Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 3, 20 January 1866 — Page 4
| This text was transcribed by: | Joann Kaneshiro |
| This work is dedicated to: | BRYSEN SOSHIN MAIPO CHUN-MING |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Hoolelo o Heneri Opukahaia.
HELU 13.
O ka naauao kana puni nui. Aole no i ana kona makemake e imi i ka ike ; aka, ua huli ikaika oia me ka pauaho ole o ka manao, ma na mea a pau i loaa ia ia. Eli iho la no ia a hohonu, a onipaa loa na kumu o kona naauao. Nolaila, aole i ikeia ka holo hikiwawe loa o kona imi ana, aka, ua maopopo loa nae kona makaukau, kona noiau, a me kona ikaika loa i ka huli ana. Ao iho la oia e loaa ka olelo haole, aole o ka loaa wale iho o ka namu ana o na hua wale no, aka, ua huli no i na ano a pau o na olelo, me ka hoomaopopo ana i na piliolelo. A loaa ia ia ka hoomaopopo ana o keia mau mea ma ka olelo haole, ua hoomaka oia e kakau i buke piliolelo no ka olelo Hawaii. Oia bake, a me ka buke unuhiolelo, a me kekahi buke Sepela kumu mua, kana mau buke i manao ai, a i hooikaika nui ai ma ka olelo Hawaii. Nolaila, ke ike nei kakou, na Opukahaia i alakai mua i na hana e naauao ai kona lahui. O kona make e ana nae, ka mea i paa ole ai keia mau buke.
Mamua ae o kona komo ana i ke kula ma Konewaie, ua loaa ia ia ka makaukau ma ka heluhelu, ke kakaulima, ka Helukakau, a me ka Palapala Aina. Ua puni no hoi ia ia ka Buke 1 o ke Anahonua. Ma ka olelo haole wale no ka loaa ana ia ia o keia mau mea a pau.
Ua hoomaka no hoi oia e loaa ka olelo Hebera, a mamuli o kona hooikaika hookahi ana, me ka kokua ole ia mai e kekahi kumuao ; ua loaa ia ia ka heluhelu ana i kekahi mau mokuna o ke Kauoha Kahiko iloko o ka olelo Hebera, me ka unuhi ana ae i ka olelo Hawaii. A mahope mai, ua unuhi oia i ka buke o Kinohi, mai ka olelo Hebera a i ka olelo Hawaii. Ua makemake loa oia i ka olelo Hebera, a ua loaa koke no hoi, no ke ano like ka oia olelo me ka olelo Hawaii. Wahi ana, ua oi ka paakiki o ka olelo haole, ma ka unuhi ia i ka olelo Hawaii, mamua o @ o Hebera.
I ka hooilo mamua iho o kona komo ana i ke kula, ua hoomaka iho no hoi oia e ao i ka olelo Latina.
Ua hooia maua ia Opukahaia i kona ano haipule io, a me ke kupaa.
I kona launa ana me na hoa, he ano oluolu no, a akaaka pu no, aka hoi, me ke ano noonoo, kapukapu no nae. Nolaila, mehemea 'la oia ko lakou poo i ka nana'ku. Hooponopono iho la oia ia ia iho i na manawa a pau mamuli o na kanawai o ka haipule oiaio, a o kona olioli nui loa ka lohe ana no ka laha lanakila ana o ka pono. Oia ka mea nui ma kona kamailio ana, a ma kona mau palapala no hoi.
O ka iini nui nae o kona naau, oia ka hoonaauao ana i kona lahui ponoi e ola 'i, ko lakou mau uhane. Pule ikaika no ia no lakou, me ka nonoi aku no hoi i kona mau hoaloha e pule pu lakou meia.
Ua makaukau loa oia ma ka pule. I ke ao a me ka po, o kana hana nui no ia o ka pule.
O kekahi hana hoi ana i manao ai, oia ka paipai ana i kanaka e huli i ka pono o ka Haku, a e hoolilo ia lakou iho nona Pinepine no hoi kona paipai ana ia lakou ma na palapala leta ana i kakau ai ia lakou. Penei kekahi leta ana i kakau ai i kona wa e noho ana ma Gosena. Aperila 24, 1815. I palapala aku oia i kekahi hoaloha, a penei kekahi mau olelo o ua mau palapala 'la.
