Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 13, 31 March 1866 — Page 2

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Erinn Ortiz
This work is dedicated to:  Dr. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

@@@@ hana'i like ma key mau makua @@ @@ @@@@@ au ai aku ka @@@@@@@@ o @@ makua Hawaii ma @@@@ mau aku.  Ako @@ @@ @@ @@@@@ au e ka makua i kau mau keiki me @@ @@@@@@ oluolu a akahele , pela no hoi @ @@ maihai mai ai ke keiki a pelo no @@@ oia e ae oluolu mai ai i kay mao olelo no a pau loa. mai ka mua a hiki aku i ka hope.  A @@@ oe e hoouoauna ku i ua keiki ia @@ a i ho kaikamahina paha, alaila e hihiwawa auanei laua la i ke kii aku i kau inoa e olelo aku ai, aole e hookuli iki ana.

 

@@@@@, he pono ia oe e ka makua e ao oluolu aka i @@@ mau keiki ma na @@@@ kupono a pololei.  Aole me ka nuku aku, aole hoi me ka hoohilahila ku, ne ka men, o ka @@@@@@ nahenahe o kau no ana, he mea no @ @ ae oluolu mai ai ke keiki a e akakuu @@@ ai hoi ka noho ana.  Nolaila, e malama oe e ka makua, i keia mau olelo a e hooma@@ hoi i mea e kupono ai kau ao ana'hoi ha'i mau keiki ke alanui pololei e malu@@ ai lakou.              Aole i pau

 

Na hana hou o ka Ekalesia o Ewa,

O ka hele ana e o ka Hanohano J. liiloho o kei Apaoa i ka poe i kapae @@ a me ka poe mawaho; o ka poe auwaha, oia kana e hoola nei iloko o keia ekalesia, me kona hoomanawanui i ka hana a ka Haku.

 

NA HANA MA PUULOA

O ha halawai ana o J. li me J.M. Aikake no kekahi bibia pawanena o na hoahanau me ka huole; no ka hale halawai e ku nei ma Puuloa, no ka manao o J.M. Aikake e wawahi i @@ hale a nolaila, hue na hoahanau ia mea, no ka mea, he kuleana ko na hoahanau iloko o ka hale, @ me ke Aupuni i iloko o keia hale.

No ka mea, oli ke komite oia hana, ua hooponopono oia me ka haole; ua pau ia kue iwaena o na hoahanau a me ka haole, ua like me ka olelo a ka kaou.  Haku, e olelo ana, ua holopono oukou aole mea nana o hoaken.

 

NA HANA MA KA HALAWAI

Ma ia la, hoomaka ka halawai ma ka ho@@ @@ hoomaka ka hana maloko o ua hale nei.  Ua hoopihaia ka hale e na kane a me ua wahine na keiki, a me ke kumu kyly o Puuloa, o N. Nahenna kekahi iloko o keia halawai @@@.

Ua nui ko makou olioli i ka lohe ana i na olelo paipai a ko kakou makua i ka pono e malama nei.

 

NA HANA O KE SABATI

i ka la @ o Maraki lilo ia li ka hana @@@ @@@@ @@@@ @@@ @@@@@ @@@ @@ @@@@@ @@ @@ ma nui kona hooikika ana iwaena o ke anaina, in a ka hana'kui i kana mau olelo, he @wila maoli

 

NA HANA MA HONOULIULI

Ma ka la 15 o Maraki, halawai malaila, @@ oi aku na molihini ma@@@ o na kamaai@@ ia li ka hana ma @@ olelo hoolana a me na olelo paipai, @@ piha'i ka hauoli a me ka manao nui.  Ma ka nana aku, ke ula mai nei na hoahanau.  E wiki!  E wiki!  E hookomo iho oe.

 

Ka poe luo

O kekahi kumu ao @@@@@@ o Soperoniu kona inoa, aole oia i ae aku i kana muu keiki kane a mau kaikamahine, e hui pu aku me ka poe maikai ole o ka noho ana, a me ka poe hoopono ole. 

