Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 4, 27 January 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

Ke A'eiki akamui i ka l*f)na. HELtJ 7. A pau nuanei kuu n;*na ana iluna i na manu la ea, alaila, e haliau iho oe i kekahi kanaka o Mainelp ma, oiaf elinla ko lakou nui mai Oahu mai. A ia'u auanei e kilo a»a ilalo i ke poi wai la ea, nluiln. hah iu ,no oe i kekahi kanaka ; pela no oe e hahnu ai a pau i ka make eha kanaka, o o Mainele hoi, e waiho oe ia ia, aia a ike niai oe ia ? u e lena ana au i kuu kikoo, a helulielu au i ke melu, a pau ia, ho<#kuu au i kuu pua, a make na inanu, alaila. hauau iho no oe ia Mainele, i hookahi kona make ana tiie na enemi muu o ke Aiii ; pela auanei oe e hana'i, e like me ka'u olelo ia oe, ke punahele io hoi oe na ke alii." O'keia niau olelo a pau a Pikoiakaalah i aoao ai ia Waiakea, he ae wale no ka W;iinkra. A nau ko laua knmailio ana no kein mnu mea i olelo ia ; hoomaka koke iho l;j o Wainkea e kukini mama, e hai aku i koua llaku Alii i na m«.a a pau a kaua paua akamai, ana i kaena C ai imua o ke alii nona ka enemi mau o na manu. la AVaiakea i pii ai, oia aku no maUuia o ka pii aua, mahope wale nku no o Pikoiakaalala, o kona kumu hoi i emi hope* ni, no ka wnlea i ke kui lei lehua mamo ui a ka inanu, a me kona hoouaue pu ana aku kekahi ine ka ua i līilo one, (Keakalaulani) ia Waiakea e ahai ana i ua huaolelo i haiia iai<), aole no hui oia i ike inai i ka Pikoinknalala ma hoonaue ana mai mahope. A hiki e o Wainkeu i kahi a ke alii Keaweuuiaumi e noho ana, ma Kalehuapueo, a o Pikoiakaaluia ma tiku iio hoi a Makaulele, iko aku la o Pikoiakaalala i ka popohe maikai mai a ka lehua ula me ka lehua kea, olelo ae la ia ī ke Kama Alii Wahine, u Ina paha e ike au i ke kui ana o ka lei iehua, ina la wnu ua hele e kui i lei no kaua," pnne mai la ke Knina Alii Wahine opio, " Owau no kai ike, na'u no e kui aku i lei nou, a paa ko lei, pii hoi oe, a hoi no hoi au n Alenoho, kakali o ka huikau o na manu i ka pua o ka lehua." O ke kui ihn la no ia o Keakalaulani a (awa na lei lehuu eha, o ke kui ana a ua Kama Alii Wahine opio la i na lei lehuu ehn, i pauku ia ka lehua ula ine ka lehua kea, a hoolei aku la no hoi o Keakalaulani ia Pikoinkaalalo i na lei; a no ke kokolo wnianuhea ana mai a ke aheahe makani nuiiloko mai o ka ululaau, n o ku laua mea hoi ia e nauea ana ma ia wahi, me ko laua munaoe kuli ia Waia* kea a kii hou mai. la wa i kuehu pau mni ai ka Inu o ka palai noho uka a me ka maile lauliilii i ko lakou onaona, a he mea oluolu loa i ko ke Alii Wahine manao. A ia Waiakea hoi i hoea aku ai oia wale no, aole hoi ka mea aua i kii hou ai (Pikoiakaalala.) Ninau mai la'o Keawenuiaumi, " Auhea la h«»i ke keiki akamai i ka paim, au i olelo iho nei ia'u, 0 o ka makou ia e kali aku nei ? " Olelo aku la no hoi o Waiakea, u Ei ae no mahope mai, i pii e mai nei au inamua nei e olelo aku ia oe, a ina oe e ae mai alaila, e