"I ko'u haalele ana i ko'u one hanau, aole au i ike i ko'u manao iho. He manao kamalii wale no. No ko'u nele i na makua, nolaila, manao iho la au e hele e makaikai i ka honua, e like me ko'u hiki. Aole au i lohe no lesu, a no ka Lani, a no ka make mau. Mahope mai, lawe au i keia mau mea, a lohe no hoi, o lesu ke keiki a ke Akua, a ua hele mai oia i ke ao nei e hoola i na lawehala. Alaila, komo mai ana ka uhane ino iloko o'u, e hoole ana aole oiaio o keia mau mea; aohe Lani, aohe make mau. A ina e olelo mai ka poe pono ia'u uo keia mau mea, kupu mai la ka huhu iloko o'u.
Ke manaolana nei au, e halawai pu kaua mahope, ma kela ao aku, kahi hoi e akoakoa ai ua lehulehu mai ka hikina a ke komohana, mai ka akau a ka hema, a e noho pu iho iloko o ke Aupuni o Kristo. Aka, i kekahi manawa, kupu mai la ka manao, malia paha, aole loa au e ike aku i kela ao pomaikai, a hemolele hoi. Nui kou hopohope. no ka mea, ua noho enemi loa au i ke Akua mamua aku nei, a ua puio ikaika aku au e pale aku i kona lokomaikai, a me kona aloha nui.
E ka hoaloha, e hoomanao oe no'u e pule aku i ko kaua makua ma ka lani. E pule no'u, a no ko'u lahui no hoi, a no na mea e ae no hoi, i pakele makou a pau i ka inaina e hiki mai ana. O ka poe i kupaa mahope o ka Haku lesu Kristo, e ola lakou, aka, o ka poe i hauaino, e ala mai lakou mai ka make mai.
He manawa uuku wale no kahi a kakou e noho ai maanei, ke hooponopono ia ko kakou mau naau imua o ke Akua. O ko kakou pono nui no ia, e hoolaa ia kakou iho no ka hana e hoonani aku ai i ke Akua, Aka, ua ike no kakou i ke ano emi i hope o ko kakou mau naau, e like me ka wati. Ina ua maikai ka wati, alaila e helu pololei no ia i ka manawa, ke wiliia. Aka, ina aohe i wili ia, emake no. Pela ko'u naau hewa. Ua like me kela mau wati i make pinepine no ka wili ole ia. No ka mea, wahi a ko kakou Hoola; "O keia poe kanaka, ke hoomaikai mai nei lakou ia'u me ko lakou lehelehe; aka, o ko lakou naau la, he mamao loa ia mai ou aku nei."
E alu like.
"E alu like" wahi a kekahi kanaka i kana mau moopuna, me kona iini nui ana ia lakou, e hana elike me ke poo o keia manao, me ka i ana, "Ina wa a pau a oukou e hana ai, e alu like, kokua kekahi i kekahi. E nana i ke kaa, me na lio kauo eha, ua pau lakou i ke kokua i kekahi i kekahi, ma ka huki like ana i kahi hookahi ; no ia mea, aole holo a koe aku o ke kaa. A ina e like ole ka huki ana o keia poe lio, alaila, ua maopopo loa, aole e hiki ke holo ke kaa. A nolaila, e alu like e na pokii, e kokua kekahi i kekahi.
"E alu like, no ka mea, ai loaa ka pilikia ia oukou ma ke kokua ana kekahi i kekahi, alaila, e oi loa aku ka pilikia ma ke kue ana kekahi i kekahi. Ina paha he pohaku nui, hiki anei i ka mea hookahi ke hapai? Aole! Aole loa e hiki. O ke alu like, oia wale no ka mea e hiki ai, o ka mea hiki ole i ka mea hookahi, a ma ka hui like ana, e oluolu ai, a e hololea ai ka hana. Nolaila, he mea maikai ke alu like ana i kekahi hana, ma ke kokua ana o kekahi i kekahi.
