Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 48, 2 December 1865 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 30.

            He nui wale ka mea i oleloia no ke kapu o na'lii, a he weliweliia kona kapu. Eia paha ka mea i koe : Ina e make kekahi alii nui, a hooili aku oia i kona hooilina o ke aupuni no kana keiki. Olelo aku hoi ke kahuna, " aole pono ke noho ke alii hou me ke kupapau, e hele ke alii ma ka hikina, (oia ka aoao makani) o haumia auanei ke alii ai moku, nolaila, e hele ia a pau na la o ke kumakena ana, a pau ka haumia, alaila pono." Pela o Liholiho I i hanaia'i, (oia hoi o Kamehameha II) i ka wa i make ai o kona makuakane, Kamehameha I.
            Ma ka make ana, a ina e laweia e kanu, e imiia ana i moepuu nona, he iwakalua paha, oia kekahi poe kanaka i imi ia e make pu me ke alii nui.
            A pau ia, o ka hope loa, o ka hunaia ana o na iwi o ke alii nui iloko o na lua huna, a me na wahi nalo loa, na ana hoi ma waena konu o na pali kiekie loa. A penei hoi e hana'i, e nakii i ka piko o ke kaula ma ka puhaka o ke kanaka e lawe ana e huna, a e nakii no hoi i ka piko o ke kaula ma ke kumu laau ma ka welau o ka pali, a e lele aku i waho, a pau ka loihi o ke kaula, alaila, hoi aku iloko o ke ana, a malaila e waihoia'i na iwi o na alii nui. Aole nae e pono keia hana ma ke ao, aia wale no i ka po. Me ke kapu no nae keia hana ana.

KE KAPU E PILI ANA I KA MAKAAINANA.

            He lehulehu no ko na makaainana kapu. Penei no hoi, e kukulu mua ke kane i hale-mua, a pau ia, o ko ka wahine hale aku, a pau hoi ia, kukulu hoi i hale paina nona a paa ; a kukulu hou hoi i hao paina no ka wahine, a pau ia, kukulu hou oia i hale kuku no ka wahine a pela, no ke kalua ana i ka ai, a pela no hoi i ka ai ana.

KE KAPU O NA WAHINE HANAWAI.

            Ina he mai wahine ko kekahi wahine, aole oia e pono ko olelo aku i kana kane, " ua mai wahine wau," he mea hoi ia e haumia ai ke kane. A ina ua ike ka wahine i kona pilikia ma ia ano, alaila, haalele iho oia i ke kapa i ka hale maoli, a hoio aku i ka hale pea, a malaila e noho ai lakou no kekahi mau la a pau ka hanawai ana, alaila, hele e auau i ka wai, a hoomaemae hoi a pau kona haumia, a hoi mai no ua wahine nei a noho mawaho o ka hale me kona kapa ole. A ina e ike aku ke kane, alaila, e hoouhi aku oia i kona ili i ke kapa, alaila, e pi-kai aku, (oia hoi ka hookomo ana i ka olena a me ka paakai paha iloko o ke poi me ka wai), me ka namunamu ana ae i ka pule kahiko. A pau keia mau mea i ka hanaia, alaila, hoi mai ka wahine iloko o ka hale, a e komo aku ke kane iloko o kana wahine, a o ka loaa iho la no ia o ke keiki. Ua like keia oihana mai na'lii a na makaainana.

KA HOOMANA ANA.

            E lawe ke kanaka i wahi pohaku iloko o kekahi wahi papohaku i pa ia a puni, alaihi, e uhi iho i ke oloa, (he wauke no i kukuia) oia hoi ka puloulou, a e hana i mea ai a waiho aku i mohai imua o ua wahi akua pohaku nei ana i hana'i. A makaukau ka mea ai, alaila, e kuupau iho ke kahuna i ka pule ana aku penei :
* * * * * *
            A pau ka pule ana, e ai aku no hoi i na mea ai a pau.
            Eia hoi kekahi mea kapu ; koho ae no kela kanaka keia kanaka i kana mea hoi i makemake ai i akua nona, e like me ka i-a, ka manu, a pela aku. Ua kapu hoi lakou ke ai i na akua a lakou i makemake ai e hoomana. Me ko lakou manao nae hoi, ina lakou e ai, kapakahi ka waha, puha ka wawae, makole na maka, haina kuapuuia, pau ka ai i ka palae, a make maoli no hoi kekahi, pela ko lakou manao kuhihewa ana.
            Pela no hoi kekahi moolelo o Hawaii nei e olelo ana, " Ma ka apua ke ola la e na pokii." He olelo ia na kekahi kanaka, he akua oopu kona, a no kona ike ana e pulehu ia ana kona akua i ke ahi, alaila, olelo ai oia pela.

