Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 3, 20 January 1866 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

paau no hoi na hua ai ono, a oka aoao akau he anu.

            Nani no o Helene ma kona kahakai, he mau kaikuono, a he mau awa kumoku.

            Ma waenakonu hoi o ka aina he mauna, i ka wa hooilo, paa oluna o ka piko i ka hau, maikai no na awawa, lako no i kahi mau mea ai.

            O na kanaka o Helene, i na wa aku nei mamua, noho no lakou iloko o na hale ino he nui. He nui no hoi na luakini o na akua wahahee, a me kekahi mau hana maikai, ua pau i ka hiolo, na ka poe Helene kahiko i kukulu, 3,000 makahiki paha a oi aku mai ka hana ia ana.

            O keia mau ano ka mea e maopopo ai, he poe noeau no ka poe Helene kahiko.

Pane aku i ka hoa'loha.

            Ua halawi mai me makou na olelo a ka hoa'loha (paha?) o ka Bihopa Staley, a me kona poe, a ua hoonui makou i na onohi o makou, i ka ike iho ia mea i kukulu ia mai i palekaua, no na olelo kukehekahe a ka Bihopa o Okepoda (Oxford) e kukala hele nei, ina na kulanakauhale o Enelani, me ke kaikai kumu pu i ka Moi Wahine kanemake Ema imua o na kanaka oia mau wahi, i mea ka e loaa mai ai ke dala e kukulu ai i Hale pule, no ka hoomana nu hou o Peleula, i kapaia ma ka inoa hooma-ke-aka. Ka Hoomana Katolika i Hooponopono hou ia e Hawaii. Ua hauoli makou i ka ike ana iho i kekahi mea i loaa iki kahi ike, i kahi e ano oiaio iki ai na olelo kukahekahe a ka Bihopa o Okepoda, e kalaku nei ma na wahi ana i hele ai, a i haiia'e nei hoi maluna ; a i mea e ike ai ka lehulehu naauao o Hawaii nei, i kahi o ka huli ana ona, a manao iho he oiaio, e pono ia makou ke wehewehe aku i na mea e pili ana i kana mau olelo, a penei no ia: "I kou nana ana i na kumu i loaa'i ke keeo ino i na kumu Kalavina a kakou, oia no hoi kela wahi hua olelo a ka Haku Bihopa o Okepoda, e olelo ana, ua hele lakou a aikena i ke alakau hewa ana i ka hana pono ole o na poe Puritano Amerika."

            Ke i ia mai nei ka ! na makua , o ka Lahui Hawaii i ke keeo ino ka ! no ka olelo ana ka Bihopa o Okepoda, i ka aikena o na kanaka o onoi@@ pu alakai hewa, a i ka hana ino o na Puritano Amerika. Ke olelo nei makou malaila aohe keeo ino o ka poe i hooiliia mai nei ia mea, aka, ua kamailio makou e like me ka mea kupono ia makou, oia hoi ke pale ana i na olelo epa ma na wahi, a me na manawa a pau a makou i ike ai, o ka hana kupono ia i kela mea, keia mea, o ke kinai i na olelo epa, a me na hewa e ae a pau, e like me ka hiki ia makou ; a no ka ike maopopo ana i ka oiaio ole o na mea i oleloia e ka Bihopa o Okepoda Salisbury, nolaila makou i wikiwiki ai e waiho aku imua o ko makou mau makamaka i ke anoo na mea e hanaia mai nei no lakou ma ke ano o Beritania (pu nui) a me ko lakou kapaia mai he poe i ane like no ke ano i neia manawa me ke ano pegana kahiko. O ka oiaio ka makou i keeo ai no kona hoopakaawilina e ka makua o ka Hoomana o Peleula, oia hoi ka Bihopa o Okepoda. A, pehea ? o ka nana maka aku anei ko makou pono ko ka poe hoopuka nupepa, i ke kaahele ana o nei mau olelo epa, me ko makou kau ole aku i ka olokaa nana e keakea, i ka hoi ana aku @ kekahi poe mamuli o ia mau manao oiaio ole ? Aole loa pela, aka, o ka makou hana, ke keakea aku i na mea ino a pau, e like ino ka mea hiki, a o kekahi o ia mau mea ino, oia ka epa, oia no ke kumu o ko makou keeo ana, aole no na olelo iia mai nei no ka i ana mai a ka Bihopa o Okepoda, i ke "alakai hewa a me ia mea aku a na poe Puritano Amerika," no ka mea, aohe wahi a keeo e komo mai ai no ia mau olelo, no ka mea, ke ku nei na hana a pau a na poe Misionari Puritana, aia i kaiaulu kahi i ku ai o ia mau mea a pau, a he mau jana hoopomaikai i keia lahui, i hiki ole i na kau a kau ke anai ae ia mea mai ka moolelo o keia Aupuni, no ka mea, o ka lakou mau hana hoopomaikai i kea Lahui, ua kakauia, a ua kukuluia he Kia Hoomanao iluna o ke Kihapai o ka manawa pau ole ;-a nolaila, o ua olelo e ae pau e kue ana ia mea, he makani puhi wale iho no ia no Kaanapali, e e ninau no o Holanikuiho i ka inoa o ia makaai.

