ia wa, haʻawi mai la ka Luna-leta a me hoʻokahi owili nupepa Kuokoa, a lele ae la koʻu hauli i ka olioli, me ka lana o kuʻu manao e ike i na mea hou o ke aupuni Hawaiʻi. A wehe mua ae la wau i ka leta, a hoʻohanini mua iho la na kua-ua mua o ka Hoʻolio, oiai, ka makuakane o Isaia e kokoke aku ana e hoʻi i ka hale mau o ke kino a pau ia, wehe ae la wau i ka owili nupepa, aia hoʻi e waiho ana ʻelua mau momi makamae iloko, oia hoʻi ke kino wailua o ko kakou Moi aloha i hele aku i ka noao mau o ke ao nei, Alekanedero Liholiho Kamehameha IV a me ke Kuini Ema lani i holo aku nei i Europa, a paʻa keia mau kino kiʻi ma koʻu lima, ninau mai na haole e ku poai ana iloko o ka Hale-leta, haha ia mea mā ko lima, pane aku la wau imua o ka lehulehu, o ka keu keia o ka mea hou i loaʻa iaʻu ma keia Hale-leta, ke kiʻi keia o ko makou Moi Kamehameha IV., a me ka pua iuiu o ke aupuni Hawaii ke Kuini Ema lani. Ia wa he nuhou ia i na haole i ka ike ana, a me makou hoʻi na kanaka Hawaiʻi e ku poai ana maloko.

E kau ana he Hoku ma ka akau o ke kiʻi kane, i iho la wau penei, o ka " Hoku o Betelehema, ua like ia me ka Hoku o ka Moi i aloha nui ia, o kou mau maka ua like ia me na maka o ka manu Toraka, o kou lauoho, ua like ia me ka hula o na keiki Diaopiopio, o kou mau lehelehe ua like ia me ko ka Bea opiopio, o kou kahiko, ua like ia me ko na Lilin o ke kula, o kou aloha aʻole loa e hiki i na ausani lio 5 ke huki, oiai oe ua hoʻi aku i ka poli pumehana o ka makua." O kou inoa, ua puka mau ia i keia wa, a i ka wa e hiki mai ana no Ema. Oiai ke Kuini Ema lani, ua huehue aku i na ale kua loloa o ka moana. I hoʻolai ai oe i ke kani o ka hokio o ke kae-mahu o Panama.

Ike aku la oe i ka nani o ke kuahiwi o Himeni. O ko=kino kiʻi e waiho mau ana ma na keʻena paʻa o koʻu home oluolu.

Ke kaena mau nei au o ke Kuini o ke aupuni Hawaiʻi. O kona nani ua lai no ke ike iho. O ke aloha kou a me kou mau alakaʻi. E ola ke Kuini Ema lani i ke Akua. Me ke aloha.    DANIEL MASON.

Siskiyou Co., Ureka Cal. Oct. 31, 1865. Nu hou i hanaia e na kama Hawaiʻi ma Port Gamble.

Ma ka la 23 o Augate, makahiki 1865. Ua kulu kulu iho o John Kaoʻo, a me Mary Pau kana wahine, he ahaʻaina olioli no ka la hanau o ka laua keiki, o Pilipo kona inoa. Ua hoʻomakaukauia na mea ai o kela ano keia ano, oia hoʻi ka poi kalo mai Honolulu mai, ka puaʻa a me ka ia, a me na mea ai haole, ke ki, a me ke kope. ka palaoa, a me na ano ai haole e ae he nui wale.

Ua hanaia kekahi lanai nui huinahaloa, a me ka papa-aina e waiho molale ana mak kekahi kihi o ka lanai a hiki i kekahi kihi, ua uhiʻia o luna o ka papa-aina i ka lole lilina keʻokeʻo, ua kau ia hoʻi ua pa me ka laina pololei ia, a pela no hoʻi na pola poi, ka pahi, ke puna a me ke o, a me na kiaha ki hoʻi e huali ana me kona wai-hoʻoluʻu lipolipo, a pela no hoʻi na mea ai haole, a makaukau na mea ai maluna o ka papa-aina.

Ia manawa no, ua hoʻokiniʻia ka pahu e ka mea hoʻokani. E kahea ana i ka lehulehu e komo e ai i na mea i hoʻomakaukauia no ka ahaʻaina. Ua komo mai na kanaka a pau, a noho ma ka papa-aina, ia manawa, ua hoʻokohu ia o Joe. Kaʻaʻawa, i mea nana e hoʻomaikaʻi i ka inoa o ka mea Hemolele ma ka lani, a pau ka pule ana, hoʻomaka ka ai ana o ka lehulehu, me na o, a me na pahi e haukawewe ana maluna iho o ka ilihualala o ke pa.

