Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 6, 10 February 1866 — Page 3

Page PDF (1.74 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka ulu nui ana o na moku kaua o Amerika Huipuia.

            Mamua iho nei o ke kaua ana, he 60 wale iho no moku kaua laau. Iloko iho nei o ka wa kaua, ua pii ae ka nui i ka 600 a keu. O ka nui o keia poe moku, he mau moku kuai aku na ke Aupuni, a he mau moku lawe pio ia kekahi, a hoopuniia nohoi. Mai ka pau ana o ke kaua a hiki mai i keia manawa, he 340 mau moku i kuai lilo ia aku e ke Aupuni, aka, ke koe nei no nae he au moku ikaika. He 71 mau moku i pale ia i ka hao; ua oi aku keia mamua o ko Enelani a me ko Farani mau moku, ke hui pu ia ko laua. Aka, o ka nui o keia mau moku, he uuku iki iho malalo o ko Enelani a me ko Farani mau moku i pale ia i ka hao. He nui wale na moku e kapili ia nei. E paa koke ana he 20 mau moku ahi manuwa paa a ikaika hoi, me na huila ma hope elua, a he mau mokuahi kupono hoi i ka holo ana i 15 mau mile i ka hora hookahi. E hoolako ia no mau moku me na pu nui kaumaha.

Na wahi Hoomana i ke Akua ma La dana.

            Ua ike iho makou maloko o na nupepa o Enelani, aia ka maloko o ke kulanakauhale nui o Ladana, he 1316 Halepule, a ua lawa keia mau halepule no na hapanui ekolu wale no o na kanaka o Ladana. Ke hooikaika nui nei na kanaka haipule o ia kulanakauhale e hoolaha aku i ka Euanelio a ka Haku i ka poe ilihune, ma ke kukulu ana i na kula Sabati, a me ka hana a ka poe wahine hoohulihuli Baibala, poe misionari kulanakauhale a pela'ku. O ka Bihopa o Ladana i keia wa, oia o Kauka Taita (Tait) he kanaka no ka aoao Euanelio, ua hana nui oia ma keia. A ua hai mai oia he 200 misionari kulanakauhale, 1500 wahine he hoohulihuli Baibala i lawelawe pu me na ekalesia o kana kihapai ke hooikaika nei oia, e hoahu i puu dala e hiki aku i ka 100,000 paona ma ke dala Beritania, no keia kumu manao ua like ia me na dala $500.000. O ka nui o na halepule Episekopa, a me na halepule hoole Episekopa, (hoole Bihopa) ma Ladana, eia iho no lakou malalo nei: O na halepule Episekopa a aupuni hoi, he 639, me na noho e lawa ai na kanaka he 288,715. O ka halepule hoole Bihopa hoi, he 763, me na noho e lawa ai na kanaka he 405,828. O na halepule hoole Bihopa, ke pii mahuahua loa ae nei, a oi mamua o na halepule Epikobo, (oia hoi na Bihopa) na makahiki he 14 i hala.

         
AOLE I PAU LOA O LA DANA I KA HULI I KA PONO : Ua ike iho makou ma kekahi nupepa, a maloko olaila i ike iho ai i na olelo a Kauka Puse (Pusey), a penei no ia; " He nui loa na wahi ma Ladana, a'u i ike maka ai, mai kekahi hanauna a i kekahi hanauna, aole i hai ia aku ka inoa o Kristo, a nolaila, ua ahona ka hanau ana o ia poe kanaka ma Calakuta, mamua o ka hanau ana ma Ladana. No ka mea, o ke aloha i hoouna ia kua e na Misionari Karistiano, e hiki koke aku ana i na kanaka ma Calakuta." A o na kanaka o na wahi i olelo ia maluna, e mau ana no ko lakou noho mau ana iloko o na kae o ka pouli mau.

HUNAHUNA MEA HOU O NA AINA E.

            HE NEGERO KEKAHI MEA DALA. Ma ke kudala ia ana o kekahi mau aina paa elua ma Staunatona ma ke awawa o Senadoa i Vireginia i kekahi manawa mamua koko iho nei, ua haohao loa ka poe keokeo o ia wahi i ka ike ana iho, he kanaka eleele ka mea nana i koho nui ke kumukuai. A me he mea la, ua komo aku oia iloko o ke kulana o ka poe kiekie iki ae o Vireginia i keia wa.
         
HOOPAI IA KEKAHI KANAKA KI I KA MAKA : Ua hoopai ia ma ke kulanakauhale o Nasivile, Tenesi, kekahi haole keokeo, i na dala ekolu haneri, no ke ki ana i ka pu a pahu ka maka o kekahi haole negero. Kolohe no hoi kela haole. I ike no paha ia-e, he manu ka maka i ki ia ai i ka pu.
         
O NA ILIO PUNI KOKO: - O na Ilio puni koko, no laua na inoa o Hero, a me Jack, ua kuai ia aku laua i kekahi kanaka o Bosetona, no na dala hookahi tausani eha haneri. O ka hana a keia mau ilio puni koko, o ke kiei i na puka o na hale paahao o ka aoao Hema, i ka wa kaua iho nei. A ma na puka laua o na hale paahao o Rikemona, a me Anedonavile i ka wa a na koa pio o ka Akau i lilo aku ai i ka Hema. Na na kahu no o laua i hoonoho aku e kiai ma ka puka me ka makaala loa. I keia manawa mai nei, ua lawe ia aku ma ka aoao Akau, a ua hoolilo loa ia i ka haole maluna ae.

