Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 2, 13 January 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

| Ke Keiki akamai i ka Pana. j H !■;L U 5. <"• I A halu akn lu na svaa katUua mo Maij nele ma, oia n»e kona poe hoa a o | Mainele ka lima, o ko o Oabu aku nei; | e liolo nna lakou la a kau na waa i Ha- | makua nia. A rna ia \vu hoi, hiki mai | ana ua wahi kanaka nei, o Wuinkea koj na inoa, e kau ana no kona wahi wan, j ninnu ilu> la keia i ka poe e nnho nnn | ilaila, " Ua holo aku nei paha na kaulua j o makou 7 " 11 Ae," wahi n na kamaaii na, " A i hea oe?" wahi a na kamanij na ; '• I ka makaikai aku nei au, aia i •nole ka malihini." O ka hoom.ikaukau iho In no ia oia nei i kahi waa ona, a ee ae la, a ia wa, ninau nmi la o Pikoiakaalula, " 11010 kou waa a hea ?" " E hoi nna no au i Hawnii," (»lelo mai o Pikoiaknulala, E aho hoi ha o kaua ke holo pu me oe, i ikein'ku ln>i o Hawaii. n u Ee mai," wnhi a Wainkea ; o ke ee aku la no ia o Pikoiaknnlnla me kahi puoio kn- | pa no onn, no ka mea,aia no ilaila kana | mea paahanu. O ka holo aku la no ia o I laua nei a kau ana laua nei i k.i lae o ; Knwnihoa, ike aku la o Pikoiaknnlaln i j na iole ana i ike mua'i, i haiia ma ka j flelu inua ; oia hoi o Hahaiole ma. Oia • kela inau iole e knu aun i ka pali, o ka ! pana aku la no i«t o Pikoiakaalala, ku no j ua mau iole hi, o ka loa o kahi i pana'ku ; ai, ua liKo me aha mile pahame kn hapu. i A o ke kii aku ia no ia o Pikoiakaaiala i ! kana puu, a hoi mai Jn a kuhi waa o laua ; nei; u o Mainele ma hoi, ua knu nku la 1 lakou la i Hah.'olono i Mch>kai. A o ka ! holo aku la no ia o hiua nei a ka moana o Kaiwi laua nei, ike aku la o PikoiakaaInla i kekahi iole nui o Akiakiiole ka ; inoa, nia no kela wahi i Haleolono nia I Molokai ; n ia laua o liolo nnn, ia iva olelo [ aku l.i o Pikoiakaalala ia Waiakea, " He ! iole hoi kela," pnne mai la o Waiakea, j " nia i hea ia iole ? " " Aia i Molokai," i o ka pana aku lu no ia o Pikoiakanhila a j ku ka iole, oleio aku la o Pikoiakaululn I ia Wninkea, " E wiki kaun, aia ke hnknkn niui In kn iole me kuu pua." A ia i Waiaken i lohe ai i keia leo o Pikoiahaa- ! lala i ka haknka o ka iole me ka pua nna, | nolaila, komo holookon iho la ka manao 1 kahaha in ia. no kn men hoi, i ka moana I kailipolipo no keia a laua e kamailio nei, ! n pana no i ka moana me ke kokoke aiī na ole nku, nolaila no ko Waiakea maf iuio kanalua. A in lnua nei i pa«> ai ilai- ! la, hele pu nku la laua me Waulkea ; a | ike pouo iho la ua wahi Wniakei" 1 ke ko io ana o ka Pikoiakaulaln olelo nna | iain i ka moauu, n me kona ike maoli nnn i iho hoi keknhi i ke ukninni lua ole o keia I keiki. oiai noie no i loan ka inoa iaia : a I ' \ huki mai Ui o Pikoiakaalala i kana pun. Moe iho In latm i Haleolono; a ain hoi o ( Mainele ma i Kaunakahakai kahi i pae ai; a no ae la, holo aku la Inkou la, a hoi lo aku la no hoi laua nei mahope, a knu \ laua nei i ka wai hoopuapuni, ike aku | U no o Pikoiakaalala i ka io(e iuka o ! Kalamaula, aia no kela wahi » Kalue, i > waena'e, ī Palaau o uka nku o lailā; a o | ko laua nei wahi hoi i knu ai, aia i Kaweh malnlo iki oku, o ka loa o kahi o ka iole i noho ai mai kahi a laun i lana ai, ua like me aiwa niile paha ; a pana aku aku la o