Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 52, 30 December 1865 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA :
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 51. HONOLULU, DEKEMABA 23, 1865. NA HELU A PAU 212.
" KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.
JOHN H. PATY !
Mea Hooiaio Palapala, Honolulu, Pae Aina Hawaii. AIA KONA KEENA HANA MA KA HAle Banako o Bihopa ma. 195-6m
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa ke kumukuai o na kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
274-1y Mea Pai Kii.
S. KUPANEA.
J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !
KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y
OLELO HOOLAHA !
I NA KANAKA HAWAII ;
Aloha oukou :— No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, nolaila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina ; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli ; a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli :
Ka hana ana o ka Loli :— Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli ; o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka Ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
Ke Kuai ana :— Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi — mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia. Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona ; a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona ; a ina ehiku iniha, alaila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
No ka Pepeiao Laau :— Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.
Lala Mano :— E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona.
Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghrn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo. KIULANA,
Pake Kalepa. Honolulu, Oct. 25, 1865. 204-6m
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } { 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moo } hana, ili ulaula, } 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25
Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25
Lira Hawaii, - - - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2
Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2
Ui Kamalii no na Kula Sabati - - - - 12 1/2
Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.
Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.
Ka Nupepa Kuokoa.
No ka Pua Lilia.
No ka pua Lilia ke aloha — la,
I ka halialia ana mai — i,
I kukupu ohaoha i ka lai — la,
I nonohe maikai i ka wa—i,
Na maka mohala o ia pua — la,
Ua akipohe ala i ke ku—la,
Holo ke onaona i na mokupuni — la,
Honi mai Kauai o Ma—no,
A Kapukai makou — la,
Huli nanaia Honolu—lu,
Ka waiho hai a ke Kaona — la'i,
Oni ae ana Kaimanahila — la,
No Halaaniani ke aloha — la,
Ke kau mai nei ka hai—li,
Ka ihona no o Halawa — la,
Ua lawa ia maka i ka ike—na,
I ka nani lua ole o Ewa — la.
O Ewa kai ea ula i ka le—po,
O ka ia hamahamau leo — la,
I ke awalau o Puulo—a,
A he loaa ka piina kaihona — la,
E hiki aku ai Waia—wa,
I luana i ka malu lanai — la,
I ke ahe ka makani Koola—u,
Ua lau ia manao a loko — la,
E kono nei i ka nui ki—no,
Kuu kilo kai luhi kai eha — la,
I ka luhiele a ka li—o,
Ua ana i ka loa o ke kula — la,
O ke kula o Puunahawe—le,
Lohi ala i ka piina o Kipapa — la,
O ka hale poai kai u—ka,
Mea ole ka loa o Punaluu — la,
I ka lawe kainepu a ka li—o,
Kaihola i Waikakalaua — la,
Kaua mai ana ke alo—ha,
Hoolaau ana i ka uka — la,
I ka uka iu o Helema—no,
Manomano ka ike na i ka nani — la,
I ka ua koko ula i ka wa—o,
Kahiko i ka lau laau — la,
Halii mai la i ke pi—li,
I ke kula lai o Lihue — la,
Hue ka manao i Malamanu—i,
E ale au a ike aku — la,
I ke ehuehu kai o la—lo,
Noenoe aloha i kuu maka — la,
Ka hikina mai nei welawela — la,
Kaua i ke ano ahiahi — la,