         
Ma ka hai ana mai o kekahi nupepa o Parisa. Ua loaa i ka poe Pope na iwi o ka poe Karistiano kupaa ma ka oiaio, i eliia mailoko mai o na ana-kupapau, a ua hoouna ia aku i ka wahine kanemake a ke Generala Farani Lamorieiere. Ua bapetizo iho ka poe Pope i ka unihipili ma ka inoa o Karitoporo, (Christopher) oia hoi, he mea pili i ke Generala Lamorieiere i make. Owai ka mea makemake e loaa na iwi o na kanaka haipule oiaio a lawe ia mea iaia iho, a hoopomaikai ia e ka poe Pope ? Kupanaha io no, ka hue ia ae la ka ia a ahu wale na iwi Ohua i ka la.

No Kile.

            O Kile, he wahi aina loihi ololi no ia e waiho ana ma ke Komohana Hema o Ame rika Hema mawaena o ka Moana Pakifika a me na Mauna Anede. O ka loihi o keia aina, he 1100 mau mile, a he 100 mau mile ka laula. He aina pomaikai nui keia o na aupuni Ripabalika o Amerika Hema ; a aole ne hoi i hookahuliia keia aupuni mai ka makahiki 1843 mai ; a aole loa no hoi i loaa kekahi kaua kuloko me na aina e ae o Amerika Hema, koe aku nae o Berazila. Ua olelo nui ia, oia ke pookela o na aina e ae o Amerika Hema, i hoomaka nui i na kula a me ka hoolaha nupepa ana. O ka nui o na kanaka ma keia aina, ua kokoke i ka 1.500.000. O ke kulanakauhale alii, o Sana Kiako; he kulanakauhale nui ia, nona na kanaka he 80.000. O ka mea nui e waiwai ai keia aina, o ka lawe ia ana'ku o na keleawe mailaila aku. Mai ka manawa o ka hoopuni ia ana mai nei e na manuwa Sepania, oia aina, ua pii nui ae ke kumukuai o ke keleawe ma Europa. A he nui loa no hoi ke gula i eli ia aku mailoko o ka honua aku.

No ke Kaua i Kuokoa ai o Kile.

            O Kile, a oukou i ike ai, he Panalaau oia no Sepania mamua. O ka malama ia ana o na kanaka Kile e ko lakou aina makuahine, he ano naaupo no a me ka hookaumaha wale ia. Pela no hoi i ka 1811, ua huliamahi like lakou e kipaku loa aku i na puali koa Sepania, a ua koho koke aku no ia Karera (Carrera) i Alihikaua nui no lakou.
         
Iloko o ka 1813, hele mai la kekahi puali kaua nui o Sepania iloko o Kile, malalo iho o Gen. Paroja, aka, ua hoauhee ia aku lakou e Karera. Ia manawa koke no, loaa mai la i na Sepania ke kokua nui, a ma ia hope iho, hooauhee ia iho la ua Karera nei iloko o ke kaua weliweli o Ranakakua iloko o na hora he 36 o ke kaua ana. He lehulehu wale o na poe Kile na kane, wahine a me na keiki i haalele iho i ka lakou mau mea kaua a holo aku la ma na Mauna Anede e make iloko o ke aloha ole, ke koekoe, ka nawaliwali a pela'ku, i ka wa a ke Gen. Sepania Osorio i komo ai iloko o Sana Kiako me ka olioli nui. O na poe aloha aina i koe iho, ua hoopaahaoia ma na mokupuni o Juana Fenanada a me Kuikuima.
            Aka, o ka poe i holo aku, loaa aku la ia lakou na hoa'loha a makamaka hoi ma ke aupuni Ripubalika o Bueno Aire. O Gen. Sana Matina, kokua mai la oia i na poe i kipakuia aku, hoouluulu iho la oia i puali kaua, a hoomaka iho la e hele aku ma na Mauna Anede, ma ka la 17 o Ianuari, 1817, me na koa 5.000, 12 pu-kuniahi, 1600 mau lio, 9.000 mau miula a me 700 mau bipi. Ma keia huakai kaua, no ka luhi a me ka pilikia ua make 500 mau lio, a 4.000 mau hoki. I ka iho ana mai a keia Generala me kona poe koa mailoko mai o ka noe a me ka hau o na Mauna Anede, loaa koke iho la oia i ka pilikia kaua Sepania ma Kacabuko, he 25 mile ma ka Akau aku o Sana Kiako, i ka la 10 o Aperila, a hoopuehu loa aku la ia i na Sepania me ka luku nui ana. Ia wa hookuu aku la oia i na poe aloha aina i hoopaahao ia. Hoole aku la no hoi i ka oihana Peresidena, i haawi ia mai iaia, a hoolilo ia iho la ia i Alihikaua nui, a o Dona Banako O. Hikina (O. Higgins) ua kohoia i Peresidena no Kili.