            Ua halawai mai makou me na olelo a K. Holaniku, a ua ike iho makou i ke ano o kona nihi kai nui ana mai e pale i ka aoao o ka poe ana e hoopilipili nei, wahi a kana palapala e hai mai nei.

            No ka mea, aohe e hiki ana i kekahi mea ke aui ae iloko o keia aupuno, me ka ike ole i ka pomaikai i loaa nui i na kanaka o keia lahui mai na Misionari Puritano mai. E nana i ka mea ma ka Nohoalii, na na Misionari Puritana mai ao i ao i ka naauao, a oia no Kona naauao e noho nei, e hoomaopopo nei i ka hana nui a ke Akua Mana Loa, i wae ai, a i lokomaikai mai ai laia e hoonoho.  E nana ae i ka Oihana Kau Kanawai o ke Aupuni, aia no ke ku kilakila la no hana maikai, a me ka naauao o ka poe Misionari Puritano i ao mai ai--e nana i ka Oihana Kau Kanawai o ke Aupuni, i na Loio, na Kumukula, na poe Holomoku, na poe Ana Aina, na poe Luna Helu, na poe Luna Auahu, na Lunakanawai Kaapuni, na Lunakanawai Apana, a me na poe o kela oihana keia oihana i noho ia e na kanaka Hawaii ; e ninau iho e ka mea heluhelu, a e iia mai auanei, o ka ike i loaa i na kanaka Hawaii a pau, i lawelawe ma kekahi oia mau oihana i haiia molona, mai na poe Misionari Puritano mai no ia ; a in a paha e ninau iho o ua o Holanikuiho i kona Lunaikehala i kahi nona mai kona ike, me he la, o ka pane no e paneia ae iaia, oia no, na na Misionari Amerika mai.   A no ia mea, aohe o makou kumu e iia ae ai e he poe keeo wale.

Hiaai Ka Auanei        

            Ke iia mai nei hoi, he oiaio no ka hiaai o na kanaka o Hawaii nei i ka hoomana Katolika Enelani ma Peleula, a penei ka mea i maopopo ai wahi a ka mea kakau o ke Au Okoa : "O ka Moi Wahine Enelani, ua holo kino aku oia me kekahi o na'lii e noi me ka hiaai i ko Beritania Nui ekalesia e kokua mai ika ekalesia keiki i kukuluia ma Hawaii nei.

