Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 11, 17 March 1866 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

KA NUPEPA KUOKOA:
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE V. HELU 11. HONOLULU, MARAKI 17, 1866. NA HELU A PAU 224.

”KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA, $1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora kana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

KA "NUPEPA KUOKOA."
I s published in Honolulu. EVERY SATURDAY.
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

A DVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.

Publisher.

Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.


HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI KII MA Monikahaae, Mawaena o ka HALEKUAI BIPI, a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H. L. KEIKI (CHASE.) Mea Pai Kii. 174 1y

JOHN H. PATY !

Mea Hooiaio Palapala, Honolulu, Pae Aina Hawaii. AIA KONA KEENA HANA MA KA HALE Banako o Bihopa ma. 195-6m

J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio! Loio!

O KA POE MAKEMAKE I LOIO E KOKUA ma ka Hoopii ana, a pale ana ma ke Kanawai imua o na Aha Hookolokolo o kela Aupuni, e kii koko i ka mea nona ka inoa e kau ae la maluna ; a e loaa no oia ma kona Hale noho i Kikihale, ma uka o kahi o J. KAHAI Esqr., a i ole ia, e loaa no ma ka Hale Hookolokolo i Honolulu, Oahu. Honolulu, Feb 9, 1866. 219-1y

OLELO HOOLAHA!

            I NA KANAKA HAWAII; Aloha oukou:—No kuu makemake e ike kela a me keia kanaka Hawaii i kahi e hiki ai ke hoowaiwai ia ia iho, no laila, ua pai au a ke hoouna'ku nei i keia palapala ma na kihi eha o keia mau Mokupuni, ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina; a ke nonoi aku nei au ia oukou, e hoomaopopo i na olelo i hoikeia mahope nei.
         
Ke hai aku nei au ia oukou a pau loa, ua makaukau au e kuai i ka Loli: a penei ke kuai ana, a me ka hana ana no hoi, i maikai ai, a i makepono ai no hoi oukou ka poe e lawe mai ana i ka Loli:
            Ka hana ana o ka Loli:—Aole e hoopakuia ka naau o ka Loli, o ke one ka mea hoolei aku, aole e kahaia ka opu, aka, e kaha no ma ke kua, i akahi iniha ke kaawale mai ke poo mai, alaila, hoomaka aku a koe hookahi iniha, alaila, e hookomo iloko o ka ipuhao i ke kai maoli o ka moana, a e hoolapalapa i elua paila ana o ka wai, a pau ia, kaulai a maloo maikai. A ina pela e hanaia'i, alaila, e kuai koke no au ia.
            Ke kuai ana:—Aole e kuaiia ka Loli i emi malalo iho o ka eha (4) iniha ka loihi—mai ka eha iniha a pii ae iluna ka loihi o ka Loli i makemakeia, a o ke kumukuai penei noia: Ina EHA A ELIMA INIHA, he EONO KENETA ka uku o ka paona, a ina EONO iniha, he EHIKU KENETA ka uku o ka paona, a ina EHIKU iniha, a laila, he EWALU KENETA no ka paona, a pela no hoi e pii ae ai ka uku, e like me ka pii ana'e o ka nui o ka Loli.
            No ka Pepeiao Laau:—Ua makemake no au i ka Pepeiao Laau, a e uku no au i ke kumukuai makepono ke lawe ia mai i o'u nei, no ka paona hookahi.

         
Lala Mano:—E kuai no au i ka Lala Mano a ka poe a pau e lawe mai ai io'u nei, i IWAKALUA KENETA o ka paona. Aia ko'u Halekuai ma ke Alanui Nuuanu, ma ka aoao makai o ka Halekuai o Ake (A. S. Cleghorn,) ma ka aoao hikina Alanui Nuuanu. Me ka mahalo. KIULANA. Pake Kalepa. Honolulu, Oct. 25, 1865. 204-6m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, 2 50
a me na Moohana, 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, 1 00

" Ohana, me na Moohana wale no, 62 ½
" Okoa, 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 ½
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25

Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 26
Li ra Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Li ra Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 ½
Moolelo Ekalesia, 50

Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 ½
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 ½
Kumu Leomele 12 ½

Eia na buke i haawi wale ia.

Haawina Baibala.
Ui.
Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

L. H. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa

HE WAHI KAAO
-NO—
RABATI?

