Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 49, 9 December 1865 — Page 1

Page PDF (1.48 MB)

 

KA NUPEPA KUOKOA :
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 49. HONOLULU. DEKEMABA 9, 1865. NA HELU A PAU 210.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

JOHN H. PATY !
Mea Hooiaio Palapala, Honolulu, Pae Aina Hawaii.

                    AIA KONA KEENA HANA MA KA HAle Banako o Bihopa ma. 195-6m

HALE PAI KII.

                    AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka   " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa ke kumukuai o na kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
274-1y Mea Pai Kii.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                    KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

OLELO HOOLAHA !

               I NA KANAKA HAWAII ; Aloha oukou :— No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, nolaila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina ; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
               Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli ; a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli :
               Ka hana ana o ka Loli :— Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli ; o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka Ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
               Ke Kuai ana :— Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi — mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia. Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona ; a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona ; a ina ehiku iniha, alaila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
               No ka Pepeiao Laau :— Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.
               Lala Mano :— E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona.
               Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghrn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo. KIULANA,
Pake Kalepa. Honolulu, Oct. 25, 1865. 204-6m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai,
Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00

  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2

Ui Kamalii no na Kula Sabati - - - - 12 ½

Eia na buke i haawi walei a.
Haawina Baibala.
Ui.

Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Moolelo o Heneri Opukahaia.
HELU 12.
NA LA HOPE O KONA OLA ANA.