"E ka makuakane aloha," wahi a ke kaikamahine oluolu, Eulalie, i ka waa ka makuakane e papa aku ana i kona hele ana me know kaikuaana e makaikai ia Lueinada lealea, "e hoo@@@@@ oe ia makou me he ano kamalii ka, in a ua ihe oe e pilikia ana inakou ma ia mea."

 Lawe ne la ka makuakane i kekahi nana@u eleele mai kapuahi mai, a hoikeike aku la imua oua, me ka olelo aku.

"Aole oe e pau i ke @@@ i keia, e kuu ke@@@ e lawe ia." Hana io iho la o Eulalie me ka hoopauhiuke.  He @@@@@ wahi a kona makuakane, ke ike nei oe e kuu keiki, o na nanahu in a ao aole ae ana, ako, o eleele ana no.  Pela hoi e hui pu aku me ka poe a piki a kolohe.

 

Na Ke Aupuui

Ua Hookohuia

Ua ae ia o Rev. J. Waianau, e hooko i na @@@@@@ @@@@ ma ka mokupuni o Kauai.  Ua ae ia o Rev D.S. Kupahu, e hooko i @@@@ @@@@ ma ka mokupuni o Niihau.  Keena o ka Papa Ola. Honolulu, Mar, 22 1866.

O ka põe a pau a ka Papa ola i aie aku ai, oia hoi ka Halemai ma Kalihi a me Molokai, ke @@@ ia aku nei lakou e hoike mai i @ ka lakou mau hila aie, ma ka la 31 o Malaki e @@@ mai ana, ma ko Keena hana o T.C. Heuck.  Kakauolelo o ka Papa Ola.  @@@@@@ Ua loheia, he wi nui ma Kona Akau @@@ keia mau la, a ke hele nei ko laila poe i @ Waimea, a malaile e kuai aka ai na kanaka o au Kona i @@ ai.  Mai Wapio mai ka ai i laweia mai a Waimea, a malaila e loaa ai ka@@ @@@@@ ai me na kanaka wi o Kona

 

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu Maraki 31, 18@6

Olelo paipai i na kanaka Hawaii e makemake ana e hana malalo o na haole.

 

E ka Ni Pepe Keokoa @ Aloha Oe: - He wahi puolo makamae ka'u e hoolii aku nei imua ou, a nau hoi ia e hoopulelo aku ma na kapakahakai o ko kaua mau Ailana i ike mai ai ua kini makamaka o kaua, i kela mau hua e hikikii ae la maluna.

Eia ke hoomakaukau nei na haole wiliko ma na waieha nei, e kii aku i na kaoaka e makemake ana e hana iwaena o keia Aupuni.  A ke hoouna nei lakou i na luna e hele i na kela pea keia pea o na mokupuni o Hawaii nei.  Nolaila, e o'u mau makamaka e makemake ana e hele mai e hana, mai ae ale aku me ka maopopo ole o ka hana; e pono e hana me ka manao, oia hoi ka noonoo e ana mamua, a maopopo, alaila, hana aku, no ka mea, o ka ae wale ana aku o kakou i kahi uku uuku no kekahi hana nui, he mea ia e oia mau ai ka uku hoolimalima o ke kanaka Hawaii.  No ka mea hoi, o kakou no o na kanaka Hawaii ka poe a na haole e makemake nui nei, i mau kanaka hana no lakou.  "No ka me, me ka nui o ka makemakeia o kekahi mea, pela ka nui o ka waiwai iloko o ua mea la."  Nolaila ke makemake nui nei no haole no lakou e haawi mai ni i kulike ole me ka hana, o ka kakou poho no ia.

