Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 5, 3 February 1866 — HE KAAO NO PIKOIAKAALALA! [ARTICLE]

HE KAAO NO PIKOIAKAALALA!

Ke Keiki akamai i ka Pana. HELU S. O ka homnaka koke iho la i*>ia o ko Pikoiakaalala helo, nia a me kekahi mau k'ikini u:ama a Keawenuiaumi, lnkou. n oia 110 ke ono. Hele oku !a o Pikoiakaalala ine kona ali'ivainnc pu no, e ukaii ana n knhi e j hoi nmi iii. A kipa ae la e ike i ko lauo | uiakun alii, a pau ka ike ana, o ka hele loa aku la no ia o Pikoiakanlala, a hoi no hoi kana aliiwahine me ke kauinnha o ko Ililo kini, l»oi luuluu i ke one o Hanakahi, i ka hele o ka mea nloha he kane, kn n»ea hoi nana e hoopumehana konn poli o na po anunnu o un nina la.

Ma kni o Puna ka hele ana, a hola-o Ke.iiiu, mui luilu aku a ka lae h.ila o I Kookoolau, hoonialm ilio In lakou iluila, I iinim'e la o Pikoiukaal;»!». mauka f e o W'aiI nkahiuln, ike nku l;i in i kekuhi mau iole ; elua e kou an;i iluna o ka hiau. ua hele a | pau ka hulu i ka helelei i ka mahuua i , kn ai i ka aknuka o ka awa knu laau a ; ka manu, o ko laua mau inoa pakahi. o | Pahuhale, a o Panulniwai. Olelo ne la I ia i kona mau hoa hele, u Ike hoi i na | iole nui e kau mai la iluna o ka laau," i " Aia i hea ? " wuhi a na hoa helo. " Aia i no hoi i kela uka nahele la, ua hele a Ini- ! lu ole. i ka ni paha i ka awa a ka manu." Pane aku la kooa mau hoa hele, " Ka j inoa he keiki pono oe, o ka inakou hele ! pu ana mni nei 1110 oe, aole ka ! he keiki wahahee ka oe, aia no hoi ilaila ko niakou inakn e nana la, aole o mnkou ike, u ke i inai nei oe, nia i kela uka nahele la ; | pehea la oe Hke ai i kahi e loa, o ko kakou niau maka pu ana no hoi :'' A 110 ka nui loa o ka hooinoloka o koua mau hoa hele, pane aku la o Pikoiakaalala ia I lakou penei: " E pana hoi ha au i kuu 1 pua, ae holo hoi oukou malalo a kahi e haule ai kuu pua, a o ka mnnawa no nae in e ku ai o na iole, ilaila e pau ai ko oukou hoomaloka, a hoi mai hoi oukou, paa pu mai me kuu pua. Ae aku la kona ! mau hoa hele, eha o lakou i holo, hooka- | hi i koe me ia nei. O ka hookuu aku la no ia o Pikoiaknalala i knua pua, o ka lele akahele ne la no ia o ua pua nei maluna o ka poe e holo ann malalo, ua kuhi ua poe kanaka ! nei, he wahi kokoke iki mui; he eiwa pa- | lm inile ka loa mai ka lae o Kookooluu a | hiki i Pahuhale ma ke ana iliwai.

i 11010 no hoi na knnakn (imialo, kau | nheahe no ho» kn pun inuluna o ka lau o | ka Ihuu. A i lohe nku ka poe hal.ni i ka | alala nnu mai a ka waha o ka iole mua, j o Puhuhole, a hiki ua poe kukiui nei i j kahi i olelo ia 'o Pahuhalo, e waiho mai . iina iki ku i ktV> pun ; a ia lakeu e nua ann i ka iole i-o, alala iiou mii nnn no : mauka iki iho, oia hoi o Panuhnwai, a : hulo hou aku la lakoo, a ike i ka iua o ka iole, ua liele n«> hoi a mahuna i ka 1 awu, e liko me ka Pikoiakaalala olelo. O i ka pau ae la no hoi ia o ko lakou kapa i ana he wahahee ke keiki Pikoiakaalala. ! A o ka hoi aku la no ia o iakou me ka pua a Pikoiaknalala ; n hiki ana* lakou i o Pikoiiikaalaln in, e noho mai ana laua ; me ke khu walii hoa hele ona. " Pehea ; mai la ?" wahi a Pikoinkaalohi, 44 Ua oij aio no kau, M wahia na hoa hele. Ke hoo- ; kau aku la nae i ke ano o ke ahiahi. F.u ne la no hoi lakou nei a hele, ike aku lii o Pikoiakaalala i keknhi mau maj nu, e kau mai ana mamun « lakou, o ka , hana mau aia mau manu, o ka aihue i ka j ai, ke kulo, me ka uala, aohe nao ai a ' na kanaka oia wahi i ka pau i na manu ; ! a ua paua ia no hoi e ko laila |>oe aka- : mai, aohe no hoi he ku iki, o ka inoa o ; ua mau manu la, o Kanekiki, o me Koae, j ua hele no hoi a uiuhiia o Hua-a ke alii i o Puna, me na makaainana, i ka aihue o ; na manu i ka ai. | A »a hikou nei i kaalo ee ai ma ka pui ka |va o ka hale o ke alii o Hua-a, ikeia ( »e lu oa kukini n KeawenuMumi e hele pu ana me ke akapnni lua ole, oiai aoie no hoi i ike ko Puna poe i keia keiki. Nmau ae k m kamoainn o Puna i na hoa hele o PikoiakauUla, kela