"E alu like, no ka mea, oia ke ala no ka pomaikai. Ina paha he pu-a laauliilii nui, ua pu-aia a paa, a makemakeia e uhaiia ua pu-a nei, e hiki anei ke uhai? Aole no e hiki. A ina hoi e weheweheia a kauliilii, a makemake oe e haihai pakahi, pehea la ia? Ea! E haihai koke no me ke apuepue ole o ka hana ana. No ke aha? Eia, no ka haihai pakahi ia; aka, i ko lakou wa e paa ana i ka pu-a, ua nui loa ae ke oolea, no ka huipuia ana o kela laau liilii keia laau liilii a paa i ka pu-a hookahi. O ka poe naaupo, he paio, a kue kekahi i kekahi. Aka, o ka poe naauao, he alu like me ke kokua ana kekahi i kekahi.
"E alu like, no ka mea, ina ekolu maawe kaula i hiloia a paa, hiki koke anei ke moku ae ia kaula? Aole? Aole loa no. Pela mai no hoi o Solomona i iho ai ma Kekahuna 4:12; aia no a maweheweheia, alaila, e moku koke no auanei, nolaila, e alu like no ka pono.
"E alu like, no ka mea, he uku panee ko ka mea e hana ana ma ke ano alu like. Penei paha e maopopo ai: Ina paha ua makemake kekahi e kuai i mau palule 3 paha; a o ke kumukuai nae o ka palule hookahi he $1.50 ; aka, ina oe e kuai a pau 3 i ka wa hookahi, alaila, e emi mai no ke kumukuai, he $3.25, alaila, pau loa na palule ekolu. Ea, aole anei i panee aku ka pomaikai ma ka hui ana ? Oia, ua panee ka pomaikai, he $1.25 ke koe mai, a ina he kuai liilii alaila, oi aku no ka lilo, ua like me na $4.50. Nolaila, he mea maikai ke alu like ana.
"E alu like ; ina paha ekolu keiki e hele ana ma ka muliwai, a he kaula no hoi kekahi a lakou ; aka, ma ia hele ana o lakou, haule aku la kekahi iloko o ka muliwai, alaila, kokua kekahi mau keiki elua, a ola kela keiki. Nolaila, he pono ke alu like.
"E alu like, i ka wa pomaikai, i ka wa ola, a i ka wa mai, i ka wa ikaika, a i ka nawaliwali, i ka wa hauoli, a i ka wa kaumaha, i ka wa opiopio, a i ka wa oo, i ka wa oiai ke ola, a i ka wa make. Me ka loihi o hoomau ana i keia mea he alu like, pela ka loihi o ka noho ana me ka pomaikai ; aia a mokuahana kekahi i kekahi, alaila, e loaa auauei ka pilihua, a me na mea like.
"E alu like ma na mea hemolele. O ka poe e heluhelu ana i ka Baibala me ka manaoio i na mea i kakauia moloko, alaila, hookahi o lakou aloha like ana i ke Akua, me ka lana o ka manao e komo iloko o kahi mau, a hiki a kau. E alu like i ka pule ana no kekahi i kekahi. Ma keia haua ana e kokua mai ai ka Makua Nui.
"E alu like ma ka hoomanao ana i kekahi i kekahi, ma na mea oiaio ku i ka hoano ; a ma keia hana ana, he pomaikai no ka hope. O lesu ka mea hiki ke hoola i na kanaka. E nana aku no hoi ma Heb. 7:25. Nolaila, e na makamaka, oiai kakou ma keia honua, e kokua kekahi i kekahi, oiai kakou e hele ana ma ke ala o ka lani."
Kahi e pule ai.
Olelo aku la kekahi keiki i kona makuahine penei: "E kuu makuahine, o ka hewa o ka haalele i ka hale ponoi, o ka nele i kahi ole e pule ai."
Olelo ae la hoi kekahi kanaka, "He loaa mau no ia'u kahi e pule ai, i ka wa e lana mai ai ka manao e pule. He hiki no hoi ke launa pu me ke Akua, ke hilinai iki ae no ma kela wahi keia wahi a pule aku ma na wa e hi-o ana na kanaka ma o a maanei."