            ALOHA hoi paha oe e ka mea e heluhelu ana i ke " Pookela o ka Lahui holookoa," ka Nupepa Kuokoa ; Aloha hoi paha; Mahea ae nei oe ? Ma Kalalau ae nei i Kiipua, a o kuu ike aua mai nei ia oe e heluhelu ana i ka nupepa, kipa mai nei wau ma ou nei e ninau aku ia oe i ka inoa e kahi mokupuni uuku mawaena o Kauai a me Niihau, Owai ia wahi mokupuni uuku? Ka! haha, no ka loaa ole hoi ia'u i ninau aku la ia oe. Aka, ea ! ua lohe wau i kona inoa ma ke mele, penei:
" I loa no ka makewai,
I ke kohia,
O oe no ke ku ae,

A hele,
A! inu,

I ka wai huna a ka Pao-o i Lehua."
Ae ! o Lehua no hoi ha ? Ke ! oia paha alaa hoi la, A i ke aha ? Ua ike nae paha oe he Rabati ko Lehua ? Heaha ia mea ? Oia kekahi o na holoholona a ke Akua i hana'i ma ka ili o ka honua, Pehea ke ano oia wahi holoholona ? He like pu no hoi me ka Iole, o ka loloa hoi o ko ia la pepeiao, Ae ! he Iole pepeiao-loloa no hoi ha ? Ke ! oia paha ke lole la, i ka haole hoi, he Rabati, a i ke aha ? aole nae paha ou makemake e lohe i ke Kaao o ua wahi Iole pepeiao loloa la ? I keaha hoi, ua loaa no nae paha ia oe kona Kaao ? Ae! E Kaao mai hoi ha oe ia kaua i hala ae kau wahi po loloa o ka Hooilo, i nanea hoi ka hiamoe ke moe aku :

         
E noho ana o Rabati keiki me na makua ma ka mauna o Fale Haku, mamua'ku o ke kai-hoee, ma ko kulanakauhale o Kile Foco, mahope iho o ke Kaiakahinalii, Aia hoi, make iho la na makua, i poiia e ka Pueo, a kanikau iho la o Rabati keiki i kealoha i na makua iloko o na la he kanaha ; a iloko o na la kanikau o Rabati keiki, aia hoi, pololi iho la keia i ka ai ole. A i mea hoi e nalo ai ka lua o ka inaina (pololi) hooki ae la keia i ke kanikau ana, a hele aku la e huli i mea ai nana.
KA HELE ANA O RA BATI, KA LOAA ANA IA BEA, NA OLELO ME BEA, A ME KA LOAA ANA IA KOHOLA.
         
Hopu aku la keia i ka ipu-kahakai a kahi makuahine oia nei, a iho aku la ma na lae kahakai o Kile Foco, me ka manao e komo mai kahi lau limu i ko ia nei waha, paa iho la hoi ka houpo lewalewa. (pololi) A i ko ia nei hele ana'ku, a hala iaia nei he kanaono tegagia mahope, aia hoi, halawai alo aku la keia me ka Bea ma ke alanui. A ninau mai la o Bea iaia nei, i ka i ana mai : E Mr. Rabati. e hele ana oe i hea ? E hele ana wau i ka huli mea ai na'u, a e hele ana hoi oe i hea ? wahi a Rabati. E hele aku ana no hoi wau e huli mea ai na'u, ano ! ke olioli nei wau i ko kaua halawai ana ma keia wahi, a ma ou la e hoopihaia'i ka hale o kuu uhane. (opu) Auwe! e manao ana ka ! paha oe e ai mai ia'u, a paniia'i ka omaka o kou opu aloha ole, e like me ka opu aloha ole o ka Pueo i poi ai i ko'u mau makua i ai na na Pueo opiopio iloko o ka punana, pola aku o Rabati, olelo mai o Bea, Ae ! e ai aku ana wau ia oe. Ia wa, pane aku la o Rabati, O oe e ke kanaka naau hookiekie, mai manao oe i kou nui ana, a ikaika hoi, e hoopio wale mai oe ia'u, me ko kaua hakaka pu ole. Pane aku la hoi o Bea, O oe e ke keiiki uuku, heaha la oe i a a mai ai e hakaka pu me a'u, aole anei oe i ike, a lohe hoi, o na ohana holoholona a pau e ku mai imua o'u, he mea ole lakou i kuu ikaika, a heaha oe i olelo hoonaululu mai ai e like me keia ? Ea ! ina he ikaika kou, e hoomaka kaua i ka hakaka ana i keia wa.
         