         
I kekahi makahiki mai, 1818 hoouna'ku la ke Kiaaina o Pe ru ia Gen. Osorio me kekahi puali kaua ikaika e ae ; a hiki aku la lakou ma Talakahuano, a malaila i houluulu ia ai he 6.000 poe koa. Hoauhee aku la lakou i ka puali kaua Kile ma Kana Karaiaola, a lawe aku la i ka ukana a pau o ka poe i hooauhee ia. Aka, ma ka la 5 o Aperila, hooponopono iho la o Gen. Sana Makina i kona poe koa, a hoolako pono iho no hoi i na mea kaua, a hele aku la e hoouka i ka enemi, ma ke kula o Maipu, he wahi ia ma ka Hema aku o Sana Kiago, a hoopuehu aku la oia i kela puali kaua. Lawe pio mai la oia i na Generala a pau, koe aku o Gen. Osorio, a lawe pio no hoi i na koa 3.000, a me na ukana a pau, na pu-kuniahi, dala a pela'ku, a me na koa 2.000 i make a hoeha ia. Ua manao ia, aole i oi aku mamua o 200 mau koa lio i holo malu aku me Gen. Osorio i Peru. O keia luku nui ana a na koa Sepania, oia wale no ke kumu paa i lanakila ai a kuokoa o Kile.
         
Ua hooholo iho o Kile i keia wa, e kokua ia Pe ru i loaa ai iaia ke Kuokoa, a ua hooko pono ia iloko o na makahiki eono i kaua iho nei me ka hookahe koko. Ke mau nei no ka hoopuni ana o na aumoku Sepania i na awa ku moku o Kile; a ke manao nei i ka Peresidena O. Hikina (O. Higgins) e kipaku aku ia lakou ma ka moana, e like me ke kipaku ia ana'ku mai ka aina'ku. O na poe Kili mamua aole mau moku luina, a aole no hoi nui ke dala. Ua manao mua oia e kuai i kekahi moku Beritania, he 44 mau pu ; mamua iho nei he moku kalepa holo i Inia, a ua kapa iho oia i ka inoa o Lautaro, a ua koho aku ia O. Brien, he kanaka Beritania wiwo ole, a he Lutanela no hoi mamua maluna o na manuwa Beritania, i Kapena no ua moku la. O na kanaka o ua moku la, he poe luina Beritania, Amerika a me ka poe Kile.
         
Ua holo aku oia mawaho o ke awa o Valapa raiso, a ua hahai aku i kekahi moku kaua Sepania, o Emeralda kona inoa, a he 44 mau pu maluna ona ; a ua alualu pu aku no hoi i ka Pezuela ; he moku ia he 18 mau pu nui. Holo aku la ua Lautaro nei a pili me ka moku mua, pii aku la o O. Brien maluna o ua moku la me na kanaka he 3O, a kipaku hoemu aku la i na Paniolo e iho ilalo o ka moku, a hookuu iho la i ka hae o ka moku ilalo.
         
Aka no ka hoopaa ole ia ana o na moku elua, nolaila, kaawale ae la laua. Holo aku o Lau taro e hahai ia Pezuela, a ua hookuu e iho oia i kona hae. I ka ike ana o na Sepania o luna o Emaralada he 30 wale iho no wahi kanaka e hoomalu ana ia lakou, nolaila, pii aku lakou a ki aku ia O. Brien ma a lanakila maluna o lakou, huki hou ae la na moku Sepania i ka hae, a holo malu aku la me ka holo loa a hiki i Tolacahuano. Ia wa hoolako iho la ka Peresidena O'Higina i mau manuwa eha. O Sana Matina ka inoa o ka moku kaua nui he 56 pu nui, a he mau moku uuku iki iho kekahi.
         
Ma ka la 9 o Okato ba, 1818, holo aku la lakou e hopu i ka aumoku kaua Sepania e holo mai ana mai Cadiza, Sepania mai a i Peru. I ka lakou hahai ana, ua hoi mai lakou me ka olioli no ka lilo ana mai o kekahi moku kaua nui he 50 pu, oia hoi o Maria Isabela kona inoa, a me kekahi mau moku lawe ukana e aku ehiku i pio ia lakou.
         
O'Higina hoi, koi aku la oia ia Ko carane, (Cochrane) he alii moku Beritania kaulana i Adimarala no Kile, a he mau alii koa Beritania a Amerika e ae no hoi kekahi. O na kaua ehiku o ke aumoku Kile, holo aku la lakou i Kalao, a elua mau moku kaua nui Sepania e ku ana malaila, o Emeralada a me Venagauza, a elua mau kialua kaua a me 26 mau waapa kaua e ku koke aku ana ma na papu. A i ka ike ana a ka Adimarala Kokarane, aole e hiki ke lawe koke ia wa, holo loa aku la oia ma ka hema, a lawe pio ae la i kekahi kialua kaua o na Sepania.
            A ma ka la 2 o Feberuali, 1820, hoolele aku la oia iuka, he 318 mau kanaka i ka po e lawe pio ana na papu nui o Valadivia, oia hoi he 15 mau papu i paa pono i na koa he 1600, a i lako hoi i na pu nui he 128 a me ka pouda a me ka poka. I ka malama o Augate, 1820, hoakoakoa ia ae la he puali kaua, he 6000 koa ka nui, malalo iho o Gen. Sana Matina, a hoouka ia iho la maluna o na moku lawe ukana he 20 me ka malama ia e na manuwa Kile e holo ana i Peru, a ku aku i Piko (Pisco.)
            A manao iho la ka Adimarala, e luku aku i ke aumoku Sepania ma ka po la 5 o Novemaba, a hoe ia aku la lakou iloko o ke awa o Valaparaiso me na koa 250 maluna o na waapa he 14. Lawe pio ae la ia i kekahi waapa kaua no ka makaala ole ana, a holo aku a pili me ka moku Emaralada, ka moku hoi a lakou i kaua ikaika ai maluna o ka papa-hele o ka moku, a make iho la a hoeha ia he 120 poe Sepania. O oki iho lakou i ke kaula heleuma, a holo lanakila aku la mawaho o ke awa me ke ki pu ana mai o na papu Sepania. O kekahi waapa kaua nona na pu eha, kolo pu ia aku la no iwaho.