                    Ninau ae la oia i kekahi manawa no ke kahuna lapaau, no ka mea, ua nui kona aloha i ua kahuna nei. I aku la hoi o Mrs. Stone ia ia, e " Heneri, ke paulele nei anei oe i kou kahuna lapaau ?'" A pane mai la hoi oia, " He mea ike ole ia ia oe, kuu paulele nui ana i ke Kahuna Lapaau nui o ka uhane." Ninau no hoi oia, " Pehea, ke olelo nei anei ke kahuna lapaau e ola ana ko'u mai ?" Hai ia aku la no hoi ia ia, " Ua kanalua kona manao." Alaila, i iho la o Opukahaia, " E hana ana no ke Akua i ka mea pono ; a na ke Akua no hoi e malama mai ia'u." I kekahi kakahiaka, i aku la oia ia Mrs. Stone, " He kakahiaka oluolu maikai keia." I aku la hoi oia nei ia ia, " Ua olioli paha oe e ike i ka malamalama o keia kakahiaka, oiai ua hala aku la ka po pouli me ka ehaeha nui ?" Pane mai la o Opukahaia, " He wahi malamalama no hoi iwaena o ka po ; he wahi malamalama o ke Akua."
               Hala aku la kekahi mau hora elua i nui loa ai ka pilikia, a me ke aumeume ana o ka eha, a maha iki ae la oia, olioli loa oia la i ka nana aku, huli ae la kona mau maka e nana aku iwaho o ka pukaaniani ; ikea aku la kona mau maka, me he mea la e haka pono ana i kekahi mea maikai ano e. Ninau ia aku la, " Heaha kau e hoomanao nei e Heneri ?" I mai la oia, " Aole e hiki ia'u ke kuupau loa aku ma ka olelo. E hoomanao ana wau no Iesu Kristo."
               Hiamoe ae la oia a liuliu, ala mai ana, pule ikaika loa oia penei, " E ka Haku, e lokomaikai aloha mai oe i kuu uhane ; ua ike no oe i ko'u mau hewa huna a pau ; e hoola mai ia'u no ke aloha o Iesu Kristo ko kakou Haku, a me ka Hoola. Amene."
               Ua malama loa kekahi o kona mau hoa (oia hoi o William Kenui) ia ia i kona wa mai. I aku la oia ia Kenui, " Ina e komo ole ka ai, aole au e ola." Alaila, ninau aku la, " Ua paina anei oe i keia kakahiaka e Wiliama ? Pono e hauoli nui oe i ka mau ana o kou ikaika e pono ai ke komo ana o ka ai." Mahope iho, hapai ae la oia i kona mau lima iluna, i iho la, " Nui loa ko'u iini e ike hou ia Hawaii ! Aka, ke manao nei nae wau, aole loa wau e ike aku ; e hana ana ke Akua i ka pololei, ua ike no oia i ka mea pono,"— a hu ae la na wai halana o kona uwe ana. " E Wiliama," wahi ana, " ina e hoi ola aku oe, e hai aku oe i ko'u makuakane hoahanau," (oia hoi ka hoahanau o kona makuakane ponoi, ka mea nana i malama ia ia i kona wa kamalii ma Napoopoo.)
               I aku la oia i kekahi makamaka aloha, " Lilo ka nui o ka manawa i ka hoomanao ana i ka nui o ko ke Akua lokomaikai mai ia'u, a me kona aloha." I ia ae la no hoi no kona mau hoa Hawaii, i ko lakou aloha nona. Pane mai la oia, " Ua lokomaika loa mai lakou a pau ; nui loa no ko lakou hana aloha mai ia'u ; aka, e pono ia lakou e imi i ka pomaikai no lakou iho no hoi."
               Ua nui kona aloha i na makamaka a pau, aka, ua oi aku i kona mau hoa Hawaii. Ake no oia e noho mau mai kekahi o lakou me ia, a ina paha ua nalowale aku lakou i kona maka i kekahi manawa, kahea ikaika oia ia lakou, aole hoi oluolu iki o kona manao, aia no a haiia mai, ua hele iki lakou e paina paha, a e hoomaha paha.
               I aku la ia i kekahi o lakou " W.— (Kenui paha ?) Aloha no wau ia oe no kau mau hana lokomaikai mai ia'u ; ua nui loa no kau i hana mai ai ; aka, aole i nui ka hana i koe ; aole au e ola." A i kekahi ae, " E kuu hoaaloha G. (Kaumualii paha ?) Ua nui kou lokomaikai ia'u. Hoomanao pinepine au ia oe. Aloha no wau ia oe, aka, o ka make no koe ia'u ; a pela no hoi au ia oe. E hoomanao i ke Akua e G., mai palaka." A i kekahi ae ; " E noho mai ana oe i hope nei ; malia paha e hele e aku au i keia awakea. Nani ka nui o ko ke Akua lokomaikai ia kaua."
