Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 51, 23 December 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

Ke KeiW akamai i ka Pana. HELU 2. -

" E Mamele e ! A o ka hoi i pana ia'ku k'i lole, aia i ka la» o ka aweotfeo, e ai nna i ka hua, ua huna iho la nae i _ke kino; a o ka umiumi w r ale no ka'u i ike aku la, pana ia'ku hoi e Alainele." Alaila, nana'ku la o Mainele ma ke kumu aweoweo, kahi hoi a Pikoiakaalala i kuhikuhi aku ai, oi nana wale mai ke kumu a ka welau, aole he wabi mea a ike iki A o len poe no hoi a pau e ku pu-a pu ana kekahi e nana pu ana, aole no he ike aku o lakou i ka 1016, a me ka umiumi la hoi,lie ole loa no he ike aku o lakou. Pane hou aku no o Pikoiakaalala, " E Mainele e ! Pana ia'ku hoi ka umiumi o ka lole ; a i eo inai no hoi ia oe ka puni ai eo a kaua, he nani eo ana no ia o oukou mai la no kai pana mai la, aole hoi maua i ku nku imua o kn Aha e paha'i." Alaila, pane mai la o Mainele, " Aohe lole, o Mainele ike au, a no hea hoi oe e na wahi keiki wahahee; o kau ike ana'e la i*ka umiumi o ka lole ?" [A ma keia wahi e ike ai kakou i ka pili pau ana mai o Mainele i na waiwai a pau i eo ai iaia o Ali' Wahine, (Kahamaluihi) olelo mai la o Mainele penei : " Auhea oe e ke keiki, o oe wale no koe, eia nue ka'u ia oe, ina e pana oe a ku Jca lole ma lea mi. alailn, o na waiwai a pau a Kahamaluihi i pau i ke eo ia'u mamua, alaila, e eo no au ia oe ; aka hoi, ina aoie e ku kau [ole ma ka umiumi, alaila, e eo ana no ia'u ka pili mua a me ka pili hope." A mao:opo lea mai la ka pili ana a Mainele, alaila, pane aku la o Pikoiakaalala, " A niau ka pili a kaua In ? " " Ua mou " wahi a Mainele. 41 E nai wale mai 110 paha oe i kēia aiaole e pai ia oe." (O/a nn lole he umikumamaha) Alaila, lalau ae la ia i kana Kikoo, a me kana Pua iloko* o ka puolo i- hai ia ma ka Helu mua. [A ma keia wahi hoi, e ike iho ai kakou ī ke ano e ana'e o ke Kikoo a me ka Pua a ke keiki akam.ni i l<a Pana lole.J \ kona huki ana i kana Kikoo, o ka panee aku la no ia i ka loa, a puka ana na poo o ke Kik*oo ma waho o ka pu-a Aha kanaka ; a olelo aku la ia ia liahamaluihi 'ke Alii Wahinp, " Eia ke Kikoo e wuiwai ai." A kukulu iho Ia ia i ka pua mawaena-konu o ke kaula ; a lena mai la ia i kana Ka'kaka, a e like me ke-emi ana o ke kaula, a pio ae la ke Kikoo, pela no hoi i panee aku ni kana Pua i ka loa. Ile mea e hoi ka mahalo o ka Aha, no ke ano e o ke Kikoo a me ka Pua a kahi keiki ; a o ke kahu wahine hoi o keAlii Wahine Kahamaluihi, ua nana pono loa kona mau niaka i ke keiki, me ka hoopaa naSu i na ano a pau o Pikoiakaalala. A malo'lea ae la kana Kikoo, alaila, hookau pono aku la ia i ka maka o kana Pua ma kahi ana i kuhikuhi aku ai ia Mainele, i ke kumu o ka aweoweo. A heluhelu aku la ia ma ke mele, penei no ia. «« Aia la aia la o Pikoiakaalala, 0 Alala no ka makuakane, 0 Koukou no ka makunliine, - Hanau o Kikoookalani, 0 Kikoook.ihonua, 0 Kikoookaniaunai 0 Kikoookamoana, . O Kikoookupo, 0 Kikoookeao, O Kapunanui, - * 0 Kapunaikw O Ke-i, O Kehamau, Ilamau, ■ Aia ka ua lole, 0 ka lole i ka lau o ka aweoweo, 1 ka liua'o ka aweoweo, 1 ke kumu o ka aweoweo, lle nui maka ka oe e Mainele,. Aohe ou ike i ka lole, lna la i pana oo e Mainele, A i ku kau lole uia ka ximiumi, Kawā la ka lua, a lua, Huwa iho kekolu, akolu." Alaila, pane mai la o Mainele, "E! wahahee e ke keiki, o Mainele akamai au ī ka pana ; a ua ku no ka'u lole mai ka waha a ka wawae. a hiki i ki.elemu, aole nae a'u lole i ku'i ka umiumii aole no hoi i kawa wale $io, aole no.-ho.ij.huwa wale iho, he waha. hee e ke keiki. Mu Jfeia wahi i pili pau loa mai ai o Mninele i kona waiwai a pau loa, aohe koe. [A maanoi no hoi e ike a-i kakou i ke eo ana o Mainele ia Pikoiakanlala.] Pana aku la ua keiki nei. A mamua'e nae o kona lalau ana i kana Pua. Niftau ae lā ia ia Alala kona makuakane, penei: Oiai aia no mahope kona lima ma ke kua, kahi hoi a ka makuakane e ku ana. 0 ka Pua aha la keia ? " Hai iho la ka makuakahe, " O ka Maku, oia kela pua j»ohe niau." Hai nku !a o Pikoia-