No ko'u ike maka ana hoi i na makamaka o kaua e hana nei malalo o na haole; i ka ae wale aku mamuli o ka uku kupono ole i ka hana i hanaia, nolaila, ua komo mai ke kahaha iloko o'u.  No ka pau ole o ke ano mapo.  Nolaila ka luna o ko'u manao e paipai aku i o'u mau makamaka, o hele mai no ananei a hana me ka ike ole i ke ano o ka hana.  E pono e hele mua e makaikai i ke ano o ka hana, a maopopo ka nui, a o ka uuku paha o ka hana, alaila, kaupaona like i ka uku me ka hana.

Nolaila, e na makamaka mai Hawaii o Keawe, a Niihau ka palena o na moku kanaka o Hawaii nei, noho ana noonoo, ku a maloeloe, e kahiko me ka na @@@ o ko kaua Aupuai nei.  Aole nae wau e keakea ana i ko oukou makemake e hana, aka, i mea e @@@@@@@@@ ai mamua o ka ae aku e hana. W.K. Poniuailana

Wailuku-lalo, Mar. 23, 1866

[He pono no ka Poniuailana e hoike nei, e hoomaopopo mau ka poe hoolimalima hana i ke ano o ka hana, a e lke me ka hana pela ka uku.  Ake, e ao oukou o hoopii ano e i ka uku, alaila, lilo i ka poe e ka hana a nele iho oukou.  E aho nae ka hana me ka uku haahaa mamua o ka noho pahualelo ana.  Lunahooponopono]

Hunahuna mea hou o Hawaii Nei.

Ua lohe mai makou, ua ku aku ma Kawaihae ehiku mau moku Okohola i kekahi mau la o keia mau pule aku nei.

Ma ke ku ana mai nei o Haleakala i ka Poakolu iho nei, ua lohe mai makou, ua ku aku ma ke awa o Lahaina, Maui.  He 3 mau moku okohola.

Ua lohe lauahea mai makou, e hoo@@@@ hou ia ana a nani loa ka Hale Alii o ko Hawaii nei pae aina

Ua kalewa aku ma ke awa o Koloa, Kauai, i keia mau la aku nei, elua mau moku okohola.

KE MAU NEI KA WELA. - He mau ka wela o ka la ma ke kaona nei, o ka hookokoke'ku paha keia i na la wela o ke Kau.

Ua loaa mai ia makou he palupalu a maloko o laila makou i ike iho ai, ua pokele ke poo o kekahi kanaka ma Hilo, mai pau i ka meno, ka ia nahu o ke kai.

Ma ke ahiahi o ka Poaaha iho hei, he wahi paina kai haawi ia maluna o ka mokuahi Ekake.  Ua kono ia mai ko kakou mau haole kamaaina, e hele aku i ua wahi paina'la

HAALELE MAI LA I KA MALU ULU O LELE.

Ma ka la 21 o Maraki iho nei, ma Lahina, Maui, make aku la o @@@@ Malekehana, a haalele mai ia i kona mau  kini makamaka e noho aku iloko o ka u a me ke kaumaha nona.  He hoahanau oia no ka ekalesia la oia i noho ai a hiki i kona wa i hele loa aku la ma ke ala hoi ole mai.  Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku.

KE HOOILILA NEE - Eia ma ko kakou nei mau uapo, ekolu moku kalepa e hoouloa ia nei i na ukana Hawaii nei, oia hoi ke ko paa malakeke, a me kekahi mau waiwai e ae o Hawaii nei, a e laweia aku ana i Kaleponi.  O ko lakou mau inoa, O Ekake, beherina a me Maunaloa.  E haalele ana ka moku mahu Ekake ia Honolulu nei, maka Poakolu e hiki mai ana.  Peneia hoomakaukau mai na makamaka o ke Kuokoa e makemake ana e holo I Kaleponi.

 

 

Ua ike pono iho nei makou i ka pea i ka humuhumuia o ka Buke 2 Robata Dabis i hooponopono iho nei, hookahi kaa i piha i na buke i paa i ka humuhumu i lawe ia mai, mai ka hale kumukumu buke mai.

MAKE I ALOHALA - Ua make o Kapai ma Kealakekua, Makawao, Maui, ma ka la 25 o Marakei nei.  He 56 ka nui o kona mau makahiki, a hele kohana aku la ma ka aoao mau o keia ola ano.  Aloha ino.

