Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 5, 3 February 1866 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

KA NUPEPA KUOKOA:
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII .
BUKE V. HELU 5. HONOLULU , FEBERUARI 3, 1866. NA HELU A PAU 218.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,

$1.00 no na mahina eono. ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora kana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu EVERY SATURDAY.
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK. Publisher.


Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI KII MA Monikahaae, Mawaena o ka HALEKUAI BIPI, a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H. L. KEIKI (CHASE.) Mea Pai Kii. 174 1y

JOHN H. PATY !

Mea Hooiaio Palapala, Honolulu , Pae Aina Hawaii . AIA KONA KEENA HANA MA KA HALE Banako o Bihopa ma. 195-6m

S. KUPANEA.
W. KEAWEHUNAHALA.

Loio! Loio!

KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAKA a pau o kela Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu , Oahu . Honolulu , Feb. 6, 1865 . 167-y

OLELO HOOLAHA!

            I NA KANAKA HAWAII; Aloha oukou:—No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, no laila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
            Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli: a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli:
            Ka hana ana o ka Loli:—Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli, o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
            Ke kuai ana:—Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi—mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia: Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona, a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona, a ina EHIKU iniha, a laila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
            No ka Pepeiao Laau:—Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.

          Lala Mano:—E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona. Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghorn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo. KIULANA. Pake Kalepa. Honolulu , Oct. 25, 1865 . 204-6m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii .
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, 2 50
a me na Moohana, 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, 1 00

" Ohana, me na Moohana wale no, 62 ½
" Okoa, 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 ½
Kauoha Hou, hapa haole (Haw.
Eng. ) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 26
Lira Hawaii , 25
No ko ke Akua Ano, 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 ½
Moolelo Ekalesia, 50

Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½

Eia na buke i haawi walei a.

Haawina Baibala.
Ui.
Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii .

HE KAAO
-NO-
PIKOIAKAALALA !

Ke Keiki akamai i ka Pana.
HELU 8.