keiki ? Hahai aku la kona inuu hoa hele. i aku la, •' O Pikoiaknalala keia, o ke keiki akamai o Kauni i ka pana, a tie kane hoi na ke kaika'nahine a ko kakou Haku Keawenuiaumi." A lohe ae la o Hua-a ke aiii iaia o Puna, hoolale koke ae la i na aipuupuu e kulua i mea ai na ke kane a ke ahiwahine opio. A makaukau ka inea ai, paina iho la ka aina ahiahi, a pau ka paina ona, hoopukaae la o Hua-a i kona manao no ko iakou mau enemi nui o na inanu. a pau ka Elua-a oielo aua. Ninau aku la o Pikoiakaalala, Aia i hen ua mau manu la ? " " Aia no i ko laua wohi i pee ai, aiu a aumoe lea iho ln, alaila, o ko iaua la inanawa iho In ia e iele mui ai e aihue 1 ka ai, a ao ae, o ke kniina ke muu mai nna iwuena, nohe ai o ka pue, pela no hoi ke knlo." A pau ka Hua-a olelo ana, aiaila, nee ae la o Pikoiaknalnla a ka paepae o ka pukn o ka h;\ie, o ka ino u oia hale, o Halepoaa, eia nne i ka po ia e olelo nei, o ka nana aku ia no ia o Pikoiakaaiala n ike nku la no i ua mau mariu ia, e ekepue mai ana iaun la i ka uaeua uaia o kanaka, o ka hoolaie koke oe in "no ia o Pikoiakonlaia i kana mea mnke, me ka ike ole inai o Hua-a a me ka poe n pau e ala pu ana me i«i, o ka hookuu uinlu aku la no ia i ka pua »na a ku no o Kunekiki, waiho iho la iwaena, a pela no hoi o Koae, waiho pu nua laua i kahi hookahi, a ike o Pikoiakaalala ua mnke na manu i oleloia'e la, pnka ae la iwaho me he puka hana wai ann la, i kii ka i ka [>oa ana. iMai kahi ana i hemo mai ai n Halepuaa, k ihi n na mnnu ,e waiho ana me ka pua ana, ua like me hookahi hapahn miie paha ; a hoi mai ia o Pikoiakaulala mui ka aiu iki ona'KU ina wuho, o ka moe aku fa no ia o Pikoiakaaiala- Ia Pikoiakaaiain e niolopua nna i ka iiioiani a me ka hianme, kiei iho la o Hun-a ma ke poo, me ka manao e ala ae ana o Pikoiakaalala i ke numoe, o kn manawa la hoi ia e hele ai q nann i na manu. Eia k«, ua ku e i ka wa e kamailio ana i ke ahiahi, o ko ia la mea ka ia i kau ai o ke kelm i ka ulunu lauhala o Puna. A i ke ao nnu'e, oielo nku ia o Pikoiaknaiala ia Elua-n ke alii o Puna, " O hele nui iioi e naua i ua mau mnnu In, aia ke wniho la laua i kahi hookahi, ua make nae."