I ka noe liu la i ke ku—la,
I ka malu i ka lau inia — la,
E nolu nape nei i ka la—i,
E niniu poahi Puaena — la,
I ke a-ka lawe a ka maka—ni,
O ke one wali o Waimea — la,
O ke kula o Pupuke—a,
He aloha na hala o Kahuku — la,
I paia mai e ke onao—na,
I Kahipa i Nauolewa — la,
Mea ole ka loa oia ku—la,
A kuu lio e uhu nei — la,
Akahi no a hanai — o,
A Laie-wai makou — la,
Nana i na pali Koola—u,
A Poalua ilaila — la,
I ka lai wale o Hauu—la,
E ake ka manao a ike aku — la,
I ka uka wale o Kaliuwa—a,
Auau i ka wai lipolipo — la,
E loku nei i ka nui ki—no,
Ua noho wale i ka iuiu — la,
I ka malu wehi o ka pala—i,
No Kalehuakawa ke aloha — la,
I ka ula haaheo i ka pa—li,
A ke ano ahiahi i Kapano — la,
Lawe ana o Lehua i ka la — e,
O ka nalu ahiu o Kahana — la,
Ka makani Puukoa kai u—ka,
A Makaua i Kaawaawa — la,
Hoolai na lio ilai—la,
A hiki makou i Kualoa — la,
Ua loa na maka o ke ho—a,
Hoa holo i ke kula o Waikane — la,
I ke ala kai pua o ka Ne—ki,
I ka ae kai alo ehu kai — la,
Ma kai ma uka ka mana—o,
Nana i ka ua Mololani — la,
Ua Apuakea i ka no—e,
O Ahulimanu kai uka — la,
Ua poaihala o Kahalu—u,
Nana i ke koa o Heeia — la,
I ke koa mokumoku i ke ka—i,
Kai ne aloha a ka makani — la,
Ua nani i ka maka ke i—ke,
Ike aku ina hala o Moelana — la,
I ka pola pua o ka hina—no,
O ka Ahihi o Nuuanu — la,
Ua pua lehiwa i ka pa—li,
O ke kawelu o Lanihuli—la,
Lei noe ula i ka la—au,
Hoolaau ana ka manao — la,
E ike i ka ua kio—ao,
I kulu Waahila i ka uka — la,
I ka luna o Waipu—hia,
Kilihune i ka lau o ke koa — la.
Wehiwehi i ke oho o ke u—ki,
Inu aku i ka wai huihui — la,
Wai o Kahuailana—wai,
Ua lana ka manao a loko — la,
Hui pu mai me ka oli—oli,
I ka ike i ke kono a loko — la,
Ka iini kau o ka mana—o,
Ke koke mai nei ke kaona — la,
Ke kuu pau nei na Li—o,
E ake au a ike aku — la,
I ka malu wehi Pakipi—ka,
A hiki aku au ilaila — la,
Honi ana i ka liko o ka pu—a,
Pua mele ula nono i ka la — la,
Ua nae aala i kuu po—li,
Ua pau kuu maluhiluhi — la,
Ua olu lai pono ka noho—na.
MRS. H. K. L. &. E. N. K. & R. K.
E like me kou manaoino ana ia hai, pela e manaoino ia mai ai oe ; me ke ana a e ana aku ai, pela e ana ia mai ai nou.
Kumumanao.
He hana kohu pono anei ka naauao i ka poe Opiopio ?
E KA POE OPIOPIO ; ALOHA OUKOU :— Ke huli aku nei au ia oukou e ka poe Opiopio o kuu lahui e hoolohe iki mai i kahi manao o ko oukou wahi makamaka nei. Ke ninau mai la kela mau huolelo ia kakou.
He hana kohu pono anei ka naauao i ka poe Opiopio ? Pehea la oukou e na hoa o'u ? E ku mai anei kekahi a hoole, me ka i ana he mea luhi wale ka huli ana i na Buke a me na mea like, a me ka olelo hou mai paha he loihi ka loaa, a he poho wale i ka hele i ke kula, a he hahauia e na kumu, a he pololi i ka hookiiia i ka ai, a he maloeloe i ka hele ana, (ina i kahi loihi ka Halekula.) A o kekahi poe hoi, ku mai lakou a olelo mai, he mea kohu pono io no ka no ka naauao i ka poe opiopio; a o kekahi paha, nu-nu wale lakou no ka loaa ole o na haina kupono, a me ke ano lole lua paha iwaena o na manao elua, i ka hoole a me ka ae aku. Ina pela, he pono e hoomanawanui mai ; a e alakai ia ko kakou mau kumu ke hiki nae ia me ke koena ole. Eia keia.
1. Me ka naauao e hiki ke hoohana'e i ka mea hiki ole i ka poe naaupo ke hoohana.
2. Me ka nui o ka poe naauao e noho ana ma ia Aupuni, pela no e mahuahua'e ai ka waiwai o ke Aupuni ; a e pono ai ka noho ana.
3. E pono e malama mau ia na kula ao mua a me na Kulanui.
Ina o na kumu keia nana e hoalakai ae, alaila, he pono ke hoomaopopo ae i ke kumu mua. Me ka nanao e hiki ai ke hoohana'e i ka mea hiki ole i ka poe naaupo ke hoohana, He oiaio no keia, ina kakou e haliu ae a nana'ku ma na Aupuni Nui o ka honua, (aole nae me ka hele kino ana, aka, me ka noonoo no,) a e akaka ia keia.