Pikoiakanlala i ka pua ana, a ku aku la ka iole. A pae laua nei i Kaunakahakai. kii ana o Pikoiakualala i kana * pua, a o ka inoa o ua iole la o Pohoaiote. ' A loaa ka pua nna, o ka hoi nm lu no ia ; a enoe laua i Kaunakahakui. A ao I ae, hoio no laua uei; a o Mainele ma ; hoi ua pae i Lahaina, o ke kolu ia o ka ! Ia; n ia laua nei- oo e holo aoa i ka moa- | una o ike aku la no o Pikoiakan- | lala i kekahi iole iuka o L&haiiw» a ilaila uo ka (ana ana aua mai, ku no ka iole o Akhkaiole, nia no kela wahi «nauka'a o Mula i Lahaiua, o ka lima ia o im iole kupua i luake ia Ptkomkuahi!a. O ka holo loa aku no hoi ia o Maineh». ma a pae. i Kohoh.ina Hawaiia o Inua

nei akn no hoi a waena o ka monna o | Alenuihaiia, ike aku la o Pikoiakaulala i ka iole i ke kula o Kohala. o Wilinau ka inon, o ka aku ia no ia u Pikoiakoa]vila aku aku la ka ioie ; a maliope aku no hoi laua nei a pae ana i ka honua, a kii o Pikoiakaalala i kana pua ; aia hoi o Mai- ; nel« ma i Kuikuipahu, a o laua nei ftku ' no hoi a pae ana Uuiln, aka nae, o Pikoi« akanlala, ua pee oia iloko o ka ipu kapa o Waiakea, o kona inea i pee ai, no ka | manao o ike mai o Mainele ina. [ Mamua'e nae o kona pee ana, olelo t akV ia ia Waiakea, " ina e nieinu ia "l mai oe d Mninele tna i ke kutnu o kt>u ! hiki wawe ana tr»ai nei,alaila, e olelo aku ! oe penei, o ke kunni o ko'u hilii \vasve ! nna mai nei, na ko'u Akua no, aia iloko | o ka ipu ; a eia hoi, e nana aku auanei | oe ma kahi e wniho ana o na ukana holo i waa o lakou, ku hoe. ke ka-liu, alaila ea, j e kali oe a moe lakou, alaila, e pulii oe i j ke ahi." | A pau ke aoao ana o Pikoiakaalala ia ; Waiakea, komo iho ln ia iloko o ka ipu ; ! a j)ue aku la laua i kahi i pae ai o Maii nele ma, e noliu mai ana lakou hi, o ke ; ahiahi hoi in oka lima o ka la ; ia Waij akea i pae aku ai, hooho like mai la o | Mainele ma, "o oe mai la ia ? " " Ae," | wahi a W r aiakea. i poi mai ka hana ia > oukon ma n:i aw.i pae waa, ua hala mni j n«> t>tikou, a e pae pu ana no ka kakou i | iuia l-i hookahi, ninau mai la na hoe waa ; o Mainele, <{ Ueaha ia kou mea i hiki ! wawe mai nei ? M " I hiki wawe mai nei I an i ko'n Akua," " Aia i hea koii-r\f*ua r" j wahi a na hoe waa, l< Aia no° iloko o i kuu ipu kapa ; " n pau ae la ,ko |lakou j olelo ana 110 ia mau mea, poeletJe.\aku j la, o ka pau inai la no ia i ka hiamoe\ uo ; ka ltihi i ka Imlo ana inai. I A ike ako la o Waiakea ua pau h>a | lukou i ltn hif>Kioo, oluila) Kolo ~lt,« la »t» | e ho-a i ke ahi i ka lakou la hoe, me ke | ka-liu i ka ai iu e ke ahi, i ao ae ka hana | i nauu iho kajiana o ua poe hi, aohe wa- » hi hoe i koe, ua pau » ke ahi, a hoa-a ! nui ilio la lakou no ka hoe ole e hiki nku iai i Hilo. Hele nui aku la e imi hoe i '■ na kamaaiua o Kohala, he ole ka loaa j mai ; a o ka pii uui no ia iuka e kaiai | hoe ai, o ka puhalnhio mai la 110 ia o Pi- ; koiakaalala ma hoio e ana mamua, a pae | ana laua nei i Hilo, i kahi lioi o ke alii o j Hawaii o Keawenuiaumi, a noho no laua j nei ma ko Wainkea wahi. a o Wainkea Ino hoi ia wahi. Ninau mai lr',=o Keawej uuioumi ia Waiakea, la h«i ko oukou poe '' u Aia no i Kohala,'* wa- | hi a Waiake.'i. " ko lakoui mea i ; noho ai iinila ? " "I A nui ilaiiā e j kalui hoe ai na lakou, no*(n mea, ua uau ! i ke nhi ka lakou Koe i ka po no a ma- | kou i hiki mai ai i K<tiiala, oia no ka po j i pau ni na hoe i ke ahi, a i ala nui ae I ka iiana, aohe hoe ua pau loa i kfe ahi, a

