Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 47, 25 November 1865 — Ka Hoomana Kahiko. [ARTICLE]

Ka Hoomana Kahiko.

HELU 29. Na kapu kahiko o Hawaii nei. " O na kapu kahiko o Huwaii nei," he mea nui loa ia i keia lahui mai ka wa kahiko mai. Oia no hoi kekahi kia nui e paa'i ka Hoomana Pegana i na lahuikanaka naaupo e like me keia. Ua hoomaka ia k«i ai-kapu ana, mai ka noho ana mai o Wakea ma laua o Papa. Mamua akli nae o laua, aole he aikapu, he ai-noa no, aka, ua hoomaka keia kapu ana mai laila mai, a hiki i ka wa i komo mai ai ka Euanelio a Kristo, ua emi, ua pau aku ka nui o na kapu, a he mau kapu liilii wale no koe iloko o na kahuna lapaau hoopunipuni, a pela aku. Ke kumu o na kapu. O Wakea ke kane, a o Papa hoi ka wahine, o laua no hoi na kupuna mua o keia lahuikanaka. Ma Hawaii kahi o laua noho ai. Oi noho aku no hoi laua nei a hanau ka laua kaikamahine, o Hoohokukalani ka inoa, a«j!e naē hoi o ka laua keiki wale no ia, o Lono kekahi he keiki kane. Hanaiia iho laua nei a nui, a he wahioe maikai loa nae hoi ua kaikamahine nei. Tke ae la hoi o Wakea no ka ui o ke makemake nui loa iho la oia e hoohaumia malu ia ia, aole nae he nalo iki mai ko Papa mau nmka mai, no ka mea, he ano akua ko Pāpa. A i mea nae hoi e ko ai kana kuko ana ia Hoohokukalani, hai aku Ia oia i kana kahuna i kona~ manao a pau, i kumu e launa malu ai oia me kana kaiia* ma ke ano hoohaumia. A hoi ke kahuna, hai mai la oia sa Wakea, " E hana oe i heiau, a e hoomakaukau no hoi i hale maikai, a e hoopiha no hoi i na mea afija a pau, i komo ke kaikamahine ilaila, qo ka mea, ua makemake loa o Hoohokukalani ia Lono kona kaikunane i kane nana no ke ala o kona ili. A eia no hoi kekahi, e hookaawale oe i mau