         
I kekahi makahiki ae, lawe ia ae la o Lima. I ka makahiki 1822, o ka poe moku i koe iho o ke aumoku Sepania, haawi pio ia aku la ia Peru. Aka o ke kaua me Sepania, aole no i pau a hiki i ke kaua nui o Agacuko i ka makahiki 1824. I ka wa o ka puali kaua o Kolumebia a me Peru i hoopio like aku ai i ko Sepania, a o ka pau lea ana no ia o ko ke aupuni Sepania mana ma Amerika Hema.

Ka Moolelo o Eu ropa.

KOENA O KE KAUA o TE BESA.

            Aia kekahi Kenela o Tebesa o Epaminoda kona inoa, ua olelo ia oia kekahi o na kanaka maikai ma na wa kahiko. O kona manao nui, o ke kokua i ka aina me ka ikaika. Eia no hoi kekahi mea i olelo ia nona, aole i lohe iki ia kekahi olelo wahahee e puka mai ana mai kona waha mai; oia kekahi o na nani pookela o ke kanaka, ke loaa ia mea he oiaio maoli.
         
I ka nana'ku, aole no he kanaka hookahi o Tebesa i hooneleia i ke aloha ia Epaminoda, ka mea nana i hoopakele ko Tebesa mai ka noho kuapaa ana malalo o ka lahuikanaka e; a ua maopopo loa no, o ka poe pono io, aole lakou e nele i ka mahalo ana iaia ma kona ano pono, a ahonui hoi, aka, ia pono no, o ka enemi ia iho la no ia.
         
A no kona pono, ua inaina kumu ole mai na kanaka iaia, a hoohalua iho la lakou e pepehi iaia, a pela wale iho la no o Epamino da i huahua ia ai.
         
A mahuahua loa mai la na enemi ona ma Te besa. Hoahewa mua lakou iaia e hoopai i ka make, no kona malama ana i ka puali koa a hala mawaho o ka palena a ke Kanawai i ae ai. Aka no kona hoopakele ana i ko Tebesa mai ke auhulihia ana, nolaila ua hookuu ia oia e ola e kona poe Lunakanawai.
         
A no ka hoino loa no o na kanaka iaia, nolaila ua koho ae lakou iaia e hele e pulumi i na alanui o Tebesa. Hooko no o Epaminoda i ko lakou mau manao, a hele no ia e hao i na mea ino wale o na alanui.
         
Ma ia wa, aole he kaua no kekahi mau manawa. A ike iho la na poe kanaka nei o Tebesa, aole e hiki ia lakou ke hana i kekahi mea ke ole o Epaminoda, nolaila, kiola hou ae la lakou i ka pulumi mai iaia ae, a haawi hou aku la lakou i kana pahikaua. A hoonoho ia ae la oia i poo no ka puali koa, me ka mana nui i oi ae i ka mana i loaa iaia mamua.
         
A oiai i ko Epamino da wa i noho Kenela ai no Tebesa, lilo ae la ko Tebesa poe i lahuikanaka ikaika loa ma Helene. O kona lanakila hope loa ana, ma Manetinea. A i kona kaua ana me ko Separeta, hou ia mai la oia i ka ihe e kahi koa o Sepereta, a ku ma kona umauma.
         
A noke iho la na koa o Epamino da me ko Separeta i ke kaua, a pau i ka hee ko Separeta i ko Tebesa. A lawe ia aku la o Epaminoda iloko o kona halelewa me ka paa no nae o ka ihe iloko, a i ka nana ana o ke Kauka a ike, ina e weheia alaila o ka make no ia. A waiho iho la oia me ka eha nui, aole no nae ona manao nui i kona eha, o ka lanakila wale no o ka aina kana mea manao nui.
         
A hoouna ia mai la he ahailono mai ke kahua kaua mai, a hai mai la ua ahailono nei, ua hee ko Separeta, a no ko kakou aoao ka lanakila nui i keia la. Alaila, pane ae la o Epamino da, " A ua pono ae la," a o kona unuhi ae la no ia i ka ihe mai kona kino ae, a o ka make koke iho la no hoi ia.
         
O ka wa i hana ia ai keia, i ka makahiki 363 mamua aku o ka e ra Kristiano. A mahope mai o ka make ana o Epaminoda. Aole i loihi ka noho maluhia ana o Tebesa ma Helene.

