Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 45, 11 November 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. HE MOOOLELO NO UMIAMAKA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE MOOOLELO NO UMIAMAKA.

HELU 2. A eia ka hoopunipuni ekolu, a i kekahi mau la aku, mahope iho> iho, ma#la o Umiamaka, e iho ana i kahakai i ka limu, o ko ia nei iho mai la noiaa loaa ka limu, o ko j ia nei hoi aku la noia iuka a loaa -keia mau wahine elua ; alaila olelo aku la kekahi wahine, e, o Umiamaka la me. ka ipu ia, i mai ia kekahi wahine, e ninau aku ana oe, alaila ninau aku la keia- wahine, he ipu aha kau e Umiamaka? ia wa olelo māi la o Umiamaka, he ipu weke, alaila, nonoi mai Ia ua niau wahineila i ua ipu weke(nei, o leo ia nei h'aawi aku\a noia. Ku ae no o Umiamaka hoi ana iuka o Kuo, a i ko laaa nei makaukau ana iho no ka paina, me ka manao la hoi he ipu weke io, aole ka, eia ka he ipQ limu. Oia ke kolu o kana hana hoopunipuni ana i iohe oukou e ka poe e heluhelu ana i keia moolelo o Umiamaka. la wa a laua nei i wehe ai, aqle i ko ka laūa mea i lohe ai mai ka waha mai o ua kanaka nei o Umiamaka, a alualu aku la laua ia ia me ka mama loa, a loaa aku no kela ike alanui e naue ana no. Alaila, hea aku Ia laua ia Umiamaka, me ka olelo aku, ka, he oi oe o ke kanaka wahahee nui wale, alaila, olelo mai la kela, ua olelo aku no hoi au ia olua he ipu limu, oleio no olua he ipu Ia wa, hoouku mai la o Umiamaka e like me ke ano o ka waiwai o ka wa kahiko, penei : Elima ilio, elima aahu kapa, elima pau-puakai, i mea e pau ai kona hilahila no kona hoopunipuni ana pela i keia mau wahine. Ahe keu ke kanaka akamai nui ma ia hana. • A rna kekahi mau la ma ia hope mai, iho hou no o ua Umiamaka nei i ka lawaia i kahākai, malalo o Niuaailua, oia ka palena o Keanae a me Honomanu, malaila kahi i iawaia ai o Umiamaka, tk He nao manini kana lawaia," ia manawa, lawaia keia a loaa ka ia, o ko ia nei hoi aku la noia a hiki iuka 0 ke one ; aia hoi, i ko ia nei hoi ana aku ma kapa one, la keia he ula niaunu, oia hoi he ula io ole oloko. Ia wa, oko ia nei hopu īho la noia a paa i ka lima, a hana keia i ua ula nei me ka maalea loa, hahao keia i ke one a piha pono ua ula nei, uhuki keia'i ka mauu a wahi iho la a paa, hauhoa 1 ke kaula, a nikiniki no. hoi a paa loa. A iaia e hoi ana me na leali manini, a me ka ula maunu e paa ana ma kona lima, o ko Ja nei hoi aku la noia, a pii aku la keia i ka* pali o Niuaailua, a hiki iluna o Kikea, oia no ke oioina ma ia wahi e waiho la a hiki i keia la, iaia i haalele aku ai i ke oioina, kaha aku la keia pii, a iaia e naue hoolai ana ma ke alanui, huli ae la keia ma kapa alanui. Aia hoi kekahi rtiau wahine elua e olala lauhala ana, o ka makuahine no me ke kaikamahina, a i ka wa i ike mai ai laua ia Umiamaka, hookani mai la laua, ka, hanau a ia au e Umiamaka, ae aku la keia, ffe. Ia wa, aohe o laua ono mai i kana huihui manini, aka, ono mai laua i ka ula, me ko laua manao he io, a he ula hou mai la hoi mai ke kai mai, aole ka, a ia wa no, o ke noi mai la noia o ua mau wahine nei, me ka olelo mai, e ! e Umiamaka, na maua hoi ka ula, kulou iho la keia ilalo, a liuliu ea ae la ria maka iluna, a oielo aku ]a, ae, he ae no au na olua ia ula, eia nae ko'u makemake, i wahi palau moena ko'u i wahi moena puao, a holo na olelo ae a lakou nei, noho iho la ua mau wahine nei e pulehu ana i ua ula la, a kaha aku la keia hele ana. A iaia e noho h&ihai ana ma kahi e, moa ae la ua ula nei, a kaka ae la i ka iwi o waho, ia manawa helelei īho ana ke one, oki loa ke pa, a me ka umeke poi. Alaila, hea akn la ka makuahine me ka olelo aku penei: "E! Hewa ka ia e Uruiamaka he okea ka loko." ' Pane mai la o Umiamaka, "hewa no paha* olua, pono au*" a ma ia hQpe iho, hoopaapaa iho la lakou, a hoi aku la o Umiamaka mauka o Kuo, oia hoi kona • wahi mau. Ma keia mau wahi, ke hoike aku nei ka mea nahooponopono nei, me ke kakau ana i kela moolelo o Umiamaka, a ua kamaaina no hoi ma ka olelo ana, a no ka ike ana iho a alawa ana'e i kekahi mau mea malokō o keia moolelo, nolaila, ua kapae ae ia i na mea pono ole ke olelo ae i ke akea, e like me ia. A noia. mea, he mea pono e hoololi iki iho i mea - e māikai ai i ka poe heluhelu, a me rra-pua opiopio ohaoha o ka aoao palupalu, a me na pua opiopio mohaha oka aoao oolea. Nolaila, mai hoahewa mai 1 keia kakan ana, a ina ua hewa en, e kala mai no.