            Kupanaha! a he hu maoli no hoi ka a-ka i ke kumu i hoikeia mai nei i ikea'i ka hiaai o na kanaka Hawaii i ka hoomana o Peleula. Kahaha! O ka holo ana ka o ka Moi Wahine Ema i Enelani e noi dala ai ke kumu i maopopo ai ka hiaai o kanaka Hawaii. Makena! A he manaoio ko makou, ua hu like ka a-ka a ka poe a pau, i ka wa a lakou i heluhelu iho ai, i na olelo maluna ae nei, no keaha?    No ke ano kamalii, a me ka pili ole mailo no, a penei no i maopopo ai ka pili ole, in a he oiaio ka hiaai a me ka makahehi o na kanaka Hawaii i ka hoomana o Peleula, in a la ua hookupu no lakou i dala e lawa pono ai no ka hana ana i hale pule no lakou, no ka olem nolaila i hele ai i ka aina e noi dala ai, no ka mea, aohe no e hiki ana i na hoahanu he kanakolu a he kanaha paha ke hoolako i na dala e lawa;i ka hana ana i hale pule, no ka mea, he kakaikahi lakou, pau e no paha ka lakou wahi dala e hookupu aku ai i ka hooiloia no na kuikui, e hoomalamalama ai i na kuu, o makau auanei i ka pouli, he hoike maopopo ia no ka hoowahawaha o ka lahui Hawaii ia hoomana, a he kakaikahi wale no ka poe i huli aku malaila, oia no hoi kela poe a makou i hai mua aku ai, na kahu o na'lii a me na poe luna aupuni a me na poe e makahehi ana i na wahi oihana, he kakaikahi loa aku hoi ka poe i huli mai ia hoomana mamuli o ko lakou makemake maoli ae.    Eia ka hoi keia mea lea.           Ke i ia mai nei, i na ka inanao o Hon. D. Kalakaua e hookokono i kona mau kahu, in a ka ua piha a hu mawaho, no ka nui loa o ka poe e huli mamuli o ia ano.   Ma ka Hoomana o Peleula, a ke hoole ia mai nei na hana a ke aloo wahine Kristiano Kaahumanu i make pu aku la me Kapiolani, ua hoopuka ae paha ia mau olelo me ka noonoo ole mamua, no ka mea, o ka manawa o Kaahumanu, a me Kapiolani, he okoa ke ano o ka noho aupuni ana.   I ke alii wale no ka mana ia manawa, aohe Kumukanawai e hoakaka pono ana i ke ano o ka pono o kela kanaka keia kanaka malalo o ka Moi ; aka, i keia manawa, aia mamuli hoi o ke ao, a me ka alakai pono ana a na Misionari Puritano, ua loaa i keia Lahuikanaka ke Kumukanawai, ke kahua hoakaka lea ia'i ko ka Moi mau pono. a me ko na'Lii, a me ko na Makaainana, ua hookaawaleia ka pono o kela a me keia o ia poem a in a oe e heluhelu (nana Pk. 2. a 3. Kumu K. Aug. 20, 1864) o ke Kumukanawai e ike iki auanei oe, ua hookaawale ia kela kanaka keia kanaka e hoomana i ke Akua Mana Loa e like me kona manao iho.    Ua pau ka mana o na'Lii maluna o na Makaainana, no ka mea, i keia manawa, ua anapuniia ka pono o kela a me keia o na mana nui ekolu o ke aupuni -- Ka Moi--Na'Lii--Na Makaainana.            Ua pau na puaa koomoa o ka wa kahiko. a me ka ilio kupalu, a me na kaau kapa e hookupu ai na Makaainana i na'lii i ka wa kahiki ; ua auhauia ia mau mea, a ua hoi ae ka Moi ma Kona wahi, na'Lii ma ko lakou wahi, a pela hoi na Makaainana, he mau pono pilipaa ko kela mea keia mea o ia poe, a o kekahi o ia mau pono, oia no ka hoomana i ke Akua e like me kona inanao iho, ua hooia ia mai ia mau pono e ke Kumukanawai o keia aupuni. Nolaila, ua maipopo, aole e hiki in a 'Lii ke kau-o i ko lakou mau kahu i na hoomana a ua mau kahu la ia makemake ole ai, ke kue lakou, nolaila, pehea e hiki ai ua alii kahu nui nei Hon. D. Kalakaua ke kau-o i kona poe kahu ma ua hoomana nei o Peleula, ke makemake ole mai no lakou ?                    Nolaila, he makehewa la hoohalike mai i ke Au ia Kaahumanu a me Kapiolani, me keia Au naauao e hele nei, aohe io no paha makemake o ua alii la e kau-o i kena poe kahu ke ole lakou e makemake, aka, in a no paha ia e manao e kau-o, aole no e hoopilimeaai wale aku ua kahu ona mamuli o ka hoomana o Peleula, no ka mea, he poe naauao no lakou la, a he poe no hoi i ike i ka pono a me ka hewa.   Nolaila, ua makehewa no kau olelo ana ma ia, a no ka hoowahawaha io o na kanaka Hawaii i ka Hoomana o Peleula, nolaila, aole o lakou makemake e kokua aku ia hoomana o Hawaii nei, e hana nei i ko lakou hale pule, ma na hoomana a lakou i makemake ai, no ka mea, aohe keia he lahui ilikole e like me ka Bihopa e epa hele nei ma ua kulanakauhale o Enelani, aohe o na kanaka Hawaii wale kai hoowahawaha ia Hoomana, aka, o na haole Beriatnia pu kekahi, he poe no hoi i kamaain ia makou (Aole i pau)

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu, Ianuari 20, 1860

Se-lo ! Se-lo ! Se-lo !

------

            Ua hooho ae makou i keia leo maluna, no ko makou ike ana ino ma na nupepa o Kapalakiko, a me na olelo hoolaha i hiki mai nei, e hai mai ana i ka makaukau ana o ka mkou mahu nui Ajaz e holo mai i Honolulu nei, a me kona hoolahaia, e holo mai ana ma ka la eono o keia inalama ; a malia paha e ku e mai ana ia, mamu ae o ka puka ana o keia mau olelo imua o ko makou mau makamaka.

            O keia moku a ku mai, he mokumahu nui no ia i hiki ke lawe i na tausani tona ukana elua--He maikai kona mau wahi i hookaawaleia no na eemoku mahope loa, a mawaena no hoi.      O ka makamua keia o na moku mahu e holo mau ana mawaie o Kapalakiko a me Honolulu nei, mai keia manawa aku ; a o ka moku e holo mai ana mahope mai o keia moku, oia ka mokumahu Montana , he moku no i ane like me keia moku a ku mai.          Ma ka holo mau ana mai o keia mau mokumahu, e hoohuiia'i kakou (o keia pukoa uliuli o ka Pakipika,) me na aupuni naauao a pau o ka honua e keia mea hoopokole manawa o ka mahu. Ma ia mea, e nakiii'i kakou e ka pauku lokahi o ka mahu.