            O ka hoomaka koke iho la noia o ko Pikoiakaalala hele, oia a me kekahi mau kukini mama a Keawenuiaumi, elima lakou, a oia no ke ono.
          Hele aku la o Pikoiakaalala me kana aliiwahine pu no, e ukali ana a kahi e hoi mai ai. A kipa ae la e ike i ko laua makua alii, a pau ka ike ana, o ka hele loa aku la no ia o Pikoiakaalala, a hoi no hoi kana aliiwahine me ke kaumaha o ko Hilo kini, hoi luuluu i ke one o Hanakahi, i ka hele o ka mea aloha he kane, ka mea hoi nana e hoopumehana kona poli o na po anuanu o ua aina la.
          Ma kai o Puna ka hele ana, a hala o Keaau, mai laila aku a ka lae hala o Kookoolau, hoomaha iho la lakou ilaila, nana'e la o Pikoiakaalala mauka'e o Waiakahiula, ike aku la ia i kekahi mau iole elua e kau ana iluna o ka laau, ua hele a pau ka hulu i ka helelei i ka mahuna i ka ai i ka akaaka o ka awa kau laau a ka manu, o ko laua mau inoa pakahi, o Pahuhale, a o Panuhuwai. Olelo ae la ia i kona mau hoa hele, "Ike hoi i na iole nui e kau mai la iluna o ka laau." "Aia i hea?" wahi a na hoa hele. "Aia no hoi i kela uka nahele la, ua hele a hulu ole, i ka ai paha i ka awa a ka manu."
          Pane aku la kona mau hoa hele, "Ka inoa he keiki pono oe, o ka makou hele pu ana mai nei me oe, aole ka! he keiki wahahee ka oe, aia no hoi ilaila ko makou maka e nana la, aole o makou ike, a ke i mai nei oe, aia i kela uka nahele la; pehea la oe i ike ai i kahi e loa, o ko kakou mau maka pu ana no hoi?" A no ka nui loa o ka hoomoloka o kona mau hoa hele, pane aku la o Pikoiakaalala ia lakou penei: "E pana hoi ha au i kuu pua, a e holo hoi oukou malalo a kahi e haule ai kuu pua, a o ka manawa no nae ia e ku ai o na iole, ilaila e pau ai ko oukou hoomaloka, a hoi mai hoi oukou, paa pu mai me kuu pua. Ae aku la kona mau hoa hele, eha o lakou i holo, hookahi i koe me ia nei.
          O ka hookuu aku la no ia o Pikoiakaalala i kana pua, o ka lele akahele ae la no ia o ua pua nei maluna o ka poe e holo ana malalo, ua kuhi ua poe kanaka nei, he wahi kokoke iki mai; he eiwa paha mile ka loa mai ka lae o Kookoolau a hiki i Pahuhale ma ke ana iliwai.
          Holo no hoi na kanaka malalo, kau aheahe no hoi ka pua maluna o ka lau o ka laau. A i lohe aku ka poe hahai i ka alala ana mai a ka waha o ka iole mua, o Pahuale, a hiki ua poe kukini nei i kahi i olelo ia o Pahuhale, e waiho mai ana ua ku i ka pua; a ia lakou e uwa ana i ka iole i-o, alala hou mai ana no mauka iki iho, oia hoi o Panuhuwai, a holo hou aku la lakou, a ike i ka lua o ka iole, ua hele no hoi a mahuna i ka awa, e like me ka Pikoiakaalala olelo. O ka pau ae la no hoi ia o ko lakou kapa ana he wahahee ke keiki Pikoiakaalala. A o ka hoi aku la no ia o lakou me ka pua a Pikoiakaalala; a hiki ana lakou i o Pikoiakaalala la, e noho mai ana laua me ke kau wahi hoa hele ona. "Pehea mai la?" wahi a Pikoiakaalala, "Ua oiaio no kau," wahi a na hoa hele. Ke hookau aku la nae i ke ano o ke ahiahi.
          Eu ae la no hoi lakou nei a hele, ike aku la o Pikoiakaalala i kekahi mau manu, e kau mai ana mamua o lakou, o ka hana mau aia mau manu, o ka aihue i ka ai, ke kalo, me ka uala, aohe nao ai a na kanaka oia wahi i ka pau i na manu; a ua pana ia no hoi e ko laila poe akamai, aohe no hoi he ku iki, o ka inoa o ua mau manu la, o Kanekiki, a me Koae, ua hele no hoi a uluhua o Hua-a ke alii o Puna, me na makaainana, i ka aihue o na manu i ka ai.
          A ia lakou nei i kaalo ae ai ma ka puka pa o ka hale o ke alii o Hua-a, ikeia ae la na kukini a Keawenuiaumi e hele pu ana me ke akamai lua ole, oiai aole no hoi i ike ko Puna poe i keia keiki.
          Ninau ae la na kamaaina o Puna i na hoa hele o Pikoiakaalala, "Nohea kela keiki?" Hahai aku la kona mau hoa hele, i aku la, "O Pikoiakaalala keia, o ke keiki akamai o Kauai i ka pana, a he kane hoi na ke kaikamahine a ko kakou Haku Keawenuiaumi." A lohe ae la o Hua-a ke alii iaia o Puna, hoolale koke ae la i na aipuupuu e kalua i mea ai na ke kane a ke aliiwahine opio.