j ua olelo mai nei nne ia'u, hookahi paha | , \>!pkou .uialama mai," n lohe j | o rKiTßuinu o ko Maine-^i j ie nia mea i hiki pu ole mai ai. A ma j ; ia mau ia mni, he wa ino ia o Hiio, !iao 1 I mai ia ka Uiuaunui o ua oina ia aoie ; | hi mea paina e loaa. Ninau aku o j Pikoiakaalala ia Waiakea, " nae! paim he manu a keia uka aku ry la ? " j " He mea nui wale ia o ka manin o keia t> • ī uka aku nei,' f wahi a Waiakea ; " e pii*j ; hoi ha kann," wah; a Pikoiakaaiaia. Ae | | eku la no lioi o Waiakea, a o ka pii aku l aku la no ia o laua nei a ioko o Panaewa, ; o ka pana aku la no ia o Pikoiakaa lala i ' ka manu, o ka 00, ka liwi, ka Akakane, ! ; & m6 ka Ou, a ahu ka manu a iaua nei, o ! j ka hoi mai la uo ia o a ka hale, | j a lawe aku iu o Waiaken i kekahi maiiu | ke alii Keawenuiaumi. I I Pela no iaua i hana mau ai i na ia he j nui, niai aoie i hiki mai o Mainele ma. A ' kekahi la ae ; pii hou laua nei t ka pana ; manu hou ; a ia laua i hiki ni i kahi mau \ a laua e pii ai, alaila, ninau aku la o Pi* j koiakaaUU ia Waiakea, " Aia i hea ka- ' hi o ua mau manu hanaino waa nei 1" ; Aia no ma waho aku o Panaewa," " e ; pii hoi ha kaua i ike au," wahi a Pikoiakaalala. f O l*a hele aku la no ia o hua a hiki, a j ike aiku la o Pikulakaalala » kahi » kau ai ' na mimu hanaino waa, a me ke kahua . kahi hoi e kahi &i i»n kahuna a Keawe- J nuianaii. o ka inai oin wahi, o Kaiehua- *

pueo, aia no keU wahi makai ac o Kaiuaopele, (nankn'e o O'aa. iwaenn konu o ka uIo-Imu, he ahua nae. »na e liiki ; ilai!a r e hiki ia oe ke nana mai ia kai o Hilo. me kou ike niaopopo no nae ia kai, he loihi no nae. ua ane liiki palia i ka *27 mile ka loa ; a hoi aku la no laua i kai o Hilo, e iike no me ka men mau i ke kau- ; maha i ka manu i na la a pau a laua e i hele ni ; a h« niea mau no hoi ia lau-i ka lawe pinepine uku i manu na ke nlii Keawekuiauini, a o ka ke a!ii mea hoohuoi ; mau no hoi ia ? no ka nui launa ole o ka mnnu, a he mea mau no hoi ia Keawenuiaumi ku ninaninau mau ia Waiakea kona kahu, i ka mea nana i hoomake ina m;»nu he nui, i kela ano manu i keia ano manu. Eia na inoa pakahi o na monu a Pikoiakaalala i pana ai i mea ai no kn wa nmka pehu o Hilo. O ka 00, i ka liwi, ka Ou, ka Akakane, ka Amakihi, a me ka Manm, o na manu ai-lehua no a pau o ka uka i Olaa a ine ka nahele laau loloa o Panaewa ; oia mau manu ka ! ke keiki Pikoiukaalala i pana'i, a o ka ; Wuiakea hoi ia e haawi aku ai i ke alii • nui. me naMii malalo iho, na kaukaualii, • na puali, me na koa a me na kanaka hoi ; 0 ke alii. ; A no ka ninau mau o Keawenuiaumi 1 ka mea nana i pana kela niau manu i ; hoike ia'e la maluna. alaila, hai aku la o ' Wuiakea penei : { lie wahi aikane no • na'u." " No hea ? " wahi a ke alii, u no ! Oahu mai no." alaila ninau mai la o Keawenuiaumi. 11 0 wai ka inoa oia aikane ; au ? " *'*' O wai la. aole i hai mai i inoa ia'u," wahi a Waiakea, he oiaio no hoi paha ia, no ka mea hoi, aole no i ike na mea a pau o Pikoiakaalala keia, aole ; oo hoi i hai i kona inoa ia Waiakea ; ; aka nae, o na Imna akamai a 1 piu a Pi- i ko'iakaalala kana i ike ai, mni ko laua nolo una U)fii n O nl:»» o hihi i lrpi» wahi ia'e uei, a ua hoopaa loa o Waiaken n«.Ma mea i ike ni, 110 ke akamai lua t»lo oV» aikaue neiana, (Pikoin-* kaalala) oia i.