(a) Ka hao kuhikuhi. Oia ka makeneta. Mamuli o ka naauao o ke kanaka nana i hoohana i keia mea hiki ole i ka mea naaupo ke hoohana'e, ua loaa ia ka pomaikai o na Aupuni a pau o ka honua nei ; a ua lilo ia i mea alakai no ka poe holoholo moku ma ka moana loa a me ka mea e hele ana ma na waoakua nui, a me na ululaau, a he kokua hoi ma ke a-na aina ana ; kapa ia mai ai keia mea he Panana.
(e) Na Kanawai o ka uila. O keia mea hilu no ia o ka imi ia ana o na kanawai o keia mea maka'u wale a ka poe naaupo, ua kapa lakou he akua o Kauilanuimakaehaikalani ka ! Aka, mamuli o ka hiluhilu o ka noonoo o Felanekelina, ua imi ia na kanawai, a ua imi pu ia no kekahi mea e pale ae ai i ka uila, ua kapaia mai ka hao pale uila, a ma ka hoohalike ana, ua loaa kekahi mea paahana i kapaia mai ka mea hana uila. A he mea kokua no i ke kanaka mai, ina he hui, a he nawaliwali, a luhi paha, ke ninau aku la au, he hiki anei i ka poe naaupo ke imi a hoohana'e i keia mea ?
(i) O ka mahu. O kahi mea kupanaha loa keia, oia ka hiki ke hoohana ae i keia mea kino ola ole i mea ikaika loa. Me ka hohonu o ka naauao o Fuletona ka mea nana i imi a hoohana'e i keia mea ola ole, a hoopiliia me kekahi mea paahana e ae, oia ka enegini mahu. A o ka holo ka ia o ka moku i kapaia ka moku-ahi, ano like me Kilauea e hau lani mai nei ma ko kakou mau maka-lae, aole oia wale no, aka, o na Hale wiliko kekahi a kakou e ike mau nei, aole o kana mai o ka eleu, pokole ka luhi ; pela na wili palaoa, olo papa, pai buke, ulana lole, hana papale, oia kekahi mau mea a ka mahu e hana'i me ka nui ole o ka luhi.
(o) Ke Kanawai o na mea haule. O keia mea noeau no ia a Nutona i hoomakaulii ai me ka noonoo nui ana a me kona hoao pinepine ana, ua loaa iaia he 16 kapuai a me 1 iniha ka haule ana o kekahi mea kino, ke ole e alakai ia e ke Ea i ke sekona o ke ao pono ana ; hua hekili a me na mea like. Pela no hoi kela eu o Farani, nana i imi kekahi Hokuhele hou me na huahelu wale no, aole me ka nana ana me ka ohe nana Hoku. Pela no hoi, ua hiki pono loa ia oe ke heluhelu akaka lea i ka pule a ka Haku maloko o kekahi wahi aniani uuku like me ka maka o ke pine ka nui ; ina e hoopili ia me ke aniani hoonui.
(u) O ka noho haku ana kekahi maluna o ka pae naaupo. Oia kekahi mea maikai au e ka mea opiopio, nona ka hoomanawanui ana ma ka huli naauao ; aole no paha e pohihi ana ia ke nana'ku ma keia ili honua. O ko noho makua ana kekahi no kekahi ohaha, a o kekahi lahui paha, e like me Wasinetona, a me ia la i hoi aku la i ka lua piha welu o ka make, (Linekona) a he nui na mea e pili ana i keia kumu, aka, e pono e nana i ke kumu elua.
2. Me ka nui o ka poe naauao e noho ana ma ia Aupuni, pela no e mahuahua'i ka waiwai oia Aupuni, a e pono ai ka noho ana. Ina he nui ka poe naauao e noho ana ma ke Aupuni, he oiaio, e mahuahua no ka waiwai o ke Aupuni. He mea pohihihi ole ia ke makaikai, a noonoo wale aku paha, aka, he pono e nana i keia mau manao pili.