A pau ka aina a na kanaka, puka kela mea keia mea iwaho, ho'omakaukau hou ia ka papa-aina, me ka hoʻomano hou ia me nameaaou.Hoʻokanialuaikapahu,ekaheaanainahaoleekomoeai,uakomononahaoleelikemekū leokahea.Anohoma ka papa-aina, ua ai no lakou e like me ka makemake. A pau ka lakou aina, haʻi mai lakou i ko lakou mahalo i ka hana a na kama Hawaiʻi maʻanei. Me ko lakou haʻawi pu mai no ho'i i ko lakou aloha maemae no ka nana i ka ahaʻaina. Iʻela no ka hanaʻana a po ka la, he mea hou kēia i hanaia ma Port Gamble nei. O ka makumua kēia o kū hana maikaʻi a na keiki Hawaiʻi ma kēia wahi, hoʻomau iā lā o ka ike ka paha o na kini makamaka mai Hawaiʻi a Niʻihau. Me ka mahalo.            L. NAUKANA

 

                                                                       

                                                                                             No ka Mahiai

No ka waele ana i na aina mahakea, a me ka hoʻomanawanui i kahi hoʻomanalo ole, a me ke kanu ana o kekahi poe me ka pau o ka luhi ia kai.

No ka waele ana i na aina mahakea, a aina mahakea paha, me ka hoʻomanawanui i kahi hoʻomanalo ole; he mea luhi ia a me ka inea, a me ke kaumaha, ka luhi, i ke oʻolea o nei hana o ka waele ana i nei aina nahelehele, mahakea, ai ole, he hoʻomanawanui ka mea e pono ai. He oʻolea ka hana, he uaua, he o-i a me ka iniko; he oi ke kakalaioa a me ka puakala. MA kēia pae aina hoʻi iwaena o kēia lahui, he mea no iā i manao nui iā e naliʻi mea aina, ka poe makemake a me na hakuaia, he haʻawi i ka aina nahelehele, me ka hoʻomanalo pū, a he aloha nui iā ka mea mahi i ka aina e naʻliʻi a me na hakuaina. I ka hana ana a maikaʻi ka aina, pau ka nahelehele, kanu na hua o kela ano kēia ano, a mahope, hoea mai ka momona o ka aina a nui loa; momona na hua, uliuli maikaʻi na kihapai, a keʻokeʻo maikaʻi mai, a hanohano maoli ka aina i mahi pono iā, a kokekoke mai ka wa e ohi ai. O ia pakela maikaʻi no o ka aina la, aʻole i ikēia ka manaʻo o ka poe nona kā aina.

Ēia ka makemake o kekahi o na haku, o ka haʻawi i ka aina i kekahi kanaka mahiai, ua pau nae ka luhi iā haʻi, kanu hoʻi kēia mea kanu me ka like ole ma ka luhi ana, ua pau ka inea iā haʻi, a he hoʻiliʻīli wale no hoʻi ka iā lā, me ke kaʻena iho, "Ua Ioaʻa iaʻu ka pōmaikaʻi a me ka lanakila." A e oiaio no, pela e mahaloiaʻi, a e hoʻonaniʻiaʻi e na hua, a kulou aku imua na mea mahi hope, ua pau ka luhi iā haʻi.

Pela kēia lahu iwaena o kēia pae aina, he naʻaupo, he pegana, he kaumaha, he powa, a he hao wale, a he ohi wale iā ka ʻai a na makaʻainana, me kā nui o ka luhi, me ke kaua; a nui ka haunaele me nā hewa hoʻokolokoo ole iā, e hoʻopaʻi wale no i ka mea hewa ole, me he hewa io lā. Ua hoʻouna mai ka Uhane Hemolele o ke Akua Mana Loa, e noho pū me ka Aliʻi Kamehameha Nui, e ho'ohui i kēia pae aina malalo o kona mau lima kakauha, alaila, ua luluia kekahi mau kaumaha waiwai nui, oia o kona kau kuapapanui, a welowele ae kona have. Eia na hua nui, Maluhia! Maluhia!! "E hele ka elemakule, ka luahine a me ke keiki a moe i ke alanui." A hala iā, koe ka naʻaupo nui wale, a i kona hope o ka Leialiʻi Nui, Kamehameha II, iā iā ka hui pu ana o na kane me na wahine ma ka ʻai pu ana i ko lāua luhi ma ka hanai ana i ka puaʻa, a me ka ʻai ana i ka maia, k??hiu, a me na i-a kapu o ke kai. Hemolele no hoʻi ka hana a ia ʻLiʻi Nui. He nui no nae ka naʻaupo i koe iho, aʻole no e hiki ke helu aku no ka nui loa. O ka nui o ka naʻaupo, ua like no iā me na aina mahakea paʻakiki, oʻolea, oʻoi a me ke kalakala.

