Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 3, 20 January 1866 — Pane aku i ka hoa'loka. [ARTICLE]

Pane aku i ka hoa'loka.

Ua halawi mai me makou na olelo a ka hoi'ioha (polia ?) o ka Bihopa Staley, a me kona poe, a ua hoonui makou i na onohi o makou, i ka ike iho ia mea i kukulu ia mai i palekaua, no na olelo Kukahekahe a ka Bi* l.opa o Okepoda (Oxford,) e kukala hele nei, ma na kulaimkauhale o Enelani, nie ke kaikai kumu pu i ka Mei Wahine konemake Ema imua o na kanaka oia mau wahi, i mea kji e loaa mai ai ke Jala e kukulu ai i Halepule, uo ka hoomana nu hou o Peleula, i kapaia ma ka inoa hooma*ke-aka. Ka Iloonia• na Katolika i Ilooponopono hou ia e Haieaii. Ua hauoli inakou i ka ike nna iho i kekahi mea i lona iki kahi ike, i kahi e ano oiaio iki ai na olelo kukahekahe a ka Uihopa o Okepodsi t e kalaku nei ma na wahi ana i hele ai. a i haiia'e nei hoi maluna ; a i mea e ike ai ka lehulehu naauao o Hawaii nei, i kahi o ka huli ana ona, a manao iho he oiaio, e pono ia makou ko wehewehe aku i na mea o pili ana i kana mau olelo, a penei no ia : " I kuu nana ana i na kumu i loaa'i ke keeo ino i na kumu Kalavina o kakou, oia no hoi kela wahi hua olelo a ka Haku Bihopa o Okej>oda, e olelo ana, ua hele lakou a aikena i ke alakai hewa ana i ka hnna pono ole o na poe Puritano Amenka." Ke i ia mai nei ka! na makna," ko I»i--hui Hawaii i ke keoo iīio ka ! no ka olelo nna a ka Bihopa o Okeit;s*a, i ka aikena o nn kanaka o P u alakai hewa, a i ka hana ino a na°Puritano Amerika. Ke olelo j nei makou malaila aohe keeo ino o ka poe i hooiliia mui nei ia mea, aka, ua kamailio makou e like me ka mea kupono ia makou, oia koi ke pale ana i na olelo epa ma na wahi, a ine na mana\w a puu a makou ī ike ai, o ka hana kupono ia i kela mea, keia mea, 0 ke kiinai i na olelo epa, a me na hewa e ae a pau, e like me ka hiki ia makou ; a no ka ike maopopo ana i ka oiaio ole o na mea 1 oleloia e ka Bihopa o Okepoda Salisbury, nolaila makou i wikiwiki ai e waiho aku imua o ko inakou mau makamaka i ke ano o na mea e hanaia inai nei no lakou ma ke one o Ueritania (pu nui) a me ko lakou kapaia mai he poe i nne like no ke ano i neia inanawa me ke ano pegaiw kahiko. O ka oiaio ku m«ikou i keeo ai, no koua hoopakaawiliia e ka makua o ka Hoonmna o Peleula, oia hoi ka Bihopa o Okepoda. A, peliea ? 0 ka nnna maka aku anei ko makou pono ko ka poe lu>opuka nupepa, i ke kaahele ana o nei mau olelo epa, me ko makou kau oleaku 1 ka nana keakea, i ka hoi ana aku ■Kv K'ekahi ]>oe mamuli o ia mau. manao oiaio ole ? Aolo loa pela, nka, o ka makou hana, ke keakea aku i na mea ino a pau, e like me ka mea hiki, n « kekahi o ia mau mea ino, oia kn epa, oia «o ke kumu o ko makou keeo aria ( aole no im olelo i iia mai nei no ka i ana mai a ka Bihopa o Okepoda, i ke alakai hewa a me ia mea aku a na poe Puritano Amerika," no ka mea, aohe wahi n keeo e komo mai ai no ia nmu olelo, no ka mea, ke ku nei na hana a pau a na poe Misionari Puritana, aia i kaiaulu kahi i ku ai 0 ia mau mea & pau, a he mau hana hoopomaikai i keia lahui, i hiki ole i na kau a kau ke anai ae ia mea mai ka moolelo o ke* ia