«.i na pana i na iole | mai Oahu mai a hiki ma Kohal i i Hawaii. : [R waiho iki iiio kakou i ka hoonionio- . lo ana no ke keiki o Kauai | 0 Manokalanipo, Waiakea hoi ka- | hi kanaka o o Hilo Ha- | ~°kahi, a e kueliujSe kakou i ka lehu o kapuahi no Maiiiele a me na hoe waa.] la Mainele ma i noho ai iuka o Kohala i ke kalai hoe, a hala hookahi malama, a loaa ka hoe, alaila, makaukau na waa e holo aku i Hilo, kahi hoi o ke alii nana | 1 hoouna aku e kii ia Mainele. A hiki o | Mainele ma i Hilo, uu makaukau inua J iioi ka ai, ka puaa, me na mea no hoi a j pau e lawa ai ka malihini; a o ke o oo i hoi ia i pii ai e pana i ko Keawenuiaumi ! . īemi mau. m \ v O ka hoomaka iho la no ia o ka pii o Mainele me ke alii, a me na kanaka a pau he nui, a o ka poe mnkaikai no hoi ; 0 kela wahi keia wahi o Hilo a me Puna. A hiki no hoi o Mainele i ke kahua kahi kalai-waa, a ike iho la nae i *ke kumu ; koa kahi e kau mau ai ua mau manu nei, •aole nae he ikeia'ku o na enemi o ke alii, j rlo ka mea hoi, aia no a koele ke koi i ka waa, alaila, o ka nianawa iho lu no ia j e lele mai ai o ua mau manu nei a kau i j ke kumu o kekahi koa nui. Hookoele | no hoi na kahuna a ke alii i kekahi kaele i waa kahikonoa lakou mamua i haalele i ai, i mea hoi e lohe ai ua mau manu la, ; nlaila lele mai, oiai o ka laua hana mau ; ia ke lohe i kekahi koi e koele ana, o ka ' manawa no ia e hiki ai, me ko laua manao paha he kalai-wa, no ka mea, o ko ! iaua eiiemi nui hoi ia o ke kalaiwaa. A . he oi no hoi o na manu pololei nui wale \ 1 ke koho e mai 'uo mamua i na olelo • hooiloilo, e olelo mai ai penei: " E K<e- i awenuiaumi e ! haalele ia he waa ino, he I waa puha, ua loli kaele." Aole no hoi ; ma ko K«awenuiaumi waa wale no ka j laua hana e hooiloilo ai, o ka waa o kela j kanaka keia kanaka ka laua e hana'i. < O ka lele inai la no ia o ua mau ma- : nu la a kau mai la īluna, ma ko laua «ra- , hi mau e kau ai, I Ua mau maou la no a kau mat, ike aku h no hoi o Mainele, ke ; akamai kaulana ; o kona manawa iho la : no ia i haalele koke ae ai i kana mea ma- ! ke« me ka olelo kaena e ana'e mamua o « kona hookuu ana i kana pua, [>enei no < ' 'leaKk la ke kumii o ke \u ole i

a:>a o kt ia mnu manu i ka poo i helo mai ai e pana i keia mau manu, ma ke kua paha ka pana aua iku ole ai ? No ka mea. he nui na kino, a he kokoke loa no hoi laua e kau mai nei, aole j.»aha e hala nna ka'u pua ia Inua." A lohe ae la ke alii. n me ka nha kanaka e ku pu ana me ia. (Mainele) oholi nui ae la lakou. 0 ke kuu aku la no ia o Mainele i kana pua, me kona manao hoi e ku aku na manu ia la, he ole ka hoi ua mea he ku aku, mai ku no nae, o ka pololi ana o ka pua a ku no i ka mino kahiko o na manu, oia no ka mea i hala T i, o ka hoomau aku la no ia o Mainele i kana hana 1 kaulana ai oka pann, oi pana wale a la aohe wahi mea ku aku o na manu, a po ia In, moe iho la no o Keawenuiaumi me Mainele, a me na kanaka a pau ihiila. A i ke ao ana'e no, oia ka lua o ka la. i lawn no i kn uinamaama onn'e, o ko Mainele inanawa iho la no ia e pana'i, me ke ake nui e ku na enemi inau