Ia wa, pane aku la o Ra bati, E Mr. Bea, he ikaika ko'u e hakaka pu me oe, aole nae i keia wa, e kali oe ia'u maanei, apopo, ma ka hora eiwa o ke kakahiaka, e hui hou kaua maanei, ia wa wau e hali pu mai ai me kuu kaula ili-bipi, alaiia, e hauhoa wau ia oe a paa loa i ke kaula, owau hoi, iho wau a ma kai o keia puu la, hauhoa hoi wau a paa loa ia'u iho ma kekahi piko o keia kaula, alaila, kuhea mai wau ia oe, penei: E Bea---e, e huki, alaila, huki oe ia'u a hiki wau ia nei, pau no hoi paha wau ia oe i ka ai, a i hapa kou ikaika, alaila, e ike mai oe he mana, a he ikaika ko'u e ai aku i ko io kumukuai nui, he 50 keneta o ka paona. A lohe o Mr. Bea i keia mau olelo a Rabati. he mea maikai loa ia iaia, me ka hooholo aku i ka ae.
         
Ia wa, iho aku la o Rabati ma kana huakai hele i ka ako limu, a iaia nei e ako limu ana, pupuhi ae la ke Kohola, a pulu-pe iho la o ua o Rabati, ia wa, huhu aku la keia i ke Kohola, me ka olelo aku, ka haha ! ua ike mai no hoi paha keia Kohola aila kumukuai nui. he kanaka ko kula nei, pupuhi ae ko ia nei kuapuhi i ka mea koekoe, ia wa, huli pono mai la o Kohola a olelo mai la ia Rabati, penei : Ka haha ! o kau olelo iho la ka ia e na wahi keiki lepo o-a makua ole o kau hele ana mai e ako i ka limu kapu o kuu kahakai nei, a pela iho la kau olelo, a make aku auanei oe ia'u la ? Auwe ! e ke kanaka eleele o Aferika mai, e manao ana ka paha oe e ai mai ia'u, a e hoopiha ia kou opu aloha ole ma ou nei ? Ae ! e ai aku ana wau ia oe, aohe ola e hookoe ia nou mai ka mana'ku o kuu hiu. Ia wa, olelo aku la o Rabati ia Kohola, penei: O ! aohe mana o ko hiu maluna o'u, ke ole kaua e hakaka pu. Pane mai la o Kohola, E ke keiki uuku, aole anei oe i ike, a i lohe hoi, owau ka oi o ka mana a me ka ikaika o na ohana ia a pau loa ke ku mai imua o'u, he pio lakou na'u, a heaha oe i olelo hoonaukiuki mai ai e like me keia ? Ea ! he ikaika anei kou e hakaka pu mai me a'u i keia wa ? Olelo aku la o Rabati, E Mr. Kohola—e, ua a-a wau e hakaka pu me oe, aole nae i keia wa, e kali nae oe ia'u ia nei, apopo, ma ka hora eiwa o ke kakahiaka, e hui hou ai kaua maanei, me kuu hali pu mai me ke kaula ili-bipi, ia wa e hauhoa aku ai wau iko hiu a paa loa, owau hoi, pii wau a mauka o kela puu la, nakii hoi wau ia'u a paa me ka piko o ke kaula, alaila, kuhea mai wau ia oe, penei: E Kohola—e, e huki, alaila, huki oe ia'u a lana wau i ke kai nei, alaila, pau wau ia oe i ka ai ia, a i ikaika ole oe, alaila, e ike oe, he mana, a he ikaika ko'u e ni aku ia oe a koe koena ole aku, a e lele mai hoi na manu o ka lewa e kiko iho i ko io momona, a e hana iho hoi na Nalomeri i punana iloko o ko poo nui. A lohe o Kohola i nei mau olelo a Rabati, he mea maikai loa ia iaia i ka lohe ana, me ka hooholo pu aku i ka ae, a mahope iho oia wa, hoi aku la o Rabati i kona Home. Moe ino iho la ko ia nei po, me ka hoomanao i ka hoouka kaua ia kakahiaka'e me na holoholona o Fale Haku. A ma ka hora i oleloia no lakou e hakaka'i, ia wa, hopu aku la o Rabati i ke kaula ili-bipi, a hele aku, la e halawai me na enemi oia nei.
KA HELE ANA O RABATI. KA HAUHOA MUA ANA IA MR. BEA, I KE KAULA. KA NAKII ANA IA M R. KOHOLA. KA MAKE ANA O MR. BEA.
         
