Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 51, 23 December 1865 — Page 1

Page PDF (1.50 MB)

 

KA NUPEPA KUOKOA :
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 51. HONOLULU, DEKEMABA 23, 1865. NA HELU A PAU 212.

" KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,

$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.

L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

JOHN H. PATY !

                    Mea Hooiaio Palapala, Honolulu, Pae Aina Hawaii. AIA KONA KEENA HANA MA KA HAle Banako o Bihopa ma. 195-6m

HALE PAI KII.

                    AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa ke kumukuai o na kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
274-1y Mea Pai Kii.

S. KUPANEA.
J. W. KEAWEHUNAHALA.

Loio ! Loio !

                    KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

OLELO HOOLAHA !
I NA KANAKA HAWAII ;

                    Aloha oukou :— No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, nolaila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina ; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
               Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli ; a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli :
               Ka hana ana o ka Loli :— Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli ; o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka Ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
               Ke Kuai ana :— Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi — mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia. Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona ; a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona ; a ina ehiku iniha, alaila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
               No ka Pepeiao Laau :— Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.
               Lala Mano :— E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona.
               Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghrn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo. KIULANA,
Pake Kalepa. Honolulu, Oct. 25, 1865. 204-6m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

                    Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } { 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moo } hana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2

Ui Kamalii no na Kula Sabati - - - - 12 1/2

Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.

Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa.

HE KAAO
— NO —
PIKOIAKAALALA !
Ke Keiki akamai i ka Pana.
HELU 2.