(a) O ka hoonui waiwai. E haohao no paha oukou i ke ano oia huaolelo, " Hoonui Waiwa," eia kona ano. Oia ka hoolilo ana i ka mea i makekake ole ia i mea i makemakeia, a i ka mea i makemake uukuia i mea i makemake nuiia. E like me ke one e waiho wale mai nei, aole makemakeia, aka, i na i lawe ia a hooheheeia a lilo i aniani, ua makemakeia ; pela ka laau e ulu wale ana, he mea i makemake uuku ia, aka, ina e kua ia a hana ia i waa, alaila, ua lilo i mea makemake nuiia. A he nui no na mea i makemake ole ia e waiho mai nei, a pili aku ko ke kanaka lima, alaila, lilo i mea waiwai, a waiwai no hoi ke Aupuni.
(e) O ka malama ana ke Kumu Waiwai. Oia kekahi mea nui i ka poe naauao, no ka mea, oia ka mea e paa ana i kona lima, i kumu no kana hana. O ka waa, ka upena, ke aho, ka makau, oia mau mea ke kumu waiwai o ka lawaia, a o ka mea e loaa mai ana no keia, o kona waiwai loaa no ia, a o ka mea hoomaunauna i ke kumu waiwai, he naaupo no ia, aole e pili ilaila. O ka upamakani, ka auka hao, lanahu, hamare, apuapu, upa ahi, ke kumu waiwai o ka Amara, a o ke kumu waiwai o ke kalepa, oia ka mea e paa ana i kona lima, i kona wa e hoomaka ai e kalepa. Ke koi hoi ka ke kahuna kalaiwaa ; o ka manawa no hoi kekahi mea nui loa i ka poe naauao ; mai hoomaunauna i ka wa kupono i ka hana i manawa moe wale no, o ao mai ka naonao.
(i) O ka mahiai ana. Ma ka naauao e waiwai nui ai ka mahiai, noonoo no ka mea naauao i na ai kupono e kanu ai, e hiki no hoi iaia ke hoohana i ka makani, i ka mahu, i ka wai, a me na mea like. Ina e pau loa ka poe opiopio o Hawaii nei i ka huli naauao, alaila, e mahuahua no ka waiwai o ke Aupuni, no ka nui o ka poe imi i na mea hou o ka honua. Aole nae waiwai nui ke Aupuni i na he hapa ka poe naauao.
(o) O ka pono o ka noho ana. He oiaio, aole e ulu wale mai ka pono o ka noho ana a me ke kuonoono noloko o ka aina naaupo, aia wale no ma na aina naauao, malaila i kau ia'i na Kanawai kupono, me ka maluhia o ke kino o ke kanaka ; o ke kuokoa ana kekahi, aole e noho piliwale, a nui no ka waiwai no ka malu pono o ka ke kanaka hana. Eia ka olelo a Kanaloaahokana (Wasinetona) " O ka pono o ke Akua a me ka pono o o ka noho ana. Oia wale no na koo e paa'i ka aina me ka pomaikai ; aole pono ke manao ke kanaka ua aloha oia i kona aina, ke imi oia e hemo keia mau pou o ko ke kanaka pomaikai, na kia paa loa hoi o ka pono o na kanaka a me na keiki papa o ka aina." Ke olelo hou mai nei o Numana, " Ina e manao kekahi Aupuni e loaa ka pomaikai, e malama i ka pono o ke Akua." A pela no hoi o Elizabata Kaahumanu. O ka naauao i hui puia me ka malama ana i ka pono kekahi mea e pomaikai ai, no ka mea, o ke kanaka naauao, ua ike lea oia i ke Kanawai o ke kino, a hiki iaia ke malama pono i kona kino iho, a he mea noia e mahuahua hou ai keia lahui. O ka pono no kekahi mea e kokua ana i ka mea naauao ; ina e malama ia ka pono, ka maluhia o ke kino, alaila, aole oia e ae wale aku e hanaia kekahi hana haumia e kue ana i na kanawai o kona kino, a me na hana like e ae.
3. E pono e malama nuiia na Kula Aomua a me na Kulanui ; oia kekahi mea nui, a he mea pili nui paha ia i ke Aupuni, no ka mea, aia no i ke Aupuni ka uku ana'ku i na kula a pau o keia pae moku, kakaikahi wale no na kula a na makua i hoouku aku ai, a he pono paha e kamailio iki aku au no keia mau mea.
