Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 52, 30 December 1865 — HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

Ke' heii' i akmnai i ka Puint. j HELU 3. Ai-? I !a uvi n keia iwi o ka loi kalo, 1.. hoi Wa iuoo uala okoa, a lue ko iioomak-. .'•! puaa, a he umi moa ; nolaila, . iMui nei kahi keiki he hana hoohua- ; .. i. t: La kuua." Alaila," olelo mai la o Vzi\\ .ia » kana wah\ne. Ka inoa no hoi i mahi k«ua i ka knua i. • >->, a hanai hoi kaua i ka kaua puaa, Ia hoohiki hoi kaua na ko kaua pokii, M.';- p.<!ia m he-uoohuakaeo." A loheaeila /> Kauiomanoa i ka kana kane olelo, alaila, f u.'.i ae la no o Pawaa i ka umu o ka ai, pu- : n moa ; a na Pawaa no i kui ke kalo a pi\.ji ka umeke, alaila, hoihoi īa'ku la a ko P:i,oiakaalala ma wahi hale. A ahinhi a| h. ua pau ne la hoi ka hana a heJ| r.ku m ia i kona mua, kahi'mau liōi e paim 'i i na kane oia wa. A ia Pawaa e paina ana, hele hou mai li la ua wahi keiki nei io Kauiomanoa ta. Nr u mai la ke kaikuahine, " Henka kau ?f ; be?e mai nei au e ako mai oe i kuu pool' o'ka lauoho no mai ka hanau pna mal, .»* 1 iloa loa, ua hele a uhi i kona mau kj--iw' i« i. Ahila, olelo mai la ke ■.•ne. " paha auanei he niho manop .Kf- * kann i ko poo ? " Nana ae la o P> kr»iak -.alaia a ike ae la i kekahi «au nilp vsu :na» ann ma ka pstn*4k-.ka hae, a paife A no wai la hoi kela miu*-nihoe e. i ia ? " Pane aku k<? ka?kuahi«, •? he aii ,»e, a nona wale no keia mii nilvo M <i ** X r.i aa wale no. aole la hoi e po|o i koa ! poo; t ni noa no hoi o ka olua n\au rod no'u hoi ia ? " wahia Piteiakai | —Oi ho\ ha moe mai," wahi ] fj|pWoa ; o ka moe aku la no ia o Pikoiaka]kan iho la ke kaikuahine i keMi u'.ho. a hr>omaka iho la e upa, o ka hai ae|i no īa o ka auhau, no ka mea, he auhau Wfl|e iio ke knmu o na niho a.eha ; a kaa hoa n» i ka Uia o ka niho, u hai hou no, a pela nt> ke kolu. oknUi no i ka hai. a pau loa na fiiho eha, a eha no ka hai; nohe he wahi mena loohok iki īho o ka o Pikoiakaahaa. A no ka pa«i aoa o na niho o ke BliiV'*>.' <Pk.v®*,) 'ae cne& e 'ii o Kau|ot 5 i »<oa, • oieio ioo iho ia ia i kooa pokii f >«Ockai no hoi ka !anoho o ke ino, o ka pāu u tc nei ka ia o ka niho o kuu kane i ka fyi, i iauoho no boi paha no ke kanaka, īupieio la e hai ka niho, aoie, o ka leuoho hoi akoa.*' Aiua olelo ana o ke kaikuahine fea oieio hoino. O ke ala ae la no ia o Pikm* i.aalala, a hoi aku U i ko laua hale me .4ia kona makuakane ; n niuaw mai la o Ali, «•J kea aku ia oe?" 14 1 o aku nei hoi auia Kauiomanoa; i heie aku nei hoi au e AkiJ kua poo." " A ua ako ia mai la nae • Aoie," wahi a Pikoiakaalala. " (Jft i;» mai nes no nae, oo?e i moku ikj kuU ua pau loa na niho o ke kane ana Ika a no ka haikai ana, nolaila, i ja nai he iiio, u heiikua ka !' A ia* -JfciHHma e- kamiilin ana no na me« i if»i