            He pomaikai nui maoli keia no keia pae aina, no ka mea, ma na wahi a pau i hikiia e keia mea he mokumahu, ua pili ae ka waiwai, a pela no hoi auanei kakou.                   Eia no ke kumu e pii ai o ko kaou waiwai, o ka lawe ana i ka kakou mau mea kuai i kahi e kuai makepono aku ai, e laa hoi o Kapalakiko--aia ilaila kakou e hoouna nei i ka kakou mau waiwai e hoouna aku nei iwaho, (a he kakaikahi wale no na mea i hoounaia i kahi e ae), oia hoi ke ko, kofe, alani, pula, niu a me kekahi mau mea e ae no.   A o na moku nana e lawe aku ia mau mea mamua iho nei, he mau mokupea wale no, e hilinai ana i ka hikiwawe o ka holo ana, mamuli o ka makani maikai, no ka mea, o ka mokupea, oia no kona mea nana e ho-a, o ke au a me ka makani ; a no ia mea, ua hikiwawe ka holo ana i kahi manawa, a i kekahi manawa, ua loihi loa no, a ua hiki ole no hoi ke hilinai maipopoia ka manawa ku mai ia nei, a me na wa e ku aku ai i Kapalakiko o ua mau mokupea la, nolaila, ua nui ka polokia i loaa mai i ko kakou nei poe waiwai, a me na poe maihiai o keia aina, no ka mea, i kekahi wa, loheia mai ka pii o ke kumukani o ka kakou mau waiwai e hoouna mau nei ilaila, (Kapalakiko) a nolaila o ua hooili aku kakou ia mea, me ka hilinai iho e loaa mai na ke kumukuai makepono ia kakou no ka kakou mau mea kuai, e like me ka mea i loheia, aka, i ka holo ana'ku o ka mokupea, ua loohiaia ia ka poho, nolaila, ua lu-la wale iho no i ka moana a i ke ku ana'ku i Kapalakiko, ua poinoia na mea kuai o ke ano popowale, ka maia a me ka alani, a o ke kumukuai hoi o kekahi mau mea, ua emi hou ilalo, ua hoopihaia mai paha ka Makeke e na mea ano like me ka kakou o na wahi e mai; no ia mea, poho kakou.    Aole o ka waiwai wale ka kakou i poho aka, ua lilo ia poho ana, i mea e hookuemi hope mai ai i ka mea e lana ai o ka manao i ka poe imi waiwai-- A eia no keia pilikia, in a hoi e pomaikai ka holo ana, alila, eia keia pilikia, lilo aku la na wahi mea kuai, alilai, kakali aku la he mau mahina okoa, no ke dala i loaa mai no ka waiwai i hoounaia'ku e kuai ; a mamuli o ke kali loihi ana, loaa mai la i ka mea nana i hoouna ka waiwai e kuai ka nele, nele aku la e aie i ke dala a hai, pa mai la ka lae i ka ikupanee o ke dala a ka mea dala. Ala, aole e loohiana mau pilikia, in a he mokumahi o holo mai, no ka mea, e hiki ana i na mokumahu ke hai i na la e ku ai ia nei, a pela no hoi na la e ku ai ma Lapalakiko-- a ma ia mea ehiki ai i ikela mea keia mea ke hoouna i kana waiwai me ka maopopo o ka manawa e hiki mai ai ka loaa. Nolaila, ua kupono ia kakou a pau ke ala like mai e kokua i na mokumahu e hiki mai ana, ma ka hooili ana maluna oia mau moku i na ukana a pau a kakou, i mea e mau mai ai ko lakou holo ana mai i o kakou nei la.

