Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 45, 11 November 1865 — Page 1

Page PDF (1.51 MB)

This text was transcribed by:  Shawnie Quinlan
This work is dedicated to:  Dr. Michael Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Buke IV. Helu 45.

Honolulu, Novemba 11, 1865.

Na Helu a Pau 206.

"Ka Nupepa Kuokoa,"

Hooiuka mau ia ma Honolulu

I kela Poaono keia Poaono

$2.00 no na mahina he

Umikumamalua,

$1.00 no na mahina eono,

Me ka hookaa mua mai.

            Ka olelo hoolaha - aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookani ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E eku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounuhia ana mai e pai.

            Kanikau - he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka papa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookai-penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pelaku.

            Ka Uku no na olelo hookah - ka uku pepa, a me ka uka o ke Kanikani, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke hookoa, a i oleiu, e hoouna mai ia Kauka Kulika.

            Ka uku pepa a pau e hookaa mea mai no - aole e kaula ka inoa o kekahi haole a kamaka maoli paha. Ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipolia eia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keika nupepa.

            Ua ke keena o na nupepa kuokoa - ma kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O ua hora kana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.

                                                                                                                        L.H. Kulika. (Luna Hoopuka.)

Ka "Nupepa Kuokoa."

In published in Honolulu

Every Saturday.

$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

            Advertisements not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice for $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

            Kanikaus will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. Payments for advertisements, subscriptions or                  Kainikaus, may be paid to any of the agents of kuokoa, or may be enclosed in a letter to the publisher.

            All subscriptions must be prepaid. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription first until paid for. This rule must be strictly adhered to on account of the low subscription price.

            For office of the Kuokoa is in the south corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

                                                                                                                        L. H. Gulick

                                                                                                                                    Publisher.

Volume I, II, and III of the Kuokoa, bound, for sale, $2.50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

 

John H. Paty!

Mea Hooiaio Palapala,

Honolulu, Pae Aina Hawaii.

Aia kona keena hana ma ka haie Banneko o Bihopa ma.                               195-6m

Hale Pai Kii.

            Aia ko'u hale pai kii ma ka hale e pili ana ma ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "Nupepa Kuokoa,"

La o na kii.

                                                                                                            H. L. Chase (Keiki.)

174-1y                                                                                                 Mea Pai Kii.

S. Kupanea.

J.W. Keawehunahala.

Loio! Loio!

            Ke hoolahaia'ku nei i na kanaka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na @ maluna e Kokua, a e ino hoi i LOIO no na mea a pau paha loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o ka Aha Hookolokula o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka Oihana Hoonaauao ma ke Kulanui o Lahainaluna a na aola hoi ma ka Oihana Kunawai, a me ke kakau oia na Palapaha o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. Robertson (Lopikana.) A o ko laua Hale Oihana, @ aka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ka Honolulu, Oahu.

Honolulu, Feb. 6, 1865.                                                                                  167-y

Olelo Hoolaha!

            I na kanaka Hawaii; Aloha oukou: No kuu makemake e kela  a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, nolaila , ua pai au a ke hooana'ku nei i keia palapala ma ua kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina i a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikela mahope nei.

            Ka hui aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuni Loli ia penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, poe @ ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli:

            Ka hunu ana o ka Loli: Aole e hoopakuia ka @ o ka Loli i o ke oneka mea hoolei aku, nole e kahaia ka opu, aka, e kalua no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poe mai alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hoo@ iloko o ka ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloomaikai. Ana pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.

            Ke kuai ana: aole e kuaiia ka Loli i emi mahalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi - mai ka eha iniha a pii ae iluna ka kahi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia: Ina EHA a ELIMA INIHA, he Eono Keneta ka uku o ka paona; a in a eono iniha, he Ehiku Keneta ka uku o ka paona; a inu Ehiku i@ ia, kiula, he Ewalu Keneta no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka aku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.

            No ka Pepeiao Laau: Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.

            Lala Mano: E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i Iwakalua Keneta o ka paona.

            Aia ku'u Halekuni ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A.S. Cleghrn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo.                                                                                   Kiulana,

                                                                                                                         Pake Kalepa.