(reia e/a maluna. Alaila, pane mai la na ;aikuahine loie ona penei: «» Hoino wale a iho la hoi kou poo, e ole la hoi ko kanaka >00." A o ka moe aku I a no ia o Pikoiakaalala ka paia o ka hale, a o ka lele maiia noia r-o na kaikuahme iole ona e nali i ke poo, i |kana nali i kana nali, a o ku pau ae la noia |o kona poo, me ka papaiole a manumanu hoi |iluna kahi oho, a i lalo kahi oho. A oia no |hoi kela olelo ana, mailaila a hiki i keia wa, : penei: " Nana'ku oe ike poo o mea, papa- ; iole ka ako ana." Mai ko Pikoiakaalala mai i kela oleh ana a hiki wale ia knkou nei. Ma • keia wahi hoi, e kapae iki ae kakou i ko i Pikoiakaalala aoao ana .i kona makuakane, ; a me ka na kaikuahine lole hana ana i koIna poo. A e olelo ae hoi kakou no Pawaa vme Kauiomanoa. A pau ka paina ana a Pawaa, hoi mai la ia i ka hale, a ia Pawaa i hiki mai ai, aia hoi, e noho ana kana kauwa wahine me ka makau ia Pawaa, no ka hai ana o na niho mano i ke poo o kona kaikunane. Ninau mai la o Pawaa, * 4 Owai kou hoa i hamumumu ae nei ? " " 0 kahi keiki no, iliele mai nei e ako i ke poo ona, a ua pau loa ou niho i ka haihai, a no ka pau ana i ka haihai, nolaila, ua makau loa

au ia oe," wahi a Kauiomanoa. Alaila, pane mai la o Pawaa, 41 He mea hai ole Ica nihoo ka mnno, o ke kumu no ke hai, o ka auhau, a he hiki no i ka hoa hou iho, heaha uuanei ka hewa irm e hai ia niho i ke poo oko kaua pokii ? " A maanei hoi e ike ae ni kakou i ke kanalua ole & ko Pawaa manao, aole he kaniuhu, aole no hoi he huhu iki i kona wahi kaikoeUe. A kakahiaka ae la, oia ka lae iho nui aku ai o ko Manoa i kai, e hoike ia lakou iho e like me ka mea mau. A ala ae la o Pikoiakaalala i ka wa kakahiaka nui, hele aku Ia ia io Kauiomanoa la, a nihau hou mai la no o Kauiomanoa, " Heahakau?" Olelo aku !a o Pikoiakaalala, " Aohe paha he lehua o keia uka la ? " Hai mai la ke kaikuahine, u He meanui wale ia o k.i Jehua mauka aku nei." Alaila, olelo mai la o Pikoiakaalala, " E aho hoi ha e hele ae oe e kni lei," a ae mai la no ke kaikuahi«)e. Ao ka hele aku la no ia o Kauio manoa mai ko lakou v/ahi aku ; no ka ine.l hoi, o ko lakou wahi noho, o Knhaloa, aia no kelu wahi mauka o Manoa, a mailnila aku ka pii ana a hiki ma kela wahi i oleloia o Kahoiwai, malaila no kahi i kui ]ehua ai o Kauiomanoa a lawa na \q\ lehua eha, no ka ai elua lei, no ke poo elua lei. A o ka hoi m'ai l;i no ia ; u luakankau ka iho i kai, aluila, o na mea ai a pau i hoomakaukau īa i o nana ai-puupuli i auamo, iho na aialo a pau o Pawaa, aohe mea noho, a iho mai na wahi a pau o uka o jVla»oa ; eia hoi na inoa o na aina ma Manoa, Iho ko Knapalmhua poe, na kane me na wahine. Oko .Kawailele poe, o ko Puahia poe, ko Kanewai poe, ko Kamoiliili poe, ko Kamoku poe. A i na kane e iho ana i kai, a o Pikoiakaalala pu no hoi kekahi e iho ana, oiai a kahi no a ikeia'e la kona ano, a me kona helehelena e no me na kaikamahine o ka ua kuahino oia uka. Aia lakou i ike ai ia Pikoiakaalala, ua hai e na pua.o ke kula, a ua ume holookoa ia aku na puuwai o ka aoao palupalu ; a ua haawi mai hoi lakou i ko lakou aloha oiaio ma ka honi hemolele ana me ka mahalo ia Pikoiakaalala. A ia kkou e iho ana, ua hoanoe loa ia ae ]a ko Pikoiakaalala ano, a hoohewahewa mai la no hoi kona makuakane ia iā, oia no hoi o Alala; a pela no hoi kona kaikuahine o Kauiomanoa, a pela no hoi o Pawaa. Ua pau loa lakou i ka hoohewahewa, no ke ano .e loa ana o kona heiehelena. A hiki l;a huakai i kai o Waikiki, a ma Ulukou hoi e hoike ia ai na kanaka. O Pi- , koiakaala'a hoi„hel<; loa aku la no ia a kahi pae mai ai ka heenalu ; oiai no hoi, aia no ke alii wahine o Kahamaluihi iwaho o ke r .'kulana-nalu, me kona kahu wahine no.

