Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 11, 17 March 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. HE WAHI KAAO NO RABATI? [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE WAHI KAAO ––NO–– RABATI?

ALOHA hoi paha oe e ka mea e heluhelu ana i ke "Pookela o ka Lahui holookoa," ka Nupopa Kuokoa; Aloha hoi paha; Mahea ae nei oe? Ma Kalalau ae nei i Kiipua, a o kuu ike ana mai nei ia oe e heluhelu ana i ka nupepa, kipa mai nei wau ma ou nei, e ninau aku ia oe i ka inoa o kahi mokupuni uuku mawaena o Kauai a me Niihau, Owai ia wahi mokupuni uuku? Ka! haha, no ka loaa ole hoi ia'u i ninau aku la ia oe. Aka, ea! ua lohe wau i kona inoa ma ke mele, penei: "I loa no ka makewai, I ke kohia, O oe no ke ku ae, A hele, A! inu, I ka wai huna a ka Pao-o i Lehua." Ae! o Lehua no hoi ha? Ke! oia paha alaa hoi la, A i ke aha? Ua ike nae paha oe he Rabati ko Lehua? Heaha ia mea? Oia kekahi o na holoholona a ke Akua i hana'i ma ka ili o ka honua, Pehea ke ano oia wahi holoholona? He like pu no hoi me ka Iole, o ka loloa hoi o ko ia la pepeiao, Ae! he Iole pepeiao-loloa no hoi ha? Ke! oia paha ke Iole la, i ka haole hoi, he Rabati, a i ke aha? aole nae paha ou makemake e lohe i ke Kaao o ua wahi Iole pepeiao loloa la? I keaha hoi, ua loaa no nae paha ia oe kona Kaao? Ae! E Kaao mai hoi ha oe ia kaua i hala ae kau wahi po loloa o ka Hooilo, i nanea hoi ka hiamoe ke moe aku: E noho ana o Rabati keiki me na makua ma ka mauna o Fale Haku, mamua'ku o ke kai-hoee, ma ke kulanakauhale o Kile Foco, mahope iho o ke Kaiakahinalii, Aia hoi, make iho la na makua, i poiia e ka Pueo, a kanikau iho la o Rabati keiki i ke aloha i na makua iloko o na la he kanaha; a iloko o na la kanikau o Rabati keiki, aia hoi, pololi iho la keia i ka ai ole. A i mea hoi e nalo ai ka lua o ka inaina (pololi) hooki ae la keia i ke kanikau ana, a hele aku la e huli i mea ai nana. KA HELE ANA O RABATI, KA LOAA ANA IA BEA, NA OLELO ME BEA, A ME KA LOAA ANA IA KOHOLA.

Hopu aku la keia i ka ipu-kahakai a kahi makuahine oia nei, a iho aku la ma na lae kahakai o Kile Foco, me ka manao e komo mai kahi lau limu i ko ia nei waha, paa iho la hoi ka houpo lewalewa. (pololi) A i ko ia nei hele ana'ku, a hala iaia nei he kanaono tegagia mahope, aia hoi, halawai alo aku la keia me ka Bea ma ke alanui. A ninau mai la o Bea iaia nei, i ka i ana mai : E Mr. Rabati, e hele ana oe i hea? E hele ana wau i ka huli mea ai na'u, a e hele ana hoi oe i hea? wahi a Rabati. E hele aku ana no hoi wau e huli mea ai na'u, ano! ke olioli nei wau i ko kaua halawai ana ma keia wahi, a ma ou la e hoopihaia'i ka hale o kuu uhane. (opu) Auwe! e manao ana ka! paha oe e ai mai ia'u, a paniia'i ka omaka o kou opu aloha ole, e like me ka opu aloha ole o ka Pueo i poi ai i ko'u mau makua i ai na na Pueo opiopio iloko o ka punana, pela aku o Rabati, olelo mai o Bea, Ae! e ai aku ana wau ia oe. Ia wa, pane aku la o Rabati, O oe e ke kanaka naau hookiekie, mai manao oe i kou nui ana, a ikaika hoi, e hoopio wale mai oe ia'u, me ko kaua hakaka pu ole. Pane aku la hoi o Bea, O oe e ke keiki uuku, heaha la oe i a-a mai ai e hakaka pu me a'u, aole anei oe i ike, a lohe hoi, o na ohana holoholona a pau e ku imua o'u, he mea ole lakou i kuu ikaika, a heaha oe i