NO KA HOOMANA O HELENE.

            Ke manaoio nei ka poe Helene, ekolu papa o na Akua, ko ke Aouli, ko ka Moana, a o ko lalo o ka Po. A he nui wale aku no kahi poe akua e o lakou. Ko ke Aouli mau akua, o Iupi ta, Apolo, Mareka, Ukali, o Baka, Valakana, Iuno, Mineva, Venuka, Diana, Kereke, a me Veseta. O ke akua nui nae o Iupita. I ka wa e kui ai ka hekili, a e o ai ka uila, alaila, manao ae la ka poe Helene, ua huhu o Iupita.

NO KA PAANI OLUMEPIDA.

            Na ka poe Helene no i hookumu i keia paani no ka hoonani ana ia Iupita. Ua malama ia keia hana i kela aha makahiki keia aha makahiki. O na hana e lealea ai, o ke kukini, o ka heihei lio, heihei kaa, lele ana, hakoko, a me ka mokomoko. A o ka mea nana ke eo ma keia paani, alaila iaia ka hanohano nui e haawiia ai.
         
O Apolo, he keiki oia na Iupita. Ua manao ia e ko Helene, oia ka mea nana e hoohele ka la, me na lio eha, a me ke kaapuni ana i ka honua nei i kela la i keia la.
         
A he akua no hoi o Apolo, no ka poe haku mele, laau lapaau a me na hana akamai e ae. Ua noho mau oia iluna o kekahi akeakamai ma Delepo, kahi hoi a na kanaka e hele mai ai e imi i na mea hou e hiki mai ana.
         
O Maleka he wahi akua kaua oia, a o Ukali hoi, he wahi akua aihue, o Baka, he akua ona rama, o Valekana, he akua kuihao. O keia akua o Volekana he akua waiwai loa ia, he hana waiwai ka amala, a ua ikaika no ka hana ana, e iike me ke oolea o ke kuahao.
         
O Venuka he akua wahine o ka nani. He keiki hoi kana o Kupida ka inoa, he wahi akua keiki kalohe loa oia, o kana hana o ka pana i kanaka i ka pua.
         
O Nepetune hoi, oia ke 'lii o na akua o ka moana. A ua manaoia o ka pupu nui o ka moana, no kona koa, a he hiu ia ka huelo o kona mau lio. I kona wa e holo ai ma na ale o ka moana, o ka wa ia e hoopuni mai ai ka hanauna pilikua o ka moana iaia.
         
O Pelu to, oia ke akua o ka polikua. O kona nohoalii ka luaipele. A o Hakule hoi ua kaulana ia no kona ikaika lua ole.
         
A hoonani ko Helene i na akua o lakou maloko o na luakini nui. Ua hana ia a nani loa keia mau luakini. A ua kukuluia kekahi mau luakini ma Ame rika, e like ke kii me ua mau luakini la o Helene.
         
O ka poe kalai kii o Helene, ua akamai lakou ma ka lakou hana, ua nani loa na mea i hanaia e lakou, oia hoi na kii a me ia mea aku.

NO KA POE AKEAKAMAI O HELENE.

            Aia hoi kekahi kanaka Akeakamai, o Tele (Thales) kona inoa, ua hanau oia mawaena o ka 600 makahiki, a me ka 700 hane ri makahiki, mamua aku o ka era Kristiano. I kona wa, aia hoi kekahi poe Akeakamai o Helene he 7 ko lakou nui, a ua kapaia lakou o na kanaka naauao 7 o Helene. Aole no nae i oi aku mamua o Tele ko keia poe naauao.
         
I kekahi po, hele nui ua poe Akeakamai nei, a hoopaa loa ae la o Tele i kona mau maka, i ka nana ana i na hoku o ka lani. No ka mea, oia hoi kahi hana maikai o keia noho ana o ka ike i ka nana hoku, a oia mau nana no o ia nei a haule ana iloko o ka auwaha, oki loa i ka lepo, na kekahi wahine o kona hale i holo aku a huki ae iaia mailoko ae o ua auwaha nei, a i aku la ua wahine nei penei : " No na wa e hiki mai ana, ke i aku nei au ia oe, mai hoopaa loa i kou mau maka i na hoku, oiai e ku ana kou mau kapuai ma ka honua nei. Ma ka manao ana o kekahi poe, ua oi aku ka naauao o ka wahine mamua o Tele.
         
O Pi taku (Pitteus) oia no kekahi akeakamai, a ua oleloia he kanaka akamai loa oia, penei i maopopo ai kona akamai, he nui no ka waina iaia, aole nae ona iau i ka waina, o ka wai wale no kana mea e inu ai.
         
I ka makahiki 617 M. K. aia hoi e noho ana kekahi kanaka akeakamai o Bia kona inoa. Ma ia wa ua loaa i kekahi kanaka lawaia he kiaha gula iloko o ka opu o ka ia nui. A mawaho o ua kiha nei, ua kakauia penei; " I ka poe pookela o ka naauao," (To the wisest,) a hoouna ia aku la ua kiaha gula nei i o Bia la, ka mea hoi i manaoia, ua emi mai kona ike i ko kekahi ae.
         