olelo aku au," " Pehea ia olelo au e ne aku ai au '" Alaila, hai aku la o Waiakea i na olelo a j>au a Pikoiakaalala i hai mai ai iaia. Alaila, hoopuka mai la o Keawenuiaumi i kona manao penei: M Utt ike no oukou a pau i ka'u mau mea i hooko ai uo ka poe a pau i aa mai e pio ko'u mau enemi mau; a ma ka lakou mau olelo wale no au e hoo» ko aku ai; o kau inau olelo no hoi a pau au e olelo mai nei no kau akamai, pela no au e hooko iku A pau ka olelo ana a ke alii, hooniakaukau 'ia iho la na a pau i oleloia. Hoopiha ia iho la kekahi poi nui a piha i ka wai, hapaiia aku la a ke kumu o ke koa. A ike iho la o Waiakea ua hooko ia knna niau olelo a pau e kona Haku. Alaila, ukali aku In o i* I'i-

koiakaalalo, a loaa no iai.i e. pukukui ana no i ke anu n ka ua liiilehua o Makaulele. f{ O oe niai la hi ? " wahi a Ptkoia« kaalala. " Owau keia o Wuiakea o kau aikane aloha, i kii hou ?nai nei au ia oe, ua ae mai nei kuu Haku i na mea a pau au i kena inai ai e pii e mamua, a o ia hoi au i hoio hou mai nei ia oe." 14 Ina kaua," wahi a Pikoiakaalala, o ka pii aku la no ia o laua, (Pikoiakoalala ma) a hoi lio hoi o Keakalaulani ma ine kona wahi kahu wahine i kai o Hilo. la Pikoiakaulala ma i hiki aku ai ma kek<fti£oii)inn, o Maiiinaakaakn ka inoa, -aia 110 kela %Vahi ma ke alanui e pii ana i Olaa. Ilaila, ike aku ia o Pikoiakaaiaia i kekahi iole nui, pone aku la in ia Waiakea, " Kn iole nut hoi," " Aia i hea i " wahi a Waiakea, " Ki aku mamua o kaua, aa hele ka nuku a pna i ka pulu hapuu. ,> O ka pana aku la no ia o Pikaia'kualala, ku no ua iole nei, o Aliiakaioie, a ua pana ia no ia wahi o Akiakaioie, aia no ina Olua. Mahope aku no hoi laua nei, a ike iho ia o Waiakea i keia iole nui io e waiho ana. A f>ii aku la no laua nei a hiki i Kapueuhi, nialaiia 110 ko laun komo ana'ku, no ka mea, o ke nlanui no ia e pii ai a hiki i kahua kalaiwaa o ke aiii Keawenuiaunii, oia lioi o Kaiehuapueo. A hiki aku la iaua nei i kahi i oleloia ae nei, pihoihoi nui inai la ka ahakanaka me na huaolelo ma ko lakou waha, " Eia ua pana akamai nei la ! A pela mau ka ka aha oieio, a no ka hooho nui ana o na kanakn, oini e nolio ana no «> Mainele ia Kepookuiou, a i ke'e ana'e iiuna, ike aku la ia in Pikoiaknaiaia oa e pii niai aua, a i kona ike «na o ke keiki no a )aua i pana ni i Kulaokahua, a i mua hoi o Kakuihewa, manao maopopo loa iho ia ia> iiuj ka olela ae i k«>nii uiau hoa eha* " li make ana paha kakou," " I ke <oha hoi ? n walfi a kona mau hoa. O ke keiki no hoi keia a maua i pana ni iloko o ka hale o Kakuihewa i Oahu, kai no paha he keiki e keia i olelo ia'e nei. ' A n>a ia wa i hooili ia iho ai ko Maineie naau e ka ukana kaumaha he hilahila, me ka manao no nae hoi, o kn hilahiiahila wale no ke loaa iaia, aole la hoi 0 ka muke pu kekahi e hana ia nona. A ku o Pikoiakaalala ma ke kumu o ke koa, kahi hoi a ke poi wai e ku ana, ka laau hoi a na manu e kau mau ni, nana'e la ia iluha, a