            Honolulu, Oct. 25, 1865.                                                                                204-6m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala nui no na Awai o na Halepule,                       $4 00

            "           Ohana, ano nui, me na kii,                  2 50

                           a me na Moohana                             5 00

            "           Ohana uuku iho, me na Moo

                           hana, ili ulaula,                                 1 00

            "           Ohana, me na Moohana wale no,           62

            "           Okoa,  -           -           -           -              50

Kauoha kahiko, i paiia i ka M.H. 1838,                         25

Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho,                    12

Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.)                                       25

Haiao,  -           -           -           -           -           -              25

Hele Malihini Ana,      -           -           -           -              25

Weheweheala,             -           -           -           -           -              26

Lira Hawaii,    -           -           -           -           -              25

No ko ke Akua Ano,   -           -           -           -              25

Lira Kamalii,   -           -           -           -           -              25

No ko ke Akua Ano,   -           -           -           -              12

Kumumua Hou,          -           -           -           -              50

Moolele Ekalaseia       -           -           -           -              25

Hoike Palapala Hemolele,       -           -           -              25

Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834,          -              12

Ninauhoike,     -           -           -           -           -              12

Ui Kamalii no na Kula Sabati                                        12

            Eia na buke i haawi walei a.

Haawina Baibala.

Ui.

Na Dawida Malo Kumumanno.

Ko Olelo Ao Liilii.

Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

                                                  L.H. Kulika.

Kekanololo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelie o Hawaii

Ka Nupepa Kuokoa

He Moolelo

No Umiamaka.

Helu 2.

            A eia ka hoopunipuni ekolu, a i kekahi mau la aku, mahope iho, iho maila o Umiamaka, e iho ana i kahakai i ka limu, o ko ia nei iho mai la noia a loaa ka limu, o ko ia nei hoi aku la noia iuka a loaa keia mau wahine elua; a laila olelo aku la kekahi wahine, e, o Umiamaka la me ka ipu ia, i mai la kekahi wahine, e ninau aku ana oe, alaila ninau aku la keia wahine, he ipu aha kau e Umiamaka?

            Ia wa olelo mai la o Umiamaka, he ipu weke, alaila, nonoi mai la ua mau wahine la i ua ipu weke nei, o ko ia nei haawi aku la noia. Ku ae no o Umiamaka hoi ana iuka o Kuo, a i ko laua nei makaukau ana iho no ka paina, me ka manao la hoi he ipu weke io, aole ka, eia ka he ipu limu. Oia ke kolu o kana hoopunipuni ana i lohe oukou e ka poe e heluhelu anu i keia moolelo o Umiamaka.

            Ia wa a lau nei i wehe ai, aole i ko ka laua me i lohe ai ma ka waha mai o ua kanaka nei o Umiamaka, a alualu aku la laua ia ia me ka mama loa, a loaa aku no kela i ke alanui e naue ana no. Alaila, he aku la laua ia Umiamaka, me ka olelo aku, ka, he oi oe o ke kanaka wahahee nui wale, alaila, olelo mai la kela, ua olelo aku no hoi au ia olua he ipu limu, olelo no olua he ipu weke. Ia wa hoouku mai la o Umiamaka e like me ke ano o ka waiwai o ka wa ka hiko, penei: Elima ilio, elima aahu kapa, elima pau-puakai, i mea e pau ai i kona hilahila no kona hoopunipuni ana pela i keia mau wahine. Ahe keu ka kanaka akamai nui ma ia hana.

            A ma kekahi mau la ma ia hope mai, iho hou no o ua Umiamaka nei i ka lawaia i kahakai, malalo o Niuaailua, oia ka palena o Keanae a me Hoomanu, malaila kahi i lawaia ai o Umiamaka, "He nao manini kana lawaia," ia manawa, lawaia keia a loaa ka ia, o ko ia nei hoi aku la noia a hiki iuka o ke one; aia hoi, i ko ia nei hoi ana aku ma kapa one, ike iho la keia he ula maunu, oia hoi he ula io ole oloko. Ia wa, o ko ia nei hopu iho la noia a paa i ka lima, a hana keia i ua ula nei me ka maalea loa, hahao keia i ke one a piha pono ua ula nei, uhuki keia i ka mauu a wahi iho laa paa, hauhoa i ke kaula, a nikiniki no hoi a paa loa.