Aka aole i manao o Bia i ke gula, a me ka waiwai. I ka wa i lilo ai kona aina ponoi i ka enemi, alaila hooikaika ae kekahi poe kanaka e huna i na mea makamae a lakou. A o Bia aole ona pihoihoi no ia mea. Eia kana i pane ai, " O ka waiwai he mea paani wale iho no ia, hookahi no o'u waihona maoli o ko'u mau manao ponoi wale no."

HIAMOE LOA.

            Aia kekahi kanaka akeakamai o Epimenide kona inoa. I kekahi la, hoouna akula kona makuakane e imi i ka hipa, ua nalowale. Hele keia a loaa ka hipa, hoi keia a kahi ana pohaku komo keia iloko e hoomaha ai no ka wela i ka la, a o ka hiamoe loa no ia.
         
I kona puoho ana ae, o ke 57 makahiki mai kona hiamoe ana, a hiki i ke ala ana, i ka pili ana o kona mau maka, he opiopioia, a i ke kaakaa ana ae, ua hina kona lauoho, ua ano elemakule. A haalele iho ia oia i ke ana, a hoi aku la i kauhale, ea aku ua make kahiko ka makuakane, o na kaikaina ua elemakule, a ua paapu i kauhale ke kulanakauhale, a me na kanaka he nui, a ia nei i ike ole ai mamua. Nolaila he mea kupanaha loa keia.

MA RE.

            IAUKEA - KAUPENAAPULU. Ma Kaneohe, Ian. 19, mareia e Rev. B. W. Pareka o Iaukea k, me Kaupenaapulu w. No Kailua Oahu, laua.
         
PUNIHELE - PAU. Ma Kaneohe, Ian. 27, mareia e Rev. B. W. Pareka o Punihele k. me Pau w. No Kaneohe laua.
         
Ianaua ri 5, ma Lahaina Maui, mareia o Kuapua k. me Kahue w. Na Rev. D. Balawina laua i mare.
         
KAPAA - AKAHI. Ma Honolulu, Feb. 3, mareia e Rev. H. H. Parka o Kapaa k. me Akahi w. No Honolulu laua.
         
IONA - LEPEKA. Ma Honolulu, Feb. 3, mareia e Rev. H. H. Pareka o Iona k. me Lepeka w. No Honolulu nei laua.
         
KAHA - ONI. Ma Honolulu, Feb. 7, mareia e Rev. H. H. Pareka o Kaha k. me Oni w. No Molokai laua mamua, he mau makahiki ka noho ana i Honolulu.

HANAU.

            No v. 24, ma Hamakualoa Maui, hanau o Kaleikuahia k, na Sabati me Keaupuni.
         
Dek. ma Paholei, Haliimaile Maui, hanau o Keahi k, na Waha me Kahue.
         
Dek. 29, ma Haiku Maui, hanau o Nakahuna na Huluole me Haloa.
         
Ianua ri 16, ma Rooke-Hale, Kaopuaua, Honolulu, hanau o Calio Kahaawiaupuni na John D. Hinau me Mrs. Mary Hinau
         
Dek. 25, ma Waiokama Lahaina hanau o Waieli w, na Pia me Rahela.
         
Ma Waimanalo hanau o Pikoiakaalala na Kahoukapu me Kapalu.
         
No v. 25, ma Wahiawa, Kauai, hanau o Kaiwiahuula k. na Kalaku me Kahulu.
         
Ian. 6, ma ia wahi no hanau o Kanupaka k. na Nahielua me Kauanonoula.
         
Ian. 18, ma Malolo, Wahiawa, Kauai, hanau o Waianuhea w na Kaio me Kahinu.
         
Feb. 1, ma Kapiwai, Pauoa, hanau o Naohe w. na Kahopeole me Kaululaau.
         
Feb. 5. ma Pauoa, hanau o S. K. Kekaula k. na H. Keoahu me H. Kamaka.

MAKE.

Ian. 30, ma Pua-a 3, Kailua, Hawaii, make o Kanalulu w.
Ian. 11, ma Wahiawa, Kauai, make o Kalaau k.
Nov. 4, ma Kapahukua, Lawai, Kauai, make o Hinai k.
Nov. 11, ma Malolo, Wahiawa, Kauai, make o Hookolili k.
Dek. 5, ma Wahiawa, Kauai, make o Nanioipuka w.
Dek. 8, ma ia wahi no make o Hiimaaloiki w.
Dek. 29, ma Malolo, Wahiawa, Kauai, make o Namanu w.
Dek. 25, ma Kauaula Lahaina make o Kupihe k.
Dek. 20, ma Lahaina make o Haia k.
Ian. 13, ma Lahaina make o Kalua w.
Okat. 17, ma Polanui Lahaina make o Kaheana w.
Ian. 13, ma Lahaina make o Kahea k.
Nov. 21, ma Hamakualoa Maui make o Kahunahoomanamana kane, he wela ka mai i make ai.

Dek. 20, ma Hamakualoa Maui make o Eke k.
Ian. 30, ma Hauula Koolauloa Oahu make o Hanna Kailianu
Ian. 7, ma Olowalu Maui make o Nahina w.
Ian. 16, ma Kapiwai, Pauoa, make o Koea k.

E NANA MAI !!