I ae la no hoi kekahi kanaka e ae, "He hiki no hoi ia'u ke kolo ma ke kumu o na likini o ke kia mua o ka moku e pule ai me ke pioloke ole."
"Ea!" wahi a kekahi sela : "I ka wa e paa mai ai ka Uhane o ke Akua ia'u, a hoikeike mai i ko'u mau hewa, alaila, ike iho la wau i ko'u mau poino maoli. Heiuhelu no wau i ka'u Baibala, a o ka nui o na mea oloko, he mau mea wale no e kue ana ia'u. I kekahi la. manao iho ia wau me ka hopohopo, o hoomaka hou ananei au e hoohiki ino, a lilo hoi i mea makehewa ka hooikaika hou ana : alaila, hooki iho la wau i ka'u mau hana lima, a pii aku la wau iluna o ke kai o ka moku e pule ai penei : E Iehova e, ina he aloha kou ia'u i keia mea hewa, e haawi mai oe ia'u i keia wa, mamua o ko'u hoi ana ilalo o ka moku, no ka mea, he hiki no ia oe ke hana mai, nolaila, e kokua mai oe ia'u. A manao ae la kuu naau, a ike iho ia wau he aloha ke Akua."
No ka Pono ma Madegaseka.
Ua hoi mai o Mr. Elisa mai kela mokupuni mai. Ma Hawaii nei no o Mr. Elisa i na makahiki mua o ka pono maanei. He misionari ia mai Enelani a i Tahiti, a mai laila mai a ia nei, a mai ia nei aku ka hoi hou ana i Enelani, a mai laila aku kona holo pinepine ana i Madegaseka.
Ua hoi ae oia mai laila'e a i Enelani iloko o keia mau mahina iho nei, a penei kaua no ka laha ana o ka pono malaila. I kona holo ana ilaila, i ka makahiki 1862. ekolu wale no ekalesia hoole pope, me na wahi hoahanau uuku wale iho no, iloko o ka ekalesia hookahi. A i keia wa, ua ehiku luakini nui ma ia wahi a he 1300 hoahanau, me ka loaa ole o kahi misionari nana e ao ia lakou, ma ka pono o Kristo ; aka hoi, na lakou iho no i hooikaika i ka imi ana i ka pono, a lilo i poe Kristiano a laha loa hoi malaila. A he 10,000 kanaka o Anatarivo i lilo i poe Kristiano, a laulaha loa no hoi ma na kuaaina a pau keia pono. He poe manao nui lakou, ua pau i ka huli mai na keiki ma keia hoomana, a lilo i poe Kristiano. Pela i pio ai ka hoomanakii. Hoolilo no lakou i kahi poe o lakou iho i mau misionari, e hele aku ai ma kekahi mau wahi aku o Madegaseka, e hoike aku ai i ka pono o Kristo ma ia mau wahi, a maloko o na kulanakauhale nui. Aole no hoi kekahi misionari o na aina e i hiki ae malaila, e ao aku la hoi i ka pono o ke Akua. O ka poe nana i hoolaha ae keia pono Kristiano, na na lunakoa, na kalepa, a na lakou no i ao hele ae ka Euanelio mawaena o na kanaka ma na wahi a pau loa a lakou e hele aku ai. Nolaila, he mea hou no keia i ko lakou hooikaika ana i ka pono, me ka loaa ole o kekahi kumu mai na aina e mai e kokua ana ia lakou. Eia no hoi kekahi, he poe akahele loa keia, aole pulale koke, e like me na hoahanau ma ka Pakipika hema, a me na wahi e ae no ka manao i ka bapezito, aole pela keia poe. Nolaila, ua mahuahua ae na Kristiano oiaio malaila, mamua o na Kristiano o na wahi e aku.
No ka hiamoe.
He haawina maikai a kupono ka hiamoe ; no ka mea, he mea ia e oluolu ai ke kino ke luhi, a nawaliwali ma kana mau hana a pau. Nolaila, he pono loa ke hooluolu i ke kino a hiamoe aku.