olelo hoonaululu mai ai e like me keia? Ea! ina he ikaika kou, e hoomaka kaua i ka hakaka ana i keia wa. Ia wa, pane aku la o Rabati, E Mr. Bea, he ikaika ko'u e hakaka pu me oe, aole nae i keia wa, e kali oe ia'u maanei, apopo, ma ka hora eiwa o ke kakahiaka, e hui hou kaua maanei, ia wa wau e hali pu mai ai me kuu kaula ili-bipi, alaila, e hauhoa wau ia oe a paa loa i ke kaula, owau hoi, iho wau a ma kai o kela puu la, hauhoa hoi wau a paa loa ia'u iho ma kekahi piko o keia kaula, alaila, kuhea mai wau ia oe, penei: E Bea—e, e huki, alaila, huki oe ia'u a hiki wau ia nei, pau no hoi paha wau ia oe i ka ai, a i hapa kou ikaika, alaila, e ike mai oe he mana, a he ikaika ko'u e ai aku i ko io kumukuai nui, he 50 keneta o ka paona. A lohe o Mr. Bea i keia mau olelo a Rabati, he mea maikai loa ia iaia, me ka hooholo aku i ka ae. Ia wa, iho aku la o Rabati ma kana huakai hele i ka ako limu, a iaia nei e ako limu ana, pupuhi ae la ke Kohola, a pulu-pe iho la o ua o Rabati, ia wa, huhu aku la keia i

ke Kohola, me ka olelo aku, ka haha! ua ike mai no hoi paha keia Kohola aila kumukuai nui, he kanaka ko kula nei, pupuhi ae ko ia nei kuapuhi i ka mea koekoe, ia wa, huli pono mai la o Kohola a olelo mai la ia Rabati, penei: Ka haha! o kau olelo iho la ka ia e na wahi keiki lepo o-a makua ole o kau hele ana mai e ako i ka limu kapu o kuu kahakai nei, a pela iho la kau olelo, a make aku auanei oe ia'u la? Auwe! e ke kanaka eleele o Aferika mai, e manao ana ka paha oe e ai mai ia'u, a e hoopiha ia kou opu aloha ole ma ou nei? Ae! e ai aku ana wau ia oe, aohe ola e hookoe ia nou mai ka mana'ku o kuu hiu. Ia wa, olelo aku la o Rabati ia Kohola, penei: O! aohe mana o ko hiu maluna o'u, ke ole kaua e hakaka pu. Pane mai la o Kohola, E ke keiki uuku, aole anei oe i ike, a i lohe hoi, owau ka oi o ka mana a me ka ikaika o na ohana ia a pau loa ke ku mai imua o'u, he pio lakou na'u, a heaha oe i olelo hoonaukiuki mai ai e like me keia? Ea! he ikaika anei kou e hakaka pu mai me a'u i keia wa? Olelo aku la o Rabati, E Mr. Kohola—e, ua a-a wau e hakaka pu me oe, aole nae i keia wa, e kali nae oe ia'u ia nei, apopo, ma ka hora eiwa o ke kakahiaka, e hui hou ai kaua maanei, me kuu hali pu mai me ke kaula ili-bipi, ia wa e hauhoa aku ai wau i ko hiu a paa loa, owau hoi, pii wau a mauka o kela puu la, nakii hoi wau ia'u a paa me ka piko o ke kaula, alaila, kuhea mai wau ia oe, penei: E Kohola—e, e huki, alaila, huki oe ia'u a lana wau i ke kai nei, alaila, pau wau ia oe i ka ai ia, a i ikaika ole oe, alaila, e ike oe, he mana, a he ikaika ko'u e ai aku ia oe a koe koena ole aku, a e lele mai hoi na manu o ka lewa e kiko iho i ko io momona, a e hana iho hoi na Nalomeri i punana iloko o ko poo nui. A lohe o Kohola i nei mau olelo a Rabati, he mea maikai loa ia iaia i ka lohe ana, me ka hooholo pu aku i ka ae, a mahope iho oia wa, hoi aku la o Rabati i kona Home. Moe ino iho la ko ia nei po, me ka hoomanao i ka hoouka kaua ia kakahiaka'e me na holoholona o Fale Haku. A ma ka hora i oleloia no lakou e hakaka'i, ia wa, hopu aku la o Rabati i ke kaula ili-bipi, a hele aku la e halawai me na enemi oia nei. KA HELE ANA O RABATI, KA HAUHOA MUA ANA IA MR. BEA, I KE KAULA. KA NAKU ANA IA MR. KOHOLA. KA MAKE ANA O MR. BEA.