                    " E Mainele e ! A o ka hoi i pana ia'ku ka Iole, aia i ka lau o ka aweoweo, e ai ana i ka hua, ua huna iho la nae i ke kino, a o ka umiumi wale no ka'u i ike aku la, pana ia'ku hoi e Mainele."
               Alaila, nana'ku la o Mainele ma ke kumu aweoweo, kahi hoi a Pikoiakaalala i kuhikuhi aku ai, oi nana wale mai ke kumu a ka welau, aole he wahi mea a ike iki aku. A o ka poe no hoi a pau e ku pu-a pu ana kekahi e nana pu ana, aole no he ike aku o lakou i ka Iole, a me ka umiumi la hoi, he ole loa no he ike aku o lakou.
               Pane hou aku no o Pikoiakaalala, " E Mainele e ! Pana ia'ku hoi ka umiumi o ka Iole ; a i eo mai no hoi ia oe ka puni ai eo a kaua, he nani eo ana no ia o oukou mai la no kai pana mai la, aole hoi maua i ku aku imua o ka Aha e pana'i." Alaila, pane mai la o Mainele, " Aohe lole, o Mainele ike au, a no hea hoi oe e na wahi keiki wahahee ; o kau ike ana'e la i ka umiumi o ka Iole ?"
               [A ma keia wahi e ike ai kakou i ka pili pau ana mai o Mainele i na waiwai a pau i eo ai iaia o ke Alii Wahine, (Kahamaluihi) olelo mai la o Mainele penei : " Auhea oe e ke keiki, o oe wale no koe, eia nae ka'u ia oe, ina e pane oe a ku ka Iole ma ka umiumi, alaila, o na waiwai a pau a Kahamaluihi i pau i ke eo ia'u mamua, alaila, e eo no au ia oe ; aka hoi, ina aole e ku kau Iole ma ka umiumi, alaila, e eo ana no ia'u ka pili mua a me ka pili hope."
               A maopopo lea mai la ka pili ana a Mainele, alaila, pane aku la o Pikoiakaalala, " A mau ka pili a kaua la ?" " Ua mau" wahi o Mainele. " E nai wale mai no paha oe i keia ai aole e pai ia oe." (Oia na Iole he umikumamaha)
               Alaila, lalau ae la ia i kana Kikoo, a me kana Pua iloko o ka puolo i hai ia ma ka Helu mua. [A ma keia wahi hoi, e ike iho ai kakou i ke ano e ana'e o ke Kikoo a me ka Pua a ke keiki akamai i ha Pana Iole.] I kona huki ana i kana Kikoo, o ka panee aku la no ia i ka loa, a puka ana na poo o ke Kilkoo ma waho o ka pu-a Aha kanaka ; a olelo aku la ia ia Kahamaluihi ke Alii Wahine, " Eia ke Kikoo e waiwai ai." A kukulu iho la ia i ka pua mawaena-konu o ke kaula ; a lena mai la ia i kana Kakaka, a e like me ke emi ana o ke kaula, a pio ae la ke Kikoo, pela no hoi i panee aku ai kana Pua i ka loa. He mea e hoi ka mahalo o ka Aha, no ke ano e o ke Kikoo a me ka Pua a kahi keiki ; a o ke kahu wahine hoi o ke Alii Wahine Kahamaluihi, ua nana pono loa kona mau maka i ke keiki, me ka hoopaa naau i na ano a pau o Pikoiakaalala.
               A malo lea ae la kana Kikoo, alaila, hookau pono aku la ia i ka maka o kana Pua ma kahi ana i kuhikuhi aku ai ia Mainele, i ke kumu o ka aweoweo. A heluhelu aku la ia ma ke mele, penei no ia.
               " Aia la aia la o Pikoiakaalala, O Alala no ka makuakane, O Koukou no ka makuahine, Hanau o Kikoookalani, O Kikoookahonua, O Kikoookamauna, O Kikoookamoana, O Kikoookapo, O Kikoookeao O Kapunanui, O Kapunaiki, O Ke-i, O Kehamau, Hamau.
               Aia ka ua Iole, O ka Iole i ka lau o ka aweoweo, I ka hua o ka aweoweo, I ke kumu o ka aweoweo, He nui maka ka oe e Mainele, Aohe ou ike i ka Iole, Ina la i pana oe e Mainele, A i ku kau Iole ma ka umiumi, Kawa la ka lua, a lua, Huwa iho ke kolu, akolu." Alaila, pane mai la o Mainele, " E ! wahahee e ke keiki, o Mainele akamai au i ka pana ; a ua ku no ka'u Iole mai ka waha a ka wawae, a hiki i ka elemu, aole nae a'u Iole i ku i ka umiumi., aole no hoi i kawa wale iho, aole no hoi i huwa wale iho, he wahahee e ke keiki.
               Ma keia wahi i pili pau loa mai ai o Mainele i kona waiwai a pau loa, aohe koe. [A maanei no hoi e ike ai kakou i ke eo ana o Mainele ia Pikoiakaalala.]
               Pana aku la ua keiki nei. A mamua'e nae o kona lalau ana i kana Pua. Ninau ae la ia ia Alala kona makuakane, penei : Oiai aia no mahope kona lima ma ke kua, kahi hoi o ka makuakane e ku ana.
               " O ka Pua aha la keia ?" Hai iho la ka makuakane, " O ka Maku, oia kela pua ailehua, aohe niau." Hai aku la o Pikoiakaalala, " He Pua Iole ole keia, hookahi no kanaha Iole." Nonoi hou mai no o Pikoiakaalala, " Homai ka Pua," haawi hou iho no ka makuakane. A ninau hou aku la no o Pikoiakaalala, " O keaha la keia ?" Hai hou mai la no ka makuakane, " O ka Laukona." Pane ae la no ke keiki, " He pua waiwai ole no keia, he kanaono no Iole. Homai hou no ua pua," haawi hou iho la no ka makuakane, ninau hou ae la no o Pikoiakaalala, " O keaha la keia ?" Hai aku la ka makuakane, " O ka Huhui, oia no kela pua ekolu, a eha paha niau."