               I ka la mamua iho o kona la i make ai, ua hala aku ka po me ka nui loa o ka pilikia, a me ke ano olalau o ka noonoo, aka, i ke kakahiaka ana ae, ua hoi mai kona ike, me ka hoomaopopo ana o kona noonoo ; a nonoi ae la oia, e kahea ia kona mau hoa Hawaii. A komo mai la lakou, ninau aku la oia no kekahi o lakou i hiki ole mai, a i lana ole ai no hoi kona manao nona. I iho la oia, " Aole au i ike nui aku ia ia ; aole paha wau e ike ana ia ia ; makemake nae wau e kamailio aku ia ia. Nononoho mai la ua mau hoa nei a puni kona moe, a olelo aku ia ia lakou ma ka olelo Hawaii, me ka iini nui o kona naau, a me ka hoomanawanui ana i kona nawaliwali. Ua kakauia ka nui oia mau olelo e kekahi o lakou mahope mai, e like me na hua i paanaau ia ia o kona lohe ana. Penei no ua mau hua la, " E kuu mau hoa aloha o ka lahui hookahi, he wahi olelo ka'u no oukou a pau ; ua lokomaikai mai oukou ia'u, a ua nui ko'u aie ia oukou malaila ; aloha nui au ia oukou. Ano hoi, e kuu mau hoa aloha, ke nonoi nei au ia oukou, e hoomanao oukou, he pokole wale no ka manawa i koe, a halawai mai oukou ma keia ala a'u e hele nei. O ka mea i oi aku mamua o na mea e ae a pau loa, o ko oukou hoolaulea ana i ke Akua. E imi oukou a loaa o Kristo i makamaka no oukou. Eia oukou ma ka aina malihini nei, aohe makuakane, aohe makuwahine nana e malama mai i ka wa mai. Aka, e malama mai no ke Akua ke paulele aku oukou ia ia. Ua paa loa ko'u manaoio i ke Akua ; ua makaukau wau e make ke kahea mai ka leo o ko'u Hoola. He oluolu no e hele aku, ke manao mai ke Akua e lawe ia'u. Aka, aole au e oluolu i ka haalele ana ia oukou, ke ole ko'u kahea mau ana i ka lokomaikai o ke Akua, e hoomaemae i ko oukou mau uhane, a e hoomakaukau ia oukou no ka Lani. Aia a halawai pu kakou malaila, aole e kaawale hou. E hoomanao e ko'u mau hoa aloha, he poe nele oukou ma ka lokomaikai o ke Akua, i loaa ai ia oukou na lole aahu kupono, a i malama maikai ia mai ko oukou ola. Pono hoi e aloha aku oukou i ke Akua ; makemake au e hoolaulea aku oukou i ke Akua. Aole anei oukou i ike i ka nui o ko ke Akua lokomaikai ia oukou ? Nui loa na pomaikai a ke Akua i haawi mai ai ia oukou, a ia'u hoi. E hoomanao no oukou, ina aole oukou e aloha aku i ke Akua, alaila, e make mau loa ana oukou. Ua haawi ke Akua i kana keiki e make no oukou ; nui loa ko'u iini ia oukou, i aloha aku oukou i ke Akua. Mamuli paha e kamailio hou au ia oukou, ua pau ko'u ikaika, a hiki ole ia'u ke olelo hou i keia manawa ; aole nae i pau kuu olelo."
               He wahi hapa wale no paha keia o kela olelo ana a Opukahaia. Aole paha i pau loa i ka paauaauia. Aka, ua mana no kana olelo ana. Me ka nawaliwali loa o ke kino, a me ka paupauaho kona ekemu ana. Aka, ma ka lohe ana i kona leo, hu no ke aloha. Noho mai la kona mau hoa, a me kekahi poe makamaka o kela aina, a hoolohe no i kana olelo ana, a oki loa oia no ka paupauaho loa, a uwe nui loa lakou a pau.
               Aneane elua hora mahope iho, loaa o Opukahaia i ka maha iki, a komo mai la o George Kaumualii, kekahi o kona mau hoa, (aole nae ia i hiki mai me na hoa e ae i kela olelo ana a Opukahaia i haiia'e maluna) i aku la o Opukahaia ia ia, " E George, e noho iho. Ua kamailio iho nei au me na hoa o kaua. Ua nui loa ko lakou lokomaikai ia'u. Aole e hiki ia'u ke uku aku ia lakou, aka, aia no i ka Haku Iesu ka hoolawa ana a koe aku ; aole o ke dala, aole o ka waina, aka, nana no e uku aku ia lakou. O oe e Keoki, he keiki ilihune oe, e like me a'u nei. Aohe ou makuakane a makuahine maanei. Ua hoolako mai ke Akua ia kaua i na makamaka aloha, a e pono oe ke aloha aku ia ia, a e hookauwa aku nana ; a, aia a hele aku kakou mai keia ao aku, e hiki ia kakou ke hoonani aku i ke Akua, a mau loa aku. E make ana kakou a pau. Aole e hiki ia Kauka C. (Calhoun) ke hoopakele oe ia kakou ke loaa ka mai e make ai. He mau lawehala kana. Na ka Haku Iesu e aloha mai i ko kaua mau wahi uhane. E hoomaha wau."
               Komo mai la hoi kekahi keiki a Rev. Mr. Stone e ike ia ia, nana iki no, a huli aku la e hoi, kahea aku la o Opukahaia ia ia, " Alia ! Alia ! He wahi olelo ka'u ia oe. Ua lilo oe i keiki mahuahua ma ke kino, a ua nui loa kou hele ana i ke kula. E hoomanao hoi oe, aia kou manawa hoike i ka la hookolokolo nui mahope, e maopopo ai kou holo ana imua."
               I aku la oia i kekahi makamaka, " Ke mau nei no ko'u manaoio." A i kekahi ae, " A hea paha,e lawe ia aku ai au ?" I ia mai, " ua kokoke ka manawa." Ninauia aku oia, " Ina ua waihoia mai ia oe ke koho ana, pehea, e koho paha oe i ke ola ? I ka make paha ? " Pane mai la oia, " Aole akaka. Makemake no au e ola, i loaa na hana o ka pono. I ole ia, aohe no o'u makemake e ola hou aku no ka minute hookahi."
               I kekahi makamaka e ae, olelo aku la ia, " He mea ole ke ola ia'u, ke loaa ia'u ka launa ana me ke Akua, a me ka hele ana aku e noho pu me Kristo."
(Aole i pua.)