            A iaia e hoi ana me na kali manini, a me ka ulu maunu e paa ana ma kona lima, o ko ia nei hoi aku la noia, a pii aku la keia ka pali o Niuaaliua, a hiki iluna o Kikea, oia no ke oioina ma ia wahi e waiho la a hiki i keia la, iaia i haalele aku ai i ke oioina, kaha aku la keia pii, a iaia e naue hoolai ana ma ke alanui, huli ae la keia ma kapa alanui. Aia hoi kekahi mau wahine elua e olala lauhala ana, o ka makuahine no me ke kaikamahina, a i  ka wa i ike mai ai laua ia Umiamaka, hookani mai la laua, ka, hanau a ia au e Umiamaka, ae aku la keia ae.

            Ia wa, aohe o laua ono mai i kana huihui manini, aka, ono mai laua i ka ulu, me ko laua manao he io, a he ua hou mai la hoi mai ke kai mai, aole ka, a ia wa no, o ke noi mai, aole ka, a ia wa no, o ke noi mai la noia o ua mau wahine nei, me ka olelo mai, e! e Umiamaka, na maua hoi ka ula, kulou iho la keia ilalo, a liuliu ea ae la na maka iluna a olelo aku la, ae, he ae no au na olua ia ula, eia nae ko'u makemake, i wahi palau moena ko'u makemake, i wahi moena puao, a holo na olelo ae a lakou nei, noho iho la ua mau wahine nei e pulehu ana, i ua ula la, a kaha aku la keia hele ana. A iaia e noho hoihoi ana ma kahi e, moa ae la ua ula nei, a kaka ae la i ka iwi o waho, ia manawa no, e helelei iho ana ke one, oki loa ke pa, a me ka umeke poi.

            Alaila, hea aku la makuahine me ka olelo aku penei: "E! Hewa ka ia e Umiamaka he okea ka loko."

            Pane mai la o Umiamaka, "hewa no paha olua, pono au," a ma ia hope iho, hoopapaa iho la lakou, a hoi aku la o Umiamaka makua o Kuo, oia hoi kona wahi mau. Ma keia mau wahi, ke hoike aku nei ka mea nana e hooponopono nei, me ke kakau ana i keia moolwlo o Umiamaka, a ua kamaaina no hoi ma ka olelo ana, a no ka ike ana iho a me ka alawa ana'e i kekahi mau mea maloko o keia moolelo, nolaila, ua kapae ae ia i na mea pono ole ke olelo ae i ke akea, e like me ia. A noia mea, he mea pono e hoololi iki iho i meu e maikai ai i ka poe heluhelu, a me na pua opiopio mohaha a ka aoao oolea. Nolaila, mai hoahewa mai i keia kakou ana, a in a ua hewa ea, e kala mai no.

            A pau ae la ia mau mea i ka hana ia, a ma ia hope mai, kupu hou ae la ka manao o Umiamaka e iho i kai o Keanae, ka ia nei hana i iho ai i kai, he hou puakai iloko o ke kai, ia iho ana a hiki no hoi i ke kai, hou keia i ka puakai a pau, hoi mai la keia a hiki ma kekahi  kahawai o Laalaau kona ino, iho iho la keia ilalo o ka wai e hou i ka wai, i pau ae ka ea-ea-kai o ka puakai, a ula maikai iho. A iaia nei e kulou ana ilalo o kahawai, hele ana keia poe wahine maluna o kahawai e poai ai, (oia hoi ma kae o ka wai) me ka ninau aku ia Umiamaka, "He puakai aha kau e Umiamaka?" Pane mai la kela, he pakai hoikeike.

            Ia manawa, uwe haaloulou iho la ua poe wahine la, no ko lakou haawi ole ia aku i ka puakai, ke uwe la hoi e uwe ai, ua hana mahaoi wale aku no ia Umiamaka, ole loa no hoi he wahi wauke hookahi i haawiia'ku ia lakou, ole loa no. A nolaila hoi, he mea mau ia Umiamaka i na manawa a pau loa, mamua e hoopunipuni ai, a mahope e hoouku ia'i. A ma keia wahi ke haawina aku nei au na oukou e ka poe heluhelu e hookaana iho no keia moolelo. A ke waiho aku nei au ia oukou e nana mai, o ka hoopunipuni aluna keia a Umiamaka.