Hiki mai na elele a ka Haku Iesu Kristo, (oia ka inoa o Kristo mamua). He poe mahiai lakou no ka Haku Iesu Krsto. He nui ka mahakea, ka naʻaupo na hewa no a pau. Ua pau mua ko ke ʻLiʻi Nui akua i ke puhiʻia i ke ahi, pau na lele, na kiʻi a me na heiau, a pau pu na lele, na kiʻi a me na heiau, a pau pu na kapu o lakou; a koe ko na makaʻainana mau puʻu akua hoʻopunipuni o ka naʻaupo, aʻole ike i ke Akua oiaio nana i hana na mea a pau.

Ko naʻliʻi no ka'i ike mua i ke Akua oiaio. Hele nui naʻliʻi e kaʻapuni, o Kaʻahumanu, o Kaniu, o (Hoapili wahine iā). Alaila, hai mai o Erisabeta Kaʻahumanu iā Iesu Kristo. O Nahienaena a me naʻliʻi a pau, o lākou no kaʻi kaʻapuni i ka pae aina o Hawaiʻi nei a puni, me ka haʻi ana aku i ka inoa o ke Akua ola.

Hoala. HoalaianakulaapaumaiHawaiʻiaNiʻihau;alanakula,noiaikaA,E,I,O,U,B,D,H,K,J,M,N;P,R,G,V, W. Oia na oʻopalau nana i waʻele ka naʻaupo, a mahope mai, ua waihoia kahi o keia mau hua, a hana hou ia ola a hiki i kēia wa penei; A, E, I, O, U, H, K, L, M, N, P, W. O ke ʻLiʻi Nui hoʻi, Kauikeaouli Kaleiopapa Kamehameha III, eia kona manao ma Puʻu loa, Oʻahu i haʻi ai penei: "E huli na kanaka i ka pono, a o ke kanaka e hana ana i ka pono, oia koʻu kanaka, a o ke kanaka hewa, aʻole noʻu ia kanaka. Ke haʻawi aku nei a i koʻu Aupuni no koʻu Haku Iesu Kristo, he Aupuni palapala koʻu Aupuni."

Pela no hoʻi kona kaikuahine Hariata Nahienaena, i haʻawiʻi i ke Aupani no ke Akua, a penei ho'i kana, "He Aupuni palapala ko maua." Kokua naʻliʻi a pau i kēia manao, alaila, hoʻoikaika na ʻelele a ka Haku e no i mau kumu, e ao aku ai ma na kuaʻaina. A ua ʻao iā ma na hua nui maluna, a ike i ka heluhelu. Aʻohe no hoʻi he poe e ae nana i hoʻoikaika i ke ao ana i ka naʻauao, o kēia poe mahi mahakea wale no. A ulu ka naʻauao a me ka pono o ka Haku Iesu Kristo. Maikaʻi na kihapai, momona ohaha na hua, kuonoʻono ka pōmaikaʻi kuapapanui. I ka mahiki 1831 hoʻomakaia ke kulanui o Lahainaluna, a lilo iā ikumu wai no kēia pae aina, a kahe aku i na aina panoa o ka moani Pakipika nei. He ipu-kukui o Lahainaluna no na aina poeleʻele o ua moana nui nei; ua nui ka mālamalama, nui ka pono, momona ka aina, na na elele a ka Haku Iesu Kristo, oia hoʻi na misionari, na makua o kakou mai Amerika mai: na lakou i hoʻolaka a laka, a nani hoi. Na hai no i luhi, sole na lakou nei ae.