kaalala, " He Pua Io!e ole keia, hookahi no kanaha lole." Nonoi hou. mai no o Pikoiakaalala, " Homai ka Pua," haawi hau iho no ka makuakane. A ninau hou aku la no 0 «Pikoiakaalala, " O keaha la keia ? " Hai hou mai la noka /nakuakane, " O ka Laukona." Pane ae la nō fce keiki, "He pua waiwai ole no keia, he kanaono no lole. Homai hou iio ua pua," haawi la no ka makuakane, ninau hou ae la noo Pikoiakaalala,* " 0 keaha la keia ?" Hai aku la ka makuakane, " O ka Huhui, oia no kela pua eifolu. a eha paha niau." Alaila, ae ae la o Pikoiakaalala. " Ae, o ka pua waiwai keia." Ao ka pana aku la no ia ; a hēluheiu aku la no ia ine ke mele, a pehei no la : " Aia la aia la o Pikoiakaalnīa, O Alala no ka makuakane, O Koukou no ka makua'hine, Ilanau o Kikoookahmi, O Kikoookahonna, O Kikoookiimmum, O Kikoookamf>ana, O Kikoookapo, * * O Kikoookeuo, O Kapunaiki, O Kapunanui, O Ke-i, O Kehamau, - * Ilamau, ka ua Iole." Kuu no keia i ka pua, oia kolili n'o o ka pua aia nei a ku no ka umiuini o ka lole, kawa wale ka lua alua, liuwa wale iho no hoi ke kolu o ka lole. Alaila, nana īho la o Mainele mjß. i kahi i ku ai; a ike. io iho la no hoi lakou ua ku ma ka umiumi nf\,lolea ekolu. A hooko mai la o Mainele no ka pili hope, u ua eo ia oe e ke keiki, ua ku kau lole ma ka umiumi." Ma keia wahi, e alawa hou. ae kakou no ka pili mua, oia hoi na 1010 he umikumamaOiai hoi he umikumamaha ivale no lole a Mainele. , Alaila hoomaka hou o Pikoiakaalala e lena hou i kana Kikoo, me ka heluhelu ana no me ke mele e like me na lalani mele maluna'e nei: O ka pana hou aku la no ia i ka pua; hookahi no pua ,o ka pana ana kanaha, a lau,a kini ; a mai mua no o ka maka o ka pua a ka hope ka paa pono ika lole. Lalau no na kanaka ma kela aoao a ma keia aoao o ka pua, oi huki wale i ka lole aole e pau, ka ua mea he nui pono ole oka lole. Oka hui ae la no ia o ka Aha,.uwa ae Ia ka'pihe a hamama wale aku no ka waha me ka puka ole aku o ka leo o ka Aha kanaka, i ka ua mea o ka uwa i ke eo o Mainele i ke keiki. Aililo nui aku la na kanaka i ka uwa, aole 1 īkeia mai ko laua holo ana ; oka lalau aku la" no ia o Alala i pua a laua, a hoi aku la iuka o Manoa ; a hoi no hoi o Kahamaluihi ma Waikiki. A kukui aku la ka lōno i-o Kakuihewa la ke Lii kane a Kahamaluihi, i-ke eo o Mainele i keia wahi keiki uuku akamai, aole i paa pono ka malo i ka hope. • \

[E olelo ae kakou mamua i ko Alala tna hoi ana me kana ksmaiki eu.] Hoi aku lalaua a hiki ma ka hale o ka hunona a me k« Uaikamahine ana o Kauiomanoa ; ua ane e napoo ka la ma mau, a hiki ana laua nei, huai ia ae lalea umu 6 ka puaa ; a o ka paina iho Ia no ia a pau ka paina ana o ka .aina ahiahi, a moe iho l.Oii k*a po. A malaila no i noho ai o Alala me kana keiki a nui wale no ; a pii 'pu mai no me ke kanaka maikai. Aole nae ona hele iki ma kai o Waikiki; aole no hoi ma na wahi a pau o Oahu nei. [E waiho iki hoi kakou i ka olelo ana no Pikoiakaalnla ma me kona makuakane; a e olelo ae hoi kakou noke Alii Wahine Kahamaluihi me kona kahu wahine.] I ko laua wa i hiki aku ai imua'o ke alii