KE KAPU O KE KAHUNA.

            He kapu okoa no ko ke kahuna. Ina e lilo kekahi i kahuna, kapu kona lauoho aole e ako ia a hiki i kona make ana. E noho mau no oia maloko o ka heiau, aole no hoi e hoi koke mai i kona hale me kana wahine, a pau na la kapu o ke'kua.
            Penei hoi kekahi ; ina e manao ke'lii i heiau, na ke kahuna no e olelo aku, " I laau no ka heiau." Hoouna aku ke alii i ke kanaka, " I kanaka no ka heiau," wahi a ke kahuna. Ae mai no ke'lii. Pane hou no ke kahuna. " I puna, i niu, i   maia, a i kanaka no ka heiau." Ae mai no ke alii. " Kapu ka aina o ke kahuna, kapu pu no hoi me kona hale." He ae wale no ka ke alii. Ua like no ke kahuna me ke alii, he make no i ke alii, a he make no i ke kahuna. He makau loa na kanaka i ke kahuna.
            Na ke kahuna no e kau ka puaa a me ke kanaka iluna o ka lele ; a oia no hoi ka mea hookokoke aku i ka heiau a me ka mohai ana. He nui wale o na kapu i koe e pili ana i ka hana a ke kahuna.

KE KAPU O KE'KUA.

            O Kukailimoku ke'kua o na'lii mai ka wa kahiko loa mai a hiki mai i ka wa o Kamehameha I. Eia ka inoa o kekahi akua : O Kukeoloewa. He kapu ka i-a a Kukailimoku, aole e poholalo ia mai e ka lawai-a malalo mai o ka lemu, aia no a haawi maikai ia mai. (E nana i ka moolelo no Umi a Liloa.)
            Ua haawi no o Kamehameha I. i mau aina no kona'kua no Kaili. Eia hoi na aina ana i haawi ai, No Hawaii o Koholalele ; no Maui o Makaliua ; no o Oahu o Wailupe ; o Waimea ko Kauai. Ma keia mau aina, ua kapu loa ka poe i holo a noho malaila, no ka makau i ka pepehi ia, ua malu no hoi lakou aole e pepehi wale ia. Noho no lakou malaila a make ka enemi.
(Aole i pau )

Ka Nupepa Kuokoa.

E ala ! E ala !!

