Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 22, 2 June 1866 — No ka minamina i ka Moolelo Hawaii no ka nalowale. [ARTICLE]

No ka minamina i ka Moolelo Hawaii no ka nalowale.

UAPO MA KAUMAKAPILI Mei 8. A. D. 1866. Ua hoomakaia ka imi ana i ka moolelo Hawaii i ka A. D. 1829 me ka 1830 a 1831. Ua paiia i ka A. D. 1832. Ua hoolahaia ke pai ana o ka Hoikehonua. Ua hoolahaia he mau wahi moolelo Hawaii iloko o laila. Ua imi ia e na Kahunapule hoole pope i kekahi poe kanaka kahiko Hawaii, aole nae i mahuahua kahi mea i loaa. E ola ana no nae kekahi poe kahiko i ike i na mea kahiko o Hawaii nei. O Kepookulou no Napoopoo; o Kamakau ko Kaawaloa; o Kaeleowaipio no Kailua ; o Kuakahela no Kekaha, Hawaii. O Auwae no Wailuku; o Hoapili Kane me Hoapili Wahine na'lii o Lahaina, Maui. He poe keia i ike i ka moolelo alii me ke kuauhau. O Hewahewa kahuna me kana oihana, me kekahi poe Kaukaualii i ike i ka moolelo Hawaii, i ola pu iho nei i ka wa kokoke iho nei. Ua ike kakou maloko o na Hoikehonua la, aole i pau ko kakou hemahema i ka moolelo Hawaii. Aia nae malaila ka moolelo alii o ko Oahu poe alii, me ko Kihapiilani no Maui, no kona noho aupuni ana, a me kona hana ana i ke alanui a puni ka mokupuni o Maui. Ua pau iho nei i ka make, ua poe kahiko nei i ao maoli i na mea kahiko, a me ka hoonohonoho ana i ka moolelo alii, a me ka mookuauhau alii, a me na moo3 lelo kaua, a me na moolelo aupuni o ka noho ana o ka wa kahiko. O ka mookuauhau kekahi oihana alii nui, aole i like pu ka oihana, ua oi kekahi mamua o kekahi. O ka hoolohe ka mea nui i oleloia ma keia oihana. Aole nae i koho wale ia ka oihana i ke kanaka e me ke kuauhau ole ia o kona mookahuna, aole ma ke ao ia, aka, i na he pua oia na ka mookahuna mai. Alaila, ua koho ia oia he kahuna. O ka oihana kuhikuhi puuone me ka oihana kilokilo. Ua ao ia i na pua a me ka mea e, he oihana laha ole ke kuhikuhi puuone, he kakahikahi ka poe i ao ia ma ia ike. O keia poe a pau, aole poe oia poe Akeakamai i koe mai, a ua nalowale pu lakou me ko lakou ike, a me ko lakou akamai i ka moolelo Hawaii. Ua hai ia ka moolelo o Kamehameha I. | ke Alii kaulana naa i hoohui na moku mai Hawaii a Oahu, i hoohuipuia o Kauai. Aka,o ka hanauna hou, aole anei i haohao iho lakou me ka ninau ana. Mahea kahi i hanau ai ke Alii kaulana o Kamehameha I ? Mahea kona wahi i hanaiia'i? Heaha kana oihana i kona wa kamalii? Heaha kana oihana i llilo ai i kanaka makua? I kona wa i lilo ai i Moi; heaha kana mau oihana nui ? Heaha na mea nui i kaulaua ai kona inoa? Ua kuhihewa kekahi poe opiopio me kekahi poe elemakule i ke alakai a ka moolelo Hawaii i kakau ia e Mr. Poguea. |