kane Kakuihewa. Ninau mai la o Kakuihewa, " Nohea ia keiki ? ,; Pane aku la o Kahamaluihi, " Nohea la ? " No ka mea, aole no i hooomaopopo loa o Kahamaluihi i ke ano o ua keiki la ; a o ke kahu wale no ona kai hoopaa pono i ke ano o ke keiki. Ku mai la- hoi ke kahu wahine a pane mai la no penei: "Auhea olua e na haku alii, owau wale no m hoopaa i ke anoo ke keiki, aole kekahj mea e ae. Ina e ae mai olua e huli aku i ke keiki akamai i ka pana, ka mea nana i pana iho ku ka umiumi o ka lole, a ku ana ke ahua o ua mea he lole. Oi helu wale iho no ka helu aole i pau, ka ua mea o ke.akamai." A no ka akena nui o ke kahu wahine o ua mau alii la imua o ko laua alo, nolaila, kupu mai la ka manao uluhua o ke alii Kakuihewa, a ninau ae Ia ia i ke kahu wahine o laun., Pehea oe e imi ai a loaa ua keiki, la?" Alaila, oleloaku la kolaua kat»u wahine. " £ heike ia na kanaka a pau o Oahu nei'ma na okana a pau, penei, mai.ka pili o Kahe a ka La? o Kaena, pau ia okana o Waianae. A mai ka Lae o Kaena a Keahū o Hapuu, pau ia okana o Waialua. A mai ke ahu o Hāpuu a ka Lae o Kaoio, pau ia okana o Kaloa. A mai ka' Lae o Kaoio a Kannu. pau ia okana o Kapoko. A mai.kn

pili o Kahe a Kapukaki, pau ia okana o Ewa, alima okana, hookahi okana i koe '"0 aono, a Kanau." A pau ka hai ana a ke kahu wahine i na okana a pau 0 Oahu nei, alaila, "ae raa| la ke alii Ka- ! a. kena aku la i ka Luna e hēle [ aku e kala i na wahi a pau i haiia ae la." ! Ao ka hele aku la no ia oka luna a ke'iii e kala,e hele mai na kanaka me ka ai, me A lohe aku la no hoi na kanaka o kela Okana .o keia Okana o Oahu a puni; a hele nui mai la no iwi na kanaka o ka Okana mua i haiia, a hoike pakahi ia lakou imua oua kahu wahine nei; a 'ma ka hoike ana i ka Okana hookahi, hookahi no ia makahikif a pela no hoi ka lua o ka Okana, alua mnkahiki. A peia no i hoiUeia'i na knnuka o na Okana a elima, alima no hoi makahiki. Ao ke ono oka Okana, oia hoi ka Okana i noho iho ai ka mea e huli ia nei Pikoiakaalala. Ua hōike ia hoi l»a Okana eopo ma na Ahupuaa penei: Ma Moanalua elua malama o ka hoike ana i ko laila mau kanaka. A ma Kahauiki elua malaina o ka hoike ana 1 na kanaka ; a ma Kalihi ēlua malama ; a a ma Kapalaina elua malama ; a ma Kou elua malama; a ma Waikiki hoi, ke ono o ni Ahupuaa, elua no hoi malama o ka hnike nna, Ua hoike eia o kai ika malama umikomamakahi o ka makahiki, a ma ka malaumikumamalua hoi, puni ke ono o ka maka- ; hiki; oka huli anā ike keiki kaulana i ka pana lole. Ama ia malama hoi i iho nui mai ai ko uka o Manoa, a me ua keiki pu nei.hoi kekahi, oiai ua holo koke kona nui, a ! ano e ae la kona kii kino a me kona mau nelehelenn, oka nae, aole no i pohihihi iki i 4ia maka o ka mea nana i hoouluuiu i keia i uiea i vflciuiuV 1«a iiit.luim, I,\> nuliu wūiilue u Kahamaluihi ; a ma ua ia Ia i makaukau ai ko uka o Manoa e iho i kai e hoike ai i ko lakou mau ano. [A peia iki iho no hoi e ka mea e heluhelu ana 1 keia Knao, e kali iki iho hoi kakou a moa kahi o o Pikoiakaalala.] 1 kekahi {a, oia ka la e kahu ai ka ai, a kakahiaka'e, oia ka la e iho ai e hoike ; ia la, hele aku !a o Pikoiiikaalala imua, o kona kaikuahine (Kauiomanoa,) a ninau mai )a o Kauiomanoa, " Heaha kau ? " Pane aku la o Pikoiakaalala, " I hele mai nei au i wahi o hoi no'u e iho aku ai i ka hoike kanaka a na'lii o oukou, i wahi kalo hookahi, i hookahi 'uala, i hookahi puaa, i hookahi wohi mo-a ; a na ko kane no e kalua na Pawaa ; āole au e ai ina na hai e kalun." Alaila, olelo mai la no' hoi ke kaikuahine, " Pela iho a hoi mai ko kaikoeke."