(a) Na kula ao mua. Oia na kula Apana, o kekahi keia o na lala nui o ke Aupuni, a he makehewa wale no ke Kulanui ke ole keia kula, nolaila, he pono no ke malama nui ia keia kula, no ka mea, ma keia kula no i ao mua ia oe, me he makuahine la e hanai ana i kana kamaiki hou i ka ai kupono i ka mea opiopio, a he pono no e kokua pu na makua i keia kula ma ka hoouna ana'ku i ka lakou poe keiki i poho ole ai ke Aupuni i ka uku i ke kumu ; a he pono e huli ia i kumu maikai e hapai pono ana i na rula o ke kula i kumu ikaika hoi i ke ao.
(e) O na kula ao i na kumu. O kekahi keia o na mea kupono e kokua nui ia, malaila e loaa'i na kumu naauao, na kumu maikai hoi.
(i) O kahi e kukulu ia'i na Halekula. O ka noonoo ana i kahi e ku ai o na Halekula kekahi mea nui, aole pono e kukuluia ma kahi loihi, o molowa na keiki, (aka, he mea no nae ia e akaka'i ka puni naauao, o ka hoomanawanui i ka hele i kahi loihi) A noho wale lakou, a lalau paha. Pela kuu ike ma ka Apana o Makiki, ua hele aku na keiki i Manoa, a i Kamoiliili. I kuu manao, aole e hala na pule ekolu, e ohumu lakou i ka molowa, a i ka loihi paha, oki loa aku hoi keia aohe ka Halekula, ua lilo aku. Pela no ma na Apana e ae, aka, aole nae i maopo ia'u ko ke Kahukula Nui manao no ia. E ka makua e ! ina he aloha kou i kau keiki, he pono ke ao maoli oe ma na mea e pili ana i ka helu a me na na mea like, a e ao pu no hoi i ka hana i makaukau ia. Aole e akaka kou aloha ke hoomililani iaia, a ke hoounauna ole i ke kula, mai huhu oe i kona pakike mai, e hoomanawanui oe i ke ao aku, a kokoke mai ka huina o kou mau la, e hoi aku oe i ka opu o ka honua. Alaila, ua lilo ka manao au i ao aku ai i makua nona i kona wa e noho oa makua ole ai, i ole ai oia e hoaa a pili wale. Aole no'u wale kekia, aka, ua kuka pu no maua me ka Baibala, ko'u makamaka aloha loa, a mai kuhi hewa mai hoi kekahi he hoohulihuli hoomana keia e koi aku ana la e huli mai ma keia hoomana, aole pela, he hoohuli naauao keia, e huli nui ia ka naauau.
(o) Na Kulanui. Aohe he waiwai o ke Kulanui ke ole ke kula ao mua, a aole hoi he waiwai o na kula ao mua ke ole ke Kulanui, nolaila, he mea nui keia, a he pono no e malama ia keia kula. No ka mea, ma na aina naauao a pau, o ka poe i ao ia ma na Kulanui, o lakou no ka poe koikoi o ka aina, ua manao nui ia no hoi lakou. Ina e kokua ole na'lii i na Kulanui, hoowahawaha na kanaka a haalele i ke ao ana, nolaila, aole pono ke kaawale na Kulanui, a kaawale na'lii. Nolaila, he mea nui ka imi ana i na mea e like ai ko lakou manao me ko na'iii. O ka naauao ke hui pu ia me ka pono, oia na kaula hao e paa'i ke Aupuni, aole mokuahana. O kekahi lala nui loa keia o ke Aupuni o na Kulanui. Ke pa-e mai nei ko Kaualoaahokana leo kauoha hope i ko Amerika Huipuia, " E kokua nui oukou i na kula hoolaha ike. He kumu nuiia e paa'i ke Aupuni." Ke i mai nei o Lai ke Kalaiaina o Farani, " He mea nui na kula mua a me na Kulanui, kahi e ao ai i ka heluhelu, a me ke kahakaha, ka helu ; oia ke kumu o ka ike a pau."