Pela i hookaawale ai ke Akua i ke ao i wa e hana'i, a i ka po hoi ; i wa e hiamoe ai. He pono loa ia. Pela e ulu mau ai ka ikaika o ke kino i na manawa a pau ; ke hookaawale pono ia ka wa o ka hana, a me ka wa e hooluolu ai i ke kino ma ka hiamoe ana. Pela ka hana iwaena o na kanaka paahana naauao a pau o ke ao nei. I mea e olelo ia ai ia mea. (O ka malama i ke oia kino.)
Aka hoi, aneane hoapono ole mai ke Akua, a me na kanaka mikiala ma ka hana, i ke kanaka ; a i ole ia, i na kanaka paha e hiamoe wale ana i ke ao a me ka po, pela i na manawa a pau o kela la keia la. Heaha ka pono o ia kanaka ? Pono paha ke kapa aku ia ia o Puni-hiamoe, a o Pakela-hiamoe paha.
O na kanaka a pau i kakauia ma ka papa helu o ia kulana ; o lakou kai makemake e haawi ia lakou iho, a me ko lakou mau ohana holookoa a pau, iloko o na lima o ka ilihune a me ka nele. I mai la o Solomona. "O ka lima hooikaika mau i ka hana ; pili no iaia ka lako, o ka lima hoopalaleha, he mea e ilihune ai." A pehea la hoi e loaa ai ka lako, a me ke kuonoono o ka noho ana ke ole ka hana ? He oiaio no. "O na lima o ka mea hana mau, oia ka Haku."
A no ka hiamoe, kuu mea e kamailio nei. Nolaila he pono ke nana a hoomaopopolea i kona ano. No ka mea, aole ke Akua i hana i kana mau hana a nele kona hoopili paa loa ana o kela hope keia hope i kona kumu iho ; pela hoi, ina he hope kekahi mea, alaila, he kumu hoi ko ua mea la, a ina hoi he kumu ko kekahi mea, alaila, he hope no hoi kona. Nolaila, ke kau nei ka huaolelo kanawai i ka pono ma kahi o ka pono ; i ka hewa hoi, ma kahi o ka hewa.
O ka hewa a me ka pono, ua ano like laua me ke Kuimakeneta, e kuhikuhi mau ana kekahi welau ona i ka Akau, a o kekahi welau hoi i ka Hema. A pela mau i na manawa a pau, a pela ke kanawai o na mea a pau a ke Akua i hana'i.
Ua kaulana loa kekahi kanaka i ka wa kahiko no kona hiamoe ; mamua ae o ka loaa ana o ia haawina he hiamoe ia ia, ua kauohaia o ia e ke Akua, e hele i Nineva e hai aku i ko laila poe i ka poino a me ka popilikia e hiki mai ana maluna o ia kulanakauhale. Aka hoi, pale ae ia ua kanaka la i kela leo kanoha nona, a hele aku la ua kanaka la, a ma kekahi kulanakauhale e aku ; i kapaia o lopa, ma ke awa o ia kulanakauhale, e ku ana he moku. Manao iho la ia, e holo mahuka aku, mai na maka aku o kela mea nona ke kauoha ana ia ia ; a ninau aku la ua kanaka la i ke Kapena ka mea nona ka moku. "E holo ana ka moku i hea ?" I Tarekika, wahi a ke Kapena. Ninau hou aku la ua lona la i ke Kapena. "Heaha ka uku moku, ke holo mai keia awa aku (Iopa) a hiki i Tarekika ?" Hai mai la ke Kapena, e like me ka uku i pono i kona manao. Pono iho la no nae ia uku i ka manao o ua Iona la, a kau aku la ia iluna o ka moku a holo aku la.
Ia lakou e holo ana a ka moana kai lipolipo, halawai ia iho la ka moku me ka ino nui! Aneane hiki ole i ke Kapena a me ka poe a pau o ka moku, ke hookele i ka moku a hiki i Tarekika ; kahi a ke Kapena a me Iona i manao nui ai. No ia pilikia, hoolale ae la ke Kapena i ka poe a pau o ka moku, e kahea aku lakou ; kela mea keia mea ma ka inoa o kona akua iho, a hana aku la lakou pela.