HALE HANA WATI HOU - Eia ma ka aoao makai o ke alanui Kalepa, ma kahi o Ake he wahi haole hana wati.  O Fred Hauser kona inoa.  Ina o na wati ua inoino, a mokumoku paha ka lauoho, ua hiki loa iaia kehana me ka mikioi e kupono ai.

KA MOKU KALEPA WHISTLER - Ua hoopauia ae nei ka holo ana o Whistler ma ka laina e hulo ana mai Honolulu aku nei a i Kaleponi.  Ke hooilia nei oia i ka aila kohola, a e holo ana i Nu Bapaki, Maketuseka.

KA PULUPULU SI AILANA - Ua hiki mai ma Honolulu nei, he mau paona lehulehu wale o ke Si Ailana i kanuia e kekahi kanaka Hawaii ma Kauai.  I ka ike aku, he mau pulupulu nani a maikai loa, a me he mea la e olioli ana na naau o ka poe makemake pulupulu.

HE HALEPULE HOU - E kukuluia ana he luakini hou ma Kaala, Hamakua, Hawaii.  Ua hooahu iho nei ko laila poe, a ua lona na dala 250.  Ina e paa ua halepule la, e kapaia kona inoa o "Hokuao."  O ke kumu o ko lakou kapa ana ia inoa, no ko lakou koa ana ma ka hikina o Hamakua.  O kalama ke kamana nana e hana.

HE AINA KANU KO HOU - Ua hoomaka iho nei kekahi haole o Wilson kona inoa, e palau i ka aina ma Maunahoana, Hamakua, Hawaii, a e Kanuia ana i ke ko.  O ka mua keia aina o Hamakua nei.  Aohe nae o makou kanalua i ka akaapuia mai o ka papaa eka manienie oia wahi.

Ua loaa ma ka po Himeni ma Kawaiahao, la 10 o Maraki, na dala aole i oi aku mamua o ka alima haneri.  E hooliloia ana ia mau dala no ke kuai ana i pila nui a keni hoi.  He Okana kona inoa.

He nui loa ke inu ana o na kanaka o Waimea, Hawaii, no ka rama a lakou i hana iho ai i na hebedona mamua aku nei.  Ua loaa ia lakou kekahi mea e on a ai mai lko mai o ko lakou maalea.  Ua hele aku lakou e kuai kopaa ma ka hale puhi ko ma Kohala, a hoi mai, hana iho la mamuli o ko lakou akamai, a hoawaawa, a lilo i mea awaawa loa, a i mea no hoi e hoopupule ai i ko lakou noonoo kupono ana.

HANAI EEPA. - Ua hiki mai ma Honolulu nei i ka Poakolu iho nei, he wahi keiki ua hanau muumuuia mai, mai loko mai o ka opu o kona makuahine.  Ua hanauia uia ma Molokai, a i ka la i haiia maluna, ua hii heleia ae no e kona makuahine ma na alanui o ko kakou kaona lai nei.

Ke loke hou nei no makou, e kukula ia ana he halekuai lole no na kanaka Hawaii ma Makaha, Waianae. A o ka poe on a nona ua hale kuai, he mau kanaka Hawaii maoli no, i hoohai ia lakou iho ma ka inoa o ka poe hui elike me na halekuai e ae o na kanaka Hawaii e ku mai nei.

MOKAIHU IA HIO E. - Ma ke kahana la o ka Poakolu i kowelo ae nei, ua hookue ka ihu o kahi, moku kiakahi Wailele, me ka Okohala, a o ka hakipu ae la no ia mawaena kona o ka laauihu o kahi kiakahi.

I lokahi ka manao ma na mean a pau.  I aha ai la hoi?  Eia, i pono ai hoi ka noho ana, ke hele ana, ka hana ana a me ia mea aku.  Aole ka hana uko ole, e like me ka hana a kekahi mau io pono, i kekahi la o keia pule e anehe nei e lele i ke @uehu pau i na wahi opala a ka makamaka.