Aupuni, no ka mea, o ku lakou mau hana hoopomaikai i keia Lahui, ua kakauia, a ua kukuluia ho Kia Hoomanao iluna o ke Ki» hapai o ka manawa pau olea nolaila, o im olelo e ae a pau e kue ana ia mea, he makani puhi wale iho no ia no Kaanapali, e e ninau no o Holanikuiho t ka inoa o ia makani. Ua hahwni mai inakou me na olelo a K. Holaniku, a ua ike iho makeu i ke ano o kona nihi kat oui ana mai e paie i ka aoaoo ; ka poe ana e hoopipili nei, wahi a kana palaj*la e hai mai nei, No ka mea. aohe e hiki ana i kekahi mea ke aui ae iloko o keia aupuai, me kn ike ole 1 ka poinaikai i loaa nui i na kanaka o keia lahui mai na r Misionari Mpumano mai. £ nnna i ka mea ma ka Nohoalii. na na Misi* t»onari Puritana mai oo i ao i ka naauao, a oia no Kona naauao e noho nei, e hoomaopo* po nei i ka hana uui n ke Akuā Mana Loa, i wne »i t a i lokomaikai mai ai laia e hoonoho. E nana ae i ka Oihana Kau Kaimwai o ke Aupuni, aia np ke ku kilakila la na hana mnikai, a me ka naauao o ka poe Mi*ionari Puritnno i ao mai ei—e nana i ka Oihana Kau Kanawai o ke A«poni,l im Lo* io, na Kmnukula, na poe Holomoku, na poe Ana Aiim, na poe Luna Helu, na poe Luna Auhau, na Lunakanawai Kaapuni, na Lunaknnawai Apana, a me na poe o kela oihnna

I keii o;hana i noho ia e na kamika Hawaii ; e ninau iho e ka mea heiuhelu. a e i«a mai auanei, o ka ike i loaa i na kanaka Hawaii a pau, i lawelawe ma kekahi oia mau oihana i haiia maluna, mai na poe Misionari Puritmo mai no la ; a ina paha e nin.au iho 0 ua o Hoianikniho i kona Lunaikehala i kahi nona mai kona ike, uie he !a, o ka pane no e paneia ae iaia, oia no, na na Misionari Amerika mai. Ano ia mea, aohe o makou kumu e iia ae ai e he poe keeo wale. HIAA| KA At*A.VEI. Ke iia mai nei hoi, he oiaio no ka ka hiaai o na kanaka o Hawaii nei i ka hoomana Katolika Enelani ma Peleula, a penei ka mea i maopopo ai wahi a ka mea kakau o ke Au Okoa : 4 'o ka Moi Wahine Enelani, ua holo kino aku oia me kekahi o na'iii e noi me ka hiaai i ko Bcritania Nui ekalesia i e kokua mai i ka ekalesia keiki i kukuluia ma Hawaii nei. | Kupanaha !ahe hu maoli no hoi ka a-ka 1 ke kumu i hoikeia mai nei i ikea'i ka hiaai 0 na kanaka Hawaii i ka hoomana o Peleula. Kahaha ! oka holo ana ka oka Moi Wahine Ema i Enelani e noi dala ai ke kumu i mnopepo ai ka hiani o kanaka Hawaii. Makena ! A he manaoio ko makou, ua hu like ka a-ka a ka poe a pau, i kn wa a iakou 1 heluheiii iho ai, i na olelo maluna ae noi, no keaha ? fto ke ano kamal'n, ame ka pili ole maoli no, a penei no t maopopo ai ka pili ole, īna he oiaio ka hiaai a me ka makahehi o na kanaka Hawnii i ka hoomana o Peleula, ina la ua hookupu no lakou i dala e lawa pono ai no ka hana ana i hale pule no lakou, no ka ole, nolaila Thele ai i ka aina e e noi dala ai, no ka mea, aohe no e hiki ana i na hoahanau he kanakolu a he kanaha paha ke hoolako i na dala e la\ya'i ka hana ana i hale pule, no ka niea, he kakaikahi lakou, pau e no pt\ha ka lakou wahi dala e hookupu oku ai i ka hooliloia no na kuikui, e hoomalamalama ai i na kii, o makau auanei i ka pouli, he hoike maopopo ia no ka hoowahawaha o ka lahui Hawaii ia hoomana, a he