po kopu no ke akua. Eia hoi na po kapu, o Kane, o Lono, o Mauli a roc Muku ; a i .keia mau po no hoi e loaa 1 » ko kaikamahine ia oe. A eia nae, i kou wa e hui ai ine ko kaikamahine, mai moe oe aao loa. Ina ee e lohe i kuu pule hoala aku. e ala koke mai no oe, mai hiamoe loa oe, o ike auanei o Papa ia oe." Pela iho la o Wakea.i hooko ai i ke knuoha a ke.kahuna i olelo mai ai. Ika hiki ana i na po o Re akua, lawe ae la ke kahuna ia Hoohokukalani, a hoao iho la me Wakea (kahi luaui ona). A kokoke hoi e ao, niele aku la ke kahuna i ka pule hoala no Wakea penei: E Akea makua i ka poniponi, Heaiku—e, e a—la, Ua ao—e. Aole nae hoi i ala ma mai Wokea, no ka jnea, ua pauhia loa oia i ka luamoe a hiki ike awakea loa ana. Pwīou iho la ia, i ike ole aku o Papa ia ia, aole nae he nalo iki. Holo mai la hoi o Papa. h hakaka iho la laua, a kauo ia iho la o Papa e Wakea i waho, a hookaawale ia ih«> laua e Wakea. Kipaku aku la o Wnkea ia Papa, a hookapuia aku la ka wahine aole ai i ka puaa, ka i-a-ula,ka maia, ku niu, a pela wale aku. A mai ia wa mai no ka hoomaka ana o ke kapu o Hawaii nei, a hiki mai i ka wa i olelo ia ae nei inaluna o keia kukulu manao ana. Ke kapl' o na'lii. He nui wale ke kapu e pili ana i na'lii ika wa kahiko. Ina ma ko lakou ano 'Lii, he kapu ke pili aku ke kanaka e, he make no ka hope. Penei hoi i oleloia : " Kapu—e moe." Ina e hele mai ke 'Lii nui, a'laila, penei ke kanaka e kahea e aku ai mamua, " E moe—e, moe i ke kapu ike kapu oke 'Lii." Penei hoi kekahi hea ana: " Apu—e a ma." A ina e lohe na kanaka ma kahi loihi aku i keia leo, pau koke lakou i ka moe ilalo oka lepo t ja ina emo eole kekahi a hiki mai kē aiii, alaila, laa kela kanakn i ke kanawai o ke alii, a o ka make no hoi kona hope. Ina he aJiftiui ka makuakane a me ka mokuahine, alaila, ua kapaia ka laua keiki ke hanau mai, he Niaupio, a he Wohi, he Kiekie, he Haku, he 'kua, he Wela, he Paapaa. Ma ka hanai ana i ke 'Lii nui, e wehe ka wahine malama keiki i kona kapa a pau, alaila hanai aku. Ina hoi e hanai i ka waiu, he kapu ke haahaa ke keiki nmlalo mai, aia a inaluna mai ke keiki alii, a malalo mai ka mea hanai waiu. olaila pono. A pela mau iho ia ka hanai ana a hiki i ka nui ana. He kapu weliweli ko ke'Lii nui, a penei ka hoomaopopo ana, He inake ke a-e i kahi kapu o ke'Lii. Ina hoi e kau mai ke aka o ke alii maluna o kekahi, o kona make iho la no ia ika pepehiia. He kapu ka hea ana i ka inoa o ke'lii, he kapu ke noho i ka maiu o ka Halealii, he kapu ke kanaka ke ike aku i ke alii; he kapu ka aha a na'lii; he kapu ke hakuia ka ahuula o ke alii; he kapu ka leo o ke alii ke pane mai; he kapu ka hanau ana o ke alii, nolaila i kapaia ai ke alii o Hawaii nei he'kua, no ka make o ke kanaka, a pela aku. Eia kekahi mea kapu oke alii. Ona wahi a ke 'Lii nui i hoolaa'i i wnhi hoao no na'lii Niaupio a Wohi paha. Panei n ° hoi: He paepae kapu ko Liloa, ahe aha-kai, a he puka-pakaka, oiai kona noh° ana ma Waipio i Hawaii. H e kopu loa keia i na'lii a me na makaaioaua; ina e pii kekahi malaila, alaila, he alii nui ia Mike ke kapu me ko Liloa. A pela no hoi, a ina e maiu ka aha i kona heie ana, alaila, he alii nui no ia. Eia no hoi kekahi ano e pili ana i ke alii nui. Ina e hele aku ke kanaka imua o ke nlii e ike me-ka makana, a |>enei no oia e hana i, e kolo aku ilalo me nn kuli, a honi aku i na wawae o ke alii; i ke kuli paha' ka lima paha. Ua pili no hoi keia i na'lii, na kahu, na iwi-kuamoo i>onōi a ke alii. ■ He-jKcawe ke'lii o Hawaii, a o kana keiki hoi ka oi aku. O laneo ke alii o Maui iieT. Eia lekahi aim&apu, o Kalaoikauiokikilo (he alii kapu loa keia, he alii wahin«). Ma Pihena i Wailuku kona wahi i hanau ai. A nana no hoi e pii na heiau kapu o Maui nei. Ua oieioia no hoi, oka po wale no kona wa e hele ai, i ole aī e kani ka manu, a lele ae hoi maluna o kona poo ; a i wi ole ia hoi e ka iole, i kau ole ia no hoi ke poo eka nalo. Kumakena no ka hoi ua mea he kapu.