la Pikoiakaalala nae e ku nna ma kahi e pae mai ai o lte aiii wnhine, o ka pae mai ia no ia o Kahama/uihi, a pae ponn mai la no ma kahi a ia nei e ku ana. Nonoi ak« la nae o Pikoiakaalala i k?x papa. Pane mai la hae ke alii wahine, 44 Hts papa kapu nae hoi ko'u, aohe e hiki i kekahi mea ke hee i ko'u papa, ina e hee kekahi, o ka make no ka hope." A ia laua no e olelo ana, pae mai nohoi ke kahu wahine, a haawi ae t lp Ke'li' wahine, £i ae hoi ha kou papa Ua poeo \H mea i ko Pikoiukaalala ipanao, a o kena lolau aku la no ia i ka papa o ua kahu wahine nei, ka mea ho? nana i kokūlu pk&hi i na kanaka a pauo Oahu ; aole nae/ike'e *SSr -m te-'toV«iwr na keia Kaao. ■i \ |oaa Ma mai nae o ka papa ia Pikoikn nei au aku la no ia * hiki i k, kulana a kanaka e lana ana ; oia Vio hoi tela nalu o Kapuni. Ma kekahi aoao naeo ua nalu nei, hekapu 10 ke alii wahine no Kahamaluihi. fa ia nei nae e lana ana, a ua ike ia mai Ia hoi ko ia nei ano maUhm, nolaila, olelo ,nai la kamaaine, Mai au je ma kela aoao la he kapu no te nlu waline no Kahanaaluihi. Lohe akula kela rb ia huaolelo, aka - nana aku la nfc o Pikoiakaalala, 0 ka lana hookahi mai okahanaaioihi, ko ia nei au aku la m in. ' ia m nei uat|voi e au ana, hooholikn mai I h kamoaina mVq olelo mai, J\)ai au aku