          A makaukau ka mea ai, paina iho la ka aina ahiahi, a pau ka paina ana, hoopuka ae la o Hua-a i kona manao no ko lakou mau enemi nui o na manu, a pau ka Hua-a olelo ana. Ninau aku la o Pikoiakaalala, "Aia i hea ua mau manu la?" "Aia no i ko laua wahi i pee ai, aia a aumoe lea iho la, alaila, o ko laua la manawa iho la ia e lele mai ai e aihue i ka ai, a ao ae, o ke kalina ke muu mai ana iwaena, aohe ai o ka pue, pela no hoi ke kalo." A pau ka Hua-a olelo ana, alaila, nee ae la o Pikoiakaalala a ka paepae o ka puka o ka hale, o ka inoa oia hale, o Halepuaa, eia nae i ka po ia e olelo nei, o ka nana aku la no ia o Pikoiakaalala a ike aku la no i ua mau manu la, e ekepue mai ana laua la i ka waena uala o kanaka, o ka hoolale koke ae la no ia o Pikoiakaalala i kana mea make, me ka ike ole mai o Hua-a a me ka poe a pau e ala pu ana me ia, o ka hookuu malu aku la no ia i ka pua ana a ku no o Kanekiki, waiho iho la iwaena, a pela no hoi o Koae, waiho pu ana laua i kahi hookahi, a ike o Pikoiakaalala ua make na manu i oleloia'e la, puka ae la iwaho me he puka hana wai ana la, i kii ka i ka pua ana.
          Mai kahi ana i hemo mai ai a Halepuaa, kahi a na manu e waiho ana me ka pua ana, ua like me hookahi hapaha mile paha ; a hoi mai la o Pikoiakaalala mai ka alu iki ana'ku ma waho, o ka moe aku la no ia o Pikoiakaalala. Ia Pikoiakaalala e niolopua ana i ka hiolani a me ka hiamoe, kiei iho la o Hua-a ma ke poo, me ka manao e ala ae ana o Pikoiakaalala i ke aumoe, o ka manawa la hoi ia e hele ai e nana i na manu. Eia ka, ua ku e i ka wa e kamailio ana i ke ahiahi, o ko ia la mea ka ia i kau ai o ke keha i ka uluna lauhala o Puna. A i ke ao ana'e, olelo aku la o Pikoiakaalala ia Hua-a ke alii o Puna, "O hele nui hoi e nana i ua mau manu la, aia ke waiho la laua i kahi hookahi, ua make nae."
          A hooko io iho la o Hua-a e hele e nana i na manu, ma kahi a Pikoiakaalala i olelo aku ai. Hele aku la oia me na kanaka he nui; a ia lakou i hiki ai ma kahi i kuhikuhi ia ia lakou, e waiho make ana ke kino o ua mau manu la (Kanekiki a me Koae) aia no kela mau aina i Puna ; a hoi aku la o Hua-a ma a hiki i kona hale, e noho ana no o Pikoiakaalala, ninau mai la nae oia, "Pehea mai la ka oukou hele ana'ku la?" "Ua oiaio no kau, a i aha la auanei ka'u makana ia oe e haawi aku ai nau," wahi a Hua-a. Alaila, olelo mai la hoi o Pikoiakaalala, "Ina oe e manao e haawi mai i makana na'u ea, i mau kanaka mama i ke kukini, i elima kau e haawi mai ai e pono ai," "ua lilo ia," wahi a Hua-a. Kena ae la no hoi o Hua-a i kekahi mau kukini mama ona elima; a o ka makaukau iho la no ia o ka huakai, a o ka hele aku la no ia o Pikoiakaalala me kona mau hoa hele mai Hilo mai elima lakou, a elima hoi keia poe i oleloia'e la, loaa he umi hoa hele.
          A hiki lakou i Kapoho, ike aku la o Pikoiakaalala i ka Iole, a olelo ae la ia i kona mau hoa hele, "He iole nui hoi kela, ua hele a nakaka ka ili i ka awa, hele no hoi na niho a lena, i ka ai paha i ka awa," "Aia i hea?" wahi a na hoa hele. "Aia no hoi mamua o kakou," o kela wahi a Pikoiakaalala i ike ai ua iole la, aia no kela wahi mauka'e o Malama, o Kipukaakaiole ka inoa, i kapaia ka inoa, oia wahi pela, no ke kuapuka o ke kua o ua iole la i ka nakaka i ka awa; a o Kipukaakaiole no ka inoa oia wahi a hiki i keia la.
          A no ia hai ana o Pikoiakaalala he iole aia mamua o lakou, ia wa, hooiaio nui ae la no ka poe hoa hele mua ona mai Hilo mai, oiai ua ike lakou i ka mea i hana ia ia lakou. A o na hoa hele hou hoi o Puna aku, he oi loa ko lakou hoole ikaika ana, a hoopaapaa nui iho la ka poe i ike mua me ka poe i ike ole. Ka ka poe i ike olelo, he oiaio, he iole io no kela, ka ka poe ike ole hoi, aohe he iole, a he keiki wahahee loa keia. A no keia hoopaapaa ino iwaena o kona mau hoa hele ; hoomaka iho la ia e hooko i kana hana i kaulana ai o ka pana, i pau koke ai hoi ka hoopaapaa iwaena o kona mau hoa hele.