            Pau ka luhi ia hai. Mai o mai no ka poe aole i luhi a kapu ana, ua pau ka mauu ua. ua ia hai, noho ana, kanu ana i na hua, hooke ana, lawe wale ana. Ma keia hana o ka lawe wale, o ka pakaha wale, o ka lawe wale, ua komo e mai ka hilahila ia'u, Aole no hoi a kanalua iho o nei mea he hana ino mai, me ka olelo inoino o ua kahiana like nei, kai noa ua naauao kakou ia lakou ni'e, pii hou aku ana ua hana hou; aia anei hoi a pau ka mauu awaawa ia lakou nei, a oia anei ko kakou mea e huli aku ai i ka poe mahi hou, aole lakou i luhi i ke ao ana i ka heluhelu, kakaulima, helunaau, helukakau, palapala aina a me na mea ike no a pau? eia ka pono, "E ike ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha i ka ilio."

            Eia hou hoi; aole no na hua hou ko kakou poe kiekie e noho mai nei i na kulana kiekie o ka hanohano, aka, na ka poe no nana i hoomanawanui i ka luhi, pau ka luhi o ka poe hou mai, hana lakou, ua loaa ka hoomanalo, aole a lakou hana e, o ke kanu wale no, a o ka ohi mai i na hua i o-o mua ia hai, kana i ka hua awaawa, a ohi i ka hua manalo a ka poe kanu mua.

            E aho e hele pu i ke kua mahakea i na aina pouli, o noho auanei a uliiuli maikai mai ka aina ia hai, hele aku a lawe wale i ka luhi o kela poe; he mea e no ka hilhila la ole. Kuhikuhinia, a kenakena, pakuikui no hoi nei mea kupanaha, o ka hana kue i na mea pono, o ka hana i ka hana pono na hai e hana, oia na misionari mua, na lakou ka hana, na ka poe hou mai e ohi. E aho no hoi e luhi puka pono, i loaa'i he kuleana pu ma ka hana.

            Nana aku i na hana hou mai, he pekupeku ia mai la, aka nae hoi, he mea no ia e akaka ai ma ka olelo a ka Haku a Iesu, e i ana. "Aia no ma koha lima kana peahi, e hoomaemae pono ana ia i kana hua ai; a e hoiliili hoi ia i kana palaoa iloko o ka hale papaa, a e hoopau aku i ka opala i ke ahi pio ole."

            Aka, he kuhihewa nae paha ia. Uu nui paha, e launa luluima kaua a hoi ae au, ua noenoe poeleele. Owau me ke aloha. S.D.M. Kalawela, Oct. 10, 1865.

Pakele ke ola o ka Makai.

E ka Nupupa Kuokoa E; Aloha oe:

            He wahi manao ko'u ia oe no kela mau hua e kau ae la maluna, o ka ukanaia a ka maka i ike ai ma ka hele malihini ana i ke ia aina o Maui nei. I ka la 12 o Okatoba nei, kii ia'ku la o Kahuhu k. e Pulehu ma kai o Waikapu a loaa i Ulupalakua, o kona hewa i kii ia'ku ai, he kanaka ku makahiki no Lui haole o Waihee. Ua mahuka me ka pau ole o kona aie, lawe hou aku no i ka lio, me ka noho a me ke kaulawaha ma ke ano aihue, ia Pulehu i hopu ai me ke kokua pu ana me na kamaaina a paa na lima a me ke kino, koe nae na wawae i mea e hele ai. Ee aw la o Pulehu iluna o ka hoki, hele wawae o Kahuhu, a hala kahi i noho ia e kanaka, poeleele iho la, hele mai o ke kula kanaka ole o Puuiki, e hiki mai ai i ke kula o Kamaomao. Au-moe loa, o ka hora 9 paha ia o ka po, hea mai la o Kahuhu ia Pulehu, "E. Pulehu e," wahi ana, "heaha ka'u?" "E hele mai oe e hooluolu ae i ke kaula ma kuu kino," ua lawaia i ko Pulehu anao, ke kokua ana i kana noi; a ee hou ae la oia iluna o ka hoki, e nou mai ana kela i ka pohaku mahope, i aku o Pulehu, "heaha keia?" wahi a Kahuhu, "Make oe ia'u," huki mai o Pulehu i ke kaula ana i manao ai he pua, ua hemo, ua kokua ka niho ma ke kala malu ana i ka po,o ko laua kuupau iho la noia i na lima menemene ole o nei mea he aloha ole, maluna a malalo, (wahi a Pulehu,) a poohu kalae, kahawai ke poo, hai na lima o Kahuhu, ka mea i oi ka ikaika. Eia ka mea i pakele ai o Pulehu, o ke komo ana o ka mananana'lima o Kahuhu i ka waha o Pulehu, hoomakaukau ua koa kiai o ka auwae, (he niho, o ke nahu) loaa ka pono iaia; na Pulehu aku hoi, haki na lima o Kahuhu. Nolaila, ua lanakila o Pulehu i ka make a ke kaikamahine, (o ke nahu, o ka uwalu, o ka iniki) n o Kahuhu, aia i ka Halepaehao i Lahaina, me ke kino nawaliwali, o keaha la kana hana, o ka make paha? Eia no hoi o Pulehu makai ke noho nei me ke kunewanewa, me he la ua loaa i na la o ka makalii. Auhea oukou e ka poe ku makahiki, mai hoohalike oukou me keia kanaka, o kaalele anuanei i ka la i kahi pumehana. E aloha auanei i ka la i kahi pumehana. E aloha auanei ka Lunahooponopono, a i molowa no, hoomoe iho no mak aPapa Kelu o Ladana. Ke hoi nei ko Hawaii malihini e kipa hale kamaaina i aina kalo mo-a. I. D. B. Leiaua.