            E na makamaka o Hawaii o Keawe, Maui o Kama, Oahu o Kakuihewa, me Kauai o Mano ; Aloha oukou. Owau no o ka oukou kauwa ka mea e lawe aku ana i na kaula hipuu a ke aloha i hoailonaia me ke gura imua o oukou a pau, mai ko'u hoomaka'na a hiki i keia la, ua loihi na makahiki o ko kakou launa pu ana, a ua kamaaina ko kakou noho pu ana, oiai aole au he keiki paupauaho a molowa i na mea a oukou i hooili mai ai ia'u, ma ka inoa hanohano i sila ia maluna iho o ko'u kahua. Kahi a ko'u mau kapuai e ku nei me ko'u makua hanai, nana au e malama nei i na mea a pau e pono ai ko'u ola, a me na wahi kahiko nani makamae o ko'u wahi kino lepo nei, i hoaahu ia mai hoi e ko oukou aloha lua ole i poni ia i ka aahu nani hiluhilu o ka naauao, a me ka ike.
            A ke waiho aku nei au i ko'u wahi manao ia oukou, me ke kau leo pu aku no hoi. E ala mai kakou a pau mai ka hiamoe mai, kahi keiki hoi i hoailonaia no ka make, e ku iluna, e aahu i kahi kapa, a e noho iho ilalo mamua o kou ala ana ae i ke kakahiaka. Pono oe e hoomanao i kou Makua Nui ma ka lani, a mahope e hele aku oe i ka hana i ka mahiai paha, i kalawaia paha, i ke kalaiwaa paha, i ka hana kumakahiki paha, a me na hana kupono e ae a pau. He mea ia e pono ai kou hale, kou ohana, kou noho maikai ana hoi me ka maluhia, no ka mea, maloko mai o ka hana e puka mai ai ka waiwai, a me ka hanohano i pakela ae maluna o ka poe noho wale, palaualelo hoi, a o ka nele, a me ka pilikia ka mea e loaa mai ana ma ka lalani o ia poe. Nolaila, he pono nui ia kakou a pau ke hooikaika ma na hana e pomaikai ai.
            Pela kakou a pau e pono ai i keia manawa e noho nei e hana, e lawelawe, e eleu, a e iniki hoi ma na mea a pau me ka hoopalaleha ole, oiai he poe keiki kakou a pau na ka hana, aole na ka molowa, aole na ka palaualelo, a me ka noho wale iho no, a hoolilo i ke ao i wa hiamoe ma ka hale, aole pela e pono ai kakou, a me ka kakou mau mamo aku, e hele ma ka aoao o ka molowa, a e hana hoi ma ka aoao o ka noho wale, nolaila, e na makamaka aloha o'u, ano, e ku, a e hooko iho i keia leo, e hopu iho i ka o-o kope, a me ke ka-pala, a e naue aku oe ma na kuauna o kou mau loi, e iho iho ilalo i ka lepo, a e hana hoi me ke kanalua ole i kou mau kihapai iho, a e kanu i ka ai paha, i ka raiki paha, a me ia mea aku, ia mea aku, a e ike no auanei oe e uhi mai ana, a e hua mai ana i na hua ono loa, a e ohi auanei oe i ka hua maikai o kou aina au i hana ai, a ma ia hope aku, e pomaikai auanei oe, a me kou ohana, a me na mea a pau o kou hale. Nolaila e na makamaka Hawaii, e hoolohe i keia, i mea e pono ai ka noho ana, a i mea hoi e hanohano ai ko kakou nei aupuni, no ka mea, o ke kanaka mahiai, a me na mea a pau e lawelawe ana ma ia hana, oia ka oiaio, a o ke poo hoi ia o na hana a pau ma ka honua nei. Aohe hana e ae i oi ae mamua ona, no ka mea, ina aohe kanaka mahiai, aole hoi he mahiai e ae ma kela wahi keia wahi o na aupuni a pau. Alaila pehea e pono ai na hana nui, ke ole ka ai a me ka ia, ke i aku nei au, aole hiki.
            Nolaila he pono ia kakou a pau e makaala ma na hana e pomaikai ai, a pehea hoi ka hana ana i na mea o ka uhane e loaa ai ka waiwai maikai loa ma kela ao ? Ina aole oe he makamaka e mahiai ana ma ke kihapai o ka pono, a me ka oiaio, pehea, loaa mai auanei ia oe na hua ono o ke ola ? Ke hai aku nei au, aole. Eia paha, ina oe he kanaka mahiai i ko ka uhane, me ka naau haipule, a oia hoi ka o-o au i mahiai ai, me ka oiaio loa. Alaila he oiaio, o ka mea Mana kai ike i kau hana, i ka pono a me ka hewa. A ina pono kau hana ana ma keia ao, alaila, loaa no ia oe ka uku ma kela ao, aka, ina molowa oe i ko ka uhane, a he hana hoopunipuni paha kau i hana ai ma keia ao, me ke kuulala loa ma ka hewa. Alaila loaa no hoi ia oe ka uku o kau hana ana, oia hoi ka make ma ka lua pa-u o ka po, kahi aohe ola malaila, he make wale no.
            Pela no ke ano o na hana a pau ma keia honua, a ma ka hoopili ana i keia mau manao ua like loa. Nolaila hoi, he pono ia kakou a pau ke noonoo maoli iho i keia, no ka mea, ke ulu mai nei na nahelehele ma na loi ma na kihapai, a me ka aina, a me he mea la ua hiamoe ko Hawaii nei, a poholo pu iloko o ka molowa, a me ka palaualelo. Nolaila e hoomanao ka pono i keia leo, a e hana iho me ka oiaio i pono ai. Me ke aloha.
PENIKILA.

HUNAHUNA MEA HOU O HAWAII NEI.

            Ua waiho ia kau palapala e S. Z. Leialoha o Hilo, no ka huna i kou inoa ponoi.
            Ua hooneeia ihope ka Hale-paikii ma Monikahaae, me ka hoomaemae hou ana ia loko.