A pau ka ainakakahiaka a Rabati, hele aku la keia ma kahi a laua i launa pu ai me Bea ; aia hoi, e kali mai ana o Bea ia ia nei, me ka ninau ana mai, " Eia oe e Rabati, ua makaukau anei oe e hakaka pu mai me a'u i keia wa ?" "O ! ua makaukau no au e hauhoa aku i ko puhaka ano me kuu kaula ili-bipi," wahi a Rabati.
         
A lohe o Bea no na olelo a Ra bati, neenee aku la oia, a hauhoa aku la o Rabati ia Bea i ke kaula a paa loa, me ka i aku ; E noho malie oe maanei, a e hele hoi au e hauhoa iho ia'u a paa loa, ma kuu wahi no hoi i kuhikuhikuhi ai ia oe inehinei.
         
A ma ia wa koke no, iho aku la o Rabati i kahakai; a i ea aku auanei kona hana, e hoolai mai ana o Kohola i ka ili o ke kai, e kali mai ana o ka hiki aku o Rabati me ke kaula. A hiki aku la hoi o Rabati, hoomaka iho la oia i kana hana o ka hauhoa ia Kohola me ke kaula ili-bipi. A paa iho la ka hiu o Kohola, i aku la o Rabati ia Kohola, E lana malie no hoi oe maanei, a e pii'e hoi au ma kuu wahi i kuhikuhi ai ia oe ma nehinei, a malaila hoi au e hauhoa ai ia'u a paa loa, alaila, kuhea mai au ia oe.
         
A pau keia olelo ana a Ra bati, pii aku la keia a luna pono o ua wahi puu nei, i nana aku auanei ko ia nei hana, e hoeueu mai ana o Bea, me ka hoolono mai no hoi o ka pa-e aka o ka leo.
         
Ia wa koke no, kuhea aku la o Ra bati me ka leo nui, E Bea—e! E huki! E Kohola—e ! E huki !
         
A lohe o Kohola no keia leo, e hao aku ana oia i ka moana, pii kehu o ke kai iluna o na pali, pipio ke anuenue i ke puhi o ke kua oia nei, pouli ka lani. hele ka honua, haa ka mauna, opiopi o Fale Haku. O ua hoi o Bea, ikaika no hoi oia i ka huki iuka, haihai liilii na kumu laau nui i na wawae oia nei, poopoo ka honua i ke kulana o ua o Mr. Bea. Keehi aku la hoi na wawae oia nei i ka papaku olalo. Me he mea la nona keia wahi mela a'u i lohe ai penei:
" Keehi ia Maeaea,
Oni i ka papa i Kuaihelani,
Ua pouli ka lani,
Nalowale ka honua,
Ike ole ia aku ka hoa paio,
O ka paio me ka pali hookui,
O ka malu hele i Muliwaiolena."
            He mea ole ka hoi ka ikaika o ua o Bea ia Kohola, o ka huki ia aku ia o ua o Bea i kai, lana ana ka auwae kahi uuku. A no kona au ana iloko o ke kai, i iho la oia, No ke kai ka hoi ua Rabati.

         
A no ka manao hoi o Kohola, o Rabati la hoi kuia ana e huki nei, a huli mai la oia me ka manao e ai ia Rabati, aka, i kona huli ana mai, e lana aku ana o Bea, a i iho la o Kohola. He Bea ka hoi ua Rabati. A ai ia iho la ua o Bea e Kohola a pau, a akaaka aku la o Rabati i ka make ana oia hoa paio oia nei, a lanakila iho la keia maluna o na enemi.
         
Ia wa, hoi aku la oia i kona Home. Mahope iho oia wa. imi iho la oia i wahi e pakele ai i kekahi holoholona hou aku, a manao iho la keia, o ke Akua wale no ka mea mana, e hana hou ia ia a nui, me ka haawi pu mai i ka ikaika nona a oi ae, mamua hoi o ka ikaika o na hoa paio ona. A Komi te iho la keia i ka noonoo ana, e pii iluna i ka lani i o Iehova la.
KA PII ANA O RABATI I KA LANI. NA OLELO A IEHOVA IA RABATI.
         