A pau ka ainakakahiaka a Rabati, hele aku la keia ma kahi a laua i launa pu ai me Bea; aia hoi, e kali mai ana o Bea ia ia nei, me ka ninau ana mai, "Eia oe e Rabati, ua makaukau anei oe e hakaka pu mai me a'u i keia wa?" "O! ua makaukau no au e hauhoa aku i ko puhaka ano me kuu kaula ili-bipi," wahi a Rabati. A lohe o Bea no na olelo a Rabati, neenee aku la oia, a hauhoa aku la o Rabati ia Bea i ke kaula a paa loa, me ka i aku; E noho malie oe maanei, a e hele hoi au e hauhoa iho ia'u a paa loa, ma kuu wahi no hoi i kuhikuhikuhi ai ia oe inehinei. A ma ia wa koke no, iho aku la o Rabati i kahakai; a i ea aku auanei kona hana, e hoolai mai ana o Kohola i ka ili o ke kai, e kali mai ana o ka hiki aku o Rabati me ke kaula." A hiki aku la hoi o Rabati, hoomaka iho la oia i kana hana o ka hauhoa ia Kohola me ke kaula ili-bipi. A paa iho la ka hiu o Kohola, i aku la o Rabati ia Kohola, E lana malie no hoi oe maanei, a e pii'e hoi au ma kuu wahi i kuhikuhi ai ia oe ma nehinei, a malaila hoi au e hauhoa ai ia'u a paa loa, alaila, kuhea mai au ia oe. A pau keia olelo ana a Rabati, pii aku la keia a luna pono o ua wahi puu nei, i nana aku auanei ko ia nei hana, e hoeueu mai ana o Bea, me ka hoolono mai no hoi o ka pa-e aku o ka leo. Ia wa koke no, kuhea aku la o Rabati me ka leo nui, E Bea—e! E huki! E Kohola—e! E huki! A lohe o Kohola no keia leo, e hao aku ana oia i ka moana, pii kehu o ke kai iluna o na pali, pipio ke anuenue i ke puhi o ke kua oia nei, pouli ka lani, hele ka honua, haa ka mauna, opiopi o Fale Haku. O ua hoi o Bea, ikaika no hoi oia i ka huki iuka, haihai liilii na kumu laau nui i na wawae oia nei, poopoo ka honua i ke kulana o ua o Mr. Bea. Keehi aku la hoi na wawae oia nei i ka papaku olalo. Me he mea la nona keia wahi mela a'u i lohe ai penei: "Keehi ia Maeaea, Oni i ka papa i Kuaihelani, Ua pouli ka lani, Nalowale ka honua, Ike ole ia aku ka hoa paio, O ka paio me ka pali hookui, O ka malu hele i Muliwaiolena." He mea ole ka hoi ka ikaika o ua o Bea ia Kohola, o ka huki ia aku ia o ua o Bea i kai, lana ana ka auwae kahi uuku. A no kona au ana iloko o ke kai, i iho la oia, No ke kai ka hoi ua Rabati. A no ka manao hoi o Kohola, o Rabati la hoi keia ana e huki nei, a huli mai la oia me ka manao e ai ia Rabati, aka, i kona hu-

li ana mai, e lana aku ana o Bea, a i iho la o Kohola. He Bea ka hoi ua Rabati. A ai ia iho la ua o Bea e Kohola a pau, a akaaka aku la o Rabati i ka make ana oia hoa paio oia nei, a lanakila iho la keia maluna o na enemi. Ia wa, hoi aku la oia i kona Home. Mahope iho oia wa, imi iho la oia i wahi e pakele ai i kekahi holoholona hou aku, a manao iho la keia, o ke Akua wale no ka mea mana, e hana hou ia ia a nui, me ka haawi pu mai i ka ikaika nona a oi ae, mamua hoi o ka ikaika o na hoa paio ona. A Komite iho la keia i ka noonoo ana, e pii iluna i ka lani i o Iehova la. KA PII ANA O RABATI I KA LANI. NA OLELO A IEHOVA IA RABATI. I kekahi la ae, pii aku la o Rabati iluna o ka lani, a maloko aku o ke Kia-ao kaalelewa, halawai aku la keia me ko Iehova Kuhina Nui, me Gaberiela, a kukuli iho la keia imua o kona alo, me ka ninau aku, Auhea ka Haku? Aia no maloko, wahi a ke Kuhina. Ia wa, wehe aku la ko Iehova kiai puka, i ka ipuka o ka lani eleele, a ike aku la keia i ka Haku e noho mai ana iluna o na Serubima, i ke kinohinohi hoi o ke gula a me ke daimana. A maluna iho o kahi a Iehova e noho ana, ike aku la keia he palapala e kau ana penei: "Ke 'Lii o na 'Lii, Ka Haku o na Haku."