A hooko io ilio la o Hua-a e hele e nana i na ninnu, ma kahi u IMkoiakanlala i oklo nku ai. ilele akn la oin me na kanakn he nui; a ia lakou i hiki ai ma kahi i kuhikuhi iu ia lakou, e \vaiho make nna ke kino o ua mau inanu la a me Koae) aia no kela mau i Puna ; a hoi aku la n Hua-a hiki i kona hale, e noho ana no o Pikoiakaalala, ninaur mai la nae oio, " Pehea mai la ka oukou hele ana'ku la ? " " Ua oiaio no kau, a i aha lu auanei ka'u maknna la oe e haawi aku ai nau/' wahi a Hua-a. Alaila, olel»» mai la hoi o Pikoiakanlal;), u Ina oe e manao tf'.7u v i makana ua'u ea, i mau kunnkn mama i ke kukiui, i elima kau e haawi maiai e pono ai, M <j ua iilo ia," walii a Hua-a. Kena ae la* np hoi o Hun-n i kekahi mau kukini mama ona elima; a o kn makaukau iho la no ia o ka huakai, a o ka liele aku la no ia o Pikoiakaalala me kona mau hoa heie mai Hilo mai elima lukou, a elima hoi keia poe i oleloia'e la, loaa he umi hoa hele. A hiki lakou i Kapoho, ike aku la o Pikoiakaaiala i ka lole, a olelo ae la ia i kona mau hoa hele, " He iole nui hoi kela, ua hele a nakaka ka ili i ka awB, hele no hoi na uiho a lena, i ka ai paha i ka awa," 11 Aia i hea ? " wahi a na hoa hele. 44 Aia no hoi mamua o kakou," * keia wahi a Piko'mkaalala i ike ai ua iole ta, aia no kela wahi mauka'e o Malama, 0 Kipukaakaiole ka inoa, i kapaia ka inoa oia wahi pelo, no ke kuapuka o ke kua o ua iole la i ka nakaka i ka awa ; a o Kipnkaakaioīe no ka inea oia wahi a hiki 1 keia la. A no ia hai ana o Pikoiakaalala he iole aia mamua o lakou, ia wa, hooiaio oui ae !a no ka poe hoa hele mua ona mai Hilu mai, oiui ua ike bkou i ka mea i hana la ia lakou. A o na hoa hele hou hoi o Puna aku. he oi ioa ko lakou hooie ikaika ana, a hoopaapaa nui iho ia ka poe i ike uiua me ka poe i ike ole. Ka ka poe i ike olelo. he oiaio, lie iole io no

kela, ka ka poe ike ole hoi. aohe he iole, ahe keiki wahahee loa keia. Ano keia hoopaapaa ino iwaena o kona mau hoa hele ; hoomaka iho iu ia e hooko i kana hana i knulana ai o ka pana, i pau koke ai hoi ka hoopa&paa iwaena o kona mau hoa hele. Ia Pikoiakaaia i hoomakaukau ai i kana pnna, olelo mua aku ta ia i ka poe hoomaiok.l, u E pana ana au i ka iole, a ia J u e hookuu ai i kuu pua, alaiia. e holo inama oukou malaio, a e nana'e 110 nae hoi oukou i kuu pua, a ma kona uahi e hauie aku ai, malaila no hoi oukoue hookolo aku ai ; a i ike oukou ua make ka ioie, aiaiia, e hoihoi mai oukou i kuu pua ke hoi mai oukou." Alaila, ae mai la no noi ua poe konnka la. O ka pana aku ia no ia o Pikoiukaalala, o ka holo aku ia= 110 ia oka poe i oielo ia'e nei. I ka poe kanaka e i\oio mama ana maialo, ke leie ae ia no lioi ka pua maluna o iakou, o ka ioihi oia wahi, mai Kapoho a hiki i Malama-uka, he umi palia miie ka ioa oia waiii. A haule 110 hoi ka pua ma kahi i oleio ia, kju no hoi ka iole, a inahope aku 110 lioi'ka poe uliai, i lohe aku lakou i ka alala nna mai a ka leo o ka ioie, i hiki aku ua poe In, ua make io ka iole, e paa mai ana ka pun ma ke kua, i nnna ilio ka hana, aoie 110 Jioi o kana mai o ka iole nui, ilaiia pau ko iakou iioomuioka, i ka oielo ake keiki akamai. A o Pikoiakaalaia ma hoi, hele mai la no lakou mahope, a i ka poe kanaka i hahai ai, i ko iakou hoi ana'e i kai o Mninmn, huiawai pu ae la lakou me Pikoiukaaluln ina,niuau aku la o Pikoiakuaiala i ua poe la, " Pehea mai In ka oukou mea i ike ni ? " uUa oiaio no kau, he iole io no, ua hele no hoi a nakaka ka ili, a leio ua niiio, a no ke ku ana i ka pua ma ke kua, ua naha ke kuji, a ua paa pu mai nei makou i ko pua, A pau ko iakou oleio ana no ka iole i ol loia'e la.