MAKANELA MA. Ma na huina o Alanui Papu me Alii, Honolulu, Ua makaukau mau e uku aku i ehiku kene ta no ka paona Pia MAEMAE a MALOO hoi ma ke dala, Ke lawe ia mai imua o maua. Ua makaukau pu no hoi mau e kuai mai - I KE - KOFE a me ke KULINA, I na manwa a pau. Makanela ma. 219-tf

OLELO HOOLAHA.

E IKE OUKOU E KA POE MEA HOLOHOLONA, Lio, Hoki, Miula, Bipi, Kao, Hipa, Puaa, a me kekahi ano Holoholona e ae. Ua kapu ka aina o Ka Moi e waiho nei i Kamoiliili, Waikiki, oia hoi o Piliamoo, me Kiki, a me Waiaka, Ua kapu, ina komohewa kekahi Holoholona, e uku no $1.OO no ke poo hookahi, i na e kue mai kekahi mea Holoholona i keia mau olelo e hai ia nei maluna, alaila, e hana no wau e like me ke Kanawai mau o ka aina. HAPAUEA. Kahu Aina o Ka Moi. Honolulu, Feb. 7, 1866. 219-4t

Olelo Hoolaha !

EIA ME A'U KEIA LIO HELEHEWA, he Lio ahinahina kane, o kona hao kuni, aia ma ka uha hema, he ano ukeke hao nae, ina e kii koke mai me na dala he umikumamalua ($12.00) no kuu malama ana no na makahiki elima o ka noho ana maanei, a i kii ole mai a hala na la he umikumamalima, lilo loa ia'u keia Lio, me kuu hoounauna iaia, oia la. S. F. KAPUMAUU NAPUA KALAEPAA. Kalihi-uka, Oahu, Feb. 3, 1866. 219-1t

Lio Helehewa !

OWAU O KA MEA NONA KA inoa malalo iho nei, ke hoike aku nei au me ka Hoolaha aku hoi ma ke akea. Ua loaa ia'u ma ka Uapo o Lahaina nei kekahi Lio kane hulu hauliuli, e hele auana ana (me ke Kahu ole.) Aole ona hao kuni ; aka, he pahu-pu keokeo kona ma ka wawae hope Akau, a he mau hulu keokeo no hoi ma ka lae, a ma ke kua kekahi kiko keokeo pu. E loaa no keia Lio i ka Ona ponoi nona ia, ma ka uku ana mai ia'u no na poho o keia Hoolaha ana, a me ko'u malama pono ana i ua Lio nei ; aka, ina e kii ole mai a hala na la he kanakolu mai ka loaa ana mai ia'u, alaila, e lilo loa ana ia'u, a e kuni no au i ko'u hao. Ua loaa i ka la 23 o Ianuari, a ua Hoolaha akea no hoi au ma Lahaina nei, a ma Wailuku & Makawao, aole nae kii mai i kona waiwai. D. KANAINA, Kekahi o na Makai o Lahaina. Kelawea, Lahaina, Maui, Feb. 3, 1866. 219-3t

OLELO HOOLAHA !

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU. O ka'u wahine mare o Kahalekala w, Ua haalele mai i ko maua wahi moe, a me ka maua mau keiki, a ke pee hele nei oia, akolu pule a oi ae kona nalowale ana. Nolaila, ke papa aku nei au i ka poe nana e hookipa nei iaia, ina e ike ia e a'u ka HALE, a me ka mea nona ka HALE e huna nei i kuu wahine, i hoopii no au ma ke Kanawai o ka aina. PAKE Honokaupu, Honolulu, Oahu, Ian. 27, 1866. 217-3t

MAKALENA MA.

Ma na huina Alanui Papu a me Alii, HONOLULU. Ua makaukau maua e kuai lilo aku i na ANOANO HOU ano MAIKAI, I loaa mai nei ia maua mai luna mai o ka Mokuahi Ekake, no lakou na inoa malalo nei : ANOANO PU. ANOANO UALA PAKE. ANOANO KAIMA (Thyme) ANOANO KERAKI (Celery) ANOANO KULINA ONO, ANOANO AKAAKAI, ANOANO OLENA, ANOANO UALA PILAU, ANOANO BITA, ANOANO PI, ANOANO KALI PALAOA, (Cauliflower) ANOANO TOMAKO. ANOANO KAVOA (Savoy) ANOANO KAUKAMA, ANOANO KULINA POHAPOHA, ANOANO KAPIKI. ANOANO KALAPI (Salsify) ANOANO LEKUKE (Lettuce) ANOANO PAKANIPA (Parsnip,) ANOANO IPU HAOLE. 219-tf

OIHANA KINAI AHI !