            He mea maopopo loa nae, e holo mau mai ana ua mau moku nei ia nei no ka makahiki hookahi mai keia wa aku ; no ka mea, he Ahahui nui no, no Kaleponi, ua hiki aku ko lakou kumu waiwai i ka umi miliona dala, a ua paa ko kakou manao e holoholo mau i keia mau mokumahu o ku mai, no ka manawa he hookahi mahakihi, ke puka, a, ke puka ole paha, no ko lakou manaopaa ana pela, nolaila, ua hookaawale lakou he eono haneri tausani dala, i puu dala e hookuuia ia mea e hookaa'i i na lilo o ua mau mokuahi nei ke poho, a in a no hoi e koemai, oia iho la no.   Aka hoi, in a e puka pono lona, a in a nui loa ka ukana o ones, a me ko Kaleponi mai, alilai, hooholo hou ia mai i hookahi mohumahu hou, hui akolu mokumohu holo mau mawaena o Kapalakiko a me anei : A in a e mau mai ko lakou holo mau ana, alaila, o ka piha pinepine mai no ia o kakou nei i na haole makaikai, i hele mai no ka hoomana, a no ka makaikai no hoi ia Kaluaopale, a mena wahi ano nui e ae no hoi o keia pae moku a ma ia mea, ua hoohanini ia mai ke dala iloko a ka aina nei, a he mea no hoi ia e makepono ai i ka kakou mau wahi mea kanu kuai koke aku.  Pomaikai na malihini i ka ike ana i na awawa uliuli o Hawaii nei, loaa e ka poe nana e kuai koke mai ka kakou mau wahi mea kuai, nolaila, he pomaikai lokahi no.

            He kupono i ke Aupuni ke kokua i keia hana maikai ma ka ae ana i keia mau moku e ku mai me ka uku ole i na auhau e kau ia nei maluna o na moku e ae, a me ka hana no hoi i na kanawai e pili ana i ke kokua i ka Hui Hooholo Mokumahu o Kapalakiko, ka mea hoi e pomaikai nui mai ai kakou. Aole no e nele ka hana a ke Aupuni ia mea, in a ua akamai na Kuhina i ke Kalaiaina.

-------------

Kokua ka Haole i ka Palaualelo

--------------

            Ma ka pule i kaahope iho nei, ua puka ae maloko o ka Nupepa haole o ke Aupuni, he olelo hoopohala na kekahi haole, a penei no kana mau oleo:

            "O kekahi haole kuai pulupulu ma Honolulu, ua manao oia e hai ikaika aku i na kanaka maoli i ka pomaikai o ka hooulu ana i ka pulupulu ma kana mau Olelo Hoolaha, i hoomau loihiia ; a maloko o laila, ua haawi e ae oia, he mau makana i ka poe kanu nui i ka pulupulu. Ma ko'u kaahele ana ma kekahi mau Apana o keia mau mokupuni, ua ike au i ka lehulehu wale o na mala pulupulu, e haule wale ana na hua, a e hoomaunauna waleia ana, a na ia kumu i hookikina mau ai, o ka pulupulu, ua hooleileiia iluna o na lima o na kanaka maili e ka haole kuai pulupulu (oia o H. M. Wini) o Honolulu, ka mea hoi nana i haawi mai i na hua pulupulu, me ka haawi mai i kumukuai paa no ka pulupulu i ka wa e ulu ai.        Aka, aole nae oia i hana pela, ua hoi hope oia, a ua haalele iho i na kanaka maoli ilihune e kau iluna o ka nele ; a ua nui loa na poe i poho, a lilo.

            "A ke walawalaau nei na kanaka me ka olelo iho, "poho i ka haole," a he makemake nui ko lakou e lilo aku ka lakou mau pulupulu, a haalele i ke kanu pulupulu ana. A ke manao wale nei lakou, o na makana i hoolahaia, he may mea hoolanalana wale no i, i mea e kanu nui ai na kanaka o ka pulupulu."

            E na makamaka Hawaii, ke ike pu ae la no kakou i ka olelo hoopohala a keia haole, a e manao ana anei kakou, he oiaio kana mau olelo ?  Aole, aole loa.       Ua hai akea'e kela, i mea nou e ke kanaka Hawaii e haalele ai i ka oihana kanu pulupulu, a miki mai na haole, lilo ia lakou la ka pomaikai, a nele iho la no oe ke kanaka Hawaii, ka mea nona ka aina.               A o kou anee mau iho la no ia mahalo o na pupupu hale o ka ilihuna a me ka nele.

            A, in a no ka makana o ka pulupulu kona hoohalahala no ka loaa ole ia ia, ke hai aku nei makou, aole no e loaa i kahu mea ua elua kauna na wahi eke, aka, aia no i ka mea ua kanu nui i ka pulupulu, e like la me Koa o Punaluu, a me kekahi mau kanaka e iho.        E nana aku no hoi kakou ma ka Helu elua o ka Nupepa Kuokoa o keia makahiki, a e ike no kakou i na inoa pakahi o na kanaka Haawiia i na makana, no ke kanu pulupulu ana i ka makahiki kunewa hope aku nei. Ua haawiia no ia lakou e like me ka hoolaha mua ana a ko kakou inakamaka lokomaika. oia hoi o H. M. Wini.

            O ka nui o ae'o na kanaka ana i haawi iho nei i na makana pulupulu, ewalu. O ka inoa, oia no o Koa o Punaluu, ua hoi aku ia me na dala makana wale he 50, a he okoa no ke kumukuai o na paona pulupulu, he 4,603. A pela aku no a pau na kanaka ewalu.