I ua wahi Rabati nei no hoi e noho ana, ku mai la ka Haku me kona ihi nui, a launa pu iho la me ka malihini; a kukuli hoomaikai aku la keia imua o Iehova. Ia wa nae, ninau mai la ka Haku ia ia nei, E Mr. Rabati, ma ka inoa o ke Akua, heaha kou makemake e hanaia aku ai nou? Wahi hoi a Rabati penei, E ka Haku, e hana hou mai oe ia'u a nui, a i ikaika hoi a nui. A ia wa koke no, pane aku la ka Haku penei, Mr. Rabati, ua hooko ia kau noi, ano, e ku oe a e hoi aku ilalo i ka honua, a e lawe pu oe me keia Ipu-pu, a e hoopiha oe a piha i ka Nalo-hope-kui, (Yellow Jacket) a piha ea, hali hou mai oe iluna nei, a ia wa e hookoia ai kau noi. A pau keia mau olelo a ka Haku imua o Rabati, ku ae la keia iluna, a hopu iho la i ka Ipu-pu, a kui-e-e ae la, a kulou hoomaikai aku la i ka Haku, a hoi mai la i ka honua nei. KA HOI ANA MAI O RABATI I KA HONUA NEI. KONA HANA MAALEA ANA. KA LOAA ANA O KA OHANA NALO-HOPE-KUI. Ia Rabati i hiki ai i ka honua nei, noonoo nui iho la ia i kahi e piha ai ka Ipu-pu i ka nalo-hope-kui, no ka mea, ua ike oia i ka huhu o ia nalo, no ka mea, i ka wa e hookoke aku ai kekahi i kana punana, a ia wa, e lele koke mai no auanei lakou maluna o ka mea e hookokoke aku ana, a e hou koke mai no lakou me ko lakou mau hopekui, a e pehu kou maka a me ka lehelehe, ke ole oo e kau koke i ka pau-paka. Aka hoi, i mea e ko ai kona makemake. Hana iho la keia i pahu hookani, me ka hoopili ae i ka ili ma ke poo o ua wahi pahu nei, a liki iho la keia a paa loa, a hoao iho la keia i ka hahau ana me na laau, aia nae ua kani, a o koia nei hele no ia e hoopunipuni i ka nalo.

I ua wahi Rabati nei nae e hele ana, halawai aku la keia me ka Liona ma ke alanui. Ninau mai la ka Liona ia ia nei, E Rabati, he pahu aha kau e hookani nei? I aku la hoi keia, E kukala ana wau i na'lii, na maka hanohano, ka poe kiekie, ka hu, na makaainana, no ka mea, apopo a po iho, e hele i ka ahaaina hula a ke Kuini Fale Haku. I maila hoi o Liona, Aole la hoi owau kekahi? Ae aku la no o Rabati, me ka i aku nae, E noho oe maanei a hoi mai wau. Ko ia nei hele aku la no ia, aole i liuliu aku kona hele ana, halawai aku la keia me ke Tiga, a ninau mai la ua Tiga nei ia Rabati, E hele ana oe i hea? A e like no hoi me ka Rabati olelo i ka Liona, pela no hoi kana olelo i ke Tiga. Hoopau ae la keia i ke kamailio ana me ke Tiga, a hoonaue hele aku la keia, aka, he nui no na holoholona i halawai pu mai me ia nei ma ke alanui, a ua puni wale mai lakou i ka ia nei hoopunipuni, a noho lakou ilaila e kali ana ia ia nei. Hele aku la no hoi keia, me ka hookaukaulele ana i kana wahi pahu. Ia wa, hooho ana keia ohana Nalo-hope-kui maluna iho o ke kumu laau Vilou, Ka mea kani e! Ka mea kani e! Hookaukaulele loa iho la keia i kahi pahu a ia nei. Ninau mai la ke alii o ka Nalo, E Rabati, he pahu aha kau e hookani nei? Pane aku la o Rabati, E kala aku ana wau i na alii, na makaainana, apopo a po iho, e hele i ka ahaaina a ke Kuini Fale Haku. Pane mai la ke alii, Aole la hoi e pono o makou kekahi e hele aku? Pane aku la no hoi o Rabati, Aole pono oukou e hele, no ka mea, he lahui ino loa oukou, mamuli oukou hoeha wale aku i na'lii a me ka poe koikoi, a ai wale aku oukou i na io bipi, a hoopau wale hoi i na bola ko, a nui paha ka haunaele o ka ahaaina ia oukou, a

