Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 47, 25 November 1865 — He Moolelo no Suria Poiniki (Phenicia,) a me Asia Uuku [ARTICLE]

He Moolelo no Suria Poiniki (Phenicia,) a me Asia Uuku

Penei na aoao o Suria, ma ka akau o Asia uuku, ma ka hikina ka muliwai o Euparate a me Arabia, ma ka liema o Palesetina, a me kekahi hapa o Arabia, a ma ke komohana ke Kai Waenahonua. Ua ike pinepine ia o Suria ma ka Paiapala Hemolele. ua kaua aku na kanaka me ka poe ludaio; mai ka wa mai ia Davif]a, n nnenne no e hiki loa mai i ka wa ia Kristo, i kona wai lilo ai i ko Roma poe. O Anetioka, oia ke kulanakauhaie nui o Suria ; a oia no hoi kekahi kulanakauhale nani loa ina ka honua nei t ka wa kahiko. O ko Luka wahi no hoi keia i hanau ai, a maanei pu no hoi o Petero a me Paulo i noho ai i kahi mau manawa.* A inaanei no hoi i kapa mua ia ai ka poe hahai Kristo he poe Kristiano. A o kekahi kulanakauhale e ae o Suria, o Damaseko, he 136 miie mn ka akau aku o lerusalema, un ikein ia wahi

naai ka wa mai o Aberahama. Ua ike pioepioe ia no hoi- ma ka Palapaia Hemolele, maanei no hoi o Paulo i lilo ai i Kristiano. •Ua kaulana no hoi keia kulanakauhale i ka wa kahiko, no ka hana ana i na pahikaua maikai, a me kekahi mau ano pahi e aku, a o ua mau hana maikai la a na kanaka; ua pau i ka nalo i keia wa. Kauiana no hoi na kanaka i ke kaiepa ana i kā ioie silika, a ua kapaia ka inoa o kahi ioie he eiamaki (damask) mamuii o ka inoa o kahi i hanaia ai. O kekahi wahi e ae o Suria, i oleloia ma ka Palapala Hemolele o Tademora, na Solomona no i kukulu i keia kulanakauhaie, he 10 mile kona ioihi; aka ua pau ia i ka liiolo i keia wa, O na mea nāni i koe iho o keia" kulanakauhale, oia na kia pohaku i hnnaia a nani loa, meke kaha nna i na inoa maluna o na papa pohaku, a ma ka nana ana ia mau mea, ua maopopo he kulanakauhale waiwai ia, a ikaika hoi. A o kona inoa nmmua aku o Palamum (Palmyra.) A ma ke komohana nkau aku o Damaseko, he 37 mile ka loihi mai laila aku, 0 Palaheka he kulanakauhaie nuni no ia i ka wa o na Lunaolelo, a ia wa i kapain ni i inoa hou, oia hoi o Heli-' apoli. Ua iiiolo nae i keia wn. No Poiniki. 0 Poiniki, he aina keia e moe loihi ana ma kapa o ke Kai Waenahonua, a eia na inoa o kona mau kulanakauhale, o Turo, o Sidona, o Pololemu, a me kau wahi kaulana e ae. I ka wa i kinōhi loa o j keia nina, ua kaulana loa na kanaka i ka I imi ana i ke kepau, a me ke kalepa ana, | a ma ka holo moana ana, a me kahi mau , hana akamai e ae. Ia wa, ua kuokoa ia i lahuikanaka, a mahope mai Jilo ia i pana- j laau no Suria. 1 keia wa nae o Suria, ua lilo ka hoomalu ana i ko Tureke, a pela no hoi kekahi mau aina e ae, aia no ihalalo o Tureke. No Asia Uuku. Aia no keia aina ma ke kihi hikina akau o ke Kai Waenahonua, he aina anemoku keiā i ke kai, a penei kona mau palena. Ma kā akau ke kai Eleele, ma ke komohana kai Mokuliili, ma ka hikinao Suria, Mesopotamia,a me Aremania. Hookahi haneri mile ka ioa o keia aina mai ka Hikina a ke Komohana, a eha haneri 'miie ka iauia. A eia no ia malalo o Turekei keia wa, a o kona iahuikanaka eia no iakou ma ka hoomana Mahometa. O ke kuianakauhaie nui i keia wa .o Semurene, a ua nui no na moku o Amerika i hoio ae maiaiia, a' ua ioaa ka fiku, niu polapola, a me kahi mau mea e aku. I ka nana aku, me he mea 'la ua hoomaka ia keia aina ma ka wa kahiko loa. * He nui no na Aupuni liilii iloko o keia aina, ma keia wa keia wa, aka aole nae i ike ia ka lilo ana o Asia uuku, i nohoana no kekahi aupuni nui. O ke Aupuni o Ludia 800 haneri makahiki kona ku ana mamua aku o Kristo, o Aredusu (Ardysus) ke Alii mua loa, pela i ka nana'ku, 1 ka makahiki 797 M. K. kona jioho Aiii ana. 0 ke Alii hope loa o Ludia o Kerisa (Cresus, he 'lii kaulana loa oia no ka waiwai loa. A no kona huwa ia no kona waiwai loa, nolaiia, ua heie mai o Kuro, a ua lawe pio ae oia ia Ludia i ka maka* hiki 548 M. K. Mai ia wa mai k$ lilo ana o Ludia a me ka hapa nui o->Asia malak) o Turo ke 'iii o Peresia, a hiki māi i ka wa o Aiekanederia, oia hoi ka 330 M. K. He 300 makahiki M. K. liio o Poneto (Pontus) i hapa no Ludia,a lilo ia i aina kuokoa. A ua nui no na makahiki i noho kaua ai ia me kolloma, ma ka hooponopon9 ana o Miteridate VII (Mithridates. A inamuli o kona akamai a me ke koa, ua hoopiiikiaia na Kenela akamai o ke Aupuni, i ko Roma a me kahi i koe aku o Asia uuku. 1 ka pau ana o na kaua o Asia uuku, alaila, piha ioa ka aina i na kanaka anui na kulanakauhale i kukuiu ia. O Epeso aia oia ma Ludia, he wahi nani loa, a ua kapaia ka luakini nui maiaila, o kekahi o na mea kupanaha ehiku o ke ao nei. Hookahi lianeri me Iwakalua na ma-