            Ma keia wahi hoi, e hoi hou ae ai kakou e olelo no Umiamaka, la ia i hoi mai ai ma Keanae, a pii aku la ia a hiki mauka o Waikaia, alaila, waele iho la o ua o Umiamaka nei i ka mala ana, a kanu iho la i ka haawe lau uala ana a pau i ke kanu ia, a koe iki wale no, hoomaha iho la keia iluna o ka pohaku, iaia e noho ana iluna olaila, ike aku la keia i kekahi mau kanaka elua e pii mai ana ma ke alanui, o ka inoa o keia mau kanaka, o Manonui, a me Waikaia, ia manawa, ike mai la ua mau kanaka nei ia Umiamaka, a olelo oluolu mai la no hoi, "E! me e hoi ka paa o ko mala uala e Umiamaka."

            Alaila, pane aku la o Umiamaka, "Ka! paa ka hoi ke kanu ana, " alaila, pane mai la ua mau kanaka nai, ka, o kau hana iho la ka ia pela, o ko maua mahalo aku i kau a ke i mai nei oe, paa ka hoi ke kanu ana, ia manawa, o ko lakou hoomaka iho la noia i ka kanaka. Ia wa a lakou e hana ana pela, hopu iho la o Umiamaka i ke kumu o kana oohala, aole nae oia i uhau maoli aku ia Waikaia, aka, i pahee ia aku ua oo la, a ku pono aku la i ka opu o ua kanaka nei, a make iho la.

            A pela no hoi ka lua o ke kanaka, oia o Manonui, ia manawa, pau keia mau kanaka a elua i ka make ia Umiamaka, a lanakila ae la oia maluna o kona mau enemi, a o oki ae la oia i ko laua ma poo, a kanu ia iho la ko laua mau kino e Umiamaka malalo o ka nohua, a ma ia manawa no hoi, ike mai la kekahi mau wahine iluna o ka pali kahi i noho mai ai, (Pali o ka lua koae) malaila laua kahi i hoomaha ai, a ua ike mai no ua mau wahine la i ka pepehi ana a Umiamaka i na kanaka i hoike ia ae la maluna. Ia manawa, hoi wikiwiki loa keia mau wahine i kahakai o Keanae e hai i keia mea i ke alii, ia Haulaahilani, no ka mea, nona ponoi keia mau kanaka i make, a Umiamaka i pepehi ai mauka.

            A i ka hiki ana o ua mau wahine la i kai imua o ke alii, hai aku la laua penei, ou mau kanaka, ua make mai nei! wahi a ke alii Haulaahilani, make ia wai? Pane aku la ua mau wahine nei, ua make ua pepehiia mai nei e Umiamaka, ia manawa a ke alii i lohe ai i keia mau olelo, huhu loa iho la ia ia Umiamaka kana kauwa. Aole no noi i liuliu iho, hoea mai ana o Umiamaka me na poo elua ma kona lima, no ua mau mea nei ana i pepehiia'i. Oia hele no oia nei me ua mau poo nei a ku ana imua o ke alii, o ko ia nei ani aku la noia i ua mau poo nei imua o kona Haku Alii.

            Ia manawa, ike mai la ke alii, wai pahe wale iho la no ualii nei, a hoi mai la kona huhu nui ia Umiamaka, a lilo i mea ole, no ka mea, aohe no e lanakila iki mai kona Haku, a me na mea a pau loa maluna ona. Ia manawa no hoi, kena ae la ke alii i ke kahua ia Kiope, e lawe i na poo iluna o ka heiau o Lalaola, e waiho la no ma Keanae a hiki i keia la, a maluna o keia mau olelo, e waiho ae kakou i ka olelo nui ana no ka ke kahuna hana, a me ko Umiamaka hoi; a e olelo ae kakou no alii Haulaahilani.