oe malaila, o iaahia aku oe i ka nalu kapu oke alii. Anoko ia nei papaia ana mai, nolaila, pane aku la keia me ka i aku, "Ma« lia paha o ka aoao kapu wale no ia o ke kulana nalu, aohe hoi he kapu aku aoao V* Aohe kapu aku oia aoao, wahi aka poe kamaaina. Aohe no nae he nalu aku oia wahi. A no keia olelo ana mai a ka poe kamaaina aohe kapu, o ko ia nei au aku la no ia. Ma ia manawa nae, aohe no he wahi mea a kupu iki mai o ka nalu. Ia Pikoiakaalala no nae e au ana me kona mau papahi leilehua, a hoomohala iho la i kona mau papalina, ka puapua nono ula waie, i ka ua mea hoi o ka nani ano e. Ana ia nani hoi i koi aku ia Kahamaluihi e au pu aku inahope o ke keiki. O Pikoiakaalala no nae mamua kahi i au ai, a kauaheahe wale aku la no hoi ke'lii wahine mahope kahi iukali aku ai. Au aku la nae o Pikoiakaalala a kupono mawaho ae 0 Kapua, maanei iki īho o Kaluaahole. Au aku la no hoi ke'lii wahine, a lana like ana laua nei i kohi hookahi. Ia laua nei [nae hoi e laiia ana, pane aku la o Pikoiakaaiala i ke alii wahine, 44 He nalu kapu nae hoi kou a'u i lohe mai nei, a no ke aha la hoi kou mea i au pu mai nei me a'u ?" No ka nalu ole no hoi paha o kela mau kulana naJu, nolaila no hoi ko ? U mea 1 ukaii mai nei mahope ou ; wahi a ke alii wahine. A ia laua no hoi e lana ana ma ia kulana heenalu, oiai no hoi aohe no i maa ka heenalu ia oia wahi. aole no hoi i loaa ka inoa oia nalu ma ia wahi, a na laua nae i kapa iho i ka inoa oia nalu, a ua kaulana loa mai no ia a hiki mai nef i keia wa. Ike mai la o Kahamaluihi i ko ia nei mau leilehua, a o ke noi mai la no ia penei, " E aho hoi no'u kekahi lei ou." Pane aku la hoi o Pikoiakaalala, " He lei noa ko'u, pehea la hoi aua'nei e pono ai ia oe, no ka mea hoi, he kapu hoi oe he alii ?" Oielo mai la no hoi o Kahamaluihi, Ina no hai ka lei a kau i ko'u poo, ua lilo ia lei ia'u, aole e pono ke lei hou ia mai e ka noa ; a pela no hoi ka papa, ina no hai ka papa, a heeia hoi e a'u, ua laa ia papa no'u." Maopopo iho la ia Pikoiakaalala na huaol«!o a ke alii wahine, pane aku la oia penei, Oka lei hea auanei kou ? Pane mai hoi ke alii wahine, Ona lei ma ke poo. O ka wehe ae la no ia o Pikoiakaalala i na lei ma ke poo, a hoolei aku la nm ka a-i o ke alii wahine. ia Pikoiakaala nae e nakii ana i ka iei ma ka a-i o ua alii wahine nei, lele iho,M no ia o ua alii nei, a honi iho la i na A no !fa wehe ana o Pikoiakaalala i kona leilehua a hoolei aku ia Kahamaluihi, ua kapaia ia nalu o Kalehuawehe ; a o ka inoa ia o.ia nalu a hiki i keia^wa. iVin ia wa hoi a laua e lana ana, kupu kakala aku la ua mea he nalu, aohe o lawa ike ia mai e uka, no ke alai ia inai e ka nalu, a no ka loihi loa no hoi kekahi o ua kulana heenalu nei, aneane poliuliu i ka ike aku, a na ia poliuliu i hoohuikau 1 na papa o laua nei, pili ai na laau o mua, ala mai ai na eu o kai.

Akakuu iki mai la ka hai a ka nalu, alaila, pane aku o Pikoiakaalala i ke alii wahine,' Ina e ku mai ka nalu mua, o kou naiu ia, pae e oe. Ku mai la no hoi ka nalu mua, kena aku la o Pikoiakaalala i ke alii wahine e pae, aole nae kela 1 pae. Ku mai la hoi ka lua o ka nalu, o ka hoomo iho la no, ia o rikoiakaa\a\a, aoka ili pu iho la no / me Kahamaluihi ma ia nalu hookahi. Ma keia pae pu ana nae o laua, ur kupu ae ka inanao iloko o Pikoiakaalala, ao kona hoahewa wale ia. Aka nae, ia k' Kahamaluihi nae e holo ana i ka lala f/ ae o Pikoiakalala i ka muku, A ike hoi o Kahamaluihi, aia no o Pikoi'kaalala i ka muku, alaila, hoi mai la .wi o Kahamaluihi i ka muku, a liio aku l* o Pikoiakaalala i ka la.'a kahi i halal* 111 a i* A pela no ko uua P ae ana ' a >'ke ma i l a na'lii a me nAaimka a P au 0 u ' ta > a hooho like nui ma'l a - "-A l« a e ! a laa e!! a laa kela keik ; * na ' u 0 lohe ae la 0 Kakui'ewa, a nana aku la, aia'hoi elua mea /P ae mai ana i ka nalu, o ke 'hi wahine ana, a o keia keiki hoi, ia wa olelo y la o Kakuihewa. Auhea oukou e na llamuku, e kali aku oukou a pae mai, alaila, e pepehi aku iaia, aole e ola ua laa mai la i kuu wahine kapu. O ka pae mai la no hoi ia o ia nei, a o ka hopu ia iho la no ia a paa na lima, i wehe ia ae Ia ka malo, a ike ia kahi huna, a hoana ia iho la e uhau me ka iaau e make, alaila, pane ae la ke keiki» aiia au e make a olelo auffpe„kg 'liL--' no hoi ia a ke aio o ke 'lii, a ninau mai'la ke 'lii Kakuitieawa, heaha ka mea i hoola ia mai nei o nei aihue ? alaila, olelo aku la hoi na kanaka nana i hopu, no ka olelo ana mai nei aia ka a kamailio pu me oe. 41 Heaha auanei kana olelo e olelo mai ai ia'u, no ka mea, ua laa ia i ka nala o ke 'h'i wahine. Alaila, pane aku la no hoi o Pikoiakaalaia. la'u i hiki mai nei 1 kai nei, a ku iho au ma kahi e pae mai ai o ka poe heenalu, aole nae au i ike i ke ano o ke 'lii wahine, a nonoi ana au ī ka papa, ia'u hoi ko kakou papa, alaila pane mai la no hoi ke 'lii wahine, he papa kapu kona, a lohe ae la au he papa kapu kona, alaila, pae hou mai la no he wahine no, a i kona'pae ana mai ine kona papa, alaila, kena ae la ke 'lii wahine ia'u, eia kou papa e heenalu ai