A hoi mai la o Pawaa mai ka mua mni, ! niai kona paino nna, no ka mea, ua lohe aku la no o Pawaa i ka walawalaau i ko laua hale; ninau mai la o Pawaa ia- Kauiomanoa, " Owai knu hoa i hamumumu ae nei olua ?" Hafaku ia no hoi o Kauiomanoa, 41 O kahi keilii nae." u Heaha kana ? " wahi a Pawaa. " I hele mai nei e olelo ia'u i wahi j kalo hookahi, i wahi uaia hookahi, i wahi puaa hookahi, i wahi mo-a hookahi ka i o ) nona e iho aku ai i Uai." u A ua ae aku nei oe ? " wahi a Pawaa. u Ae, ua ae aku nei au, a ua olelo aku nei hoi au, aia a hoi mai oe, eia nae ka mea nui ana i olelo mai I nei, ina ka e ae oe, nlaila nau ponoi no e ka- j lua, aole ka e ai na ou poe aipuupuu e ka- i lua." Olelo aku o Pawaa, " Heaha la hoi j ka hewa ? Kai noa no hoi ua hoohiki hoi | kaua i ka kaua ai, me ka puaa, me ka mo-a a hiki mai ko kaua pokii, a nana.hoi e.ai ke kalo, ka uala, ka puaa, ka mo-a," Alaila, hooko koke iho Ia no o Pawaa me ke kanalua olo i na olelo a pau a kona wahi kaikoeke. O ke kahu iho Ia no ia i kaimu, a a ka imu, alaila, hele aku la no o Pawaa i ka uhuki kalo. A ike aku Ia o Pikoiakaalala i ka nui o ka imu, alaila, hele aku k keia mahope o Pawaa, a pee ae la no keia ma kapa, a pau ka uhuki ana o Pawaa i ka loi j ai, mai kela iwi a keia iwi o k& Ioi ka uhuki ana; a pela no hoi i ka hele ana i ka uala-, kii aku Ia no o Pawaa i ka uala o Ualakaa, hookahi moo uala o ka eli ana a kaumaha, a hoi aku la, a lalau aku la ina puaa. elima, a he umi mo-a. Pela no ka hana ana o Pa- . waa me ke kanalua ole; a ike iho la o Pikoiakaalala i ka nui ioa o ke kalo, o ka uala, ! ka puaa, ka mo-a a Pawaa hoomake ai r.o | ka imu ana i kahu ai, alaila, hoi aku la ia ! a kona kaikuahine, olelo aku la ia penei : | " Kai no hoi ua olelo aku au ia oe i hookāhi j kalo, hookahi uala, hookahi puaa, hookahi ! no hoi mo-a, eia ka he hoohuakaeo ka ! ka | olua. A ina he hoohui'kaeo ko olua- e-a ? ! Hoi no au i Kauai, aole au e noho me olua." ; Oielo aku la hoi ke kaikuahine, " Ilaila aku | nei no ka 44 Ae," wahi a Pikoiakaa- | lala. A i ka lohe ana o Kauiomanoa i ka ) ke kaikun«ne*»lelo. alaila, hele aku la ia a | imua o Pawaa, " Heaha kau ?" wahi a Pa- | waa, " i hele mai nei nu ia oe, no ko huhu- ; ki a pau Ka loi," wahi Kauiomanoa. ■ {Anjp i ptru.) !