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 30.

[Koena mai ka Helu 48 mai."]
HE AKUA MAKAHIKI.

                    He akua kaapuni keia, a ua kapaia e ko Hawaii nei o Lono ; a no kona kaapuni pinepine i kela makahiki keia makahiki, ua kapaia mai oia o Lonoikamakahiki. O ke ano hoi oia 'kua, he laau i hana hakaia, a ua kau ia maluna ona na mea uliuli o ka nahelehele, a ua haku ia ka hulumanu maluna o na laau a ohuohu loa, a ua kauia maluna o ka a-i o na kanaka, a na lakou no e lawe ma kela wahi keia wahi o Hawaii nei. Hele no lakou a hiki ma ka palena o na aina elua, alaila ku ke'kua malaila, a lawe mai na makaainana a me na'lii i ka puaa, ka ai, a me kela mea keia mea, a hookupu iho la hoi malaila.
               Ma ka aoao akau kahi kapu o keia 'kua laau, a he noa hoi ka aoao hema. Ina he kane ka mea hele ma ka aoao akau, lilo ia kanaka no ke'kua, a pela no hoi ka wahine ; hele pu no me ua akua nei, e hahai ana ma na wahi a pau e hele ai o ua akua nei, a e amo no hoi ia ia. Ina he moa, puaa, a ilio paha ka mea i komo ma kahi kapu, ua laa ia mau holoholona na ke'kua, a o ka hopuhopu ia iho la no ia i mea ai na na kanaka e hahai ana mamuli ona, A no ka nui loa o ka ai a me na makana e ae i haawi wale ia mai na keia akua, nolaila i ku ai ka olelo akena a keia poe penei, " Ku no ka kakou apa ia Hawaii, he moku nui."

KE KAPU O NA OIHANA.

                    Ina e manao mai ka poe kahiko e mahiai, me ke kapu no ka hana ana. Kapu i ke'kua mahiai ia Kukeolomalu, a o kekahi inoa ona, o Kukao-o. ( He akua hooulu ai keia.) O Kanepuaa ke akua nana e hoohua ka ai ma ka lala, ma ka pue a me ka mole. Penei hoi e pule ai, " E Kanepuaa, eku-a i uka, eku-a i kai, eku-a i nae, eku-a i ka waena nei o kaua la ; i hua i ka pue, i hua i ka mole, i hua i na wahi a pau. Mai eku oe i ko hai waena, o ku oe i ka o-o."

NO KA OIHANA LAWAIA.