Ma ka poaha iho nei, he anaina lehulehu kai a koakoa ae ma ka Halepule Katolika Roma, ma Honolulu nei, a i ke ahiahi ana iho, ua honi ke Kahuna Pope Nui i na kapuai wawae o na elemakule, i hele wale a nakakaka.  Heaha iho la la ka waiwai o keia hana ana pela?

HE PALAPALA. - I keia pule aku nei, ua loaa mai ia makou kekahi leta loihi mai a Mr. Kanuikino, o Mana, Kauai mai, nona ke poo, "Olelo pane ia J.W.G. Kailiwela no ka haunaele kuloko ma ka Ekalesia o Waimea, Kauai.  A no ko makou manakai kau pakuikui ana mai a loihi loa, nolailaau kapue loa ia ae ma kuono.

AIHUE WELIWELI OLE. - Ua pololei mai o G.W.P Kukahiko o Lahina ma kana palapala ia makou, ma ka la 5 o Maraki, ua komo ia ka hale kuai o Akaihuna pake ma Lahaina, e kekahi kanaka kolohe lua ole, a ua lawe aku hookahi apa papaunu me ka ike ole mai o ka pake.  Aku, au ike koke ia e kekahi wahine, a ua hopu ia, a ua hookolokoloia imua o ka Lunakanawai Apana, a ua kapili paa ia ke kepau maluna on a, ewalu malama hana, a me iwakalua kumamalima dala konia.  Ua hele makou a ua pakai aihue e noho ia nei.

 

I nehinei he mau anaina haiawai kai kukuluia ma na Halepule Pope a eiwa.  No ka hoomanao ana ka no ia i mahe ai ka Mesia wahi a lakou.  A ua kapa lakou ia la ka Poalima Maikai.  Eia hoi ka makou.  Auhea hoi ha Poaiima maikai loa?

KAWAIHAEUKA - Aneane 1000 a oi aku na bareia uala kahiki i kuai lilo ia aku iloko o ka makahiki i kulana ae nei, ma ka $2.50 no ka pahu kookahi.  Heaha la ia, he pokeokeo paha?  No ke aha la ia la?  Na ka nohowale paha ea?  Pela ka noho wale.  No ka hana mai ka pokeokeo.

E HENO IO ANA NO O KILAUEA. - E kaiue hou ana no ke Kilaueama na kai hanupanupa o ka moana lipoiipo.  I loa no ka hemo i ka lako pono ole i na lona, maluna aku nei o Alebani i laweia aku nei kahi may mea e pono ai no ka hana ana.

PAWEO LUA KA HOI NA MAKA - la makou i wehe ae ai i ha makou nupepa "Au Okoa," i keia Poakahi iho nei, wa hookuemi@a mai ko makou mau kiionohi maka, i ka ihe ana iho, ua hoihoina ka mana o ka hookohu ana i na Luna mare, i ke keena o ka Papa Ola.  He oiaio paha, aloe paha?

Ua hiki mai i o makou nei he palapala no Hauula, Koolauloa, na ka mea nona ka inoa P.H. Makeeikapono.  A o ke poo o kona kukulu manao, "No na hana o ka la koho halota ma Hauula, Kaolauloa."  He mau olelo kupono no i ke paiia, aka, no kona kakau ole mai i kona inoa ponai, nolaila ua pekuia aku e kahi keiki hana, a ua pili aku  in a ka paia o ka hale.

MENEMENE OLE NO HOI. - Ma ka hoi ana mai nei a ko makou kapena mai Kohala mai, ua lawe ou mai oia i ka lono no ka make ana o kekahi haole me Kohala i kana pu iho.  O ka inoa o keia haole,  o Kamaka.  He haole hana oia no Frank Spencer ma Waimea.