Mai loko mai no hoi o na kulu mua, a me na kula nui keia poe malalo iho nei, a oia ka poe nana i hoopomaikai i ko Beritania, ko Amerika, ko Europa, a me kakou no hoi kekahi, a me na aupuni nui a pau o ka honua nei. Me ko Hadelei hoomanawanui ana, ua loaa ia ia ke ano o ka hana ana i ka mea nana-la. Ua ike mua ia no nae ka huinakolu, aole nae e hiki ke ana i ke kiekie o ka mahina, ka la, a me na mea o ke aouli ; aka, ma kona noonoo ana, ua hiki ke imiia ke kiekie o ka la, a pomaikai ka poe holomoana a pau loa ia ia. E ikeia keia mea nana-la ma kahi o na Kapena moku okohola. Ua waiwai no hoi ko Amerika a me ko Beritania, ia Fuletona, no kona imi ana i ka mea e holo ai ka mokuahi. Pela no hoi ia Farenesa Lana, Kale, a me Robereta, na lakou hoi i imi a loaa ka pii ana o ke kanaka iluna maloko o ka Paluna. Ua ike muia no nae na kanawai o ke ea, o ka pii ana koe. Hooikaika no hoi o Felani o de Melefi, Keneta, a me Sameatona, a loaa ia lakou ke ano o ka hana ana i ke panana. Ua ike mua loa ia no nae ka huli ana o ka welau o ke kui makeneti i ka Akau, aole nae i loaa ke panana. Pela no i hooikaika nui ai o Humeperi Davi, a loaa ia ia na kanawai o na mea kahuli ano. Me ia no i hoomanawanui ai o Rikadi Aretalia (he kanaka paahana) a loaa ia ia ke ano o ka huila nui e hilo ai i ka lopi. Elua no hana ia Nutona, o ka imi ana i ke ano o ka malamalama, a me ka hana ana i ka ohenana, a me kekahi poe he nui wale ; a oia poe la, ua pomaikai ko ka honua nei a pau ia lakou. Pehea hoi kaua, e hoopanee no anei i ka wa kupono e hana ai i ka imi naauao ?
Ke noi aku nei au ia oukou e ka poe opiopio, ina he keikikane a he kaikamahine paha, he pono ia oe ke huli naauao, i makua nou e noho makua ole aku ai. E na keiki opiopio e, mai kuhi oe i ka noho mai ou wahi makua la, e noho mau loa mai ana i ke ao nei ? Aole, e hele aku ana i ka huakai hiki ole ke hoi mai ; nolaila, mai molowa oe i ka hele i ke kula, mai pee no hoi ke kii mai ka lunakula, o ka apana au e noho la ; e hoomanawanui oe, i ole oe e panepane leo nui ia mai, a noho hoopilimeai wale aku paha. Mai kaniuhu oe no ke oolea o na kanawai a ke kumu i kau ai, he mea no ia e pono loa ai, no ka mea, ina e nawaliwali wale na kanawai o na mea ma ke aouli, alaila, e auwana paha lakou, a hele paha o honua i kahi e, a o Iubita paha, hookokoke oia i ka La e hookui, a haunaele wale, aka, aole nae pela, ua paa no lakou ma ko lakou mau kanawai iho. Pela no, ina e nawaliwali ke kanawai o ke kula, molowa wale no na keiki, a auwana wale i o ianei, a he mau kapu aloha no ia.
A o oe no hoi e ke kaikamahine, mai manao i ka imo mai o na maka ou wahi kupuna, a i ole o na wahi makua paha, e noho mau mai ana. Mai manao oe pela, no ka mea, a hiki mai ka huina o ko lakou mau la, e neenee aku auanei ma o, aole e hui hou me oe, no ia mea, e huli ae i ka naauao, he hana kupono keia i ka pue opiopio. E ku mai paha auanei kekahi keiki a ninau mai, " Auhea la auanei ke kula Kalepa, no ka mea, o kou makemake ia ? E hoomanawanui oe i ke kula a holo i Lahainaluna, a e ao oe ma ka ike hohonu i ke kalepa, i kou makahiki paha ekolu. E olelo hou mai no paha auanei kekahi. He makemake au e ao ia i ke Ana aina, Ana kiekie, Ana loa, me ka huina kolu hio a me ka huina kolu kupono, ke Aohoku, Akeakamai, Malamalama, Holoholo moku, a me na mea ike hohonu. He oiaio e kuu hoa, he pono no ke holo i Lahainaluna, a e ao ia no oe ma keia mau mea hohonu, mai molowa oe o loaa ole, he hana hoomanawanui ka huli naauao. O ka holoholo moku, e loaa no ia oe ma Oahu, a i ole i Lahainaluna no. A e i mai paha na kaikamahine, aole o makou ao ia i ke Ao Hoku, Ana kiekie, a pela'ku. He oiaio no ia pane, no ka mea, oia mea no ia ma na kula haole iwaena o na kaikamahine haole, ua ike no hoi makou i ke akamai o kekahi mau wahine, oia ka wahine a Alexanedero Opio o Waihee, a me Pogue wahine, ua kuhikuhi mai ia i na Hokuhele a me na Hokupaa, i ka po ke kuhikuhi ana ma ka lani. Aka, ina paha e oluolu ke Aupuni e kokua i na kula kaikamahine e like me na kula o Waialua a me na wahi e ae, ma ka hoonoho ana i kumu e ao ia'i ma ia ike, alaila, ua pono, ua pii like ke akamai, ka naauao iwaena o na wahine a me na keikikane. Ninau mai paha ke Aupuni, a i ole o na makua paha, " I hea ke kumu e loaa ?" I Lahainaluna i na he kanalia, ka mea emi o ka uku makahiki ; a ina he haole, aia paha i Honolulu, a i Amerika. No ia mea, i na hoomanawanui ke Kuokoa i ka hoaiai ae i keia i waena o ka poe opiopio mai Hawaii a Kauai ; alaila, me ka Lunahooponopono ko'u aloha nui no kona ahonui, a me ka poe kukulu kepau hoi ka halialia aloha ia oukou e na hoa.