ike ae ia i na manu e kau nna 1 ka wekiu, oiai ua hook6ele e mamua, i mea e lohi ole ai ka inea kaulana i ka patta; a ike lea ne la o Pikoiakaalala i na manu, hoi iho U\ kona mau maka ilalo i ke poi-wai, hoomanao-o la o Waiakea i kona kauohn, hapaP&e la i kana Inau, n hahau iho la.i kekahi kanaka o Maineie, a make loa, ka Pikoinkaalala no ke kilo i ke poi wai, o ka Waiakea hana no hoi ka pepehi i kanaka o Mainele, a pau eha kanaka i ka make, a o Mainele aku no hoi ka hope, ni" n heluhelu ae o PikoiakaalahH' kaiialneie mau, alaila, o ko Maineie wa ia e make ai ia Waiakea. A nia ia wa no, hoomaka iho la o Pikoiakaalala e lena i kana kikoo, me kt. nana 110 nae o na maka ilalo i ke poiwai. Heiuheiu ae la ia i kana wahi mele mau. Penei no ia : •« Aia la aia !a o Pikoiakaalala, 0 Ainla no ka makuakaoe, O Koukou no ka inakuahine, Ilanau o Kikoookalani, 0 Kikoookahonua, 0 Kikoookuuiauna, * () Kikoookainouna, O Kik«»okapi), O Kikookeao, () Kapunanui, O Kaimoaiki, O Ke»i, O Ke-hamau» Haiiiau—Aia ka hoi us iuanu iluua, 3 Eia hoi au ilalo nei, E ae oe e kuu poa, O ka a-i o kek inanu, 0 ka a-i o km maou, Huihui a kahi hook&hi." O ka lil)okuu aku !a no ia o Pikoiakaalala i kana pua, oia kolili no a ku ana na 9-i o a na manu a elua ; i !ka pua no ana a lele, o ka manawa koke iiho la no ia o Pikoiakaalala i holo ai i kai, me kona ike ole aku i ke ku ana o na manu. A i na manu no hoi a haule iho nie ka pua ma ko laua inau a-i, o ko Waiakea manawa iho la no ia i haalele iho at i kana mea make ma ka hokua o Mainwle, pa no iwake loq , hookahi ke kapalili pu ana nte na manu. Uwa nuiae ia ka pihe kanaka, me ka hooho ana; a make ka manu e! a

pela mau aku no ka ikuwa hauwalaau ami o na'lii me na kanaka. A o Pikoiakaalala hoi, aia kela ke holo kiki la i kai, me kona manao no, aoie e ku ana iaia na manu, no ka mea, he mau manu akamai loa i ka alo ana i ka pua. Eia ka auanei ua ku aku la no, a no ke ku ana ka ka mea e uwa nui ia i mai nei mahope. A iaia i akakuu iki iho ai kona holo ana, ua komo aku la nae keia i ka nahele loloa o Panaewa ; | halulu ana hoi o Waiakea mahope ona, a alawa ae la in, o Waiakea no ; ninau ae ; la o Pikoiakaalala, " Pehea na manu, ua ; ku nae paha ? " " Ae, ua ku," wahi a Waiakea. " A heaha hoi kou mea i ho- ; lo mai nei ? " " No ko'u manao no aole ; i ku na manu, nolaila au i holo mai ai. | ao no i nei mea he koa, ao no ka mama." j " E hoi hou kaua," wahi a W r aiakea,o j ka hoi hou aku ia no o iaua nei a hiki i , kaiii o ka luahi a kana pua, o na enemi , mau hoi o Keawenuiaumi. j Ku kohana iho la o Pikoiakaalala imua ' j tt ke alii, nonu na enemi e waiho ana i : ka inake. Ia wa, hoike ae la oia i kona inon, a ine kona aknmai nui, peuei no ia : "O Pikoiaknalala wau, o ke keiki akamai i ka pana, i Kauai kuu wahi i pana'i, o kuu iooa kai kauiana i na moku a pau, akahi hoi oukou a ike i ko'u kino, o ko'u hoa heihei mua i ko'u wa i ike ai i nei mea