            HALE PAI-KII HOU.— Aia maluna ma kahi o Kakela ma, a ma nae iho, he Hale Pai kii hou keia.
            Ua ku mai o Kalama moku, mai Kohala mai, ua hele a komo i ke ko, a me ka ili bipi.

            E AHAAINA ANA.— Eia i ka malama'e nei o Dekemaba, e ahaaina ai ke kula kaikamahine o Makiki, he wahi ahaaina lulu dala na kekahi poe haole no ua kula la.

            MAKENA UA ONA.— Haukawewe lua ka hoi ka Halewai, i ka ua mea he piha i ka ona rama, a me ka poe holonui i ka la 28 o Novemaba i newa'e nei. Ka make no hoi o kanaka i ka puni i na mea ona.
            E kapili hou ia ana ka Hale Leta o Honolulu, eia ma ke alo iho o ka Hale hookolokola kahi i hana ia'i na o-a, ua pau i ka poke, a o ka lawe wale no koe.
E haalele ana o Keiki, (Chase) ka haole Paikii maluna'e o ka Hale pai o Wini a e hoi ana oia ma ka Hale Pai kii ma Monikahaae.
            Ua makaukau loa o " Kilauea " e holo hou ma kona mau wahi i holo mua'i ; eia iloko nei o ka waena o ka malama o Dekemaba e holo ai.

            HALEKUAI HOU.— Aia ma ke Alanui Papu, he Halepohaku hou no Painapa, ua paa, a o ka hoonoho wale no koe o ka lole iloko.

            HALEKUPA PAHU.— Koele mau ka hamare i kela la keia la, oi paiakuli aku ka pepeiao, a ua pau ka paiakuli, i ka maa iho paha ; oia no ka hale kupa manae iho o ka luakini haole ma Polelewa.
            Ke kopili ia nei i ke pili papapohaku ka hale uwinihepa, mauka iho o ka Hale Baneko o Bihopa ma. O ka pono maoli no ia aole e wela iho i ke ahi, aole no e popo.
            Na " Moi Kane" moku ka nau, i elua wale no kahumoku, o ke Kapena no me ka Malamamoku, o laua wale no na kahumoku i ke ku ana mai nei i ka la 29 o Novemaba i hala ae nei.
            Ua paa ae nei na Buke a na kamalii o ka Ahahui Misiona Hawaii, i pai ai. He mau palapala no i paiia ma ka olelo haole, e hoonanea iho ai i ka wa kaawale ma ka heluhelu ana.
            E hana ana kekahi poe o ke Kaona o Honolulu, i Ahahui Kalepa. O ke ahiahi o ka la 29 o Novemaba i naue ae nei, oia ka manawa i hui ai lakou, me ka hooponopono i na hana e hana ai.
            Pau ka i kakio na lima o ka poe Pake hou mai nei e noho mai nei ma na aina mahiko, i ka heu ka o ke ko ; mea aku la ka hoi kanaka maoli, " hana-hana." Kau ae la ka na lima iluna, e wauwau ai me ka i mai, " A, hana-hana."

            AOHE NAO I KA LEPO.— I ka Poaono i hala ae nei, e hele mai ana kekahi me ke kaa puaa mo-a, a holo mai ana kekahi kanaka maluna o ka lio, a hookui mai la me ua kaa puaa nei, o ka haule aku la no ia o ka puaa ilalo, a oki loa i ka haukae i ka lepo.

            NA KAPENA HANAMU KA NAU.— I Waialua no ka kahi i noho mai nei, e kuai ana i ai, a me ia mea aku ia me aku, e lawa ai ka hele ana ma kona alanui moana. Ua mahui iki mai nae makou, i ka la sabati iho nei no ka ka.holo ana, oia ka la 26 o Novemaba nei, i ole ia la, i ka Poakahi ae paha.
            Kohu aha la hoi ka ona rama ke ona mai, kohu pupule no hoi paha, oia hoi e e ike ae ana i kana mea e hana ai, pau ka hoi kahi kapa i ka haehae, a oni wale iho no i ka lepo, a ua ai no paha i ka lepo, ka ike ae la hoi he lepo keia, ka ua mea he make i ka ona a ka rama. Pono no ke kapu ia ana o ka rama i ke kanaka Hawaii, oia la hoi e he hana no ka pono, a he mea la hoi e hoopomaikai mai ana, he mea hoilikole ka hoi.
            Ua hoi mai nei o Kauka Gulika mai Maui mai, i ke kakahiaka o ka la 30 o Nowemaba ke ku ana mai, maluna mai o Manuokawai.