oe, a o ko'u ialau aku la no hoi ia a au ana, a ia'u e au ana, alawa ae la au mahope, e au mai ana no ko 'lii wahine mahope o'u, a no ka nalu ole o ke kulana nalu a na kamaaina e lana mai ana, alaila imi hele aku la au i nalu no'u, a ia'u no e imi hele ana i ka nalu. Alaila, au nmi Ia no ke 'lii wahine mahope o'u. Eia hoi, ikuwa no o maua i pae mai nei, elua no o maua nalu i pae mai nei, a ia'u i alawa nku ai aia ke 'lii i ka lala, a pae no hoi au i ka muku, a hoi mai ke 'lii i ko'u nalu i ku hua, alaila holo hoi au i ka lala. Nolaila, elua o maua nalu i pae mai nei. Aia Pikoiakaalala no e kamailio ana, hiki ana ke kahu o ke 'lii wahine, a ike mai la i kana hoaiiona i ike ai mamua, he lia ma ka aoao akau, alaila, olelo ae la oia ia Kakuihewā. oke keiki no keia e huli ia nei, o ke keiki akamai no keia i ka pana.

Alaila, olelo mai la o Kakuihewa, no ko ike paha i ke kanaka maikai nolaila oe i olelo ae la, a loaa ke kane ako hanai. Alaila, paakiki mai ia ke kahu wahine. Oke keiki ne keia e huli ia nei.

A no ka paakiki loa o ke kahu wahine, alaila, olelo ae la o Kakuihewa, e aho hoi ha e pana ae laua nei me Maineie, a o ka hoomaka iho Ia no hoi ia o ka pana, iloko o ka hale o Kakuihewa i pana ai, oia kela hale o Helumoa ka inoa. Ua halii ia oloko o ka hale a paa i ka moenu, a hoonoho ia na kanaka, o na'lii a pau, a piha ka hale o ke 'lii, a mawaena konu kahi kaawale. A malaila no hoi o Pikoiakaalala i noho ai me Mainele. A makaukau ka pana a laua nei, alaila, " Ninau aku la o Pikoiakaalala," Ehia ka ai eo ? Alaila'olelo mai la o Kakuihewa, he umi kuu maaamana lima, e like no me ka ai i pana mua ia ai i Kulaokahiia. ■

" A ia wai mua ? wani a Pikoiakaalala, ia oe ka mua wahi a Mainele, hoole aku la o Pikoiakaalala, a i aku ia oe no ka mua i Ue kamaaina, a i eo mai no ia oe, he nani eo