E LIKE ME KA OLELO HOOHOLO a ka Halawai o ka Puali Kinai Ahi Helu 4 ma ka po o ka Poakolu i hala aku nei. E Halawai Kuikawa keia Puali ma keia la, hora 7 o ke ahiahi. Nolaila, ke kahea ia aku nei na Hoa a pau loa o keia Puali e hele nui mai i ka Halawai Kuikawa o keia po. No ka mea, he mau hana nui ko keia po, oia hoi ke koho ana i na Luna o ua Puali la, a me kekahi mau hana e ae o ka Halawai i hoopanee ia. No keia mea, ua makemake ia na Hoa hana maoli a pau o ka Puali Kinai Ahi Hawaii Helu 4 e hele mai a pau loa, a koe ole aku kekahi Hoa hana, o ka mea hiki ole wale no i ka hele kai apono ia ke noho aku, a o na mea e ae a pau loa, e hele mai lakou. E hanaio ana na Kiko o keia hope aku. A . KALAULI. Kakauolelo. Honolulu, Feb. 10, 1866. 219-1t

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU loa Kanaka, Haole, Pake, Pukiki, a me ka poe mea Halekuai ma Honolulu, a me na wahi e ae o keia Aupuni. Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, aole e hoaie i kuu wahine mare ia KAANAANA, no Manana, Ewa, Oahu. Ua haalele kumu ole mai oia ia'u, a ua hele aku me ke kane manuahi me KEALA, a noho ma Makaha, Waianae, ina e hoaie kekahi iaia, aole au e hookau ia aie, a maluna ona ko oukou poho, aole no hoi e hookipa a malama kekahi o keia poe hai ia ae'la maluna a me na makamaka i pili kino iaia, a me kekahi poe e ae, a me ka poe hale hoolimalima ma Honolulu, a me na wahi e ae maloko o keia Aupuni, ina e hookipa kekahi, alaila e hoopili no au ma ke Kanawai o ka MOI KAMEHAMEHA V. i kuu poho a me kuu lilo i ka (OLELO HOOLAHA,) nolaila, o ka lohe ko oukou e malama o umii auanei ke Kanawai o ka aina ia oukou. Me ka mahalo. KEKUA k. Manana, Ewa, Bebuari 1, 1866 218-2ts*

Hale Kuai Hou !

UA WEHE AE NEI AU HE Hale Kuai Hou ! Ma Keopuka, Kona Hema, Hawaii, a, aia malaila e hoaa'i na lole o na ano nu hou a pau, kupono no na kane, na wahine, a me na keiki, no ke kumukuai makepono loa.
         
O ka poe a pau e makemake ana e kuai i ka lakou Kofe, e lawe mai me a'u e kuai ai, i loaa ke kumukuai nui makepono ma ke Dala maoli, a ma ka lole paha. E hele mai e ike maka e na makamaka. LIKI. (R. B. NEVILLE) Keopuka, Kona Hema, Hawaii, Nov. 23. 1865 206-3m

Lio Nalowale!

UA NALOWALE MAI KA MAHIKO aku ma Nuuanu, he lio wahine eleele, he wahi kiko keokeo ma kona maka. O ka hao kuni, he W.C. O ka mea nona ua Lio la mamua iho nei, o Warren Chamberlain Esq o Waialua. A ua manao wale ia, ua hala ua Lio la ilaila, a ma ia ala paha. O ka mea e hoihoi mai i ua Lio la, e uku kupono ia aku no e. J. H. WOOD Ianuari 16, 1866. 216-4t

OLELO HOOLAHA.

KE MAKEMAKE IA NEI I KANALIMA kanaka paahana no ka mahiko o (WAIHEE &WAIEHU) o Maui. E ninau ia (J. MALUAIKOO) a me kona poe Hui, aia ma ko lakou Halekuai mea ulu ma (POKELE) e pili ana ma Alanui Nuuanu, ma Honolulu nei. E hele mai ! e hele mai!! Owau no o ko oukou hoaloha. J. MALUAIKOO Honolulu, Oahu, Ianuari 30, 1886. 215-1m

OLELO HOOLAHA.

OWAU O KA MEA NONA KA INOA malalo iho nei. Ke papa aku nei au ia oukou e na kanaka a pau loa, na haole, na pukiki, a me na pake, mai hoaie mai oukou i ka'u wahine mare Ia KAIHUKU, no ka mea, ua haalele kumu ole mai oia ia'u, a hele aku oia mamuli o kona makemake iho, a haalele mai ia'u a me ko maua wahi moe, nolaila, ina oukou e hoaie mai iaia, aole au e hookau aku, ke hoaie mai oukou, maluna ona ko oukou poho. S. MANUHIA Kolopo, Honolulu, Ian. 19, 1866 217-3t

Olelo Hoolaha
- A KA -
AHAHUI HOOHOLO MOKUAHI
- A -
MOKU MAOLI KULOKO
- O KO -
Hawaii Pae Aina.

NO KA PILIKIA ANA MAI NEI O KA Mokuahi "KILAUEA." Nolaila e holo ana ka moku kuna "ONWARD," I KAWAIHAE, a me HONOIPU. O Neti Mela Hoi, e holo mau ana ia i LAHAINA. O ALBERNI I HILO, A O ANE LAURIA, I WAIMEA, a me KOLOA, Kauai.
         
Eia hoi :-- Ina e NOHA IO ke " KILAUEA," alaila, e hooholo koke ia ana no he MOKUAHI hou e kupono ana i keia mau Mokupuni.
            A o ka poe e makemake ana e holo - E ninau no ia CAPT. F. MOTINA, a i ole ia, ia JANION GREEN & CO., Na Hope o ka Ahahui hooholo Mokuahi a moku maoli Maloko o ko Hawaii Pae Aina. 217-1t