          Ia Pikoiakaala i hoomakaukau ai i kana pana, olelo mua aku la ia i ka poe hoomaloka, " E pana ana au i ka iole, a ia'u e hookuu ai i kuu pua, alaila, e holo mama oukou malalo, a e nana'e no nae hoi oukou i kuu pua, a ma kona wahi e haule aku ai, malaila no hoi oukou e hookolo aku ai ; a i ike oukou ua make ka iole, alaila, e hoihoi mai oukou i kuu pua ke hoi mai oukou." Alaila, ae mai la no hoi ua poe kanaka la. O ka pana aku la no ia o Pikoiakaalala, o ka holo aku la no ia o ka poe i olelo ia'e nei. I ka poe kanaka e holo mama ana malalo, ke lele ae la no hoi ka pua maluna o lakou, o ka loihi oia wahi, mai Kapoho a hiki i Malama-uka, he umi paha mile ka loa oia wahi.
          A haule no hoi ka pua ma kahi i olelo ia, ku no hoi ka iole, a mahope aku no hoi ka poe uhai, i lohe aku lakou i ka alala ana mai a ka leo o ka iole, i hiki aku ua poe la, ua make io ka iole, e paa mai ana ka pua ma ke kua, i nana iho ka hana, aole no hoi o kana mai o ka iole nui, ilaila pau ko lakou hoomaloka, i ka olelo a ke keiki akamai. A o Pikoiakaalala ma hoi, hele mai la no lakou mahope, a i ka poe kanaka i hahai ai, i ko lakou hoi ana'e i kai o Malama, halawai pu ae la lakou me Pikoiakaalala ma, ninau aku la o Pikoiakaalala i ua poe la, " Pehea mai la ka oukou mea i ike ai?" "Ua oiaio no kau, he iole io no, ua hele no hoi a nakaka ka ili, a lelo na niho, a no ke ku ana i ka pua ma ke kua, ua naha ke kua, a ua paa pu mai nei makou i ko pua, eia la." A pau ko lakou olelo ana no ka iole i oleloia'e la.
          Hele nui aku la lakou a hiki ma Puaakanu, ike aku la o Pikoiakaalala i kekahi mau iole e paani ana i ka pahoehoe o Kikala ; a i ka poe hoa hele hoi ona e noho ana i ka malu o ka hala o Puaakanu, hooho hou mai la o Pikoiakaalala, "E! na iole nui hoi," "Auhea?" wahi a na hoa hele, "Aia no hoi ke paani mai la i kela pahoehoe mamua o kakou," ua ane hiki paha i ka eono mile ka loa oia wahi, mai Puaakanu a hiki i Kikala. Aole hoi o lakou mea i hoomaloka iki mai ma ia olelo ana a Pikoiakaalala no ua mau iole la ; a o ka inoa o ua mau iole la, o Iole a me Lahokea, a ua kapaia ka inoa oia mau aina e waiho la maanei mai o Kikala, ma ka inoa o ua mau iole la. Aole nae i pana o Pikoiakaalala mai Puaakanu aku, aia a hiki aku lakou ma Kehena. Ia lakou i hiki ai ilaila, e noho ana na'lii oia wahi me na kanaka pu, e nanea ana i ka puumanienie, haule iho la no hoi lakou nei hoomaha ilaila.
          A ia lakou e hoonanea ana me na kamaaina, pane ae la ke keiki kaulana i kana olelo penei: " Me kakou no hoi e walea nei, pela no hoi kela mau iole e walea mai la i ka pahoehoe." A ma keia mau olelo a Pikoiakaalala, ninau mai la ke konohiki oia aina, (Kehena) "Aia i hea ia mau iole ?" "aia no hoi ke paani mai la i kela pahoehoe e uliuli mai la la." A i na kanaka e nana ana ma kahi a ke keiki i kuhikuhi aku ai, aole loa he wahi mea a ike aku o lakou. A no ko lakou ike ole aku i na iole i olelo ia, ke kumu nui hoi ia o ko lakou hoopaapaa ana me na malihini, oi hoopaapaa na hoa hele ona me na kamaaina; a no ka nui loa o ko lakou hoopaapaa ana, nolaila, pane aku la o Pikoiakaalala, " E aho e pili kakou, na oukou no hoi na na kamaaina, he mau iwi ko makou ko na malihini, a na makou no hoi, he mau iwi no hoi ko oukou ko na kamaaina, he mea make hewa wale no ka hoopaapaa ana." A no keia mau olelo pili i na iwi a Pikoiakaalala i pane aku ai. Ku mai la ke keiki kamaaina, ke konohiki hoi, a olelo mai la, "O ka oukou waiwai no paha ia o na iwi, o ka makou waiwai, he puaa, he ilio, he moa, he kihapai kalo, he moo uala, he ahu moena makalii, he kuina kapa, he malo, oia na waiwai pili o ko makou aoao, a o na iwi no hoi ko oukou." " Ua mau," wahi a Pikoiakaalala. O ke kumu o kona ae ana ma keia pili, no kona manao nui i ka pololi o kona mau hoa hele, nolaila, aole oia i manao e pilikia io ana lakou ma ia pili ana, i imi wale no oia i mea e pale ae ai i ka pilikia o kona mau hoa i ka mea ai ole.