A pau ka lakou kahea ana ma ka inoa o ko lakou mau akua ; aohe mea hoolana i ko lakou manao no ke ola ia manawa. Nui a ikaika loa mai la ka makani, e kiola ia ana ka moku i o a ia nei iluna o ka hookua o na ale! Manao iho la ke Kapena, a me ka poe a pau o ka moku ; ke malama i ke ola o ka moku ma ko lakou akamai iho, a he mea pilikia loa iho la ia i ka manao o ke Kapena. A iho aku la ke Kapena mahope a ka moku, i ka manawa o ka pilikia e kau ana me ka hoano e i ka wai hooluu o ko lakou mau helehelena. Aia hoi, ke hiamoe mai la ka mea nona ke kumu o keia kamailio ana mahope o ka moku, ia manawa, ninau aku la ke Kapena moku i ka mea hiamoe. "Heaha kau, e ka mea hiamoe ? E ala, e hea aku i kou Akua, malia paha, e manao mai ke Akua ia kakou, i make ole ai kakou."
No ka maopopo ole o ka mea nona ka pilikia ; hana iho la ka poe o ka moku i olelo hooholo na lakou, a penei ua olelo hooholo la, Hooholoia. "E hana kakou i hoailona, (puuiliili paha,) i ike ai kakou i ka mea nona keia ino maluna o kakou."
A holo like ko lakou manao o ka hoailona ; e like me ka olelo hoohola. A i ka hailona ana, ua ku ka hailona ia Iona ; nolaila, i nonoi aku ai ka poe a pau o ka moku ia ia, penei: "E hai mai oe ia makou, i ka mea nona i hiki mai ai keia ino maluna o kakou ? Heaha kau oihana ? Mai hea mai oe ? Owai kou aina ? A no ka Lahui kanaka hea oe ?"
"He Hebera no au, wahi a Iona, a ke makau nei au, a weliweli ia lehova ke Akua o ka lani ; nana i hana i ke kai a me ka aina maloo." A kau iho la ka makau nui iluna o na kanaka a pau ; no ka mea, ua maopopo ia lakou, i holo mahuka mai o Iona.
I mea e lawa pono ai ko lakou makemake e hana aku ai ia Iona ; e like me ke ku ana o ka hailona nona iho ; ninau aku la lakou ia ia. "Heaha ka makou e hana aku ai ia oe ; i malie iho ai ke kai no kakou ?" "E kiola oukou ia'u iloko o ke kai, a e malie iho ke kai ia oukou ; no ka mea, ua ike au, no'u nei i hiki mai ai keia ino nui maluna o oukou."
E like me ka Iona i olelo ai ; pela ka poe o ka moku i hool@ aku ai, ma ke kiola ana ia ia iloko o ke kai, a emoole, mahe iho la ka makani me kona inaina nui. I ka mahawa a ka poe o ka moku i kiola aku ai ia Iona iloko o ke kai ; aia hoi, ua hoomakaukau mua ne ke Akua i puuhonua kahi e malamaia'i kona ola me ka maluhia loa. A hala na la a me na po iloko o ka opu o ke kohola, hoopae ia aku la ia ma ka aina maloo. Nani w@ ke aloha a me ka lokomaikai o ka Haku Sabaota; i ke kanaka ana i hana ai.
Auhea oe e ka mea e heluhelu ana i keia wahi olelo wehewehe no ka Hiamoe? ke pae pinepine mai nei i o kakou nei ka leo aloha o ke Akua; e kahea ana; "E ala oe e ka mea e hiamoe nei; e ku hoi mai ka make mai, a na Kristo e hoomalamalama mai ia oe."
Ina ua ku oe a pale aku i kela leo kahea, e like me Iona la, a na ka leo o ka pilikia i ao mai iaia no ka hewa o kana hana ana. Nani wale ka pilikia a me ka lokoino o ka naau makona aloha ole. "A ke hoowahawaha nei anei oe i ka nui loa o kona lokomaikai, a me kona ahonui a me kona hoomanawanui ana; aole hoi oe i hoomaopopo, o ko ke Akua maikai, o ka mea ia e alakai ai ia oe i ka mihi." Roma 2 : 4.