                    He kapu no keia oihana i ka poe e ao ana. Ina e hele ana kekahi kanaka i ka lawai-a, kauoha oia i kana wahine penei, " E noho malie oe, mai kalohe oe i ka hale o kaua, mai kalohe oe me kanaka e, e pani oe i ka hale o kaua." Hele aku la ke kane i ka lawai-a ; a ina e moku ke aho, manao iho la ua kane nei, ua kolohe ka wahine. Ina no hoi e lilo ka i-a, manao no ke kane ua kolohe ka wahine, o ka hoi iho la no ia o na kane nei a pepehi i kana wahine.
               He kapu ke kanaka ke opea ka lima ma ke kua, aole e loaa ka i-a. Ina e ike ke kanaka lawai-a i keia, o kona hoi aku la no ia i kula aole e hele.
               Ma ka lawai-a ohua ana, aole e pono ke hooho ke ike i ka nui o ka i-a, he kapu loa ia mea, he mea ka ia e nalowale ai ka ia, aole ka e komo i ka upena. A penei ka ka pono e olelo ai, " He mau lepo hoi keia." " Keu hoi ua opala." A pela iho la ka olelo ana o Kuula ke'kua o ka poe lawai-a.

NO KE KONO MANU ANA.

                    I ka wa e hele ai ka mea kono manu i ke kuahiwi, ua kapu loa ka wahine aole e hana kolohe, o ka noho malie wale no ma ka hale. Aole no hoi e nalo ke kalohe o ka wahine, ma ke ano o ka hana a ka manu, a manao ae la no ke kane, ua kolohe kana wahine, o ka hoi wale iho la no ia o kela kanaka, aole e loaa kana wahi manu, aole no hoi e hei i ka upena. O Kaneholopali ke'kua o ka poe kono manu, a me ka poe pii pali.

NO KA OIHANA KUKU-KAPA.

                    He kapu loa keia oihana, aole e hana ia ma kahi akea, aka, ma kahi mehameha no e pono ai. Aole no hoi e komo aku ke kanaka e maloko o kahi hana o ka wahine kuku-kapa, ua hooia mai ka puka i ka laau. O ke kumu ka i hanaia ai pela, o ka nahaehae wale o ke kapa ke kuku aku, aole ka e paa, a o ka molowa wale o na lima. O Lauhuki ke'kua o ka poe kuku-kapa ; o Laahana ke'kua o ka poe kapalapala ; o Ehu ke'kua o ka poe hooluu.

NO KE KUKULU HALE.

                    He oihana kapu no keia i ka wa kahiko. Penei hoi kekahi hana ana, Hookomo lakou i kekahi mau i-a malalo o kahi e ku ai ka pou hale, ma ka pou nae ma ka hikina. O na i-a e hookomo ai, he aholehole, he kole. Ina ka e komo ke poo o ke kahuna a kilokilo aku, make no kela kanaka nana e hooiloilo. O kekahi kapu no hoi, o ka pono ole o kekahi kanaka ke pii wale aku a nana i kaupaku, oiai e kaupaku ana ke kahuna, he hewa no ia, aia no ka pono a pii pu aku me ka pupu mauu. O kekahi kapu, oia no hoi ka waiho ana o ka mea pa-i hale i ka mauu ma ka piko o ka hale, (oia hoi kahi maluna pono ae o ka puka), aole no e okiia a hiki i ka la e ahaaina ai ka hale, alaila moku ka piko o ka hale. O ke kumu ka i hanaia ai pela, i ole e molowa wale ka mea kukulu hale, a hana hou aku no i hale, a pela hou aku no.

OIHANA LAPAAU.

                    Ina e manao mai kekahi e ao i ka oihana lapaau, kapu loa oia aole e hana kalohe a hiki i ka wa e ailolo ai, alaila no hoi noa.
               He kapu no hoi ka hele ana e ike i ka mai, a me ke kii ana i ka laau, ka hana ana o ke kahuna, aia wale no o ka mai a me ke kahuna. O Uli ke'kua o ka poe anaana, a o Kuwahailo kekahi. Ma na oihana hana a pau o Hawaii nei, ua aoia me ke kapu wale no. Nohea mai la keia mau hana ? No ka naaupo mai, no ka maka'u wale, no ka makemake no i ka ino, a me ka noho haumia ana. Oia wale no ke kumu o na kapu. He nui wale aku no o na kapu i koe.
P. W. KAAWA.
Wailuku, Dek. 29, 1865.