A pau ae la ia mau mea i ka hana ia, u ma ia hope mai, kupu hou ae la ka manao o Umiamnka e iho i kai o Keanae, ka m nei hana i iho ai i kai, he ho-u puakai iloko o ke kai, ia iho ana a hiki no lioi i ke k§i, hou keia i ka puakai a pau, hoi mai la keia a hiki ma kekahi kahawaio Laalaau kona īnoa, iho iho la keia ilalo o ka wai e hou i ka wai, i pau ae ka ea-ea-kai o ka puakai, a u-la maikai iho. A iaia nei e kulou ana ilalo o kahawai, hele ana keia poe wahine maluna o kahawai e poai ai, (oia hoi ma kae o ka wai) me ka ninau aku ia Umiamaka, " He puakai aha kau e Umiamaka?" Pane mai la kela, be puakai hoikeike. Xa manawa, uwe haaloulou iho la ua poe wahine la, no ko lakou haawi ole ia aku i ka puakai, ke uwe la hoi e uwe ai, ua hana mahaoi wale aku no ia Umiamaka, ole loa no hoi he wahi wauke hookahi i haawiia'ku ia lakou, ole loa no. A nolaila hoi, he mea mau ia Umiamaka i na manawa a pau loa, mamua e hoopunipuni ai, a mahope e hoouku iā'i, A ma keia wahi. ke haawi aku nei au na oukou e ka poe heluhelu e hookaana iho no keia nioolelo. A ke waiho aku nei au ia oukou e nana mai, o ka hoopunipuni alnna keia a Umiamaka. Ma keia wahi hoi, e hoi hou ae ai kaleou e olelo no Umiamaka, la ia i hoi mai aima Keanae, a pii aku lti ia a hiki mauka o Waikaia, alaila, waele iho la o ua o Umiamaka nei i ka nmla ana, a kanu iho la i ka haawe lau uala ana,|a pau i ke kanu ia, a koe iki wale no, f /hoomaha iho la -keia iluna 0 ka pohaku, iaia e noho ana iluna olaila, ike aku la keia i kekahi mau elua e pii mai ana ma ke alanui, o ka inoa o keia mau kanaka, o Manonui, a me Waikaia, ia manawa, ike mai la ua mau kanaka nei ia Umiamaka, a olelo oluolu mai la no hoi, u E ! me e hoi ka paa o ko mala uala e Omiamaka." Alaila, pane aku la o Umiamaka, " Ka ! paa ka hoi ke kanu ana," alaila, pane mai la ua mau kanaka nei, ka, o kau hana iho la ka ia pela, o ko maua mahalo aku i kau, a ke i mai nei oe, paa ka hoi ke kanu ana, ia manawa, o !<o lakou hoomaka iho la noia 1 ka hakaka. la wa a lakou e hana ana pela, hopu iho la o Uiniamaka i ke kumu o kana 00-hala, aole nae oia i uhau maoli aku īa Waikaia, akn, i pahee ia aku ua oo la, a ku pono aku la i ka opu o ua kanaka nei, a make iho la. • A pela no hoi ka lua o ke kanaka, oia o Manonui, ia naanawa, pau keia mau kanaka a elua i ka make ia Umiamaka, a lanakila ae la oia maluna o kona mau enemi, a o oki ae la oia i ko laua mau poo, a kanu ia iho la ko laua mau kino e Umiamaka malalo o ka honua, a ma ia manawa no hoi, ike mai la kekahi mau wahine iluna o ka pali kahi i noho mai ai, (Pali o ka lua koae) malaila laua kahi i hoomaha ai, a ua ike mai no ua mau wahine la i ka pepehi ana a Umiamaka i na kanaka i hoike ia ae la maluna. la manawa, hoi wikiwiki loa keia mau wahine i kahakai o Keanae e hai i keia mea i ke alii, ia Haulaahilani, no ka mea, nona ponoi keia mau kanaka i make, a Umiamaka i pepehi ai mauka. A i ka hiki ana o ua mau wahine la i kai imua o ke aiii, hai aku la laua penei, ou mau kanaka, ua rnake mai nei! wahi a ke alii Haulaahilani, make ia wai ? Pane aku la ua mau wahine nei, ua make ua pepehiia mai nei e Umiamaka, ia manawa