I kekahi la ae, pii aku la o Rabati iluna o ka lani, a maloko aku o ke Kia-ao kaalelewa, halawai aku la keia me ko Iehova Kuhina Nui, me Gaberiela, a kukuli iho la keia imua o kona alo, me ka ninau aku, Auhea ka Haku ? Aia no maloko, wahi a ke Kuhina. Ia wa, wehe aku la ko Iehova kiai puka, i ka ipuka o ka lani eleele, a ike aku la keia i ka Haku e noho mai ana iluna o na Serubima, i ke kinohinohi hoi o ke gula a me ke daimana. A maluna iho o kahi a Iehova e noho ana, ike aku la keia he palapala e kau ana penei : " Ke 'Lii o na 'Lii, Ka Haku o na Haku."
         
I ua wahi Rabati nei no hoi e noho ana, ku mai la ka Haku me kona ihi nui, a launa pu iho la me ka malihini ; a kukuli hoomaikai aku la keia imua o Iehova. Ia wa nae, ninau mai la ka Haku ia ia nei, E Mr. Rabati, ma ka inoa o ke Akua, heaha kou makemake e hanaia aku ai nou ? Wahi hoi a Rabati penei, E ka Haku, e hana hou mai oe ia'u a nui, a i ikaika hoi a nui. A ia wa koke no, pane aku la ka Haku penei, Mr. Rabati, ua hooko ia kau noi, ano, e ku oe a e hoi aku ilalo i ka honua, a e lawe pu oe me keia Ipu-pu, a e hoopiha oe a piha i ka Nalo-hope-kui, (Yellow Jacket) a piha ea, hali hou mai oe iluna nei, a ia wa e hookoia ai kau noi.
         
A pau keia mau olelo a ka Haku imua o Rabati, ku ae la keia iluna, a hopu iho la i ka Ipu-pu, a kui-e-e ae la, a kulou hoomaikai aku la i ka Haku, a hoi mai la i ka honua nei.
KA HOI ANA MAI O RABATI I KA HONUA NEI. KONA HANA MAALEA ANA. KA LOAA ANA O KA OHANA NALO-HOPE-KUI.
         
Ia Rabati i hiki ai i ka honua nei, noonoo nui iho la ia i kahi e piha ai ka Ipu-pu i ka nalo-hope-kui, no ka mea, ua ike oia i ka huhu o ia nalo, no ka mea, i ka wa e hookoke aku ai kekahi i kana punana, a ia wa, e lele koke mai no auanei lakou maluna o ka mea e hookokoke aku ana, a e hou koke mai no lakou me ko lakou mau hopekui, a e pehu kou maka a me ka lehelehe, ke ole oe e kau koke i ka pau-paka. Aka hoi. i mea e ko ai kona makemake. Hana iho la keia i pahu hookani, me ka hoopili ae i ka ili ma ke poo o ua wahi pahu nei, a liki iho la keia a paa loa, a hoao iho la keia i ka hahau ana me na laau, aia nae ua kani, a o koia nei hele no ia e hoopunipuni i ka nalo.
         
I ua wahi Rabati nei nae e hele ana, halawai aku la keia me ka Liona ma ke alanui. Ninau mai la ka Liona ia ia nei, E Rabati, he pahu aha kau e hookani nei ? I aku la hoi keia, E kukala ana wau i na'lii, na maka hanohano, ka poe kiekie, ka hu, na makaainana, no ka mea, apopo a po iho, e hele i ka ahaaina hula a ke Kuini Fale Haku. I maila hoi o Liona, Aole la hoi owau kekahi ? Ae aku la no o Rabati, me ka i aku nae, E noho oe maanei a hoi mai wau. Ko ia nei hele aku la no ia, aole i liuliu aku kona hele ana, halawai aku la keia me ke Tiga, a ninau mai la ua Tiga nei ia Rabati, E hele ana oe i hea ? A e like no hoi me ka Rabati olelo i ka Liona, pela no hoi kana olelo i ke Tiga.
         
Hoopau ae la keia i ke kamailio ana me ke Tiga, a hoonaue hele aku la keia, aka, he nui no na holoholona i halawai pu mai me ia nei ma ke alanui, a ua puni wale mai lakou i ka ia nei hoopunipuni, a noho lakou ilaila e kaii ana ia ia nei.
         