            A pehea kakou na kanaka mahu pulupulu, e haalele wale anei kakou i na oihana mahiai, me ka ike aku i ka makana nui kaulele i haawiia i ka mea kanu nui ? Aole, e hele aku imua, aole ka hoi i hope' " imua ke alo e na pokii a make." Aole o ka hoolohe i ke kanaka palauaolelo, a mai noho hoi a hoowahawaha i ka oihana mahiai, oiai he oihana hanohano nui ia ma ke ao nei.

            He oiaio no paha, ua hooemi iki iho paha o Wini i ke kumukuai o ka pululu, aka, ua hana no nae i ke kaulike mawaena ou a me ia.   Aka, aole nae hoi oia ke kumu e haalele ino ai i ke kanu pulupulu ana, oiai, he waiwai popopo ole ia.               Mai puni no nae hoi kakou no ne olelo hoopohala a keia haole, o nele loa auanei kakou na kanaka kupa o ka aina.

---------

No Ka Mokupuni Haulani (Howland Island:)

-- Ua hoi mai ka haku hana o na kanaka Hawaii ma keia aina i hoike ia ae la maluna ma Honolulu nei.       A ua halawai mai oia me makou, a hai mai la oia i ka nui o na kanaka Hawaii ma Haulani, he 30, eiwa kanaka i hoi mai nei; a e hoi hou ana no ua haku hana la o kanaka i Haulani ke holo ae ka moku.  Eia kahi mea ana i hoike mai, i ko lakou noho ana aku malaila aole i loaa ka punawau, hookahi wai, o ka wai a ka ua; a mamua iho o ka holo ana mai nei i Honolulu nei, ua loaa he punawai.                  Nui ka wai, lawa no na kanaka he 30, me na puaa, miula, a hoomaunauna i ka wai.           I kinohi ka o ka huai ia ana o ua punawau la, hohono ka wai me he aila honua la ka, a liuliu iho ka, pau hohono, a onoka wai ke inu aku.

Hunahuna Mea Hou O Hawaii Nei

------

            Wili-ko hou.-- Ua lohe wale mai makou e kukuluia ana e Kauka Waika (Wight) ma Kohala, Hawaii, i wahi wili-ko nona iho, a na ka wai e hookaa i na mea wili

---------

            Pake hanau--Ua lohe mai makou, ua hanau ma Kualoa, mailoko mai o na pake paahana a Waila he keiki pake.            O ka mua paha keia o na pake i hanau ma Hawaii nei, ke ole makou e kuhihewa.

---------

            Lilo hou aku ka Hoku Ao.--I ka wa i lilo aku ai o ka moku Hoku Ao ia Kauka, G.P. Judd) ua kuai hou aku oia ia Foster ma, oia hoi na kamana moku o kakou ma Honolulu nei no na $4,000.  E holo koke ana eia i kekahi no na moku Lepomanu, oia o Phenix Is.

-------

            Kula hanai ma Wioli:--E hoomaka ia ana ke kula hanai no na keiki kane, ma Waioli, e like me ka Laimana kula ma Hilo. O ke kumu o keia kula, o Mika Wilikoke (Wilcox).     O ka hooponopono ana o keia kula, aia no mahalo o ke Aupuni.

-------

            He kunakuna a mai paha.--Ua loaa mai ia makou he palapala na W.L. Papa o Kapauhi, Honolulu, e hai mai ana i kona ike ana i kekahi kanaka ma Kahuku, Oahu, ua loaa i ka mai kuna, aia hoi, he puu nui ma ke kua.           O ke anapuni o ua kunakuna la, a puu hoi he elima iniha me ka hapa.

--------

            No ke koho balota ana ma Puna.--Ua hiki mai ma ko makou keena, he palapala na M. Kekino o Puna, e hai mai ana i ka Lunamakaainana i kohoia o ia wahi, a penei ka helu ana.

            J.H. Heleluhe he 70 balota, ua kohoia. J.W. Kumahoa 68 balota, aole i komo. B.L. Makia 23 balota, aole i komo.  J. Paakaula 15 barota, aole i komo.

--------

            Haole pepehi iaia iho.-- Ma ka Poalua iho nei, ua loaa he haole ma Waikiki, ua oki oia i kona lima iho i ka pahi.    I ka wa i loaa aku ai i na kanaka, ua lele loa kona hanu a ua make loa.          He Kapena oia no kekahi moku okohola.          Ua hoopau kela i kona holo kapena ana, a ua laweia aku la o ka moku holo he make.          Ma ka Poakolu iho nei ua kanuia ma Maemae.