E olelo ana, "Ua hanai ia o Kamehameha I. ma Molokai." O Kamehameha Nui a Kekaulike, oia ka i hanaiia ma Moanui i Molokai, oia ke alii i hanai ia i ka luau. Ua makemake paha na Kuhina o ke aupuni a me ka Papa naauao, e ao ia ka moolelo Hawaii maloko o na kula o ke aupuni, a e lilo ia i kumu e hoonaauao ai i ka moolelo kupa o ke aupuni Hawaii. ?; O ka moolelo o Kamehameha 111. Ka- g lanikauikeaouli, ke Alii kaulana iloko o ko kakou mau la pokole i noho pu iho nei. Mahea kona wahi i hanau ai ? Ame kona ano i kala i hanau ai ? Mahea kona wahi wahi i hanaiia'i? Heaha kana hana i kona wa kamalii? :Heaha kana mau hana kaulana nui no na hanauna pau ole o ka lahui Hawaii? He nui kekuhihewa o kekahi poe oo e noho nei; e olelo ana, ua hanau ka Moi Kauikeaouli ma Ooma, Kekaha, Kona Akau. lna pela ka pohihihi ana o na mea a kakou i ike maka iho ai no ka malama ole i ka manawa. a me na men kaulana o na wa, alaila, he waiwai nui kaulana ia no ka poe i malama. Ina pohihihi na mea hou, alaila, ua pohihihi no ko Kamehameha I., ua ike | au ma ka nupepa Au Okoa, no na hoku, | ua hiki o Kamehameha l. i ka mokupuni o Kauai. Aole oia ka oiaio. Aole o Kamehameha I. i keehi i ke one kapu a Kahamaluihi. He alakai hewa ia. Pehea na kaua n Kalaiopuu ? Ua kaulana ia ma na moolelo Hawaii. He alii puni kaua o Kalaniopuu ma Hawaii, ma Maui. ma Lanai. O ka aoao hikina o ka puali hikina o Maui, oia wale no ka aoao i pio ia ia, a ua lilo i Apana no Hawaii. Mahea kona wahi i hanau ai? Owai kona makuakane ? O Kalaninuiamamao a nei ? Heaha na mea nui i lilo ai iaia ke aupuni? Heaha na mea kaulana o ū kona noho aupuni ana ? Ke malama nei §!j ka poe kaohi mooleio, o ka nalowale ka hope, a o ka ohikau kekahi. Ua kaulana ka hoohui ana o Alapai Nui, a Kauaua Nui a Mahi i aupuni hoo-t kahi o Hawaii. No ka mea, ua kaawale o Hawaii i na aupuni ekolu, a me na Moi ekolu. O Kalaninuiamamao ka Moi o Kau, a me Puna. O Moku ka Moi o Hilo me £Hamakua. O Alapai ka Moi o Kona me [ Kohala. Pehea i lilo ai i aupuni hookahi o Hawaii ? I ka makalnki hea ? Owai na hoouka kaua a me na kahua i hoouka'i, i hai ai hookahi Moi o Alapai? I ka wa hea o Keaweikahialii i noho Moi ai ? O ka wa hea i hee ai i ka nalu i Kauai? I ka wa hea i noho Moiwahine ai o Keakealani i Moiwahine no ke aupuni o Hawaii ? I ka wa hea i lilo ai o Mahikuku. o Mahiololi me Mahiopeleha, o | Palena, o Luahine me Paia i mau Kuhi- § na no Keakealani ? I ka wa hea o Kuahuia ke keiki a Kuaana ke kama I. I hoouka kaua mai ai na hoouka kaua kuloko, i kuokoa ai ka noho Moi o na'lii o Hilo? Ma keia mau ninau, ua akaka loa ka moolelo o keia poe alii i noho aupuni, a ua akaka paha i kekahi poe e olaa mai nei ; a e hiki paha ke hai pololei pakahi ia ko lakou moolelo noho aupuni ana. Ma ko kakou imi ana i ka moolelo i nalowale, a i ninau ia mai; owai la na haole kahiko i hiki mua i Hawaii nei? Ke hai mai nei kekahi poe ma ka ike ana paha i ka moolelo Hawaii. O Kukanaloa, o Kulou, he mau haole kahiko i ke Au o ka noho alii ana o Keliiokaloa, ke keiki a Umi, oia kekahi kupuna o na'lii. Ua ikeia paha ma ka moolelo Hawaii, aole o lakou na haole kahiko. I ka manawa ia Paumakua ke alii i holo i Kahiki, ua oleloia, ua lawe mua mai ka haole, eia o Kukahauula me Kukaiepa, a me ka wahine o Haina Pole. Ua oleloia nana i lawe mnai kanaka liilii. Ua loaa ka mimilo o Moananuikaioo. Ua lilo i kupuna no ka lahui. I ka wa ia Kamaiuohua ke alii aupuni o Maui. Ua hiki mai o Neheiki, o Mamala, o Kaipuuloa, o Kapoi I[?]okeke. Aole i pili keia i ka poe i holo mai, mai Bolabola mai, ua kapaia lakou no Kahiki. Aka, i na ua lohe i keia mau rnoolelo, a ua hiki ia oukou ke hoakea, ua maikai ka wehewehe pololei. Pela ka moolelo alii mai Kauai a Hawaii. (Aole i pau.)