AOHE I EMO IHO, LOAA ANA.  - O na waiwai i aihueia'i mailoku mai o ka hale o Paluka a makou i hoopuka mua aku nei i keia mau pule koke aku nei no la, ua loaa iho nei maloko o ka waihona o ka pake.  A eia ua pake nei ke paa la maka hale paa loa.  I ka makemake no paha ia Kawa ke kumu o ka Hoonaikola ana i ko hai waiwai, mana no i kona kino e noho i ka hale hooluhi a ke Kanawai o ka aina kanu a Awakea.

NO KE KUOKOA - Ma ke Kulanui o Lahainaluna, kahi i ao nuiia ai na mea hohonu o kka naauao, he 12 wale no nae mau haumana i lawe i ka nupepa.  Ma ke Kulahani o Hilo, 3 wale no mau wahi nupepa.  Ma ke kula a Rev. E. Bona o Kohala, he 14 ka nui o kana mau haumana, aku, he 13 nae poe i lawe i ka nupepa, a hookahi wale no o lakou i koe, me ko lakou hookaa no i ka uku pepa.

HE KULA HIMENI. - Ke hoomaka hou ia nei he kula himeni ma Waikiki-kai, ua hapai hou ia keia kula malaila, mamuli o ke alakai a me ka hooikaika ana a Mrs. L. K. Domins, me he mea la, na hapai oia ia hana malaila, i loaa ka poe kupono nana e hoolea ka inoa hemolele o ke Akua.

MAI PII KE KAI. - la makou i naue aku ai ma ke alanui Nuuanu aia hoi malaila he puulu kanaka ma ke alo ponai iho o ka hale pohaku o Kimo Pakaka, malaila kahi i lauwiliia ai kukahi mau kanaka e ke poluluhi a na wai Mareka.  Haalele i ke kiaha rama ka pono mai hoomahui hou aku, e like me kahi wahi manao pokole ma ke Helu 11 o ka nupepa Kuokoa nei.

HOOLOLILOI. - Ma ka Poalua iho nei, ia makou i hele aku ai e nana i ka holo ana o Neki Mela, aia hoi, ua kahaha, a haohao ko makou manao no ka ike ana aku he Kapena e maluna o ua Neki Mela nei.  Ma ko makou ninau pono ana aku hoi i kekahi makamaka, hahai pono ia mai ana, ua hoi o Kapena Fountain maluna o ke kuna Kate Lee, a o ke Kapena hope iho nei o Helene, oia aku la ke Kapena o Neki Mela.

HOOLAA LUAKINI MA HAKALAU. - Ua ike iho makou ma kekahi palapala i hiki mai ma kou makou keena, ua hoolaaia ka ka Halepule ma Hakalau i Hilo, ma ka la 18 o Maraki iho nei.  He halelaau hou keia, a o na lilo a pau no ua hale nei, ua hiki aku ka huina o na dala i ka akahi tausani, hookahi haneri.  Ma ka la i hoolaaia ai ua luakini la, ua hookupu ko laila poe, a ua loaa elua haneri me kanakolu dala.  A o ke koena aie, he kanawalu wale no dala.  Ua mahalo ia no na hoahanau, no ka ikaika i ka hapai ana ia hana maikai.

PEPE KEKAHI KEIKI. - Ma ke ahiahi o ka Poakolu iho nei, i ka wa a kekahi wahi keiki e hoolewalewa ana i kona mau wawae ma kekahi uapo o ke kulanakauhale nei, pili mai la kekahi moku ma ua uapo la, a pepe iho la kona mau wawae.  Hoihoi ia ae ua wahi keiki nei me ka uwe nui.  Nohea mai ka pepe ana o na keiki a kanaka?  No ka malama ole no me ke kupono.  Ke ike wale ia nei, he lehulehu wale na keiki e hele pokeo wale nei ma na naop o kakou, a mawaena oia poe, he poe kupono olo no ka hookuu waleia ma ke alanui.  Nanea wale kekahi poe i ka hookuukuu wale, a ike iho la i ka pilikia, nai ka waha i ka awe.