--------

            Olioli, hape nuia.--Ua poloai ia mai makou e K.W. Kealo o Kehena, Puna, Hawaii, i kona malama ana a me kona ohana i ka la mua o ka makahiki.           Oiai wahi ana, ua olioli lakou i ka malama ana mai o ke Akua i na ola pakahi o lakou.            Pela no hoi makou i malama iho nei i ua la mua la ma kela wahi keia wahi o Oahu nei.

--------

            E pii ana ka waiwai no ka laiki.-- Ua lono mai makou i na la hope iho nei o ka pule i hala, ua kuai aku o Kaaimanu i na paona laiki i hiki aku i ka huina i ka 5,343. A ua hoolilo loa aku ia Hanale (H.W. Serance) ua mau paona laiki la, no ke kumukuai makepono loa, oia hoi, he $146.93.   O ke kumukuai no ka paona, he elua keneta me ka ekolu hapaha.         Aole keia kumukuai no ka laiki ua pau ka ili, aka, no ka laiki e paa ana ka ili.           Nolaila, ke pii mai nei ka waiwai o ka laiki, a he mea no ia e hoohoihoi mai ana i ke kanaka e hana, i loaa ai ka helu malalo iho o ma kukuna o ka la.

------

            Mai pau i ke ahi ke Keena Kuokoa.-- Ma ka hora 5 paha o ka Poakolu i hala ae nei, ua ikeia ke ahi e a ana iloko o ka Hale Luma (Sailors Home.)                        O ke kumu i ikeia ai, i honi kekahi haole i ka hohono ueahi iloko o ka hale, nolaila hele imi kela haole i kahi o keia hohono, a hiki oia maluna loa o ka hale ke keena Helu 5, alaila maopopo loa iaia he ahi.          O kona keehi aku la no ia i ka puka a hemo, a ike aku la oia e a ana ke ahi, aohe wa a lapalapa loa ae, loaa e o ka pio no ia.  Ua manao ia na kekahi haole no ke ahi, no ka papia'na, aole e pili waiwai i loko o ka hale.

------

            Ka Nupepa Alaula no na Kamalii.-- No ka lohi o keia nupepa, ke manao nei paha kekahi poe aole loa e puka ana.      Aka, aole pela:            E puka ana no, aia nae a loaa mai iloko o keia mau hebedoma aku, i na mea e nani ai kona helehelena.          Oia wale no ka mea hakalia nei.          Aia a kokoke mai ka manawa e hoolaha hou ia ana.            Minamina makou no ka lohe hewa o kekahi poe, he hapawalu wale no ka uku no ka Nupepa Alaula.         No Honolulu nei aku ia lohe hewa ana, aole nae pela ka hoolaha ana ma ke Kuokoa.     He hapaha ka uku ma ka lawe pakahi ana, a he 20 keneta i na lawe nui ia.

--------

            Keiki make iloko o ka pakeke way.-- Ua loaa mai ia makou he palapala na Samuel W. Wahine o Keaau, Puna, Hawaii, e hai mai ana i ka make ana o kekahi keiki uuku nona ka makahiki hookahi a oi ae, iloko o ka pakeke wai, a penei no. I ka pom ua moe na makua me ua keiki pu nei, aka. i ka wa i hiamoe like ai lakou, ua ala ae ke keiki mai kona hiamoe ana, a kokolo aku la a ka pakeke wai.    Kulou iho la kona poo iloko o ka pakeke wai, a o ka haule aku la no ia a make loa.         I ke ala ana ae a na makua, hili aku la ma ka hale a puni, a loaa iho la ka laua kamalei waiho ana iloko o ka pakeke wai.      Aloha ino ke kaiki opiopio i laweia aku la e ka make.

------

            Kula haole ma Waioli-- E hoomaka ana ma Waioli, Kauai, he kula haole na keiki o ia wahi.            O na mea nana e @ ma ke ao ana, o Mika Ioana a me @@@ ikamahine.         Aia no nae keia kula @@@ ka hooponopono ana o ke Aupuni @@ la he pakake mai koe o ko laila ma @@.

-------

            Haole nalowale:-- Ma ka Poa@@ nei paha o ka pule i hala, i ka wa @@ haalele mai ai i ka hoomalamalama @@ na mokupuni o Hawaii nei, aia @@ kaukau iho la ua haole nei e lele ma @@ nei o ka aina. No ka mea he ha@@ no luna o kekahi moku okohola o J. @@ iloko o ke kai.       I ke ao ana ae aole ike ia, a i kakahiaka o ka Poalua @@@ loaa kona kino ma kekahi o na uwap@@ Honolulu nei, ua make loa me na omole @@ ma ka poli.