Hele aku la no hoi keia, me ka hookaukaulele ana i kana wahi pahu. Ia wa, hooho ana keia ohana Nalo-hope-kui maluna iho o ke kumu laau Vilou, Ka mea kani e! Ka mea kani e! Hookaukaulele loa iho la keia i kahi pahu a ia nei. Ninau mai la ke alii o ka Nalo, E Rabati, he pahu aha kau e hookani nei ? Pane aku la o Rabati, E kala aku ana wau i na alii, na makaainana, apopo a po iho, e hele i ka ahaaina a ke Kuini Fale Haku. Pane mai la ke alii, Aole la hoi e pono o makou kekahi e hele aku ! Pane aku la no hoi o Rabati, Aole pono oukou e hele, no ka mea, he lahui ino loa oukou, mamuli oukou hoeha wale aku i na'lii a me ka poe koikoi, a ai wale aku oukou i na io bipi, a hoopau wale hoi i na hola ko, a nui paha ka haunaele o ka ahaaina ia oukou, a nolaila, aole oukou e hele. Pane mai la ke alii o ka nalo, Aole loa e hanaia kekahi mea ino imua o ke alo alii, a hiki wale i ka hookuu ana o ka ahaaina a ke Kuini Fale Haku. Hoole aku la no o Ra bati. Aole loa no oukou e hele, ke ole oukou e komo mai iloko o keia Ipu-pu. He manawa ole, piha u ua Ipu-pu nei i ka nalo; aole no hoi kekahi wahi nalo hookahi i koe aku. Ko ia nei papani aku la no ia i ka waha a paa, a o kona haalele iho la no ia i kahi pahu ana ilaila, a hoi aku la keia ma ke alanui e, me ka huna loa iaia iho imua o na holoholona ana i hoopunipuni mua ai. A hoi aku la keia i ka hale, a hoomaha i kona luhi.
KA PII HOU ANA O RABATI I KA LANI, KA HUKI IA ANA O NA PEPEIAO E IEHOVA.
         
Iaia i hiki ai i ka hale, a ma kekahi la ae, pii hou aku la keia i ka lani, a maloko aku o ke kia-ao kaalelewa, kikeke aku la keia i ka ipuka o ko Ieho va kiai, a wehe ia mai la ka puka nona. Ninau aku la, auhea ka Haku, "aia no maloko," a wehe aku la ke kiai puka i ka ipuka o ka lani eleele, a ike aku la keia i ka Haku e noho mai ana me kona nani Hemolele, i hoopuni ia i ka malamalama o ko Iehova Mana. A ku mai la ka Haku iluna, ia wa, hooho ae la na Anela o ke Akua me na mea kani kamahao, hele mai la hoi ka Haku, a hui pu iho la me Rabati, i mai la. ua loaa anei kuu mea i olelo aka ai ia oe ? " Ae! " wahi A Rabati, lalau iho la na lima o Iehova i ke pani o ka ipu-pu, a lele ae la na ohana nalo he nui loa, oia ka nalo a Iehova i hookuu mai ai maluna o Parao i ka hoopaakiki ana i ka hookuu mai i na mamo o ka Iseraela, a pau keia mau mea i ka hanaia e Iehova, i mai la ia Rabati, e neenee aku, neenee aku la no hoi keia, a kukuli iho la ma na wawae o Iehova i iho la ka Haku ia Rabati, e hana wau i ka mea kupono ia oe, e hooi aku hoi wau i kou mama i ko na holoholona a pau o ke kula, i ole oe e loaa ia lakou, a o kou wahi e noho ai, malalo o na opu Gaiona, i ole oe e poi ia e ka pueo, a e hoonui ia hoi kou mau pepeiao, ia wa, lalau iho la ka Haku i na pepeiao o Rabati a huki ae la iluna, a pau ia, hookuu iho la, a i mai la, Rabati, ua nui anei oe ? Leha ae la na maka o Rabati ma kekahi aoao, aole nae he ike ae, no ka mea, ua loihi ae la, lalau hou iho la o Iehova a huki hou ae la, nana hou ae la keia iluna, aohe no he ike ae, i iho la, nui maoli wau ua nui ku'u pepeiao, hooluliluli ae la i ke poo, a o ke kaumaha, i i hou iho la keia, nui maoli wau, ia wa, ku ae la keia iluna a haawi aku la i kona hoomaikai hope loa i ka Haku, a hoi mai la ilalo nei, loaa hoi i kanaka keokeo o Laukekila, hali ia'ku a hooholo ia i Lehua, haalele ia iho wau e kuewa hele i ka la kulolia o Kaliponia nei. Me ka mahalo. DANIELA MASONA.
         