Hele nui aku*ia lakou ahiki n»a Puaakanu, ike uku o Pikoiaknalaia i kekahi n>au iole e pnani nna i ka pahoehoe o Kikala ; a i ka poe hoa hele hoi ona e noho ana i ka mnlu o ka hala o Punakanu, hooho hou mai la o Pikoiakaalala, " E! na iole nui hoi," " Auhea r " wahi a na hoa hele, {< Ain no hoi ke paani mai la i kela pahoehoe mamua o kakou," ua ane hiki paha i ka eono mile ka loa oia wahi, mai Puankanu a hiki i Kikala. Aole hoi o iakou mea i hoomaioka iki mai ma ia olelo ana a Pikoiakaalaia no ua mau iole la ; a o ka inoa o ua mau iole ln, o lole a ine Lnhokea, a ua kapaia ka inoa oia mau aina e wniho la maanei inai o Kikala, ina ka inoa o ua mau io!e la. Aole nae i pfttna o Pikoiakaalala mai Puaakanu aku, aia a hiki aku iakou ma Kehena. Ia lakou i hiki ai ilaila, e noho ana na'iii oia wahi me na kanaka pu. e nanea ana i ka puuinauieuie, haule iho ia no hoi iakou nei hoomaha ilaiia. A ia lakou e hoonanea ana me na kamaaina, pane ae la ke keiki kauiana i kana olelo penei: u Me kakou no hoi e waiea nei, pela no hoi keia mau iole e walea jMti ia i ka pahoehoe." A ma keia mau oleio a Pikoiakaalala, ninau mai la ke konohiki oia aina, (Kehena) (( Aia i hea ia mau ioie ? " " aia no hoi ke paani mai la i keia pahoehoe e uliuli mai la la." A i na kanoka e nana ana ma kahi a ke keiki i kuhikuhi aku ai, aole loa he wahi mea a ike aku o lakou. A no ko iakou ike oie aku i na iole i olelo ia, ke kumu nui hoi ia o ko lakou hoopaapaa ana me na malihini, oi hoopaapaa na hoa hele ona me na kamaama ; a no ka nui loa o ko lakou hoopaapaa ana, noUila, pane aku la o Pikoiakaalala, " E aho e piii kakou, na oukou no hoi na na kamaaina, he mau iwi ko makou ko na malihini, a na makou no hoi, he mau iwi no hoi ko oukou ko na kamaaina, he mea make hewa wale no ka hoopaapaa ana." A no keia mau oieio piii i na iwi a PikoiakaaUla i pane aku ai. Ku mai la ke keiki kamaaina, ke konohikī hoi, a olelo mai la, " O ka oukou waiwai no paha ia o na iwi, o ka makou waiwai, he puaa. he ilio, he moo, he kihapai kalo, he moo uaia, he ahu moena makalii, hekuina kapa, he malo, oia na waiwai piii o ko makou aoao, a o na iwi no hoi ko oukou." u Ua mau." wahi a Pikoiakaahl». O ke kttt

mu o kona ae ana nia keia pili, no kooa manao nui i ka poloh o kona mau hoa ' hele. nolaila, aoie oia i manno e pilikia io ana lakou ma ia piii ana, i imi wale ; uo oia i mea e pale ae ai i ka pihkia o kona mau hoa i ka mea ai oie. Oka hoomaka iho la no ia o Pikoiakaalaia e pana, me kona olelo mua aku nae, u loa e pana au, alaila, t hoio kekahi mau kanaka o oukou i elua, a i elun no hoī oko makou aoao. n Ae*mai la no hoi na kamaaina ; o ke kuu aku la no ia > 0 ke keiki Pikoiakaaiala i kana pua, o ke koiiii no ia a ku ana ua mau ioie la o lole a me Lahokea, a mahope aku no hoi ka poe kanaka i oleloia. A ia lakou i hiki aku ai, e waiho mai ana ua mau iole {a i ke aianui, e paa api ka pua ma na hueio, a hoihoi mai ia ua poe kanaka la 1 na ioie me ka pun, a hiki ana i ke alo o ! ka aha kanaku. A ike iho la na kaniaaina ua oiaio ka ke keiki malihini olelo ; a o ke eo ne la no hoi ia o ke konohiki j ia Pikoiakaalnia. Alaila, kena koke ae la ke konohiki i umu no ka puaa, ka ilio, ka moa, n i umu okoa no iioi ko ka ai. A moa ka mea ai \ eo ai ia Pikoiakuolaln. paina iho ia Inkou, a o na kamaaina pu no.hoi kekahi i pnina pu, e like me ka mea mau. A pau ko lakou hoopiha ana i ku lua o kn inainn, oia hoi na opu o lakou, ua heie aku hoi ka ia e nalo ma ke kuu ona mnunn. A mnlu mai la hoi ke nno o ke ahiahi, hoolaleae ia o Pikoiaknnlala i kona mnu hoa hele. Ina kakou, o ka eu ne lu no iu, aohe hoi he wahi u:e;i n kaohi iki mai o na kamanina ia iakou e moe. Ano ke kaohi ole mai o ke konoi»iki ia lakou e moe, nolaila,hoouna ae la o Pikoiukualula i kekahi hoa kukini maii)a on'n e holo hou ihope i o Hu-a-a ia. e hai aku ia la i ka hana lokoiuo a ke konohiki o Kehena.