          O ka hoomaka iho la no ia o Pikoiakaalala e pana, me kona olelo mua aku nae, " Ina e pana au, alaila, e holo kekahi mau kanaka o oukou i elua, a i elua no hoi o ko makou aoao." Ae mai la no hoi na kamaaina ; o ke kuu aku la no ia o ke keiki Pikoiakaalala i kana pua, o ke kolili no ia a ku ana ua mau iole la o Iole a me Lahokea, a mahope aku no hoi ka poe kanaka i oleloia. A ia lakou i hiki aku ai, e waiho mai ana ua mau iole la i ke alanui, e paa ana ka pua ma na huelo, a hoihoi mai la ua poe kanaka la i na iole me ka pua, a hiki ana i ke alo o ka aha kanaka. A ike iho la na kamaaina ua oiaio ka ke keiki malihini olelo ; a o ke eo ae la no hoi ia o ke konohiki ia Pikoiakaalala. Alaila, kena koke ae la ke konohiki i umu no ka puaa, ka ilio, ka moa, a i umu okoa no hoi ko ka ai.
          A moa ka mea ai i eo ai ia Pikoiakaalala, paina iho la lakou, a o na kamaaina pu no hoi kekahi i paina pu, e like me ka mea mau. A pau ko lakou hoopiha ana i ka lua o ka inaina, oia hoi na opu o lakou, ua hele aku hoi ka la e nalo ma ke kua o na mauna. A malu mai la hoi ke ano o ke ahiahi, hoolale ae la o Pikoiakaalala i kona mau hoa hele. Ina kakou, o ka eu ae la no ia, aohe hoi he wahi mea a kaohi iki mai o na kamaaina ia lakou e moe. A no ke kaohi ole mai o ke konohiki ia lakou e moe, nolaila, hoouna ae la o Pikoiakaalala i kekahi hoa kukini mama ona e holo hou ihope i o Hua-a la, e hai aku ia ia i ka hana lokoino a ke konohiki o Kehena.
          O ka holo no hoi ia a ke kukini ihope, a hele no hoi lakou nei. Aole no hoi i nalowale ke kii o ke kanaka, hiki ana ke kukini io Hua-a la, a hai aku la no hoi ke kukini i na olelo i hooili ia'ku ai iaia e ahai. A lohe iho la o Hua-a ke alii o Puna, i ka pono ole o ka hana a ke konohiki o Kehena.
          A pau ka hahai ana a ke kukini i kana olelo, o kona eu ae la no ia e holo hou mahope o Pikoiakaalala. I ke kukini no hoi a hala aku, kena ae la o Hua-a i kona mau puali koa, e hele e hao, a e kipaku aku i ke konohiki pono ole; a kai nui aku la no hoi na koa. A o kahi kukini hoi, hoea aku ana, o ka hiki ana iho no ia o Pikoiakaalala ma ma kahi i ku ai na iole, oia hoi kela mau aina, o Iole me Lahokea, ekolu hapaha mile mai Kehena aku a laila, a mai laila aku hoi a Halepuaa, he iwakalua a oi ae paha mile, he oi no hoi ka mama o ua wahi kanaka nei. Ninau mai la o Pikoiakaalala, " Ua hiki aku nei no oe io Hua-a la? " " Ae," wahi a ke kukini, " A ua hai aku nei nae paha oe e like me ka'u olelo ?" " Ae, ina aku paha ke hele mai la na koa, haalele aku nei auanei au, e hoomakaukau ana na koa." A pau keia mau olelo a ke kukini; a o ka hele nui aku la no ia ma ia po a moe aku lakou nei i Kaimu, a ao ae, aohe he hana a Pikoiakaalala malaila, aka nae, ua hookipa maikai ia lakou e ko laila konohiki. A o na koa hoi o Hua-a, ua hiki mai lakou ma Kehena ma ia po no. A ua hao ia ke konohiki a me kona hookuke ia ana ; a hoi aku no na koa o Hua-a, i ka pau ana o ka lakou hana, i kena ia mai ai e ko lakou alii. (Hua-a)
          Hele no hoi o ua o Pikoiakaala ma ia la, o ke kolu hoi ia o na la i hala iaia ; a hiki lakou maPuumanawalea, aia no kela wahi i Leapuki. Ia lakou e hoonanea ana i ke aheahe a ka makani Puulena, e hoomaha ana hoi ilaila no ka lohi o ka hele ana. Ike aku la o Pikoiakaalala i kekahi iole nui e iho ae ana i ka pali o Hoolei, o ka hana mau ia a ia iole, o ka pii mau i kela la keia la iuka o Panau i ka aihue ai; aohe no hoi he nao ai oia mau aina i ka pau i ua iole nei; a olelo ae la ia i kona mau hoa hele a me na kamaaina pu hoi kekahi, no ka mea, o kahi no ia a na kamaaina e hele mau ai i ka wai, he wai hoi ia o Puumanawalea.
          A i na hoa hele i lohe ai i ka Pikoiakaalala olelo, hooiaio iho la lakou; a o na kamaaina hoi, hoole mai la lakou, me ka olelo nui mai, he keiki wahahee keia. A no ka lohe ana'ku o Pikoiakaalala i ka lakou la olelo, nolaila, pane hou aku la o Pikoiakaalala, " He oi wale no kela o ka iole nui," " Aia i hea ia iole e ke keiki wahahee? " wahi a na kamaaina. " Aia no hoi ke iho ae la i kela pali la, ua hele a kuahina ka hulu, hele no hoi na niho a wili ma ke kua," Hoole ikaika mai la na kamaaina, "Aohe he iole nui o nei pali i lohe oe," pane aku la no hoi o Pikoiakaalala, " He nui maka wale no paha ko oukou aohe ike i ka iole."
( Aole i pau )