He Moolelo no Waipio i Hawaii
a me kekahi mau Alii i No-
ho Aupuni, a make no
lakou malaila.
S. M. KAMAKAU.
KALAKAIAMANU. M. WAIALUA. }
Novemaba 28, A. D. 1865. }

                    He aina awawa poopoo o Waipio, e huli ana i ka Akau ; ma kona waha, eha paha tegadia ke akea, a mauka iho, ekolu paha, a holo pololei iuka, e moe ana i na mile ekolu, e huli ana ke ku o ka pali o ka aoao Komohana i ka hikina Hema me he huamoku la. Ina e ku ke kanaka i ke poo o Pueohulunui e nana i na wahi a pau o ka aina, alaila, e ike oia i ka waiho ana o ka aina, a me ka hanohano o na pali, a me na wailele. Ua like me he kaelewaa la na aoao elua, ua huki nae kekahi niao iluna, a ma kekahi aoao, he puaa, e iho ana kona nuku e inu i ka wai, a ma kona aoao Hikina o ka puaa, he wailele hanohano o Hiilawe, e pupuku ana kona mau hunahuna wai i ke ohe a ka makani. A ma kona kumu e haule ai ilalo, he a-na-huna, malaila i waiho ai na auhau o na'Lii Kaulana ; ua hanaia i ke kaai, a ku ka piko, o Kauhola, o Kiha, o Liloa, o Lonoikamakahiki, a me Lole.
               Ua maikai no hoi o lalo, aole wahi hoohalahala a ka maka i ka ike aku, ma ke kumu o ke alanui o Koaekea, he loko ia o Lalakea ; e moe ana ka muliwai mai kai a uka i hale no ka oopu me ka opae a me ka amaama, he inai na ko laila kini.
               Ma ka aoao Komohana, he loko nui o Muliwai. Ma ka aoao hikina Akau o ka loko o Muliwai, he mau loi nunui loa, o Kanuniho me Umi na inoa, o na moamahi noia o Waipio.
               Ma kai o Kanuniho me ka aina kalo ke Kahuahale Kaulana o Pakaalana, a he kapu, a he make i ka wa kahiko. Ilaila ke kuauna o Kahikimaiaea me ka Paepae kapu o Liloa, me ka wai auau o Mokapu, me ka niho i Leleahana. O na Nioi a Kahookapu, alua kapu ilaila, aka, i ka A. D.1791 ; ua wawahiia ke kuauna, ua hoohioloia ka pohaku Paepae o Liloa, ua laweia ka Nioi o Pakaalana ; e ke alii o Kauai e Kaeo, he eu maoli kela ahi i na mea Kaulana o ka wa kahiko.
               Ma uka iho o Muliwai loko he wahi loi i hookelekele ai o Hainakolo ia Lonokaiolohia, ua alo ae paha a mauka aku oia aoao he elua paha tegadia ; malaila he loko oopu kapu na Kaahumanu. Ua nui na mea Kaulana mai kai a hiki i ke kuahiwi, aole e pau i ka hai aku.
               Eha no alanui e iho ai ilalo o Waipio, o Koaekea, o Pueohulunui, o Poolakike a me Puaahulunui ; a o kekahi mau alanui mauka aku, no ke kamaaina wale no. Ma ka aoao Komohana, he alanui no no ke kamaaina, aia mauka o Kaauana a iho i Waimanu, a ma ka paala ke malie ka nalu.
               I ka wa ia Laameha, o ke ahupuaa nui keia o na kanaka, eha lau a keu. Ua paapu mai kai a hiki i ke kumu o ka pali ; aole e lilo keia aina i na Kuhina a me na'Lii ; no ka Moi wale no keia aina ; a ma na Ku wale no o loko e ai ai na'Lii. HE AINA KAULANA O WAIPIO NO NA'LII KAHIKO. Ua oleloia o Milu ke alii i noho kahiko i Waipio a hiki i ka manawa i hele mai ai o Kamakanuiahailono, o kana hana o ka lapaau, a o ka hoola i na kanaka. Ua huhu ke Akua ia Milu i ka hanaino, i ka hao, i ka aihue i ka waiwai, i ka puaa a na kamaaina, nolaila, hahau mai ke Akua i ka mai make ia ia.