o ka pana, he iiio o Puapunlenalena, ('oia no kela ilio i hai ia ma ka Ileiū mua o keia Kaao'.) A o ka lua o ko'u hoa heihei, oia no keia Mainele e wailio nei, o kuu hoa heihei mua nae, aolie ia i eo ia'u, aohe no hoi au i eo ia ia, (Puapualenaleua.) A o keia Maineie, ua eo ia'u, elua o maua'' hooheihei ann, elua no i ke eo." A pau ka Pikoiakaalala hoike ana nona jho, alaila, hoohiki mai la o Keawenuiaumi i kana olulo peuei: " O li"'. 1 mea i upu ai, o ka mea e make ai o ko'u eneini, alaiia, e iilo ka'u kaikamahi«.3 i wahine hoao nana, a e hooiii aku hoi au i ko'u Noho Alii maiuna ona, oiai hoi, o oe ae nei ke akaniai lua oie, nana i pale ae nei i ka mea uluhua a ko'u enemi mau ai i ke Kau me ka Hooilo, o ka noho ana o nei | aina, me ka lana nui'o ko'u manao, e lilo i keiki oe na'u, a owau hoi kou makua, a o Hawaii nei ka Moku noho ia, o iuna, o lalo, o oka, o kai, o ke kanaka nui, o ke kanaka iki, a hale nui, a iiale iki, ua pau a me oe. A o kuu Kama | Lei aloha he kaikamahine, o ka mea ia nana e hoopumehana kou poli o na po ua j lanipili o ua wahi nei." fHilohanakahi) I A pau na olelo a ke aiii, o ka hoi iho j la no ia o ke alii me na makaainana a j pau, a halihali pu ia o Maineie me na mnnu i kai o Hilo, a kau ia i ka Heiau i Poo, aia no kela wahi ma Hilo one, a nialaila pu o Kanukuokamanu, o ka nuku no ia o ua mau manu la. A O ka wa koke iho la no hoi ia i hoao ai o Pikoiakaalala me Keakaiaulani. A noho iho la no hoi e iike me ka Keawe- -i nuiaumi olelo ; hui pono ae la hoi ka piko o ke one i Waiolama, ia wa no hoi i ! kukuni paa loa'i ka puuwai palupalu o | Keakalaulani maluna o ke keiki Kauai. | O i noho aku hoi laua nei a lua wale ke | one o Punahoa. Lana mai la ka manao i o Pikoiakaalala e hele i ke kaapuni ia Hawaii Loa, no ka mea, o kana huakai no ia i olelo mua ai ia Waiakea, i kona wa i Oahu. Olelo aku la ia i kana alii wahine, " Ina he mea oluolu i kou puuwai a me kou manao, i ka hooko ana mai t ke noi a kau kauwa kane nei, alaila, e hooko aku au i ka mea a ko'n naau i kau nui ai.'* Alaila, pane mai la kana wahine me kona mau leo nahenahe, " Heaha la ka mea a kuu puuwai i kau nui ai, e noi i i mai nei e ae aku wau, ina paha o ka ha- i i palua o ko'u kino plupalu nei, alaila, e i i hooko aku no au ia mea, a i ole palia ia, | I o kekahi mea e aku paha f " pane aku ia | | o Pikoiakaalala, " e aho e ae mai oe e | i ia'u e hele hoi au e makaikai i kou moku ! o Hawaii nei." A he mea oluolu ioa ia | iinua o kana alii wahine, me kona kauleo e mai no hoi i kana kar»e, a penei no ia: " Ke ae aku nei au ia oe, o hele, eia nae ka'u kauolia ia oe, i hookahi anahulu la ou e hele ai a puni o Hawaii nei ia oe," (o» hoi hn u(itt b.) A he inea niaikai

no hoi in imua o Pikoiakaalala, i ka lohe ana'ku i ka leo uwauwali o kana wahine. A o ka hooko «ale no ka hana i koe ia Pikoiakaalala no kana mea i makemake ai o ka heie makaikai ia Hawaii Loa. " i pau >