Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 8, 24 February 1866 — No na Luina Hawaii. [ARTICLE]

No na Luina Hawaii.

Ua ike iho makou i ka lela o keknhi nif a kaknu 110 ka nupepn Aupuni lhneaiian Ciazctle nona ka inoo " īle kanaka inaoli" i lioopukaia ina ka pepa o ka piile i liala, a ua nui ko makou (nahnlo n<> i". niea, n nolniia inakou i innnao iho ;n e unoln i kana lcta, a eia hoi ia mnlalo nei: " NO liK K K I'A ANA <) \.V K ANAKA II AWAl! IM N V O N A 3IOK l r O N A AINA 12." 12 k\ Ia'nahooponopono.—Aole au lie iiiea i ut;ia i ke kakau i nn pnlnpala no nn nopepn, u, aole no hoi au i kakau iloko o noi mou makahiki loihi. Akn, no m olelo i hoen mni ma knu pepa o ka la 10 o keia malumn, no nn mea e pili ana i knlaia nnn oJ\"npenu 'Pukn i hoopuiiu'i mimiua iho nei iya Kapnlakiko iii) kn hnnaino ana i kekahi Luina Ilawaii maluna o koknhi 'moku Okohola Amerika mnlulo o kona mniu pu, me na lono pmepine i hiki mni io'u nei iloko o nei iuau mukahiki elua, no na hana ino i iianaia nku i ko'o imiu iiouhnnnu hnlo-kni e keknhio na [me Kapena moku Okolmlii, nii 'ia mea au i koiio inai e waiho nku ia nira imua o kou poe heluhelu, me ka mnnnolnna ae hoi e loaa ka hoomaopopoin mai «* ke Aupuni,—oiui hoi ua maaiahi, ke kokoke mni nei ka Ahaolelo e akoakon. 4< Ua lohe piuepine mai au he poe Luinn maikni na kanuka o keia Pae Aina, no ka noho malie, ka hiki wawe, hoolohe, a me ka noho malie muluna o na moku. He oiaio, ua olelo kekuhi poe Kapena, ua oi ko lakoii makemake ia lakou inamua o na Luina ili-keokeo e holo ana mai keia awa'ku, Inn o ko lakpu ano kupono ia, alaila, ua liiki ke mnunoia e loaa aua ia lukou ka hana maikai ia. Ile mea mau no ke Sepaia o in p'oo no ka le i enii iho lualulo o ko na hnole o in ano like, heahu la 'ku ke kuinu o lakou i Imna maikai ole iu'i. " O ku mua uo. no ko iakou ano noho molie, a me ke ano hoololie i ka poe inaluua o lakou, ua kuo no ia mea ia iakou, ina lakou i kau iluna o na inoku i nohoia e na Knpena u me na'Lii moku ano hookiekio huhu me ka hookikina,uiai heano piikt)i kekahi~o ia poe» lue ka inanoo iho i Ko lukou ano kiekie loa maluna o na kanaka mnoli naaupo, a me ke ano nui i ko lakoii manao o ko lakou li)o ana ma ka nanuuo poo, a me ke akauuii hana i kupono ni ke lilo i Kupena nō ke Okohola. l' a maopopo m ia kakou a pau ka hana knpono u nn Kapena i ko lakou poe Luina. ina puha iukou he poe uiauia, eleele n keokeo puhn n na ili. Ua haawiia iaii ma ke Kanawai ka mana nui muluna e konn moku, akn, e pili pu nae me ia mn na ka hana ano makua'ku i kona poē Lu ina, e like hoi me ka iualama sna i ko la kou ola. He kakaikahi wa)e i.oko iawe >3 uiih uiui o na hihia ano iike tue ko Ka pena Tuki fTooker) unua o na Ahi llowkolokolo. 41 A he iuea uo paha i maopopo i m meii * pau, »nu na poe Kapena e make make ai»u e hookaumaiia, he wahi pom tou U lakou e hanu'i, oi loa*e hoi mamui o ka nt |M>e hooknumaha o uka nei* a ui hiki hoi k lakou ke alo ae i kii ikeia am kn hoopaiia. A no ia kumu hookahi n hoi f o ka poe i hanaino ia, na poe i hoo kaumuliaia e ko lakou mana hookauma ha, ua eim mai kahi « hikt ai ia lakwi k huli aku i na mea e hoopau ai i ko lakoi pihkia. Nolaila, he. hona kupouo ane ku a«- ana i ko kakou mau kanaka ui opi j io o .sepu mau ia mai ko Inkou mau hu uu iiku, u e ka «*aiho ia lakou iho mala )o o no poe holo moana hookaumaha K hke uo me la olelo i olelo pinepineie he ou« loa no Ua hana na lakou maane Aka„$ oleima mai paiia auanei, aole la kou hana ana ina lakou e noho i ko \» kou wahi nei, Ina no p«ha aole }ako