kahiki o ke kukulu ia ana o keia luakini, a mamuii o ka makemake o kahi kanaka o iīrosetareta (Erostratus), i kaulana oia, ua puhiia e ia ua luakini la i ke ahi a ua pau loa a hiki i ka lepo. He nui aku no na kulanakauhale nani e aku ma Asia uuku, i ike ia ma ke Kauoha Hou. O Tareso kekehi kahi i hanau ai o Paulo, o Peregamo, Tuateira, Sarekika, Peledelepia, Laodikeia, olakou na mea i oleloia ma Hoikeana. Malaila hoi i hoike ai o Paulo, Barenaba, Sila, Timoteo, Luka, a me kahi poe e aku no paha, i ka pono o Kristo a me kau wahi e ae o Asia uuku. No KEKAHI MAU LAHUIKANAKA. I ka wa kahiko, o ka poe Sekoiko (Scythian,) o lakou ma ka akau o Asia, he poe kanakn puni kaua lakou, he poe liupo loa, a he poeakamai nae i ka pana pua ana. Nui no na'lii o Asia ame Europa i malama ia man mea, aka, aolē nae he pakeie. I kahi wa manao no keia lahuikanaka e holo inokuahana iloko o ka poe naauao e noho ana ma ka hema iho o lakou. A ua loaa ia iakou kekahi aupuni ikaika loa oia hoi o Paretia, oia ka mea i lanakila ae maluna o Peresia, a me kahi mau aina e aku. Hoomaka keia aupuni ika mak'ahiki 250 M. K. a o konn mau makahiki u pau loa he 500. Aua kapaia ka aina o ka poe Sekoiko o Tatare. Aole no i nui ae ko lakou naauao i keia wa. O Hinedu hoi, ua kaua ia ia e ko Beritania,. he haneri makahiki i hala aku nei, a ke noho nei ko laila poe maialo o ka auamo a Beritania i keia wa. He maikai no hoi na kanaka he ole no hoi alua. O ka poe Tureke, no Asia no lakou. Aka, i ko lakou hookumu ana ma Europa i kahi mau Keneturia i haia aku nei, ua maopopo loa ko lakou moolelo maloko o ka ihoolelo o keia hapaha o ka honua. O ko lapana, he mau miiiona ka nui o na kanaka maiaila, eia keia poe ma ka hikina o Kina; ma na mokupuni. O Nipona ka moku nui, a he ano pake no keiu poe. Aole i maopopo ka moolelo o keia aina. He poe hoomana kii no nae. A he nui no na aupuni e ae o Asia i ike nui ole ia ka moolelo. Eia kahi o Siama, Kokina, Kina, Burema, Kabala, Belukikana, a pela aku. Eia no ka hoomalu ana i keia aina nui, i ke Alii o Rusia.