o ke alii, aole no hoi he komo wahi ai iki i ko- ; na opu, a no ke ku ole o m manu, olelo ; ae la ia i ke alii e hana i laau alanui 110- : na e pii aku ai iluna o ke kumu koa, i kokoke i kahi o ua mau manu nei e kau nna, nie kona mnnao a kokoke iki ae, ; alaila ku ke pnna'e. A paa ke planui, ' pii ae la o Mainele nlaila, pana ne la no ; ia i na manu, oi pana wale no ia la a ! ahinhi, aohe no he niea a ku iki, a moe hou uo ilaild. A aoaela.oke kolu ia »» ka la, blua * no hoi alapii ; i men hoi e kokoke ka pann m» hoi ka Mainele. o ka nann r»o hOl ka ke alii, ame na kannka ihina, me ; ke ake nui e ku nku nna no in Mainele ; i a manu, hele no hoi a uakaha ka a-i o i ke ulu, a nalulu kn ine, me na kanaka a p»u i ka un mea o ke kali nna no ke ku ' " »y\. iv»»nn • kn nl nmni knnhum o Mninepo wale no ke kolu o ku la, aohe ,s.he ku o na manu. Aloe no a ao ae, o ka hn ia o kn la, a | k akohi hoi alapii o ka hana ana, o like no ! me ka Mainele e olelo ai, pela uo ke alii j e olelo ai i kona poe kanaka e hana, a | ane kokoke loa o Mainele ma kahi a na | manu e knu ai, o kana no ka pana, oi , pnna wale no a nohe no he ku o ua mnu manu ia, he akamai no hoi o Mainele i ka pann, he akamni no hoi na manu i ka aloana i ka Mainele mea make e lele aku ana he pua. A po iho la ka ha o ka la, moe no ke | alii) me na kanaka a pau, a ao ae la, o ka | lima ia o ka la, aha no hoi alapii o ka | hana ana, a ia hana ana o ke alapii, ua j kokoke loa i kahi a na enemi e kau inau I ai, a e lalau ae no o Maiuele i na manu ! me kona mau lima, e loaa no, aole no ; hoi i ike na nianu i ke kokoke loa o ke alapii, kuhi hoi a Mainele e noho ana, a haalele la hoi i ko iaua wahi e kau mua ; ai, i ioa no i ka po a ao ae no, o ka na kaliuna hana mau no hoi ka hookoele me ke koi i na kaele-waa e waiho ana ; o ka ; na manu inea mau no hoi ia o ke kau mau ana ma ko laui wahi mau. A i kau mai la no hoi na manu, oini ua hiki ae o Mainele iluna o kahi i hana ia nona, i ina manu no a kau mai, o ko Mainele ! lalau ae la no ia me kona mau lima, alo | ae la no na manu, oi lalau wale o Ma- | inele me kona mau lima huluhulu a aole |he loaa iki ona manu. Hele no hoi a | uluhua o Mainele i na manu, me he hoa ; hakaka kanaka la. A oke alii hoi o | Keawenuiaumi, ua hele a uiha, a luhi, a ' uakaha ka a-i, a me kona poe kanaka pu ■ kekahi, oi noke wale o Mainele i ka lalau lima a aohe he loaa iki ona tnanu r a . po waleka lima o ka la, moe no ilaila a j ao ae o ke ono ia o ka la, ike ae la o Mainele ua ao, hoomaka ae la ia e pii . iluna o kahi ana e hopu ai i na nuinu, : alaila pane mai la o Keawenuiaumi, " E ] Mainele akamai ole i ka pana e ; e pii | ana oe i hea :" iC E pii ana au e hopu ( i na manu," wahi a Mainele, alaila, paue ; mai la o Keawenuiaumi, ** Ao'e au i j upu i ka'u kaikamahina maikai a na ke i kanaka akamai i ka hopu lima i kuu mau ' enemi, i upu au i ka'u mea maikai a na : ke kanaka akamai i ka pana, e )tke hoi 1 meoee Mainele, wahi a ka poa i ike ia oe; a no ko'u lohe ana hm ta oe he ; akamai lua ole i ka pana, hoouna aku ai : au i ko'u mau hoe waa ponoi, me ko'u ; mau waa kapu, no*o wale iho 00, aole uo hai; aka inoa he akamai io oe, soie ka, 1 } »<m iho ilnlo," oka boi iho la no la o ; -*fainele me ka hiiahila nui. )