--------

            He halekula kaikamahine hou.-- @@ mai ka lohe i ko makou mau pepeiao hanaia iho nei ka halekula kaikamahine ua paa maikai i ke ia wa.            O keia ha@@ aia no ma Koloa, Kauai, kahi i kuai ke kumu nana e alakai ma na hana @@ o Dr. J.W. Kamika. E pomaikai @@ Kauai i ke ku ana o keia halekula kaikamahine ma ko lakou mokupuni ponoi.           A lana nei ko makou manao , e lilo ana @@ kaikamahine e hoopukaia mai ana mai@@ o ia kula, i mai makuahine maikai no ka Lahui Hawaii, no na hanauna e hiki ana ame keia hanauna opiopio e @@

-------

            He Hotele Nui, Hookipa ma Honolulu nei:-- Ua lohe lauahea mai makou @@ ana, a e hoolimalima ana paha kekahi @@ i wahi e ku ai no ka Hotele hou. Ma kahi wahi mawaena o ke alanui Papa @@ ke alanui Hotele.       A ma ia wahi e @@ ia ai ka hotele hookipa hou.           O ka@@ hana ia nei o keia hale, i loaa ai ka hale hookipa maikai no na malihini mai o ka @@ ke kipa mai ma ko kakou nei kulanakauhale.   No ka mea, e ku pinepine ma@@@ ha ma ko kakou nei awa na moku nei aole no e nele na haole makaikai ma@@ moke.  Nolaila ka hoomakaukau e @@ no lakou.

-------  

            Na kanaka mahiai:-- Ua lohe @@ makou no ka ulu nui ana ae o ka @@ laiki ma Waimea, i Kauai, malaila @@ ia na laiki me ka ili, a ua oi ae mana@@ haneri kanalima na tona.        A ke ma@@ nei e ia poe, o ka huina pau paha o na @@ na laiki, eha haneri tausani paona a e @@ ana paha ewalu tausani dala.      O ka @@ hoouluia, na na kanaka wale no, no@@ o na loikalo i waiho a mahakea i na @@ hiki i kaa hope ae nei.                 O Kamaka @@ Lunamakaainana mamua iho nei oia @@ nana e malama, a nana hoouna mai @@ nolulu nei.        A i ka wa e loaa mai ai na @@ la noloko mai o keia, na ua Kanuka @@ e haawi pono aku ma ka mahele @@. Ke manao nei keia haole e kokua nui i na kanaka Hawaii.

--------

            He hotele hookipa ma ka Lua o Pele-- Ma ka Lua o Pele o Kilauea, e kukulu ana he hale hookipa no na malihini.          @@ lius C. Richardson, ie kekahi mau pa@@ la iho nei, ua hele oia e nana i wahi @@ e ku ai ka hotele a ua ike oia, a i kona @@ manawa, kuai iho nei i mau lako @@ hooili ia aku maluna o Alberni @@ Keauhou, ma Puna. Malaila aku i @@ hale e laweia ai i ka lua o Pele.  Ua @@ make ua haole la e kukulu i hale k @@ na malihini, a i hale hoi e luana ai na malihini mau la.     I ka makahiki i hiki aku @@ Lua o Pele, he eha haneri a oi ae @@ mahakahiki paha, e oi aku ana ka @@ makahiki, no ka mea ke ku hou ma@@ Pele, a me he mea la e pau @@ kekahi poe e makaikai.

--------

            No Kilauea ke aloha la.-- I ke @@ mai nei o ka moku kuna Kalama @@ hala mai, i ka Poakolu la 17 o Ianuari @@ ia mai la makou o G.W. Halemanu @@ pio, Hawaii, i ka ili ana o Kilauea @@ waihae ; i kana ike aku aohe wahi @@ mokuahi Kilauea i poino.      Aka @@ ana ae o ka po i ili ai, oia ka la @@ no ia luliluli, laweia he mau @@ a hoopaaia he mau kaula hai ka @@ Kilauea a i na heleama, a pela iho @@ kele ai i ka no@ aha liilii, a hiki w@@ holo ana mai nei o Kalama i Honolulu.    O ke kumu i ili ai, aohe maopopo ka mea he nui mana a ka po@@ nolaila aole e hiki ia makou ke hai @@ mea. He nui ko makou minamina @@ ili ana o Kilauea ka hoa hoolauka @@ Ainahou.         Uahaalele ka mokuahi ia @@ akeakua, a ua hoi mai me ka mana @@ Kawaihae.   Aka ia lakou e holo ana i ka po, aia hoi, ike aku lakou i ke @@ ma ia maka lakou i hele ai a ili @@.     Ua lohe pu mai no hoi makou, aohe @@ makani i hooili, aka, nawai la ? U@@ hou mai no makou e hemo ana k@@ koke mai, aka, i na e mau ka pa ana @@ makani kona, nohe no i akaka.

"No Kilauea ke aloha la

No ka mokuahi o ke Kaona la

Nana e kaiue ka moana la

Ale kuehu o Pailolo la"