            MAKE :— Ua make o Alika, keiki a Anaru hana kaa i ka la 24 o Novemaba, he 32 ka nui o kona mau makahiki.

            HE KEIKI OLA MAHUNEHUNE :— Aia ma Waikapu kahi o keia keiki i eha ai, mamua aku nei, ua hai ka iwi a eha loa ; aka mamuli o ko ke Kauka akamai i ke oki ana i kahi ino, nolaila ua ola i keia wa, me ka muumuu o ka lima, o Kauka Kittridge ka inoa.

            HE HALE KULA HOU :— No ka pilikia loa o ka hale noho o Rev. J. P. Gerina o Makawao, Maui, no ka nui o ka ohana, nolaila, ua kukulu ae oia i wahi hale kula hou no na kaikamahine hanai. Ua nui ka mahalo o ka makua o ke Kuokoa, i kona ike ana i na hana ma ia wahi.

            HAUNAELE MA WAIHEE.— I kekahi la, ua inu rama ka luna hana kanaka, a hauhili aku la oia i kahi mau pake ekolu, o ka lele mai la no ia o na pake ekolu e hakaka me ua kanaka hookahi nei ; aka nao ia e kahi poe, a hooukuia ke kanaka nana i hoohauhili ekolu mau dala, pakahi i na pake ekolu.

            HE KUHIHEWA :— Aia ma kekahi pa hana o Haiku, Maui, ua kuhihewa na Pake ku makahiki, manao lakou aia a pau na la hana he 26 o ka mahina, alaila la ohi ke dala me ka moe wale ana me ka hana ole ; i ke kii ana mai e ohi, hoole aku ka luna, o ka holo moku mai la no ia o na pake e hakaka, e iliki aku ana ka luna i ke ki i ka pu, ku kekahi pake ma ka oloolo wawae, a o kahi hoi halahia ma ka hope, o ka makau no ia o na pake, a pau koke ka haunaele.

            LA 28 O NOVEMABA.— Hauoli ka naau no ka ike ana ae i ka welo a na hae o ke Kaona o Honolulu nei, e hoomanao ana i ka loaa ana mai o ke Kuokoa o keia Aupuni mai na Aupuni Nui mai. I ka hora 12 hoi, ua ki ia na pu o Puowaina. Make haalele loa iho la makou i ka hauoli, i ka nakolo ana mai o ka leo o na pu, me ka i ana iho no hoi, " Pomaikai ka ike hou ana i ka la hoi i kuokoa ai ko kakou Aupuni." Ua malamaia no hoi he mau ahaaina olioli no keia la e kekahi poe o ua Kaona nei. A pela aku la no hoi paha ma wahi e ae o keia mau mokupuni. Pela no hoi paha.

Ke Ola o ke Alii Nui Moi.

            E like no me ka mea i hoike mau ia'ku no ka oluolu maikai o ko kakou Moi Ilihia pela no i keia mau la.
            Pela no hoi ke Kama Aliiwahine Vitoria K. Kaahumanu, maikai loa kona ola i keia mau la ana e noho nei ma ke Kaona.
            Omaimai no o H. Kalama i keia wa. Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, oluolu no.

KE ALO ALII.

            Oluolu loa ae nei o Col. D. Kalakaua mai kona mai ana iho nei, eia oia ke hoolai nei. Col. C. Kapaakea oluolu no. Col. W. C. Lunalilo, maikai no kona ola, ke noho mai nei no ma Waikiki-kai. L. Kamakaeha, maikai no kona ola aole maimai. Likelike maikai no. W. P. Leleiohoku, maikai no. Pauahi, ohaoha maikai no kona ola.

Pa hana maikai.