He Moolelo no Europa.

NO KE KAUA ANA O HELENE ME PERESIA.

            Elima paha keneturia mamua aku o ka era Kristiano, kaua aku la o Dariu ke Alii o Peresia ia Helene. A pio iho la o Helene i na moku manuwa eono haneri o Peresia, me na koa 500,000. Ua hoopuehu aku lakou i kela puali koa, i keia puali koa, e kue mai ana ia lakou, koe nae ka poe Atenai he 10,000.
          A i ka lanakila ana o Dariu maluna o Helene, hoouna pu aku la oia me kona poe koa i na pohaku mabala he nui. Me kona i ana e kalaiia i mau kia hoomanao no ka lanakila. A kauoha ae la no hoi oia i kona mau luna koa, e lawe me ka hoopaahao ana i ka poe Atenai i Peresia.
          O Militiade oia ka luna koa o ka poe Atenai. Alakai oia i kona mau wahi koa uuku e kue aku i ka puali koa ikaika o Peresia, a kaua aku la oia i ko Peresia ma Maratona, he wahi kulanakauhale uuku keia ma kahakai, he 15 mile ma ka hikina aku o Atenai.
          I ka wa i kaua ai na kanaka o ka aina, aia hoi na elemakule, na wahine a me na kamalii e noho ana me ka weliweli ma Atenai. No ka mea, ina e pio o Militiade, he oiaio no e alualu ana ko Peresia i kona mau koa iloko o ke kulanakauhale, a e puhi aku ia lakou a lilo i lehu.
          Aole no hoi i emo, holo ana kekahi koa ma kahi kuai mea ai o ke kulanakauhale, ua hele a oki loa i ke koko, no ka mea, ua hele oia a paapu i na eha o ke kaua ana, i holomalu hoi oia e hai i ka lono o ke kaua ana. I ka ike ana aku o ko ke kulanakauhale i ua koa la, makau iho la lakou no ka lanakila o ko Peresia maluna o lakou.
          Poai ia ae la ua koa nei a puni e na kanaka, me ka ninau ikaika ana iaia no Militiade, a me kona poe koa. Kalele iho la ua koa nei maluna o kana ihe, me ka manao e hai mai i na mea o ke kaua, aole nae e hiki koke ke hai aku ua hele a nawaliwali.
          A hooikaika ae la oia e hai aku me kona ikaika a pau; penei. " E hauoli e na kupa o ka aina! No ko kakou aoao ka lanakila!" A pau no ia mau huaolelo, o ka haule iho la no ia ilalo a make loa.
          Hoowahawaha nae ka poe Atenai ia Militiade. O na kauoha a Militiade, i mau makana no kona hoopakele ana i ka noho kauwa ana malalo o Peresia, oia hoi na lei lau oliwa, (he hoailona hoohanonano ia i ko Helene,) aole nae i ae na kanaka e haawi i hookahi lei, a mahope mai hoahewa ia oia no kekahi wahi mea uuku wale no, e uku i 50 talena dala, a no ka waiwai ole ana e uku ai, nolaila ua hoopaahao kino ia oia iloko o ka halepaahao. A mahope mai o ke kaua o Maratona, kipakuia ko Peresia mai Helene aku, a make no hoi o Dariu, iaia e hoomakaukau hou ana ia Helene. O Kereke hoi ke keiki a Dariu, nana i hooulu hou i ke kaua, e like me ka mea i oleloia maloko o ka moolelo o Peresia, i hoopio ia ai e Helene, e na kanaka elua miliona, a me ka poino ana o Keleke malaila.