Nolaila, e ala e na makamaka o ka pono, e kahea aku i ka Haku kou Akua; anoai o maliu a nana mai oia ia kakou, a pakele kakou i na hana maalea a ko kakou mau enemi kuloko. No ka mea, aole no he palupalu o na mea kaua o ko makou kaua ana; aka, he hiki i ke Akua ke hoohiolo iho i na pa kaua. Aloha oe e ka Nupepa Kuokoa, a me kou Luna Hooponopono. Me ka mahalo.
J. H. MOKU.
Kaanapali, Maui, Dec. 28, 1865.
O ka Pope e noho nei ma Roma, ka muli o na hoahanau ekolu e noho ola nei. O kona kaikuaana mua, o Gabriel, he 84 ona makahiki ; a o kekahi kaikuaana o Gaetan, he 80 ona makahiki. Hookahi ona kaikuahine e ola nei, he 77 ona makahiki. Ua make aku kona makuakane iloko o ka 84 o na makahiki, a o ka makuahine i ka 82.
Hunahuna Huikau.
Ma Wale, ua hoohui ia iho nei iloko o ka oihana mare kekahi mau mea elua, a o ko laua mau makahiki ke hui ia he 164, he 84 makahiki o ka wahine mare, a he 80 o ke kane.
O ka lilo o ka mokuaina o Kalefoni iloko o ka makahiki 1865, he $883,116. O ka nui o na kamalii hele kula malaila he 50,000 a keu; o ka huina nui o na keiki a pau he 95,000 a keu.
Ma Farani, ua make aku nei kekahi kanaka kahiko, he 113 ka huina o kona mau makahiki, he koa ia a ua lawelawe iloko o ka nui o na kaua o ia aupuni.
Iloko o na mahina ekolu e pau ana i ka la 31 o Okatoba iho nei, ua hopuia e na makai o ke kulanakauhale o Nu Ioka he 22,284 lawehala.
I ke koho balota ana iho nei o na makaainana ma ka mokuaina o Masekuseka no na hua o ka ahaolelo, he umi kahunapule i kohoia no ka laila ahaolele.
Ma Enelani, iloko o ka makahiki 64, ua oi pa ha ka nui o na hanau mamua o na mare. O ka oi o na hanau mamua o na mare, he 700 haneri i ka la hookahi.
Ua hoopai ia kekahi wahine hanohano ma Enelani, he ehiku makahiki e hana ai i ka hana oolea, no kona kakau kolohe ana i kekahi palapala aie, no na dala 4,000 a keu.
Ua hai ia ma ka loaa ana o kekahi iwi kanaka ma Farani, he umikumakolu kapuai a keu ke kiekie.
Ua au iho nei kekahi kanaka kaulana o Geremania iloko o ka wai, he umikumalua mile iloko o na hora eono.
I ka wa i ana ia iho nei ke Kai make, ua ike ia kona haahaa he 1,289 kapuai malalo o ke Kaiwaenahonua.
He umi tausani eka aina i hoolimalima ia e ka poe nika ma Vikabuga iloko o ka makahiki i hala ae nei, a o ka hapa nui o ia mau eka, ua paa maikai i na mea kanu.
Ua hoopaapaa nui iho nei ka Ahaolelo o Kili no ka Hoomana Katolika Roma. E ake nui ana kekahi poe e lilo ia i Hoomana Aupuni.
Ua mahuka ke Kupakako o kekahi hale banako ma Nu Havana, a ua lawe pu me ia he $100,000 noloko ae o ua hale la. Ua hopu ia nae ioa ma Livapula, a ua loaa he $99,000 o ka waiwai i aihue ia.
Ua oleloia ia aia ma Karolina Akau kekahi nika i akamai i ka haku mele. He nui na kaikamahine ui o ka ohana ili-keokeo i noi iaia e haku mai i mele no lakou.