            E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :— Eia ma Kualoa Koolaupoko, Oahu, ka pa hana maikai a'u i ike iho nei. Nolaila, eia na kumu a'u i ike ai he maikai. O ka hoohana ana i ke kanaka me ka hookikina ole ia a po ka la. Eia kekahi, o ka manawa e hana ai, i ka hora ehiku hana, hora ewalu paina, o hora umikumalua paina hou, a hora eha me ka hapa pau ka hana, a hoi mai kela mea keia mea e paina hou, a pau ka paina ana, hoi aku la na kamaaina ma ko lakou wahi, a o na malihini hoi komo ae no lakou i na hale i hoomakaukau ia no lakou, aole pilikia no ka ai a me ka ia, ekolu ai ana i ka la. Nolaila, aole ko'u manao e akena aku ana ia oukou, aka, no ka ike maoli no i ka pono a me ka maikai. Ke noi aku nei au ia oukou e o'u poe kua makahiki, e naue mai oukou i ike maka iho no i ka maikai. O Kualoa nei kahi i waiho ai o ka olu, a me ka lai. Me ka mahalo. S. ALAPAI.

He puni ia nui ma Hanapepe.

            E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— A me kou Kapena ; e oluolu oe e hookomo iho i na wahi huaolelo a kou hoa, ma kahi kaawale o kou kino, nona ke poo e kau ae la maluna.
            Ma ka la 5 o Novemaba nei, ua hoopuni ia e G. B. Rowell kekahi koa ia e noho ana ma Hanapepe, a o ke ano o na ia iloko, he Kokala a me kela ano ia keia ano ia, na ia maikai a me na ia ino, aole no hoi he hoolei iki o keia lawaia i na ia ino, loaa ihola i keia wahi mele. " Ohi hapuku ka makapehu o ka uka, e hoolale ana i ahi no ka ia."
            He lawaia wae no keia. mamua, aka i keia manawa, aole wahi mea a malele aku ; i kau a mea o ka makapehu, a pela no ia e hookoni hele nei ma keia apana a hikiwale i Niihau, aole ka hoi a na ia ino, o na ia maikai ka hoi, i ka hoohei ia e keia lawaia i kana upena a kole hewa ke poo, pau pu nae kaunahi, hoomanawanui ia aku hoi. Me ka mahalo. S. MAHIOLE.
Hanapepe, Kauai, Nowemaba 17, 1865.

English Column.

Latest News.

            By the D. C Murray which arrived on 29th ult., we learn that Pres. Johnson has appointed the 7th of December as a day of National Thanksgiving.
            The President has not yet made his decision regarding Wirz. Great alarm prevails in Canada regarding the Fenians, who are supposed to have designs on Brittish North America. Mississipi has refused to pass the Constitutional Amendment abolishing Slavery, and South Carolina advocates the payment of the Rebel War debt. The Whole Republican ticket is elected in New York. New York City for the first time goes Republican.
            Lord Palmerston is dead. A fearful insurrection of the blacks is in progress in Jamaica. There has been fighting between the Liberals and Imperials at Matamoras in Mexico. Deaths by Cholera at Paris average 200 per day at Madride 175 died in one day. England proposes a Commission to settle the disputes between itself and America.

KA NU HOU HOPE LOA.

            Ma ke ku ana mai nei o ka moku D. C. Mare, ua lawe mai oia i na nupepa o na aina e, a ua lawe ae makou i kekahi mau hunahuna mea hou, eia no ia :

            O KA LA 7 O DEKEMABA. He la hoalohaloha ia no ko Amerika i ke Akua, no keia makahiki e naue nei.

            KANADA. Ua makau ko keia wahi i ka poe Feniana, oia hoi ka poe Kipi ma Irelani i hoikeia aku ai i kela pepa aku nei.

            MISISIPI. Ke hoole nei na haole o keia wahi, aole e pau ko lakou hookauwa ana ina Nika.

            KUHINA NUI O BERITANIA. Ua make oia, o Haku Palamatona (Lord Palmerston) kona inoa.

            KORELA. Ke luku ia mai nei ko Parisa poe e keia mai, 200 kanaka e make i kela la keia la ; ma Mederida hoi 175 kanaka make i kela la keia la.

            KO AMERIKA A ME KO BERITANIA. Ke koi nei ko Beritania i ko Amerika e koho i mau Komite nana e hooponopono ka hihia mawaena o laua.

HUNAHUNA MEA HOU
o na Aina e.

            MANUWA HAWAII.— Ua kuai mai ke aupuni Amerika i ka moku manuwa Galatia i ke aupuni Hawaii nei no na dala he $45,000, wahi a kekahi nupepa o Vikoria.