NO ATENAI.

Mahope iho o ke kaua o Peresia, ala hoi o Kimona, Aritide, Perikela, he poe pookela no ka aina. A lilo ia Perikela ka hooponopono ana i ke aupuni, a oiai i kona wa, aole i loohia hou ia o Atenai e ka pilikia. Hoonaniia ke kulanakauhale me na hana maikai he nui, oia hoi ka naauao, ka haku mele, a me na hana kinohinohi, e like la me na luakini, na kii i kalai ia, a me na kii pena. Aka nae hoi, aole oluolu pono ko Atenai poe ia Perikela.

NO KA MAI AHULAU.

            Ma ka hapa hope o kona wa i noho hooponopono ai i ke aupuni, puka ae la he mai ahulau weliweli loa ma Atenai. A nui iho la ka poe i haulehia iloko o ka nawaliwali a me ka make, ku ka puu o ka poe make, kau iho kahi maluna o kahi, a pela aku.
          A o Perikela hoi kahi i loohia i keia mai ahulau. Iaia e moe ana ma ke kae o ka make, hoonani aku la kona mau makamaka iaia, no kana mau hana maikai i hana ai. A eia kana i pane ae; " O ko'u nani nui, o ka lilo ole o ka'u mau hana i mea e kanikau ia ai kekahi kamaaina o Atenai."

KAUA HOU.

            Elua makahiki mamua aku o ka make