Kaliponia, Ian. 6, 1866.

Ka Moolelo o Europa.

NO KA MAU O KA LANAKILA O ROMA.

            Ma kela helu aku nei o kakou, ua ike kakou i ka lanakila ana o ko Roma maluna o ka poe Ka tage. A ma keia hoi, lanakila hou no maluna o ko Sepania poe, a lilo o Sepania i panalaau no Roma. A pela no hoi o Numidua, aia ia wahi ma Aferika; e kapaia nei i keia wa o Alegiela. I ke kaua ana a pio o Iugata ka Moi o Numidia, lawe pio ia oia ma Roma, a hoopaahao ia oia ma Roma iloko o ka halepaahao, a make oia iloko i ka pololi a ka ai.
         
A mahope mai, kaua hou o Roma, me na kulanakauhale e pili pu ana iaia, i ka makahiki 91 mamua o Kristo ka hoomaka ana o keia kaua. A ua kapaia ka inoa o keia kaua ana, ke kawa hoalauna, no ka mea, he mau makamaka no ko ko Roma poe ma kela mau kulanakauhale i kaua ai o Roma. A ua pau i ka make he 30,000 koa o na aoao a ielua. Alaila kaua hou o Roma me ke Alii o Poneto o Mitaridate ka inoa, aia ma Asia Uuku keia wahi. Aole nae i lanakila loa o Roma, a hiki i ke 40 o na makahiki mahope mai.

NO SILA LAUA ME MA RIU.

            Ma keia mau kaua ,ana a pau, elua mau lunakoa kaulana loa o Roma, oia hoi kela i mau inoa e kau ae'la maluna. O Ma riu, he kanaka apiki oia, aka, he kanaka koa nae, aole ana mea ike e ae, o ke kaua wale no. A he kanaka maikai no hoi o Sila, aka, he ano puni nani nae.
         
A kukui loa ae'la ke kaulana o keia mau kanaka a lilo i mau kanaka koikoi, a me ka ikaika, a enemi no hoi laua ia laua iho, no ka manao nui e lilo kekahi i mea nui loa. Nolaila, o ke kaua kuloko iho la no ia o laua, a luku iho la no o Roma iaia iho.
         
Ma keia kaua ana, ua pepehi aku kekahi koa o Sila i kekahi koa o Ma riu, a make kii aku la oia e wehe i ka aahu kaua o ke koa i make, a ike iho la he kaikaina nona, alaila hoomake pu iho la no oia iaia iho.
            I ka hoomaka ana o ke kaua, ua palupalu o Mariu, aka, mahope mai lilo ia Mariu ka hooilina o Roma. ia lilo ana iaia, kauoha ae la oia e pepehi ia ka poe e kue ana iaia. Pau pu i ka pepehiia ka poo senate, a me ka poe kanaka kaulana. He ahu mai ia la no ka poe make ma na alanui, a me na wahi e ae o ke kulanakauhale. Aka, aole i pakele ua Mariu nei no kana mau hana lokoino, lilo nui oia i ka inu waiona ana. A noia mea ua hiki mai ka maikuni iaia, a make oia.

         
Mahope iho o ka make ana o keia kanaka hanaino. Lilo ae la o Sila i alihikaua no na koa o Roma. A o kana olelo ua lilo ia i Kumukanawai no Roma. A e like no hoi me ka Ma riu hana ana, pela no hoi ka Sila, o ka pepehi no i kona poe enemi. I ka pau ana i ka make, ua lawe koke ia ae na poo o ka poe i make i ona la. I ka lawa ana o ke koko a Sila i makemake ai e hookahe. A pioleke ae'la ka lahuikanaka; aole no hoi kekahi mea i kanikau i kona make ana. O ka hope no ia o ka lokoino.

NO KANEIU POMEPE A ME IULIU KAISA RA.

            Make aku la kela mau kanaka oia hoi o Sila, a me Ma riu, a noho mai keia mau mea i hoike ia ae nei oia hoi o Pomehe, a me Kaisara. O Pomepe, ka mea mua i mahuahua kona kaulana, ma kona lanakila ana maluna o Mitaridate, a me kekahi mau lanakila e ae. He 15 aupuni i pio iaia, a lawepio oia he 800 kulanakauhale.
         