            KA MOI WAHINE EMA.— Ua lohe mai makou e haalele ana oia ia Beritania ma ka la mua o Ianuari o keia makahiki aku, a holo mai i Farani ma ka aoao hema, a noho iho malaila elua paha malama, oia o Ianuari a me Feberuari, alaila hele loa'ku i Parisa ma ka malama o Maraki, a malaila e noho ai a hala kahi mau manawa.

Oki ke poo.

            I ke kaua kuloko ana mai nei o ka poe Pake, ua komo ae o Genela Bagevine ma ia kaua, a ua okiia ke poo. Nolaila hoopii ke Kuhina Amerika e noho ana malaila, i ke Aupuni Amerika, e nana mai i keia pilikia. O keia hana ana he kumu no ia no ka hele i ka pilikia mawaena o Kina a me Amerika.

Halepaahao Libe.

            O Dike Tana, ka Luna wili-ki kaulana o keia Halepaahao, ke noho pio nei no oia ma Rikemona. Hopu ia no oia mamua, a hookuuia. A hopu hou ia mai nei no, aia iloko o ka lua pouli kahi i hoopaahaoia'i i keia wa, o ke Kauku wale no ka mea komo e ike iaia.

Kapena Holo.

            He kanaka imi keia i ke ano o ka Akau loa. Ua lohe ia mai nei kekahi mea nona ka hoounaia'ku oia e hele i 150 mile mai Hale Hau aku maluna o ka maemae na ka ilio e kauo maluna o ka hau a loaa ke kai. A ua lohe maopopo loa oia mai na kamaaina mai, i ko Felanekelina hele imi ana. Ua manao oia e noho oia a pau ka hooilo nei, a me ke kau o 1866, a i ke kokoke ana e pau o ka hooilo o 1866 — 7 ma ka Aina o Uilana a me ka Anemoku o Botia Felika, a i ke kupulau o 1837 hoi oia ma ke Kaikuono o Repulese.

No Europa.

            He 43 Moi e noho aupuni nei ; 9 o keia poe alii ke huipuia me ka Moi o Italia, eia no lakou ma ka hoomana Katolika Roma ; he 31 ma ka ekalesia hoomaemaeia, 1 ma ka ekalesia Helene, 1 ma ka hoomana Mahometa, a o ke 43 he Pope. Na Moi o Farani a me Auseturia, Moi o Sepania a me Potugala, ko Sakone a me ko Bavaria, a me na keiki alii o Geremania elua, a me ko Monako, he poe Katolika wale no a pau. O ka Moi o Rusia he Helene oia, a o ka Moi o Tureke he Masalamana.

He lole Moi.

            Ua hoouna ae nei ka Moi o Aferika, i kana mau olelo malimali i ka Peresidena Ioanesona e i ana, " he makemake loa oia e loaa kahi kapa hele ua." Ua hoounaia'ku he kapa laholio iaia. Me ka lana no o ka ma-nao e hiki e aku ana no mamua o ka haule ana mai o na ku-aua o ka hooilo.

No Nanetakeka.

            I ka wa e pomaikai ana o Nanetakeka i ka oihana okohola he 80 ka nui o na moku okohola. I keia wa 1 wale no moku. O ka nui o na kanaka o ia wahi he 10,000 a ua emi mai 5,000. Ke mahuahua hou ae la nae, me ka hooikaika ana i ke okohola ka mea i waiwai loa ai kahi poe o lakou. Heihei waapa.
            Eha hoe o luna o ka waapa, 5 mile e holo ai, 2 1/2 mile e holo ai iwaho, a 2 1/2 mile e hoi ai iloko hui 5 mile $2,000 ka lawe ke eo i ka waapa e eo ai. O Nu Ioka kekahi waapa, a o Nu Bare kekahi, a eo i ka Nu Bare, iloko o na minute he 32 me 59 sekona ; i na mile mua 2 1/2 he 15 1/4 minute. Pono no ka hooikaika ana he puu dala.

Holo ke Kaa-ahi i ke Sabati.

            Ke holo nei na kaa-ahi mai Galasikao a hiki i Ediniboro, a ua nui ka pioloke no kela hana kue i ke Sabati ma Setokia. Na ka Beritania o ka akau ke kue, a kupilikii loa na kahuna haiolelo o ke alanui no ka nui o na kanaka, i hoea mai keia mau kulanakauhale mai.

Ka hiki ana o " Senedoa" ma Ponape.