               Alaila, ae ae la o Pikoiakaalala. " Ae, o ka pua waiwai keia." A o ka pana aku la no ia ; a heluhelu aku la no ia me ke niele, a penei no ia :
               " Aia la aia la o Pikoiakaalala, O Alala no ka makuakane, O Koukou no ka makuahine, Hanau o Kikoookalani, O Kikoookahonua, O Kikoookamauna, O Kikoookamoana, O Kikoookapo, O Kikoookeao, O Kapunaiki, O Kapunanui, O Ke-i, O Kehamau, Hamau, Aia ka ua Iole." Kuu no keia i ka pua, oia kolili no o ka pua aia nei a ku no ka umiumi o ka Iole, kawa wale ka lua alua, huwa wale iho no hoi ke kolu o ka Iole.
               Alaila, nana iho la o Mainele ma i kahi i kii ai ; a ike io iho la no hoi lakou ua ku ma ka umiumi na Iole ekolu. A hooko mai la o Mainele no ka pili hope, " ua eo ia oe e ke keiki, ua ku kau Iole ma ka umiumi." Ma keia wahi, e alawa hou ae kakou no ka pili mua, oia hoi na Iole he umikumamalima. Oiai hoi he umikumamaha wale no Iole a Mainele.
               Alaila hoomaka hou o Pikoiakaalala e lena hou i kana Kikoo, me ka heluhelu ana no me ke mele e like me na lalani mele maluna'e nei :
               O ka pana hou aku la no ia i ka pua ; hookahi no pua o ka pana ana kanaha, a lau, a kini ; a mai mua no o ka maka o ka pua a ka hope ka paa pono i ka Iole. Lalau no na kanaka ma kela aoao a ma keia aoao o ka pua, oi huki wale i ka Iole aole e pau, ka ua mea he nui pono ole o ka Iole. O ka hui ae la no ia o ka Aha, uwa ae la ka pihe a hamama wale aku no ka waha me ka puka ole aku o ka leo o ka Aha kanaka, i ka ua mea o ka uwa i ke eo o Mainele i ke keiki. A lilo nui aku la na kanaka i ka uwa, aole i ikeia mai ko laua holo ana ; o ka lalau aku la no ia o Alala i ka pua a laua, a hoi aku la iuka o Manoa ; a hoi no hoi o Kahamaluihi ma Waikiki. A kukui aku la ka lono i-o Kakuihewa la ke Lii kane a Kahamaluihi, i ke eo o Mainele i keia wahi keiki uuku akamai, aole i paa pono ka malo i ka hope.
               [E olelo ae kakou mamua i ko Alala ma hoi ana me kana kamaiki eu.] Hoi aku lala ua a hiki ma ka hale o ka hunona a me ke kaikamahine ana o Kauiomanoa ; ua ane e napoo ka la ma kona.wahi mau, a hiki ana laua nei, huai ia ae la ka umu o ka puaa ; a o ka paina iho la no ia a pau ka paina ana o ka aina ahiahi, a moe iho la i ka po. A malaila no i noho ai o Alala me kana keiki a nui wale no ; a pii pu mai no me ke kanaka maikai. Aole nae ona hele iki ma kai o Waikiki ; aole no hoi ma na wahi a pau o Oahu nei.
               [E waiho iki hoi kakou i ka olelo ana no Pikoiakaalala ma me kona makuakane ; a e olelo ae hoi kakou no ke Alii Wahine Kahamaluihi me kona kahu wahine.]
               I ko laua wa i hiki aku ai imua o ke alii kane Kakuihewa. Ninau mai la o Kakuihewa, " Nohea ia keiki ?" Pane aku la o Kahamaluihi, " Nohea la?" No ka mea, aole no i hooomaopopo loa o Kahamaluihi i ke ano o ua keiki la ; a o ke kahu wale no ona kai hoopaa pono i ke ano o ke keiki. Ku mai la hoi ke kahu wahine a pane mai la no penei : " Auhea olua e na haku alii, owau wale no kai hoopaa i ke ano o ke keiki, aole kekahi mea e ae. Ina e ae mai olua e huli aku i ke keiki akamai i ka pana, ka mea nana i pana iho ku ka umiumi o ka Iole, a ku ana ke ahua o ua mea he Iole. Oi helu wale iho no ka helu aole i pau, ka ua mea o ke akamai."
               A no ka akena nui o ke kahu wahine o na mau alii la imua o ko laua alo, nolaila, kupu mai la ka manao uluhua o ke alii Kakuihewa, a ninau ae la ia i ke kahu wahine o laua, " Pehea oe e imi ai a loaa ua keiki la ?" Alaila, olelo aku la ka laua kahu wahine. " E hoike ia na kanaka a pau o Oahu nei ma na okana a pau, penei, mai ka pili o Kahe a ka Lae o Kaena, pau ia okana o Waianae. A mai ka Lae o Kaena a Keahu o Hapuu, pau ia okana o Waialua. A mai ke ahu o Hapuu a ka Lae o Kaoio, pau ia okana o Kaloa. A mai ka Lae o Kaoio a Kanau, pau ia okana o Kapoko. A mai ka pili o Kahe a Kapukaki, pau ia okana o Ewa, alima okana, hookahi okana i koe aono, mai Moanalua a Kanau." A pau ka hai ana a ke kahu wahine i na okana a pau o Oahu nei, alaila, " ae mai la ke alii Kakuihewa, a kena aku la i ka Luna e hele aku e kala i na wahi a pau i haiia ae la."