Waikapu, Maui, Oct. 13, 1865.

He Ninau Pooleta.

            E ka Nupepa Kuokoa E; Aloha oe: Ke waiho'aku nei au imua ou i na wahi ninau malalo iho nei. Ninau 1. Ina paha e hookomo ana wau i hookahi hapaha (t) dala maoli maloko o ka'u palapala, a e hoonuna aku i Honolulu mai Hawaii nei aku. Eia ka ninau: Ehia pooleta e kapiliia'i mawaho o ka palapala? Ninau 2. Ioa hoi he hapaha kini (1 ulaula) oke hookomo ia iloko o ka palapala, a e hoonuna aku i Honolulu mai Hawaii nei aku, ehia la ka nui o na pooleta e kapiliia manawaho o ka palapala? Ke waiho aku nei au i keia mau ninau ma loko o ko kakou kuokoa, i ike mai ai na makamaka o kaua mai Hawaii a Kauai. Me ka mahalo, Wm. Papa. Kealakomo, Puna, H, Oct. 10, 1865.

Haina o na ninau Baibala a Joseph P.

            E oluolu oe e ka Luna Pai o ke Kuokoa e hookomo i ho i na haina o na ninau Baibala a Iosepa P. I hoopuka ia ma ke “Au Okoa,” ma ka la 4 o Augate, A.D. 1865.

            1. Owai ka inoa o ke kaula a Iehova i olelo aku ai, e pii aku oe i ke kuahiwi o Aberaima? haina o Mose. Nahelu 27:12,  ma keia ninau au e ke hoa, ua huhu paha oe i kou manawa i kakau ai, i halahu ai ko peni sila ia Aberaima? o Abarima ka pono.

            2. Heaha ka holoholona ina e kaluaia oia, he pepehi kanaka oia? haina, Bipi. Isaia 66:3.

            3. O ka laau hea kai olelo mai ia oe? Haina, o ke kaola o ko house. Habakuka 2:11.

            4. Owai kai hanau mamua o ke kuakoko ana? Haina, o ka lanakila ana o ka ekalesia oiaio o ka Haku. Isaia 66:7.

            5. O ka makemake o ke kanaka hea kai like me ka luakupapau? Haina, o ke kanaka hewa.

            6. Owai na aina elua i olelo ia ma ka Baibala he mau aina neoneo? Haina o Aigupita & Edoma. Ioela 4:9.

            7. Owai ke kulanakauhale i hoopai mau ia no na hala eha: Haina, o Damaseko. Amosa 1:3 lalani elua.

            8. Owai ka mea nana i hoopai? Haina, o Iehova. Amosa 1:3.

            9. Maluna o ko wai poo ka lepo i kukoia? Haina, onailihune. Amosa 2:7.

            10. Nawai hoi i kuko? Haina, na Iseraela.

            11. O ka poe mamo hea kai kapaia Nararike? Haina. O ka poe mamo a Iseraela. Nahelu 6:2.

            Oia iho la na kaina o na ninau Baibala au e ke keiki Kauai la, e haka pono mai ana na maka malalo o na ale kuehu o Kaieiewaho, i kue kaiue aku a Ane Raurie. Me ka mahalo,

            J.W.P. KANEAKUA OPIO.

Puueouka, Hilo, Hawaii. Sept 20, 1865.

 

HANAU.

            Sept 30. ma Waimea, Hawaii, hanau o Pamesia w. na Kaopua me Honuaiwa.

            Oct. 7. ma Kuhua, Hilo, Hawaii, hanau o Iosepa Kahoupokane k. na Palau me Kamanaonui.