ana no ia aole au i pana aku, a maopopo lea ae la i ke kahu wahine, e like me kana mea i ike ai mamua, alaila, olelo mai la ua kahu wahine nei, oia no keia, o ua keūki akamai la no keia, ina ua nei i hoeu mal kekuhi kanaka rne ka puolo la a ku ma ke' kua, oia no ilaila ka pua ame ke kikoo. A ike mai Ja ka makuakane o Pikoiakaalala, oia hoi o Alala i kana keiki, oiai ua hoohewahewa iakou, ua kuhi no he kanaka e loa keia e olelo ia nei, a i ka ike ana mai o kona makuakane, helelei mai la kona waimaka, a hele ae la ma ke kua o kana keiki, r*e ka puolo kapa no o laua. A ilee mai ke kahu wohine i ua kanaka la, i ka fl na ae ma ke kua o ke keiki, a ae la ia imua oke 'lii Kakuihewa. A& «a kikoo la ame ka pua ake keiki ke '» w e ia inai la eke kanaka la. A ike ae hno hoi o Pikoiakaalala ua makau oia, a^'l a i kahea aku la oia ia Mainele. E e, pana ia aku hoi ka iole i ka 0 ka hale, a o ka pana aku ia no ia, a no ka iole, he umikumalua, a hookah'i koe eo ka puni a iaua, alaila kena hov aku Ja no o Pikoiakaalala e pana hou, oo'ka mea, oka umiumi wale no oka iole hoike ia, aohe ke kino, hoole mai o Mainele aohe iole i koe.

A juu rf ka Mainele pana ana, alaila, kena ma ( fa o Kakuihewa ia Pikoiakaalala e pina, pu mai la no hoi i kona manao penei: / Aole ka iole i ka pohaku, aole i ka hale, aia no a he fole maoii e like me ka Mainele ka lole maoii." Ama ia wa, hoomaka koke iho la ke keiki e laJau i kana kikoo mai ka puolo kapa mai, a huki ae la ia, a panee ana

i ka ioa ke kikoo, ku i kela aoao o ka hale i keia aoao o ka haie, a Jalau ae la kona lima ma ke kua a nonoi ae la, " Ho inai ka pua," haawi mai la ka makuakane i ka huhui, a o ke kau aku la no ia o Pikoiakaalala ma kekahi kala o ka hale, no ka mea, ua ike aku la ia i kekahi elemakule haumakaiole e noho ana ma ia wahi. Oka heluhelu aku la no ia ine ke mele penei:

" Aia la aia la o Pikoiakaalala, 0 Alala no ka makuakane, 0 Koukou no ka makuahine, Hanau o Kikoookalani, BKikoookahonua, Kikoookamauna, 0 Kikeiookamoana, 0 Kikoookapo, 0 Kikoookeao, O Kapunanui, 0 Kapunaiki, O Ke-i, 0 Ke hamau, Hamau, aia ka ua lole." O ke kuu aku la no ia ku ana ka elemakule, helu akahi o^Hi^^aaialaaKani lole," ia o Kakuihewa, ** Aole paKe kanaka ia," akila, olelo aku la o Pikoiakaalala, " He lole ia, o ke kanaka i noho i kou hale a elemakuie, a kanikoo, a kolopupu, a haumakaiole, he lole ia,""he eiemakule haumakamaiole." A nana hou ae la no ke keiki a o ka noho mai o ka luahine ma kahi kala o ua haie nei, a hookau aku la no keia i ka maka o kana pua ilaila, a heluhelu hou aku Ia no keia ma ke mele e like no me keia mau lalani mele ma]una'e; a o ka hookuu āku la no ia i kana pua, oia kolili no a ku ana ka luahine, hei'u alua ana o Pikoiakaala\a, " alua a'a lole," hoole hou mai no o Kakuihewa, u Aole ia he lole, he luahine ia,"a/aiia, oleloaku ia.no 0 Pikoiakaalala, " He lole ia, o ka wahine 1 noho i ko hale a kanikoo, a kolopupu, a haumakaiole. nolaila, he īo)e ia, be iuahine haumukaiole, alua a'u lole." Alaila, hookau hou no keia i ka maka o ka pua ana ia

Kakuihewa, a o ka pana aku la oo ia a ku ana ka opea o ke alii, ekeeke ana o Kakuihewa i ka eha, a oielo aku ia, 41 Aohe paha au he lole i<pana mai ai oe ia'u," alaila, olelo aku la o Pikoiakaalala, " He iole ia, penei i hio ai i lole, nana ae oe i ka hale o Kakuihewa, liilii ka laho o ka ioie, he lole hoi paha ia, akolu a'u lole." (Aoleipau.)