               A o ka hele aku la no ia o ka luna a ke'lii e kala, e hele mai na kanaka me ka ai, me ka ia. A lohe aku la no hoi na kanaka o kela Okana o keia Okana o Oahu a puni ; a hele nui mai la no hoi na kanaka o ka Okana mua i haiia, a hoike pakahi ia lakou imua o ua kaha wahine nei ; a ma ka hoike ana i ka Okana hookahi, hookahi no ia makahiki, pela no hoi ka lua o ka Okana, alua makahiki. A pela no i hoikeia'i na kanaka o na Okana a elima, alima no hoi makahiki. A o ke ono o ka Okana, oia hoi ka Okana i noho iho ai ka mea e huli ia nei Pikoiakaalala.
               Ua hoike ia hoi ka Okana eono ma na Ahupuaa penei : Ma Moanalua elua malama o ka hoike ana i ko laila mau kanaka. A ma Kahauiki elua malama o ka hoike ana i na kanaka ; a ma Kalihi elua malama ; a a ma Kapalama elua malama ; a ma Kou elua malama ; a ma Waikiki hoi, ke ono o na Ahupuaa, elua no hoi malama o ka hoike ana. Ua hoike e ia o kai i ka malama umikumamakahi o ka makahiki, a ma ka malaumikumamalua hoi, puni ke ono o ka makahiki ; o ka huli ana i ke keiki kaulana i ka pana Iole. A ma ia malama hoi i iho nui mai ai ko uka o Manoa, a me ua keiki pu nei hoi kekahi, oiai ua holo koke kona nui, a ano e ae la kona kii kino a me kona mau helehelena, o ka nae, aole no i pohihihi iki i na maka o ka mea nana i hoouluulu i keia mea i oleloia'e la maluna, ke kahu wahine o Kahamaluihi ; a ma ua la la i makaukau ai ko uka o Manoa e iho i kai e hoike ai i ko lakou mau ano.
                    A pela iki iho no hoi e ka mea e heluhelu ana i keia Kaao, e kali iki iho hoi kakou a moa kahi o o Pikoiakaalala.] I kekahi la, oia ka la e kahu ai ka ai, a kakahiaka'e, oia ka la e iho ai e hoike ; ia la, hele aku la o Pikoiakaalala imua o kona kaikuahine (Kauiomanoa,) a ninau mai la o Kauiomanoa, " Heaha kau ?" Pane aku la o Pikoiakaalala, " I hele mai nei au i wahi o hoi no'u e iho aku ai i ka hoike kanaka a na'lii o oukou, i wahi kalo hookahi, i hookahi uala, i hookahi puaa, i hookahi wahi mo-a ; a na ko kane no e kalua na Pawaa ; aole au e ai ina na hai e kalua." Alaila, olelo mai la no hoi ke kaikuahine, " Pela iho a hoi mai ko kaikoeke."
               A hoi mai la o Pawaa mai ka mua mai, mai kona paina ana, no ka mea, ua lohe aku la no o Pawaa i ka walawalaau i ko laua hale ; ninau mai la o Pawaa ia Kauiomanoa, " Owai kou hoa i hamumumu ae nei olua ?" Hai aku la no hoi o Kauiomanoa, " O kahi keiki nae." " Heaha kana ?" wahi a Pawaa. " I hele mai nei e olelo ia'u i wahi kalo hookahi, i wahi uala hookahi, i wahi puaa hookahi, i wahi mo-a hookahi ka i o nona e iho aku ai i kai." " A ua ae aku nei oe ?" wahi a Pawaa. " Ae, ua ae aku nei au, a ua olelo aku nei hoi au, aia a hoi mai oe, eia nae ka mea nui ana i olelo mai nei, ina ka e ae oe, alaila nau ponoi no e kalua, aole ka e ai na ou poe aipuupuu e kalua." Olelo aku o Pawaa, " Heaha la hoi ka hewa ? Kai noa no hoi ua hoohiki hoi kaua i ka kaua ai, me ka puaa, me ka mo-a a hiki mai ko kaua pokii, a nana. hoi e ai ke kalo, ka uala, ka puaa, ka mo-a."
               Alaila, hooko koke iho la no o Pawaa me ke kanalua ole i na olelo a pau a kona wahi kaikoeke. O ke kahu iho la no ia i kaimu, a a ka imu, alaila, hele aku la no o Pawaa i ka uhuki kalo. A ike aku la o Pikoiakaalala i ka nui o ka imu, alaila, hele aku la keia mahope o Pawaa, a pee ae la no keia ma kapa, a pau ka uhuki ana o Pawaa i ka loi ai, mai kela iwi a keia iwi o ka loi ka uhuki ana ; a pela no hoi i ka hele ana i ka uala ; kii aku la no o Pawaa i ka uala o Ualakaa, hookahi moo uala o ka eli ana a kaumaha, a hoi aku la, a lalau aku la ina puaa. elima, a he umi mo-a. Pela no ka hana ana o Pawaa me ke kanalua ole; a ike iho la o Pikoiakaalala i ka nui loa o ke kalo, o ka uala, ka puaa, ka mo-a a Pawaa ; hoomake ai no ka imu ana i kahu ai, alaila, hoi aku la ia a kona kaikuahine, olelo aku la ia penei : " Kai no hoi ua olelo aku au ia oe i hookahi kalo, hookahi uala, hookahi puaa, hookahi no hoi mo-a, eia ka he hoohuakaeo ka ! ka olua. A ina he hoohuakaeo ko olua e-a ? Hoi no au i Kauai, aole au e noho me olua." Olelo aku la hoi ke kaikuahine, " Ilaila aku nei no ka oe ?" " Ae," wahi a Pikoiakaalala. A i ka lohe ana o Kauiomanoa i ka ke kaikunane olelo, alaila, hele aku la ia a imua o Pawaa, " Heaha kau ?" wahi a Pawaa. " I hele mai nei au ia oe, no ko huhuki a pau ka loi," wahi a Kauiomanoa. (Aole i pau.)