e har>a. no b kumu anii e ae ai kakou e hookuu. no ka hoaUiia n.ai e !<>aa ana ka hanerL a elua hanen elala paha, me ka waiho ia lakou—rna na wahi e hiki ai ke hana ino ia ma ka nioana, a uaiho paha ■ i ka aina e. 1 " Aka, oole au e oe ana i ka oieloia l aole lakou e hana ke noho ia nei. Ua ike no kakou he lehulehu wale lakou e noho nei u>a na aina mahiko a puni kei3 pae nioku, a. nia na wahi o lakou i hana po- , noia'» me ka uku kupono ia he poe paa- ; hana lakou i oi ka mnkemakeia inamua ■ o na poe paehana* o na aina e mai; a, ao> | le anei o ke kau ana i kekahi Kanawai e , papa ana i ko lakou Sepaia, ka mea nana | e hookonokono ia lakou e imi i na hana ' mauka nei ? | u Aole loa au i halawai me kekahi la- ' hui kanaka i oi ae ka hikiwawe i ka loko- | maikai a me ka oluolu. He niaio, he mau Kanawai no ko kukou e hoomalu ana ia poe, a o kekahi o ia mau Kanawai, oia no ka waiho ana mai o na Kapena a o na Ager»a paha i ka bona no ka hoihoi ana mai ia lukou i keia pae aina. Aka, aole au ilohe iki no kekahi hoopii malalo 0 ia Kanawai. Maha paha, no ks hooko pono ia 110 o na bona i na manawa a pau 1 ka poe i hoopaa io lakou iho no ia mea. A he hiki ole loa no hoi ka'u ke hoomanao ae no ka hoopiiia ana raai o kekahi KapenaTuka (Tookcr) a hoopaiia paha no ka hana ino i na Luina kanaka maoli, a o ke kumu paha oia no ke ano maikai maoli no oia poe Kopenn. '■ O ka oiaio mnoli no, aohe makemake o na poe kanaka hanhaa o luna o na moku Okohola e h'ele mai iloko o na Aha Hookolokolo e hoike kue mai ai no ko lakou mau poe Iuna. Ua oleloia me ka oiah>, o na kanaku Ilawaii, ua like me na kamalii. A ina pela, aole anei he pono i ke Aupuni e malama makua nku ia lakou ? Aole au e ir.au.io ana maanei e kuhikuhi aku i ke ano o ke Kau K»nnwai ana i puupale no keia inea, of ka'u mea wale no i manao ai o ke kau-o mai, ina he mea hiki, i hoomaopopo pono ia'i keia mqn f ioi ae maimin o na manawa i alo mua'e nei. M Ua ehaeha pinepine ou, i ka lono ana i ka hahuiia mai i ka hana ino ia o na kannka Hawaii, a i kekahi inanawu, ua make maoli no ma ka moana. A o ka mea wale no i loheia mni e ko lakou mau inakamakn, mai ia kekahi wahi mea a ua make no, a ua hiki ole iaia ke lawelawe i na hana o ka moku, i ka manawa loihi wale mamua o kona make ana. A o ke ano a ine ke kumu o kona hiki ole ana ke hana, aole no kakou a me lakou e lohe iki ana, kne nae i kekahi manawn, ua mahui iki ia mai, i ka wa loihi wale mahopo nUu o ka liunaia ana o ka hewa, a i ka wa hoi ua hala ka mea nana i hana ka hewa ma kana wahi i hele ai ine ka hauoli. " He oiaio nbeMr. Lunn Hnoponopo 110, he poe inaikni nu kekahi, a mai lilo i moolelo kaumnha e kue ana i ko ke kanaka ano m»u, ina nnle, n o ka poe wale no e inaina maiana, ka poe e kupono ana o keia kuka." He Kanana Maoli." Honolulu, Feb. 15, 1866. Ua maopopo ae la ina ke ano o keia palapaln, " He kanaka Mooli " ka mea nana i knkau, a he makamaka oiaio no hoi no na I kanaka o keia lahui, ua maopopo no hoi ke : kupono o kona koi ana i ke Aupuni e hoomaopopo ī ke ano e hanaia nei naLuna Hawaii, a o na Luna Makaainnna hoi kekahi poe kupono e hooponopono mni i keia inea nui, o ka laweia o na kanaka ma ke ano Luina no na moku Okohola, a me ko lakou hana ino ia. Ua pili i keia mea ke ola o ka Luina, a ina e ae mau ia keia mea o ka law'e i na kanaka Hawaii me ka hana ino ia o lakou, alaila, o ka hoohamama ana no ia i ka auwaha nana e kau*o i keia lahui i ka make a me ke emi ana. Ke apono loa nei makou i na manao o He Kanaka Maoli, ana i i ae nei, ua kupono ke auaia na kanaka Hawaii aole make hookuu e holo ma na moku Okohola. 