O ka holo no hn» »a o kf» klikini ilmp#». a hele no hoi lakou nei. Aoie no lioi i nalownle ke kii o ke knnnka, hiki ana ke kukini io Ilua-n lu, a hai aku la no hoi ke kukini i nn olelo i hooih ia'ku ai iain e ahai. A lohe iho la o Hua-n ke alii o Puna, i kn ponoole oka hana a ke konohiki o Kehena.

A pnu k» haha'i ana a kc kukini i kona olelo, o kona eu ne lu no j i c holo hou mahope o Pikoiakaalnh. Ike kukini no hoi a hala aku, kena nc la o Hua-a i kona mau puali koa, e hele e hao, a e kipaku aku i ke konohiki pono ole; a kai nui aku la no hoi na koa. A o kahi kukini h<>i, hoea aku ana, o ka hiki ana iho no ia o Pikoiakaalala ma ma kahi i ku ai na ioie, oia hoi kela mau aina, o lole me Lahokea, ekolu hapnha mile mai Kehena aku a lailu, a mai laila aku hoi a Holepuaa, he iwakaluo a oi ae paha mile, he oi no hoi ka mama o ua wahi kannkn nei. Ninau mai la o Pikoiakaalala, " Ua hiki aku nei no oe io Hua-a la 1" •* Ae,*' walii a ke kukini, " A ua hai aku nei nae paha oe e like me ka'u olelo 1" 1 Ae, ina aku paha ke hele mai la na koa, haa* lele aku nei auanei au, e hoomakaukau ana na koa." A pau keia mau nielo a ke kukini; ao ka hele nui aku la no ia ma ia po a moe aku lakou nei i Kaimu, a ao ae, aohe he hana a Pikoiakaalala malaila, aka nae, ua hookipamaikai ia lakou eko laila konohiki. Ao na koa hoi o Hua-a, ua hiki mai lakou ina Kehena ma ia po no. Aua hao ia ke konohiki a me kona hookuke ia atta ; a hoi aku no na koa o Hua-a, i ka pau ana o ka lakou hana, i kena ia mai ai e ko lakou alii. (Hua-a)

Hele no hoi o ua o Pikoiakaala ma ia ?a, o ke kola hoi ia o na la i hala iaia ; a hiki lakou ma Puumanannlea, aia no keia wahi i Leapuki. Ia lakou e hoonanea ana i ke aheahe a ka inakani Poulena, e hoomaha ana hoi ilaila no ka (ohi o ka hele ana. Ike aku la o PikoiakaaUla i kekahi iole nui e iho ae ana i ka pali o Hoolei, o ka hana mau ia a ia iole t o ka pii inau i kela la keia la iuka o Panau i ka aihue ai; aohe no hoi he nao ai oia mau aina i ka pau i ua iole nei; a oielo ae la ia i kona mau hoa hele a me na kamaaina pu hoi kekahi, no ka mea, o kahi no ia a na kiipaaina e hele mao ai i ka wai, he «rai hoi ia o Puumanawalea.

A i na hoa hele i lohe ai i ka Pikoiakaalala olelo, hooiaio iho lalakou;iona kamaaina hoi. hoole mai 1« lakoo, nw ka

olelo nui niai. heleiki kew. A no ka lohe ani'ku o PikoiHk««UU tk« l«« kou U oklo. nolaila, |vane hou «ku U o Pikoiaknaiata, 4Hc 01 waie no keU okn iok nui/' •* Aia i hct ia iole e ke keiki wahahee? " wahi ana kamaaina. t% A» no hoi ke iho ae U i keU pah U, ua hele a kuahina ka hulu, hele no hoi ra mho a jsili ma ke kua. v Hoole ikaika mai U na kamaaina, " Aohe he iole nui o n*i pali i lohe oe," pane aku U no hoi o PikoiakaaUU, * ( He uui maka wale no paha ko oukou aohe ike i ka iole." (.!>/« i j*t* )