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 31.
KUMUMANAO.
Na Kuauhau, na Hakumele, na Hakumoolelo, a me na Kaao.
NA KUAUHAU.

                    Ua pili keia i na hanauna mai ka wa kahiko mai a hiki i keia wa. Elua no mahele, o na Kuauhau wahi a ka poe kahiko.
               1. Na Kuauhau e pili ana i ko na'Lii.
               2. Na Kuauhau e pili ana i na makaainana. O Papa me Wakea na Kumu mua o ko Hawaii nei Mookuauhau.
               O Haloa ke kane, o Hinamanouluae ka wahine. O Waia ke kane, o Huhune ka wahine. O Hinanalo ke kane, o Haumuu ka wahine. O Nakehili ke kane, o Haulele ka wahine. O Wailoa ke kane, o Hikawaopuianea ka wahine. O Kio ke kane, o Kamoli ka wahine. Ole ke kane, o Hai ka wahine. O Pupue ke kane, o Manaku ka wahine. O Manaku ke kane, o Hikoheale ka wahine, o Kahiko ke kane, o Kaea ka wahine. O Luanuu ke kane, o Kapokuleiula ka wahine. O Maoi ke kane, o Hinakealohaine ka wahine. O Nanamaoa ke kane, o Hinakapaikua ka wahine. O Nahakuae ke kane, o Keaukuhonua ka wahine. O Nanakaoko ke kane, o Kahihiokalani ka wahine. O Heleipawa ke kane, o Kookookumaikalani ka wahine. O Hulumahilani ke kane, o Hinamaikalani ka wahine. O Aikanaka ke kane, o Hinahanaiakamalama ka wahine. O Hema ke kane, o Uliomaheha ka wahine. O Kahai ke kane, o Hinauluohia ka wahine. O Wahieloa ke kane, o Hoolaukahili ka wahine. O Laka ke kane, o Hikauilena ka wahine. O Luanuu ke kane, o Kapokuleiula ka wahine. O Kamea ke kane, O Popomaile ka wahine. O Hua ke kane, o Kapoea ka wahine. O Pao ke kane, o Manokalihilani ka wahine. O Hoaho ke kane, o Kauilaanapa ka wahine. O Palena ke kane, o Hikawainui ka wahine. O Hanamahuia ke kane, o Mahuha ka wahine. O Lonokawai ke kane, o Kalohialiiokamai ka wahine. Laau ke kane, Kukamolimolialoha ka wahine. Pili ke kane, Hinauapu ka wahine. Koa ke kane, Hinaaumai ka wahine. Loe ke kane, o Hinakalili ka wahine. Kuokehau ke kane, o Hinakeuki ka wahine. Kaniuhi ke kane, o Hiliamakani ka wahine. Kanipahu ke kane, o Alaikuakoko ka wahine. Kalapana ke kane, o Makeamalamaihana ka wahine, Kahaimoeleaikaaikupu ke kane, o Huailiotapu ka wahine. Kalaunuiohua ke kane, o Kaheka ka wahine. Kuaiwa ke kane, Kamuleilani ka wahine. O Kahaukapu ke kane, o Laakapu ka wahine. Kauholo ke kane, o Neiula ka wahine. Kiha ke kane, o Auilea ka wahine. Kaunuamoa ke kane, o Hinaku ka wahine. Makaoku ke kane, o Hinaiakamalama ka wahine. Kepailiula ke kane, o Mokuleiakahaluu ka wahine. Liloa ke kane, o Akahiakuleana ka wahine. Umi ke kane, Kapukini ka wahine. Keliiokalola ke kane, o Makuahineopalaka ka wahine. Kuaikulani ke kane, o Kaohukiokalani ka wahine. Makakaualii ke kane, Kapukomola ka wahine. Iwikauikaua ke kane, o Keakamahana ka wahine. Kanolopuleho ke kane, o Keakalani ka wahine. Keau ke kane, o Kalanikauleleiaiwi ka wahine. Kalaninuiaumoku ke kane, o Kamakaimoku ka wahine. Kalanikupuapaikalaninui ke kane,o Kekuiapoiwa ka wahine. Kamehameha 1 ke kane, o Kai ka wahine. Liholiho ke kane o Kamamalu ka wahine. Kalanikauikeouli ke kane, o Kalama ka wahine. Alexander Liholiho ke kane, o Ema ka wahine. Lot Kamehameha ke kane.
               2. Ka moolelo o na kanaka, (aole i loaa ia'u ke kuauhau.)