Ma kekahi wahi o Kalefoni ua pepehi ia iho nei elua pipi, o ko lakou kaumaha 9,240 pauna!
Ua oleloia he laki loa kekahi poe e eli gula nei ma na mine o ka muliwai Keomolewa. Ua loaa i kekahi $100 i ka la, a i kekahi hoi he $800 i ka la hookahi.
O ka uku o kekahi Lunahooponopono Nupepa ma Nu Ioka, he $7,500 i ka makahiku.
Kokua mahina hou ma Kaumakapili.
HE PAPA HOIKE NO NA DALA MAHINA HOU NO
DEKEMABA 1865, A ME IANUARI 1866.
NO KE KIHAPAI MA KAUMAKAPILI.
A penei ka hoakaka ana. No Dekemaba.
Ma Puiwa, - - - - $ 00
" Maemae, - - - - 00
" Pauoa, - - - - 2 25
" Kaumakapili, - - - 10 25
" Kapalama, - - - - 00
Halemai Lebera Kalihi, - - 8 50
Moanalua, - - - - 50
_____
Hui $21 50
No IANUARI, M. H. 1866.
Ma Puiwa, - - - - $ 50
" Maemae, - - - - 12
" Pauoa, - - - - 2 50
Kalihi waena me uka, - - - 87
Halemai Lebera o Kalihi, - - 11 81
Kaumakapili, - - - 13 62
Kapalama, - - - 00
Moanalua, - - - 1 75
______
Hui $31 18
A mahope, e hoakaka hou i na loaa mahina o ka M. H. 1865 i hala.
Kahi e puka mai ai ka hou o ka puaa.
O ke kahe ana o ka hou o ka puaa, aole no ia i like me ko kekahi mau holoholona, a me ko ke kanaka kahe ana o ka hou, no ka mea, aia ko ka puaa hou malalo iho o na kuli, malaila no he mau puka liilii e puka mai ai ka hou. Ina e paa ia mau puka, o ka mai no ia o ka puaa. E ike ia no keia ma ke ano e ana o ka hele ana i kekahi wa. O ka hana hoi e ola ai, o ka anaanai ma kahi e puka mai ai ka hou, me ka ha o ke kulina, a me ka wai pumehana.
Eia hoi ; ina e inoino kahi o na puaa e moe ai, (pa puaa) koekoe loa paha i ka wai, a poho paha ka lepo, alaila, aole no e momona ka puaa, ke hanai aku. Eia wale no ka pono, o ka hoolako i mauu maloo, i wahi e moe ai na puaa, alaila, e momona no hoi na puaa, a kaumaha no hoi ma ke kaupaona ana. E hoomanao i keia.
LAAU LAPAAU
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER, Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST, Wailuku, Maui
C. H. WETMORE, Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH, Koloa, Kauai
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Kue.
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII. Naio a me ke K @ a pela hoi na kanaka @ hope ola mau mea holo, oia ka loio. Oia mau mea @ oia ka holo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a@ mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nalulu, p@ me na mai e ae.
O ka laau no keia e pau ai na ma@ ino nei.
Eia hou kekahi. O ka laau ku pono keia i ka @ wela o ka houpo@ i ka ono ole i ka ai ; i kanawai @ i ka mai pahu; i ka nalulu hoopailua ; i ka @ pono @ wahine, a me na mea like.
Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me ua K@e.
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapak@ @ ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho @ hookahi. Mai ka mahahia i hookahi a hiki i na maka @ elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila @e a i na @ kanaka makua, e hanai i eina, a i ekolu piha pi@ hookahi. I ka wa o inu ai, e hui i ka laau @ wa maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, me na puna wai maoli eha a pela ike e ma@ ma ke @ awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, aia @ elima ina an@ i ka la, penei , kakahiaka, kiekie ka@ auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokeke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne.
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
--------
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono ole i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
LAAU KUNU O KAUKA JAYNE
hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai ia.
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA ma ka UMAUMA?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake.
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka
HUAALE OLA A DR. JAYNE.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE,
Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA,
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO. 214-1y.