               Lohe o Milu i na kanaka, aia ka kahuna ola i na pali o Honokane, nolaila, hoouna mai o Milu e kii ia Kamakanuiahailono, a loaa i na pali o Honokane, a noho o Lonopuha ilaila ke aikane. Hele mai o Kamakanuiahailono ilalo o Waipio e lapaau ai i ke alii o Waipio ia Milu. I ka lapaau ana a ola o Milu, he popolo wale no kana laau ia manawa. E noho ana na kaikuaana o Kamakanuiahailono iluna aku o Waipio i Kuikuihaele, mai a lakou mai ka make o Milu. A lohe ia'ku la ua ola o Milu he kanaka mana aia ilalo o Waipio, a ua ola o Milu, e hoouna mai ana o Kamakukoae ia Kai-o, ka manu, e lawe i ka ake o Milu, me ka olelo iho o Kamakukoae " i ola hoi paha iaia i ka lilo ole o ke ake," oia ka ai lua o ke ake o Milu.
               Hele o Kamakanuiahailono i ka auau, a i kahi e hua ai o ka popolo ; e lele mai ana keia manu nui uwa na kanaka, oia lele no o ua manu nei a komo i ka hale o Milu, e pai aku ana ua manu la ma ka aoao hema, lilo ke ake ; hina aku la o Milu a make loa. Hiki o Kamakanuiahailono, lalau aku la i ke kapa keokeo pahoola, e hahao aku ana ma ka aoao hema ma ka poaeae, ola hou o Milu, ua kapaia ke la ake, " he akepahoola." E nana i ka mooolelo o Lonopuha.
               O Olopana kekahi alii kahiko i noho ma Waipio, ke kaikaina o Kumuhonua, ka makuakane o Luukia me Moikeha, o Olopana, oia o Mulielealii. O Kumuhonua oia ke kaikuaana ma Hilo kahi i noho ai. Oia ke alii nana i mahele ka aina o Hawaii, a nana i haawi ka mahele a me ka haawina no kela mea no keia mea.
               Mai ke kanaka a na holoholona, mai na mea kolo a na mea lele, mai na mea ulu a na mea ulu ole, mai na mea hanu a na mea hanu ole.
Mai na mea unahi a me na mea unahi ole, mai na mea holo a na me holo ole, mai na mea iwi a na mea iwi ole, mai ka La a na kiko malamalama. E nana ma Umauma i Hilo, a me Molea ma Hamakua i Hawaii, malaila i haawi ai.
               Aka, no ke kaua ana o Kumuhonua me ke kaikaina me Olopana, a ua hee o Olopaia Kumuhonua, a holo i Kahiki o Olopana. Ua kuhihewa ko Bolabola no Kahiki mai o Moikeha, a mai Kahiki mai na'li o Hawaii nei, he kuhihewaia.
O Kuaiwa kekahi alii i hanau i Waipio.
" Kaina e Kamulei, Kahoukapu, Kuaiwa.

Ke'lii noho i kaulu-pali,
Nono ka pali haki holua,
Kiai wai o Kapouhiwa,
Kini hoolono i ka ua he-o,
O ka leo o ke koi alaneo,
E kani ke uho mai ana,
Ka leo o ka hano e,
Mai kani ka lono i ka uka Umi
Kauna mai eia ka poli,
Oi koena ke koena aloha,
Hoomea ana ke aloha,
Hiki mai ana he mea hou wale,
Ei-a-aa ka manawa me he ahi la,
Me he mea i kunia wela loko,
O ka hanapao a ka lili i kahu a wela,
Puka kaena iwaho,
Kii e ulu ka manawaino,
E enaena nui i ka inaina,

O ka hoaa a ka ukiu-ki,