NA HAKUMELE.

               He eha ano o na Haku mele ma ka manao o ka poe kahiko o Hawaii nei.
               1. Hakumele e pili ana i ka inoa o na'Lii. Ua komo pu no iloko o laila na hanauna o lakou. Aia iloko o ia mele ke ano o kona noho aupuni ana ke mele e ola ai a e make ai.
               2. Ke mele ma ka hoomana ana. He pule ke mele. Aia a haki ole ke mele ana, a pololei ka pule ma ke mele ana, alaila maikai. Haki ole me he lio holonui la pela ka pahee o ka mele ana. Ino no ke mele ana, make, aole e ola. Ma ia mele hoomana e pau ana na akua i ka helu ia.
               3. Ke mele ma ke ano, olelo ana, hana ana, noho ana. Penei e maopopo ai keia. Ua hele pu o Kalanuiaamamao ke keiki kapu a Keawe o Hawaii, i Kauai, a loaa kana aikane, o Kapaiahilina kona inoa, oi hele aku laua nei a hune, a mehameha, a kanaka ole, a hele koolua i ka nahele, a ai i ka pua o ka haia, a hume i ka malo lauki, a ilihune maoli no a hiki i ka wa e hoi ai i Hawaii, noho no o Kalanuiamamao i ke aupuni, noho pu me kana aikane o ka wa ilihune, oia o Kapaiahilina. A opuino na'Lii iaia nei lilo ko ia nei noho ana i mea ole. Hemo ia nei mai kona haku mai. A ma ke mele ana o ua Kapaihilina ua hoi hou mai ka aina iaia e like me mamua. Nolaila, ma ke mele no ka pono o me ka pono ole. Aloha no keia alii i kana aikane, mamuli o ka lohe ana i ke mele o ko laua hele pu ana, a hu ke aloha i kana aikane, a hiki i ka make ana.
               He ano nui kekahi mele. He pili i ka moku, he ai i ke aupuni. He komo no iloko o ke mele ana ka wanana no na mea e hanaia'ku ai mahope.
               4. Ke mele kuko. He mele e pili ana i ke ano o kekahi kanaka a wahine paha koi na ui, kona maikai, a me ke kalohe pu o kekahi me kekahi. He mele mahalo kekahi, he mele nemanema kekahi, he mele ma ke ano ino kekahi. Ina hakaka kekahi me kekahi, ua loaa ke mele. Ina ua huhu kekahi me kekahi, ua loaa ke mele. Eia ke ano maoli o ke mele he pili i na kuko o ke kanaka e like me ka nui o kona makemake a ua hoohalike ia nae me na wahi pana o Hawaii nei, na wahi maikai i ka nana'ku, a pela'ku.
Elua mahele o na mele. Akahi, he mele ku i ka moku. Elua, he mele pili i kona mau lealea iho.