            E na hoa heluhelu, e olelo hou kakou ao Umiamaka, a e hookauaheahe iho i ka leo ma ka heluhelu ana. Ma ia hope iho, hele aku la o Umiamaka i ka huakai hele makaikai; hele mai la keia a hala o Honomanu, a hala o Kaloa, komo keia iloko o Oopuola, he nahelehele ia e like me Mahiki i Hawaii, a me Panaewa iwaena o Hilo a me Puna; he ohia loloa, he wahi powa hoi i ka wa kahiko, o ko ia nei hele mai lanoia a iho i kahawai o Waikaomi, ike aku la keia i ka wahine a me ke kane, e ohi opae anu, ua pahi iho i kahawai a ua paa, ua maloo nae ka wai, a e ohi ana lakou i ka opae. Ia manawa no ana i ike mai ai, hahai iho la oia i ka palapalai a me ka ieie, me ka maile, a kahiko iho la oia i kona ino a paa ia mau mea (lau nahelehele,) a kohu pupule no hoi, o ka hana hoopunipuni no keia a Umiamaka. O ko ia nei holo aku la noia a hiki ilalo o kahawai, ohi ana i ka opae, ia wa no, pau lakou i ke auhee, me ko lakou olelo ae, e! he pupule keia e! A pau loa lakou i ka holo mai kona mau maka aku, aohe manao ae i na apuawai opae, i hele a piha pono na ipu a lakou i ka opae; ma ia wa iho la no, o ko ia nei noho iho la noia, he ai ka hana i ka opae a me ke kalo, me ka umeke-poi, a ku ae no ka mahele naue ana, na lakou la e luhi i ke anu o ke ka ana i ka wai, na Umiamaka e naunau a puhi ke oka. Oiai no hoi he mea mau pela ma na aina kakawai a pau mai Hawaii a Niihau ka lawe pu me keo e like me keia. Ia wa mahope iho o kona maona ana, o kona hele aku la noia a moe i Hamakua ma Kuiaha, a i kekahi la ae, hele no ua Umiamaka nei a hiki i Kanaha me Mauoni, aia noia mau loko ke waiho la a hiki i keia manawa ma Kahului, i ko ia nei wa i hiki aku ai, ku iho la keia ma hai o ka loko, a nana aku la i ka lana mai o ka mau koloa lele, me he uliuli la ka nui, a me ka paapu maluna ae o ka iliwai.

            Ia wa, paki aku la keia i ka ai, a naaku la, he huakai hele wahine a me kekahi maukane, ia wa, noho iho la o Umiamaka ilalo e kolokolo ana i na manu koloa, me ka paki aku i ka ai. A ai mai la no hoi na manu, a noho nou iho la keia ilalo, e kolokolo hou ana no e like me ke kolokolo ana o ka manu palahu hoohaha. Ke paki la no keia i ka ai, me he manu laka la, ia wa pokole no aia nei e hana mau ana pela, hiki ana ua huakai hele nei, aole o kana mai ka nui, a ninau aku la ia Umiamaka.

                                                                                                                        (Aole i pau.)

He Kaao no ka Ahanui Hoolewaiona o na Holoholona

Helu 6.

            Ia wa kamailio koke mai la ka Popoki, me ka ninau mai i ka Aha, pehea na hana ana a keia holoholona mawaena o a kanaka? Aole anei e hiki iaia iho ke ike i kana mea e ai ai, a e inu ai hoi? Ke manao nei au he hiki no iaia ke nana nona iho i kana mau mea ai a pau nona iho, a he hiki no hoi iaia ke ike ke ano o kela mea keia mea mamua o ka hookomo ana mai i kona waha. O keia hoohalahala ana a ka puaa, he mea kumu ole no ia, aole no hoi ia he mea na ka aha e manao aku ai. Ina kakou e kauoha aku e hookai i kona manao, ua maopopo no ia'u he olelo no kana o pane mai ai, aole hiki ke malama no na iho. Ke nanalua ole nei au i ka hai ae, ua ike no oia i ka mea maikai nona iho, a he hiki no iaia ke hoopili mahope o ka kakou hapa in a oia e manao ana. Aka, he okoa loa nae kona mau manao, a nolaila oia e hooikaika loa nei, e hookuu aku iaia mai ko kakou mau manao maikai aku, a ke hoolilo nei oia i ko kakou manao i mea ole.