            Hoike mai o Kapena Tamisana i ke puhi ana o Senadoa i na moku Okohola eha ma ka malama o Aperila 1865.
            Ke pio ana o ka moku Kiapa Pala (Bark Pearl) o Ladana hou.
            Ua holo kela moku mai Honolulu aku nei i ka malama o Dekemaba la 28, 1864, e kokoke ana ma ka Poaiwaena, a mai ia mau mokupuni ae, a hiki ma Bonape, ku ma ke awa i ka la 22 o Maraki, 1865. Ku no hoi me Heka, he moku Okohola no Nu Bepeki ia la hookahi no. A oia ka la 23 ae ku mai o Have ka moku o Kimo Perekane o Honolulu nei ma ia awa hookahi no, a he moku Okohola iho no o Edewada Kale no Kapalakiko. O ka nui o na barela aila pamuela o Heka 225, mai ka haalele ana ia Kapalakiko a hiki ma Bonape. O Have hoi o Honolulu nei 300 barela aila, a nele o Pala a me Edewada Kale.

Ke pio ana o na Kapena a pau eha ia Senadoa.

            Poaono, Aperila la 1 haalele makou i ke awa o Bonape, a holo aku makou ma kekahi wahi aku me ka manao e loaa ka pomaikai ia makou, ma ke ku ana a hiki i ka wa e puka ai, aka, hooholo hou iho la makou ia makou iho e hoi hou i kahi a makou i ku mua ai, a ia holo ana aku o makou a hiki i ka hora ekolu o ke ahiahi, ike aku la makou he moku e ku ana iloko, a manao iho la makou he moku o ko makou ano, alaila ae la ko makou manao e launa oluolu ana makou, e like me ke aloha hoahanau, aka i ke komo ana aku, ike aku la makou he moku manua ahi, e welo mai ana ka hae ma ke kia hope a lele ae la ko makou oili, no kona hanaino mai ia makou. A manao loa makou he manua Rusini, kuu ia mai la ka waapa, a holo mai la i o makou la me ka ninau ana mai me ka leo nui ; " Owai na wahi waapa." pane aku la ke Kapena o Have, " O Have no." O ko makou kauoha koke ia mai la no ia e hoomakaukau i ko makou wahi lako kino, a e hoopili i na moku o makou ma ka aoao o Senadoa, alaila noonoo iho la makou, aole hiki ia makou ke kue aku, o ka ae wale no ko makou pono, a naholo aku la makou a pili ma ka aoao o ka moku ahi.

Ke keena pouli o Senadoa (Libby Prison.)

            I ko makou hiki ana aku ilaila, kauoha koke ia mai la makou e pii aku iluna, a hele aku la makou ma waena o na'lii koa, a me na koa, a hiki mahope, hoopuni koke ia mai la makou e na koa me na lako hoeha a pau, a ninau ia mai la makou i ko makou mau aina. A pau ka ninau ana, kahea pakahi ia mai la makou e hele ma kahi o ke Kapena, a i ia mai la makou e lilo i poe pio i ke kaua, a aole nae he waiwai e ae o makou i haoia, o ke dala wale no i pomaikai no ke aupuni kuikahi, a hoopaa ia ae la makou i ka hao. A haawi ia aku la makou i na koa na lakou e kiai mai, me ka hoihoi ana ia makou ma kahi ino loa e hoopaahao ai, aole no hoi o ke ino a kana mai o ka lepo o na puaa ia opala aku ia opala aku, ua mai ka ua, hakukele mai la na mea a na hoa holoholona o makou, aohe hauna a koe aku. Me na mana nui lakou la e hana mai ai ia makou i ka poe lako ole i na mea kaua. Aole wahi kupono e moe ai he kele wale la no i ka wai a ka ua, paa mai na puka, a o ka noho hoomanawanui wale ihola no ka makou iloko o ia wahi pouli, aole e ike ia kekahi mea, Mahope iho o ka lua o ka la o ka paa ana o makou iloko, hopohopo loa makou o paa loa i ka lepo, nolaila nonoi aku la makou i ka Lutanela e hookuu mai ia makou, a ua hookuu io mai la oia ia makou, a loaa iho la ia makou ka palekana mai kela wahi ino loa.
            Elua o makou mau mea i hookuu wale ia e hele wale me ka hoopaahao ole ia, o ke Kapena, a me ka Malamamoku o Have. Ua like loa ko laua manao me ka poe kipi ma ke kue ana i ke aupuni.