NA HAKU MOOLELO.

                    He poe naauao keia, he poe i ao ia mai ka wa uuku mai a hiki loa'i ka wa a ke alii e ninau aku ai a ike ia ke ano o ka mea nona ka moolelo, kona noho ana, hana ana, ola ana, make ana. Aia iloko o laila, ka huli ana'ku a nana me he aniani la. Me nei ka olelo a ka haku moolelo i kona alii, me nei ka hana ana o Mea i kona aupuni pono ai kona noho alii ana. A hoolohe ke alii i ka olelo a ka Haku Moolelo, ola. A hookuli no hoi make no ke alii. He Haku Moolelo okoa ko Hawaii, ko Maui, ko o Oahu, ko Hawaii, a me na moku liilii.
               He poe malama lakou i na wa a me ke ano o ka noho ana o na'Lii. He poe Kuhina no lakou no ka Moi. He alii nui no ka Haku Moolelo o kekahi aina, a pela'ku.
               O Kekuhaupio ko Kamehameha 1 Haku Moolelo. Nana no i kuhikuhi ka pono a me ka pono ole o ko Kamehameha noho aupuni ana.
Ina ua pio kekahi alii i kekahi alii, me nei e ola'i. Na ka Haku Moolelo e wehewehe aku i ka pili a me ka pili ole o na hanauna. Ina ua pili pu na hanauna o laua, o ke ola no ia.

NA KAAO.

                    He mea pili i ka noho hoonanea ana o na 'Lii, he mea lealea maoli no. He mea hoopau molowa paha. Malaila ka olu o kekahi poe ma ka paa o na kaao. Ua pau.
P. W. KAAWA.

HELU 32.

                    Na paani kahiko o Hawaii nei, oia hoi ka heenalu, lelekawa, heeholua, piliwaiwai a me ka mokomoko. He nui a lehulehu wale na hana o Hawaii nei, e pili ana i nei mea he lealea, a ua kapaia mai lakou, na paani kahiko o Hawaii nei. Oia no hoi kela i haiia nei maluna. Oia iho la no hoi na paani i makemakeia e hoike aku, aka nae, he pono paha ia'u ke wehewehe pakahi aku ia lakou, a me ko lakou ano.
               O ka heenalu, oia kekahi paani nui loa o Hawaii nei, mai na'lii a na makaainanana. Penei nae hoi ka hana ana o keia hana : Ua hoomakaukau e ia ka papa mamua, oia hoi ke koa, ke kukui, ke ohe, ka wiliwili, a me kekahi mau laau e ae no i kupono no ka hana ana i papa. I ka hana mua ana nae hoi, oia no hoi ke kalai ana i ka wa hou o ka. laau, a pau hoi ia, waiho hou aku a maloo, alaila, hana hou a maikai loa, me ka paele ana i ka mea eleele, a wahi hoi i ke kapa a paa, a kauia ma kahi kupono ; a hiki mai hoi ka wa e, lealea ai i ka heenalu, o ka hele no ia i ka heenalu. Penei nae hoi ka hana, i ka wa e au a hiki i kahi o ka uahi e hai mai ana, alaila, nana no hoi a ka nalu kupono i ka pae, alaila no hooino iho, a o ka pae no ia. He ekolu no hoi wahi e hee ai ; hee iloko o ka hua, a o kekahi hoi, hee i ka muku, a o ke kolu, hee iluna o ka opuu ; a o ka papa kupono iluna oia nalu, oia hoi ka olo, he elua anana a oi aku ka loa oia papa ; ina e hee iluna oia nalu, aole no e poi mai ke kai maluna o ke kanaka. Ina hoi no na'lii ka nalu e hee ai, alaila, penei hoi e hana ai : Hele no a hiki ma kapa kahakai, kalua ka ilio, au hoi na'iii i ka heenalu, a pau hoi ka heenalu ana, hoi mai huai ka imu o ka ilio, alaila, paina na'lii a pau, alaila, hele hou no i ka heenalu.