            Ka Manao o ka Miula.

            Ua olelo mai ka Miula, ua ike pinepine ia kona inoa mawaena o na kanaka he lehulehu wale, a ua hoohalike ia kona kulana me na mea a pau, aka, aole oia e haalele aiana i keia mea e papa i keia waiwai panai, oia maoli no kona haalele ana i kona manao kuokoa. A ua oi loa aku kona aloha i kea mea mamua o kona aloha i kona ola iho. O kona hanauna, ua ae aku lakou i na mea a pau e hoomalu mai i ko lakou maluhia e like me ko lakou manao he pono. Aole no hoi oia e makau i ka lawe aku i kekahi makana mai kekahi holoholona a i ke kahi, in a he hahau ia mai i ka huipa kona uku. He nui wale ka poe o lakou i manao, he poe aloha aina lakou ma ke ano o ka hookipa oluolu ia ana, a o ka nui o kona hanauna, ua maa loa lakou i haha ana'i keia mea a ke manao nei paha ka Ahahui e pau ana ko lakou inu ana i keia wai make he waiona. Aole lakou e hoopau ana i ka inu ana i keia mea, no ka mea, ua ai lakou i keia ai mai ko lakou wa kamalii mai, a hiki loa mai i keia wa a kakou e kamakamailio nei. Aka aolenae i ike ia ka wa e luli ai, oia he manawa ko kela mea ko keia mea. A o ko'u manao keia e hoike nei, oiai owau a me ko'u hanauna, he poe makou i maa mau i ka ai ana i keia ai.

Ke Kamailio Hou Ana a ka Pipi Wahine.

            O ka pipi wahine o Nu Ioka, a kakou i ike pinepine iho nei ma ko kakou kaao, hele mai la oia a ma kahi kiekie, ka mea hoi i kamaaina i ke kamailio pinepine, a hai mai la i kona manao. Mahope iho o kona hoolohe ana i ka hoopaapaa a na holoholona o keia halawai, a ua ike ia i kona kuhihewa a me kona noi akea ana e kahea hou ia, a e hooikaika i ka hoolaulaha ana o ka inu ana o ka mea e kue ia nei, oia hoi ka ai ana i kela wai make he Alakohola. Mai kona wa i lohe mua ai mamua no ka hoole ana o kekahi poe holoholona i ka hooinu ana o ka waiona i waena o na holoholona, nolaila, ua noho aku oia mai ka halawai me ka hoohala i ka inu ana i ua waiona la, a loihi kona manawa o ka hana ana peia, aka, ua oluolu maikai no kona ola. Ua hoihope ae oia i kona manao, ua puni oia, a ua kuhihewa oia, in a aole oia e inu ana, alaila, e pilikia kona ola. Ua makemake oia e lilo oia i mua o ka poe e kakau ana i ka palapala hoole inu waiona; a ua olioli nui loa oia i ka hoi aku ma kona Home, a ao aku i kana mau kamalii, aole e inu i keia i keia waiona, oiai ko lakou wa opiopio, a e hoolohe mai ana paha lakou. No ka mea, o ka wa kupono keia, oi wehe ole ia ko lakou mau maka e lalau aku i kela mea keia mea. A o ko'u manao ikaika mamua, na lilo ia i mea ole, a he mea no hoi na oukou e manao iho ai, he mea kupono ka inu waiona ole ana.