J. W. MIKASOBE. Aekai o Lahaina, Dec. 22, 1865.
He manao pane aku ia D. M. Collegiate.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE: Ua launa mai nei me au na huaolelo pane ano ole a G. M. Collegiate, o ka " Rain Tuahine Hut ;" nona ke poo manao " Puni Dala o Hawaii nei," ana i kuwai kahela mai nei ma kou Helu 48, Buke 4, o ka la 2 o Dec, o keia makahiki e naue nei.
Ua ike au, a ua halalo iho ; mai ka mua a i ka hope o kona kukulu manao ana, he mea palaio ole wale no. He pane na ka hupo, aole na ke akamai, he kani na kolea, na ka manu wawae liilii ; he puhala kumu iki paia haa, i hili hia e ka makani kona hina. He haumia i ke kupapau aia a kaiolena ia pau.
A ua ike au, a ua hookahua iho i ko'u noonoo ma kona kukulu manao ana, a ua loaa ia'u he mea e eha ai ka naau o ka hai keiki, a me ka lahui okoa no o keia pae moku o Hawaii nei. A na ia ehaeha i koi mai e hoolele ae i na pani aapu huina kolu o ko'u puuwai, a e lalau iho i ka pahikaua o ka noonoo, a e oki aku i ka naaupo a me ka hauwawa o ka mea hoopuka pono ole i ka manao imua o ke akea.
E G. M. Collegiate e, ke keiki alo ma kauahi opiko o Manoa, i hele a limua i ka naaupo, a me ka hawawa, he uiui a he ninau, owai oe ? he haole anei, he taata Tahiti paha ? ua ike au ma ka mua o kou kukulu manao ana, ua olelo iho oe, " he puni dala na mea a pau e noho mai ma ua pae aina nei, mai ka poe nunui a i ka poe liilii, mai na elemakule a i ka poe ui, a he puni dala wale no."
E ka makamaka e, owau no hoi kekahi kupa o keia pae moku, a he kanaka Hawaii no hoi au e like me lakou la, a ua makaikai no au a puni keia mau mokupuni, aole au i ike, aole hoi i lohe, he puni dala na kanaka a pau o keia lahuikanaka o Hawaii nei, he oleloa no, mai na ole eha makai, a i na ole ekolu mauka, ka mahuahua o na ole la i lohe oe. Aole au i ike i ko lakou hoomakaulii ana i na waiwai i loaa ia lakou, i ka mu e loaa nui mai ai ke dala. He poe hookuonoono ole keia lahui i kahi dala uuku i loaa i ko lakou waihona, ua loaa mai a ua lilo aku, a pela wale no.
No ka mea, o ke kaau keia a oi ae o ka laha ana o ke dala ma keia pae aina, aole i ike ia he mau hale e hoahu ai i ke dala o na kanaka o Hawaii nei. Aole no hoi lakou i hoolilo nui i ko lakou manawa ma ka huli ana i ke dala, a pipili loa la hoi ka manao i ke dala wale no, a malaila ka li-a ana i ka po a me ke ao, aka, aole au i ike iki pela.
E ke hoa e, e ninau paha auanei oe, " he aha ka mea i ole ai o ka puni dala o keia lahui kanaka ?" eia, aole oe i wehewehe mai i ke ano o ka huaolelo puni dala, no ka