nolaila, aole oukou e hele. Pane mai la ke alii o ka nalo, Aole loa e hanaia kekahi mea ino imua o ke alo alii, a hiki wale i ka hookuu ana o ka ahaaina a ke Kuini Fale Haku. Hoole aku la no o Rabati. Aole loa no oukou e hele, ke ole oukou e komo mai iloko o keia Ipu-pu. He manawa ole, piha u ua Ipu-pu nei ika nalo; aole no hoi kekahi wahi nalo hookahi i koe aku. Ko ia nei papani aku la no ia i ka waha a paa, a o kona haalele iho la no ia i kahi pahu ana ilaila, a hoi aku la keia ma ke alanui e, me ka huna loa laia iho imua o ua holoholona ana i hoopunipuni mua ai. A hoi aku la keia i ka hale, a hoomaha i kona luhi. KA PII HOU ANA O RABATI I KA LANI, KA HUKI IA ANA O NA PEPEIAO E IEHOVA. Iaia i hiki ai i ka hale, a ma kekahi la ae, pii hou aku la keia i ka lani, a maloko aku o ke kia-ao kaalelewa, kikeke aku la keia i ka ipuka o ko Iehova kiai, a wehe ia mai la ka puka nona. Ninau aku la, auhea ka Haku, "aia no maloko," a wehe aku la ke kiai puka i ka ipuka o ka lani eleeie, a ike aku la keia i ka Haku e noho mai ana me kona nani Hemolele, i hoopuni ia i ka malamalama o ko Iehova Mana. A ku mai la ka Haku iluna, ia wa, hooho ae la na Anela o ke Akua me na mea kani kamahao, hele mai la hoi ka Haku, a hui pu iho la me Rabati, i mai la, ua loaa anei kuu mea i olelo aku ai ia oe? "Ae!" wahi a Rabati, lalau iho la na lima o Iehova i ke pani o ka ipu-pu, a lele ae la na ohana nalo he nui loa, oia ka nalo a Iehova i hookuu mai ai maluna o Parao i ka hoopaakiki ana i ka hookuu mai i na mamo o ka Iseraela, a pau keia mau mea i ka hanaia e Iehova, i mai la ia Rabati, e neenee aku, neenee aku la no hoi keia, a kukuli iho la ma na wawae o Iehova i iho ia ka Haku ia Rabati, e hana wau i ka mea kupono ia oe, e hooi aku hoi wau i kou mama i ko na holoholona a pau o ke kula, i ole oe e loaa ia lakou, a o kou wahi e noho ai, malalo o na opu Gaiona, i ole oe e poi ia e ka pueo, a e hoonui ia hoi kou mau pepeiao, ia wa, lalau iho la ka Haku i na pepeiao o Rabati a huki ae la iluna, a pau ia, hookuu iho la, a i mai la, Rabati, ua nui anei oe? Leha ae la na maka o Rabati ma kekahi aoao, aole nae he ike ae, no ka mea, ua loihi ae la, lalau hou iho la o lehova a huki hou ae la, nana hou ae la keia iluna, aohe no he ike ae, i iho la, nui maoli wau ua nui ku'u pepeiao, hooluliluli ae la i ke poo, a o ke kaumaha, i i hou iho la keia, nui maoli wau, ia wa, ku ae la keia iluna a haawi aku la i kona hoomaikai hope loa i ka Haku, a hoi mai la ilalo nei, loaa hoi i kanaka keokeo o Laukekila, hali ia'ku a hooholo ia i Lehua, haalele ia iho wau e kuewa hele i ka la kulolia o Kaliponia nei. Me ka mahalo. DANIELA MASONA. Kaliponia, Ian. 6, 1866.