a ke aiii i lohe ai i keia inau olelo, huhu'loa iho la ia •ia Umiamaka kana kauwa. Aoie no hoi i liuliu iho, hoea mai ana o Umiamakame na poo eiua ma kona lima, no ua mau mea nei ana i pepehiia'i. Oia hele no oia nei me ua mau poo nei a ku ana imua o ke alii, o ko ia nei ani aku la noia i ua mau poonei imua o kona Haku Alii. Ta manawa, ike mai ia ke alii, wai pahe wale iho Ia no ua'lii nei, a hoi. mai la kona huhu nui ia Umiamaka, a lilo i mea ole, no ka mea, aohe no e lanakila iki mai kona Haku, a me na mea a pau loa maluna ona. la mauawa no hoi, kena ae Ia ke alii i ke kahuna ia Kiope, e iawe i na poo iluna o ka heiau o Lalaola, e waiho la no ma Keauae a hiki i keia la, a maluna'o keia mau olelo, e waiho ae kakou i ka olelo nui ana no ka ke kahuna hana,~a me ko Umiamaka hoi ; a e olelo ae kakou no ke alii Haulaahilani. £ na hoa heluhelu, e olelo hou kakou eo Umiamaka, a e hookauaheahe iho i ka lēo ma ka helu|ieiu-aiia. Ma ia hope iho, hele aku la o Ufr&amaka i ka huakai hele makaikai ; hele mai la keia a hala o Honomanu, a hala o Kaloa, komo keia iloko o Oopuola, he nahelehele ia e like me Mahiki i Hawaii, a me Panaewa iwaena o Hilo a me Puna ; he ohia loloa* he wahipowa hoii ka wa kahiko, o ko ia nei hele mal la noia a iho i kahawai o Waikaomi, ike aku la keia i ka wahine a me ke e ohi opae ana, ua pani iho i kahawai a ua paa, ua maloo nae ka wai' a e ohi ana lakou i ka opae. 4a manawa no nna

i ike mai ai, hahai iho la oia i ka paiapalai ame ka ieie, me ka maile, a kahiko iho la oia i kona. kiao a paa ia mau mea (lau nahelehele,) a kohu pupule no hoi, o ka hana hoopunipuni no keia a Umiamaka. Oko ia nei holo aku la noia a hiki ilalo o kahawai, ohi ana i ka opae, ia wa no, pau lakou i ke auhee, me ko lakou olelo ae, e ! he pupule keia e ! A pau loa lakou ika holo mai kona mau maka aku, aohe manao ae i na apuawai opae, i hele a piha pono na ipu a lakou i ka opae ; ma ia wa iho la .10, o ko ia nei noho iho la noia, he ai ka hana i ka opae a me ke kalo, me ka umeke-poi, a ku ae no ka mahele naue ana, na lakou la e luhi i ke anu o ke k-a ana i ka wai, na Umiainaka e naunau a puhi ke oka. Oiai no hoi he mea mau pela ma na aina kakawai a pau mai Hawaii a Niihau ka lawe pu me keo e like me keia. Ia wa mahope iho o kona maona ana, 0 kona hele aku la noia a moe i Hamnkua ma Kuiaha, a i kekahi la ae, hele no ua Umiamaka nei a hiki i Kanaha me Mauoni, aia noia mau loko ke waiho la a hiki i keia mapawa ma Kahului, i ko ia nei wa i hiki aku ai, ku iho la keia ma hai o ka loko, a nana aku la i ka lana mai 0 ka manu koloa lele, me he uliuli la ka nui,a me ka paapu maluna ae o ka iliwai. la wa, paki aku la keia i ka ai, a nana'ku la, he huakai hele wahine a me leek&hi mau kane, ja wa, noho iho la 0 Umiamaka ilalo e kolokolo ana i na manu koloa, me ka puki aku Ika ai. Aai mai la no hoi na manu, a noho hou iho la keia ilalo, e kolokolo hou ana no e like me ke kolokolo ana 0 ka manu palahu hoohaha. Ke paki la no keia i ka ai, me he manu ia wa pokole no aia nei e hana mau ana pela, hiki ana ua huakai hele nei, aole 0 kana mai ka nui, a ninau aku ia ia Umiamaka. (Jlolc i pau.)