            I ka pau ana o ka olelo a ka pipi wahine maluna ae, nei, ua haawi mai ka aha i ka paipai nui a me ka akaaka. Mahope iho o ka pau ana o ka akaaka ana o ka Aha, hele mai la ka Bea o Sumatara, a olelo mai la, ua laweia oia iloko o ka ohana o ke Kiaaina o ia Mokupuni, a ma kona papa aina, ua hoowalewale pinepine ia oia i kela la i keia la e inu i ka wa iona, a i kona hoopa ana ia mea, ua lilo okoa aku kona kino i ka hoopaakiki i ka inu mau ia waimake. I kekahi la i kona on a loa ana i ka waiona, ua hanaino oia, a ua ike ole hoi i kana mea e hana aku ai, a no ia mea, ua kiaku ia aku oia e ke Kiaaina. I kona kipaku ia ana, ua auwana wale iho oia ma na alanui, a ua noi aku oia i kela mea i keia mea e hele ana ma na alanui e haawi mai i wahi aloha, oia hoi i wahi barena nana. I keia wa ana e noho auwana nei, ua nui loa na kuko ino iloko on a, a mea he mea'la no e pepehi ana oia i kekahi mea. No kona makau i keia mau hana ana, nolaila, ua holo aku oia ma kekahi wahi kuaaina, a noho iho la mawaena o kona mau hoa ponoi ma ka mauna. Aka, i ko lakou ike ana mai iaia nei, nolaila, ua kipaku mai lakou la iaia nei mai ko lakou mau lua noho mai. I ka lohe ana o ka Aha i keia moolelo o kona ola ana, nolaila, ua hookahe ia iho na kulu waimaka o kela hoa o keia hoa o ua Ahahui la, a mai kona wa i lohe ai i ka olelo kahea no ka halawai o na holoholona, aole oia i hoopa hou aku i ua waiona make la e olelo nui ia nei. "Owau la he hoike kupono, a ke manao nei au aole e pono ia kakou ke inu i kela waimake."

            I ka pau ana o ka ka Bea kamailio ana, hele mai la ka Elepani laka imua o ka Aha, a hai ikaika mai la i kona manao. Ua olelo mai oia, ua makemake nui oia i ka inu ana i ka waiona mamua, a ua ike oia, oia ka mea nana i hoohaahaa loa iho iaia ma keia ola kino ana. A na ia mea i hoohakalia mai i kana ai ana a uuku i ka la hookahi. Ua olelo mai oia, o ka nui o na paona mauu e pau iaia i ka la, hookahi hookahi naheri paona, a ua makau kona haku o make iho auanei oia, nolaila, ua hoouna aku ka haku, he Kauka kanaka maoli e nana i kona mai. A na ke Kauka maoli i hoainu aku iaia, elua galani Barani i ka la, a o keia laau, ua kanalua ia ke ola o kona mai. Aole on a kamau ke hoolilo hou iho iaia i ke kulana haahaa loa i oi ae mamua, aole no hoi ona manao e aloha mai ana kekahi iaia e like me kona aloha iaia iho.

            Ua hai mai oia, he wahi kanalua iki kona i ke kakau ana aku i ka palapala haole inu waiona, no ka mea, he kiekie loa, he koko Alii, a no ia mea o ka poe o ia ano, aole lakou e noho puanuanu ana, oiai aole lakou i maa i ka nohoana ma ia ano. Ua olelo mai oia, aole loa oia e hahau hou aku i kekahi o kona mau hoa me kona ihu loihi. He pono no paha ke hana ia mea i ka wa e paani ai, aka, i ka wa o ka huhu aole au e ae e hana akku pela. Pela mau aku no ka kamailio ana, ua nui loa kona lea, a ua makau na holoholona e ae, a ua holo aku, aka, ua hoopau ia aku ko lakou makau e ka Liona. A ua noho hou mai lakou, a hoomaka aku la no oia e hahai pokole aku, e kohoia ke Kao i Kauka.

Ka Mea Hope Loa Keia Na Ka Ilio.

            He nui na holoholona i ku ae e hahai i ko lakou mau manao, aka, aole nae makou i ke iho i kahi e kupono ai ke kamailio ana. Aka, ua lawe mai makou i na olelo hope loa a ka Ilio, a oia no hoi ka pau loa ana o ko kakou kaao. Ua hai mai oia, ua olioli loa oia i ka lilo ana o kekahi poe holoholona i poe hoole waiona. A ua olele mai oia, aole on a makemake, a hoihoi ae hoi i ka lohe ana aku i kekahi mau manao o na holoholona e inu ana a e on a ana. Aka, mawaena o kekahi poe holoholona, ua hoakamai loa ae lakou, a hoohalikelike hoi e like aku me ko ke kanaka noho akea ana, aole naelakou he poe maikai, aka he poe ino no. A ke lawe aku nei kekahi poe o lakou i kekahi poe iloko o ka hoomaukaukau nui ana, he hoohaahaa loa iho ia lakou e like me ke kulana o ke kanaka. No ia mea, hoi koke aku la oia i ka Aha mai ka manawa mai i kakau ai kekahi poe i ka palapala hoole waiona, e honi mua na ihu o lakou, a e ae mai ka Aha i hookahi hapalua hora e hanau ai pela, a o ka poe ahone e kakau mai ana, a e makemake ole mai ana, e hookaawale aku lakou iho, a e hoi aku i ko lakou mau hale.