1 ko makou manao o ka pono maoli no ia. Ke hoolaha mua ia nei ka emi ana o ka Lahui, maha paha o ka hoounaia ana o na kanaka Hawaii iluna o na moku Okohola kekahi o na lun mimilo nana e ume hope nei i keia Lahui. Aole loa e hiki ke oleloia mai, aohe hana 0 uka nei, no ka mea, ua ike maopopoia, ua nele ka hapanui o na aina mahiko i na kanaka paahana ole, a, ilaila no e paa mau ai na luina o ka poe e hele nei i ke kai i keia wa i ka hana ; a he hana maikai no hoi ia, »o ka mea, aole i hoowaiwai wale ke kanaka paahana laia iho, aka, ua hoowaiwai pu oia i kona haku, a me ke Aupuni nana oia 1 hoomakua, a ua oi maoli aku oo hoi ka poinaikai o ke Aupuni mamuli o na waiwai i loaa mai ma ka mahiai ana, mamua'e o ko»a pomaikai ma »m waiwai i loaa ia lakou inamuli o na moku Okohola, ina rae ka niake ana o ke kino e loaa mai ai ia waiwai. Heaha ka hewa ina %ho!o o!e mai na moku Okohola ia nei, He kupono loa ke kau i Kanawai e papa ana i ke Kepa ana o na Luinn Hawaii ma ; oa moku o na aioa e, koe wale no na moku Okohola o Hawaii pouoi nei. Mai oi ka po» maikai ina e noho ia noe na kanaka e holo nei i ke Okohoia, i ka aina nei no e mahiai ai, ina U aole e konoia ka Ahaolelo i hala e kau i Kaoawai e ae ana i ka laweia mai o na paahana o na aina e % i mea e hiki ai ke

hoohoio pooo i na oihana mahiai i fakou, a , mamuli o ia Kanawai i iaweia mai ai rji pa- ; k* peahana. ka poe hoi i maopopo o'? ko «akou ano māikai; a iloko no hoi o keia mau ■ mahina i kaahope ae nei, ua pa-e u mai ka | lono no ka pepehi kanaka, a no fca !awe o!a [ pahai o kekahi o na poe poke hou mai nei. i Mai hiki ofe keia p*ee ia nei ina e noho ia no | e ko kakou poe kanaka iuka nei, ir.a la, ua | hiki ole mai keia poe hoovraha\vaha ia o ka | pake kinikiu io kakou nei. He nui no na poino e ae i ioaa inai i ka Lahui mamuli o ka hele ana o na Hawaii i ke Ukohola, o kekahi o ia mau pono, oia no ke kaawale o ke kane me ka wahine, a i kekahi manawa, ua liio ka holo ana o ke kane i ka aina e i mea e paipai ai i ka wahine e hele i ka auwana, a me ke koaka, a lilo maoli i mea lapuwale; oiai hoi. ina paha e noho ke kane ina la ua noho maikai ka wahine, a ua hookuonoono la i ka noho ana, me ka hanau mai i na keiki. i mau mea nana e hoopumehana ka noho ana o ka hale. Ina la ua lilo ia poe i poe e kokua ana i ka hoolehulehu ana i keia lahui. Nolaila, ina e kaupaona ia ka pomaikai a me ka poino i loaa mai ma ka hookuu ana i J*o kukou poe ui e heie i ke Okohola, ua maopopo no ua oi loa ka poino nolaila, ua pono loa no ka aua i ko kakou poe kanaka nei, aole e ae e holo i ke Okohola. Eia no keia mea hewa i ua poe Luina Hawaii nei, o ka hele 1 ka luhi a loaa ke dala, alaila, hoi mai la i ka aina nei, a i ka noho ana i na la ewalu iluna o ka moku, aie raai la i ke dala a ka poe mano aina, hookahi dala e aie aku ai, he elua dala ke pani i ka wa e hookuuia mai ai, pela wale no e nokeia'i, a, koe na hulu i ka puapua. 0 keia kau ia ana o ka panee hookahi dala no ke dala hookahi, he hana Kanawa} ole, a he kalohe maoli no hoi, a ua hiki ke hoopiiia ma na Kanawai Hoopai Karaima o keia Aupuni. A me he mea la, ua hiki ho ke noelo Ia'ku a loaa ka poe mano aina nana i haua ia niau hewa, i hiki ai ke hoopiiia ia poe imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. A keia pule ae paha hoaiai aku makou i ke ano o ka hana ana a na Mano Aina i na Luina Hawaii, i kauaheahe ai lakou imua o keia Lahui, malia o ikeiu iho lakou " E hene ana i ke kula o Keahumoe.''