            Oct. 23, ma Kaakopua, Honolulu, hanau L. Kalua w. na T. G. Kaoiwialo me L. Makaaulani.

            Sept 2. ma Paepae, Kawaihae-uka, hanau o Kaulu k. na Kapapa me Kuaana.

 

MAKE.

            Sept. 27, ma Keanaeli, make o Kelea w.

            Oct. 3, malaila kokekoke iho no, make o Kauwewahine k.

            Oct. 17. ma Kuhua Hilo, make o Kanakahelepo k.

            Oct. 20, ma Honomu Hilo make o Nawahineikeau w.

            Iulai 12, make o Leialoha opio.

            Aug. 29, ma Kapua Kona Hema H. make o Kainaha w.

            Sept. 2, ma ia wahi no make o Kekua k.

 

OLELO HOOLAHA

E KUAI KULDALAIA’NA KA LIO 1 ma ka Pa Aupuni Ma Waiawa, Ewa, Ke hiki aku i ka Poaha, oia ka la 9 o Novemaba, 1865, hora 9 oia la. Ke ano me ka hao malalo iho.

            1 Lio k ulaula lae keokeo kua puka hao akau ano e, hao hema ano e.

                        J. KAHAUOLONO, Luna Pa Aupuni

Waiawa, Ewa, Nov. 2,1865.   205-1t*

 

OLELO HOOLAHA.

LUNA HOOPONOPONO WAIWAI

o MAELE (K.)

E IKE NA KANAKA A PAU I KEIA E like me ka mana i loaa ia’u mai ka Luna Kanawai Kaapuni Apana Ekolu, Mokupuni o Hawaii: Nolaila, ke kahea aku nei au i ka poe i aie mai ia MAELE (k.) o Laupahoehoe, Hilo, Hawaii, i make aku nei, a me ka poe ana i aie aku ai. E hele mai lakou ma kuu hale noho ma Laupahoehoe, Hilo, Hawaii: no ka hookaa’ku, a me ka hookaa mai i na aie e like me na olelo maluna, iloko o na malama Elua mai keia la’ku

            J.J. PORTER.

            Luna Hooponopono Waiwai.

Laupahoehoe, Hilo, Hawaii, Oct. 2, 1865.     203-4t*

 

Laiki me ka Ili!

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU I kanu i ka laika a ua hua nui mai, a eia ma ko koukou mau hale papaa. Ka poe ma Oahu nei a me na Mokupuni e ae o keia Aupuni. Ke makemake nei ka mea nona ka inoa malalo nei, e uku aku i ke kumukuai kiekie no ka paona laike ma ka ili, ke lawe ia mai ma k Hale Wili Laiki ma PUNALUU, Oahu, a i ole ia ma ka Hale Kudala o ka Luna Kudala o Hanale W. Severance ma Honolulu, Oahu. E uku ia no me ka oluolu kupono i na mea a pau ma ke kamailio ana me ka oluolu.

            HANALE W. SEVERANCE

                        Agena o ka Rice & Co.

Honolulu, Oahu, Oct. 7. 1865                        202-4t.

 

E.C. McCandless.                   Capt. Patv.

E. C. Makanedala ma.

(E. C. McCandless & Co.)

AIA MA KE KIHI O KE ALANUI Papu a me ke alanui Alii. Ua makaukau makou no kekahi mau mea ai i makemakeia e ko Honolulu nei, a me ko na mokupuni e ae; aia no ia mau mea malalo nei:

            Kamano io ula maikai loa-Popo Palaoa

                        Berena oolea-Berena liilii-Meaono

                                    Ko keokeo-Kope-Ko ula-Kopa.

                                                Aila-Kukaepele polu-Koiu hooluu

                                                            Lole-Pia lole-Hinai-Pakeke-Hue ie

                                                                        Kulina-O ka ai a ka Lio-Huita-Barans

                                                                                    (Ili o ka huita)-Pia kulina-Omaka haole

                                                                                    (Sardine)

            E hele mai oukou e nana i na mea a oukou i makemake ai maloko o keia Hale kuai mea ai. 203 3t

 

OLELO HOOLAHA!

I NA KANAKA HAWAII:

Aloha oukou:-No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia la iho, nolaila, ua pai au a ke hoouna’ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.

            Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli; a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli:

            Ka hana ana o ka Loli:-Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli; o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia’i, alaila, e kuai koke no au ia.

            Ke Kuai ana:-Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi-mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia: Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona; a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona; a ina EHIKU iniha, alaila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana’e o ka nui o ka @.