kakaiknhi wnle no ka poe i huh aku inalaila, oia hoi kela poe a makou i hai inua aku ai, na kahu o na'lii a me na poe luna aupuni a me na poe e makahehi ana i na wahi oihana H he kakaikahi loa aku hoi ka poe i huii mai ia hoomana mamuli o ko lakou makemake maoli ae. Eia ka hoi keia mea lea. Ke i ia mai nei, i na ka e inanao o Hon. D. Kalakaua e hookokono i kona mau kahu, ina ka ua piha a hu mawaho, no ka nui loa o ka poe e huli ana mamuli oia ano. Ma ka Hoomana o Peleula, a ke hoole ia mai nei na hana a ke alii wahine Kristiano Kaahuinanu i inake pu aku la me Kapiolani, ua hoopuka ae paha i'a mau olelome ka noonoo ole mamua, no ka mea, i ka manawa o Kaahumanu, a me Kapiolani, he okoa ke ano o ka noho aupuni ana. Ike alii wale no ka Tnana ia manawa, aohe Kumukanawai e hoakaka pono ana i ke ano o ka pono o kela kanaka keia kanaka malalo oka Moi; aka, i keia manawa, aia mamuli hoi o ke ao, a me ke alakai pono ana a na Misionari Puritano, ua loaa i keia Lahuikanaka ke Kumukanawai, ke kahua i hoakaka lea ia'i ko ka Moi mau pono, a me ko na'Lii, a me ko na Makaainana, ua hookaawaleia ka pono o kela a nte keia o ia poe, a ina oe e heluhelu (nana Pk. 2. a 3. Kuinu K. Aug. 20, 1564) o ke Kumukanawai e ike iki auanei oe, ua hookaawale ia kela kanaka keia kanaka e hoomana i ko Akua Mana Loa e like me kona manao iho. Ua pau ka inana o na'Lii maluna o na Maknamana, no ka mea, i keia manawa, ua nnapuniia kn pono o kela a me keia o na mana nui ekolu o ke aupuni—Ka Moi—Na'Lii—Na Makaainana. Ua pau na puaa koomoa o ka wa kahiko, a me ka i'io kupalu, a me na kaau kapa e hookupu ai na Makaainana i na'iii i ka wa knhiko; ua auhauia ia mau mea, a ua hoi ae ka Moi ma Kona wnhi, na'Lii ma ko lakou wahi, a pela hoi na Makaainana, he mau pono pilipaa ko kela mea keia mea o ia poe, a o kekahi o ia mau pono, oia no ka hoomana i ke Akua e like me kona manao iho, ua hooia ia mai ia mau pono e ke Kumukanawai o keia aupuni. Nolaila, ua maopopo, aole e hiki ina 'Lii ke kau-o i ko lakou man kahu i na hoomana a ua mau kahu la i makemake ole ai, ke kue iakou, nolaila, pehea e hik) ai ua alii kahu nui nei Hon. D. Kaiakaua ke kau-o i kona poe kahu ma ua hoomana nei o Peleuta, ke makemake ole mai no lakou ? Nolaila, he makehewa kn hoohalike mai i ke Au ia Kaahumanu a me Kapiolani, me keia Au naauao e hele nei, aohe io no paha makemake o uaalii la e kan-o i kena poe kahu ke ole lakou e makemake, aka, ina no paha ia e manao e kau-o, aole noe hoopilimeaai wale aku na k&hu oua mamuli o ka hoo- ; maua o PeleuU, no ka mea, he poe naauao no lakou la, a he poe no hoi i ike i ka pono a me ka hewa. Nolaila, ua makehewa no kau olelo ana ma ia, a no kn hoowahawaha io o ; na kanaka H?waii i ka Hoomana o Peleula, I nolaila, aole o lnkou makemake e kokua aku I ia hoomana o Hawaii nei, e hana nei i ko | lakou mau baje pu!e, ma na hoomana a la- ; kou i makemake ai, no ka mea, nohe keia he j lahui UihUe e like nve ka Bihopa e epa hele nei ma na kulanakauhale o Enelani, aohe o ' na kanaka Hawaii wale kai hoowahawaha ia Hoomana, aka, o na haole fi!eriunm pu kekahi, he poe no hoi i kamaaina ia makou. (A*»k i pmt.) •