            Ia wa lawe ia ae la keia i olelo hooholo, a ma ia hope koke iho no, hoonohonoho iho la na holoholona ma ka pehaaneri o ka papa hookahi, i mau e pau kokoe ai ke kakau ana i ka palapala hoole waiona. O ka mea i ke ia mawaena o ka poe i kakau inoa i ka palapala hoole waiona, ua hai mai no ko lakou ano, i ka oiaio o ko lakou mau hana. Ua honi holona, a ua kunou aku kunou mai a hookuu ia ae la ka halawai.

Na Lucy Lulea Kaiamoku Muolo Moehonua.

 

Kuu wahine i ka la lailai o Kona-e.

Oia la ulili mai i ke pi-li,

Enaena no i ka houpo o ke kai-e,

Oia kai aloha a kakou e au a-i,

Me na milimili a kaua; hala aku-la,

            Huli, e huli mai kau-a-e.

Kuu wahine mai i ka hale lea i ke kai-e,

Mai kapaia ale la i ka moa-na,

E hao mai ana ke e-hu o ke kai-e,

Pulu pu no maua me kuu aloha,

Hoomahana aku i ka poli o kehoa-e,

            Huli, e huli mai kaua-e,

Kuu wahine i ka uka o Hainoa-e,

Mai ka hale kipeapea lau-ki,

Hale piohau i ka uka o Waiaha-e,

Hoa hoolono i ka leo o ka ma-nu,

O ka waiaha kawi iluno o ke kukui-e,

            Huli, e huli mai kaua-e,

Kuu wahine i ka hale palai o uka-e,

Hale lipo i ke oho o ka Awapu-hi,

I ka nae mapu ala o ke Kupukupu-e,

Ua pulupe i ke kehau kewai ua maka-ni.

He makani aloha ia no ka aina-e,

            Huli, e huli mai e kaua-e,

Kuu wahine i ka hale kamalauki o ka mauna-e,

Mai ka hale lehua waimaka a ka ma-au,

E o mai ana ka ua awaawa-e,

Kilika i ka pua o ka Painiu,

Inu aku i ka wai mahu a ka wahine i kalua-e,

I hookulukulu i ke oho o ke u-ki,

            Huli, e huli mai kaua-e,

Kuu wahine mai ka malu kukui o Lilikoi e,

Mai ka ua ulalena la i Piiho-lo,

Auau aku kaua i ka wai o Alelele-e,

Oia wai huna i ke oho o ka hinahi-na,

Aloha ia wahi a kaua e hele ai-e,

            Huli, e huli mai kaua e,

Kuu wahine i ka hau anu o Kula-e,

Mai ka uka o Waiohuli i Kamo-le,

O ka pua mamane kai Koanaulu e,

Me he lei hala la ke ahi o Kula  ke a mai,

E weli nei la i kuu maka-e,

            Huli, e huli mai kaua-e,

Kuu wahine i ka piina ikiiki o Manawainui e,

A nui no ko aloha e uwe no aa,

Kuu hoa hele o ke ala laula o Keelia-e,

E komo aku ai kaua i ka Hekuawa o Wailuku,

Wawa kupinai ke aloha i kuu manawa e,

            Huli, e huli mai kaua-e,

Kuu wahine i ka malu ulu o Lele-e,

Mai ka ua ula halii mai i ke pili,

Hoa nana i ka hono o na mokku-e,

O ka ulu lehua i luna o Liha-u,

Ka pua'la i ke kai o Hauola-e,

            Huli, e huli mai kaua-e.