A o Iuliu Kaisara hoi ka oi kelakela o ka nani o Roma, ua kaua aku oia i ko Gaula, Gelemania, a me ko Beritania, a lanakila oia maluna o na kanaka he 3,000,000, a pepehi ia hookahi miliona kanaka. A hoomanamana kona mau koa iaia.
         
A mahope mai, like mai ana keia mau kanaka me Sila ma laua o Mariu, i ka nui a me ka ikaika, a aneane e pilikia ka honua nei ia laua, ohi ae la kela a me keia i mau koa no laua iho.
         
A kaua iho la laua kekahi i kekahi ma Paresalia i Makedonia, o ka poe nani o na koa o Pomepe, oia no na'lii opio o Roma. He poe keiki nohea wale no i ka ihu anu. A o keia nohea ka moa i lilo ai ko Pomepe lanakila ana.
         
Kauoha ae la o Kaisara i kona mau koa e hele a e kuikui aku i na maka o na koa nohea. Hoopiha loa ia mai la nae na koa o Pomepe i ka makau, o inoino auanei ko lakou mea i nohea, nolaila haliu ae la lakou a holo aku la. A lilo ae la ka lanakila ia Kaisara.
            Holo hoi o Pomepe i Aigupita, a malaila i pepehi ia ai oia a make. A oki ia ai kona poo, a lawe ia ke poo a hiki i o Kaisara la, i ka ike ana aku i ke poo, huli ae la oia ma kahi e a uwe ihola oia, no ka weliweli.


LILO KA NOHOALII O ROMA IA KAISARA.

            I ka lohe ana o ka aha Senate i ka lanakila ana o Kaisara, alaila, hapai ae la lakou e malama i mau manawalea i na akua. A haawi aku lakou i ka mana 'lii maluna o Kaisara.
            A ua waiho pu ia kona kii mawaena o na kii o na akua, a me na kii o ka poe koa maloko o ka Hale Ahaolelo; a ua kapaia kainoa o ia kii penei:—" O ke kii o Kaisara ka hapa akua." Oia hana ana, he hoike ia e hooiaio ana i ko Roma lilo ana i kauwa kuapaa mahope mai, i ko lakou hoomanao ana i ke kanaka.

         
Eia no hoi kekahi makemake o ua o Kaisara i iini ai. E hooiliia mai ka inoa Moi maluna ona, me kona hooikaika ana i na mea e pili ana i ka makemake o na koa, a me na kanaka, i ole ai lakou e kue mai i kona manao puni hanohano. No keia manao i ana, ua hoolilo nui aku oia i ka waiwai.
         
Hana no hoi oia i ahaaina no na kanaka a pau o Roma. He 22,000 papaaina i kukulu ia ma na alanui o Roma. Ua hoolako ia na mea ai ono a pau a me na wai ona.
            Ae ia na makilo a pau e noho iho a e ai a maona. No keia hana a Kai sara, ua pau ka manao Alii o na kanaka, a ua lilo nui ko lakou manao i ke kanaka e hanai mai ana i na kanaka, a na ia kanaka e hoomalu i na kanaka. A no ia mea, ua pipili loa ka naau o kanaka ia Kaisara.
         
Aka hoi o kekahi poe uuku, ua manao no i na ano mua ka malama Alii. A nauki no hoi kekahi poe ia Kaisara, no kona kiekie loa maluna o na mea a pau o Roma. A no keia kiekie o Kaisara, manao iho la ka poe inaina, e pepehi ia Kaisara a make.
         
O na luna nui o ka poe inaina, o Be ruta, a me Kasiu. O Beruta, he kanaka oia i manao nui i ka noho ana kahiko, he aloha no oia ia Kaisara, aka, no kona manao i holo pono na kanaka a pau o Roma, nolaila, kokua oia ma ka manao ana e pepehi a make.
            O ka oi loa aku nae o ka hoino loa, o Kasiu, a he 60 poe senate i hui pu e pepehi. O ka manao nae o kekahi poe e pepehi malu i ka po. Aka, aole nae i make o Kaisara i ka po, waiho ia no a ao alaila e hookaheia kona koko iloko o ka hale o ka aha senate.