Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 24, 16 June 1866 — Ka Nupepa Kuokoa. Ke ola a me ka make ana iho nei o Victoria K. Kaahumanu. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ke ola a me ka make ana iho nei o Victoria K. Kaahumanu.

O oe ia e nani kauona Puna i ka hala, Hiehie okoa no i ka awaawa. Wahine maikai ka lua i ka Puulena, Ka lehua uli o ka lani nauli, Lehua mamo polenalena i ai-na, I ai-na kikikoia e ka manu, He manu eena he pili wawae kahi, Akahi hoaloha i pili ke kia, Ke hoonani nei, me he kui pua la, ua nani, Kuu kei—ki, Kuu keiki–e. Ua manao ia, o ka A. D. 1854 kona wa e lilo ai i hoahanau, no ka mea, ua maopopo i na mea ike kona ano a me kana hana ana, a pela no kona kaikunane Kamehameha III, i manao nui ai iaia me he la o Nahienaena la, no ka manao nui paha, ua loaa mai oia ma ke ano e like me ia la'e la, a no ka manao no hoi he hanauna oia ano mai ke kumu mai o ka noho alii ana o keia lahui, a nolaila, ua oi ae ko ia nei manao nuiia e ia mamua o na kaikunane a pau ona, no ko lakou kane ana paha, a oia nei ka mea ano e o lakou. A no ka make e ana o ka makuahine i ko ia nei wa uuku, a no ka noho Kuhina nui ana o ka makuahine me he ano hooilina Moi la ia ke ole he mea e ae imua o laua ke haule kekahi o laua mai laila ae, a no ka mea, ua loaa no ia ia na keikikane elua, a ua hala e aku la i ka make, a koe nae na keiki a kekahi o laua a me keia, a ua lana kona manao, o na hope hooilina Moi ona lakou nei. Paa no nae kona manao ia ia nei e noho Kuhina nui no ma ka hakahaka o kona makuahine, a no kona uuku, ua noho Kuhina nui ka makuahine o Kekauluohi he hope no ia nei, oiai e keiki ana. I ka wa nae i laweia aku ai e ka make ua Kekauluohi nei, a ma ia hope mai, ua loaa mai ka palapala ma ia wa iho ia maua o M. Kekuanaoa, na ka Moi mai, e hai mai ana i kona manao, e noho Kuhina o Keoni Ana, oiai e keiki ana no oia nei, ka mea nona ia wahi i kona manao. A no ka makemake nui o ka Moi e ike oia i ko maua manao, a no ia mea, ua hooholo aku maua i ko maua apono aku e like me ko ka Moi. Aka, i ka manawa nae o Kekauluohi e noho Kuhina nui ana, aia no ma kona lima na pahu kahili a me na kumu kahili a me na lei-huiu a pau o Nahienaena na ka Moi mai, a ua kauoha ae i ke Kuhina nui e malama ia mau mea a pau no ia nei, i mau mea hoonani ia ia nei no kekahi la nui, e like me na manawa oia mea e hiki mai ana. A ma ia hope mai nae, ua ninau mai ka Moi no ia mau mea i ka loaa ana mai ia maua. A ua hanaia pela e like me keia. A pela ka Moi i maopopo ai ua loaa mai ia maua. He kaikunane manao nui ia o lakou ia ia nei i ka nana aku, a me ka oluolu aku i kana olelo mai. Aka nae hoi, ua nune nui oia a me kekahi poe e ae, no ka lilo koke'na oia nei i hoahanu, no ka mea, ua ike lakou i ko Nahienaena ano. Kai noa a hala. Hala oe i o hiki ka inoa, Hakaka anehe maua e kipikipi, Mai hakaka maua ia oe, Aole ka oe mamuli o'u, Keeo hewa na'u i kou aloha, Oia. Kuu kei—ki, Kuu keiki—e. A no ia mea, ninau mai la ka Moi, "Nau no nae paha i hookomo ke kaikamahine i ka hoahanau?" O ke alakai ana a me ke kuhikuhi a me ke ao ana, a me ka heluhelu pu ana me ia i ka Baibala a me na hana ana, o ka'u ia; a o kona lilo ana i hoahanau, aole, aka, ua ike aku nae e kamailio pu ana me na kumu wahine a me ke kahu ekalesia nona iho. A mahope o ka laua kamailio ana, oiai ua hoi aku kela, ua ninau au ia ia, "Ua maopopo no anei ia oe kau mea e olelo nei?" Ae, wahi mai ana. He mea nui keia mea au e olelo nei, ke hooko ole oe i kau mea i hoohiki ai, wahi a'u. Oia ka'u mau mea e olelo nei me ka manao e hooko. Pela wahi mai ana. Oia iho la ka maua kuka ana la, a he mea kupono ole ke hoole aku, no ka mea, ua pono no ia mea i ko ia la manao. I mai hoi ka Moi, "Ua kuhi no au nau la," He mea pono anei ke kauo okoa ? Wahi a'u. Eia nae ka mea kupanaha ia kaikamahine, o ka makau i ke'kua, oiai o na po ike nui o na mea a pau ma ke ano Aupuni ma ka Hale Alii. Mamua o ka haa ana o na wahine na kane malaila, i koke mai ka Moi ia'u, e hoi maua, pela mau oia a o ka hoi no ia o maua. Pela mau no oia e kokua mai ana iaia, a oia hoi kekahi kumu i pii ohaha'e ai keia pua nani makamae. Eia hoi kekahi mea kupanaha, i ka wa e kaumaha ai ka Moi no ka nui o na la e ona ai, pela no kona kaumaha i kona wa e haalele ai ia mea, a pela no oia e oluolu ole ai i kona mau hoa iho. Kauoha mai nae lakou ia'u e kokua aku i ka Moi, no ka mea, aohe oluolu oia ia lakou, wahi a Keoni Ana. A

pela hoi au e haalele ai ua kaikamahine nei ma ka lima o ka'u wahine, i na po elua a ekolu, pela no na ao, e haalele ana i ko makou hale Mililani, ua noho mai makou malaila i ka A. D. 1852, o Nov. 1. A i kekahi manawa oia ano, ua kii hou ia mai au, a elua po o ke kiai ana, a ua maikai iki ae, oiai makou ekolu e noho pu ana, a o kana Moi Wahine ke kolu, a o makou wale no. Nonoi mai la no nae ua kaikamahine nei e hoi aku e noho me ia. Aia hoi he mau makahiki i kaahope aku mai ka hele kuahiwi ana ona ma ka mauna o Hawaii, a ua haiia paha kekahi mea no kona hale, a ua imi no ia a loaa ka oiaio, a ua kauohaia mai au eia e lohe i ko ka Moi olelo, a pela i lohe ai au ia ia, oiai o maua wale no. I aku nae au. E pono no ka Moi e hookaawale mai ia ia iho mai ia ia mai. Kahaha! He hanaukama ia, he nauke uku, wahi hoi a ia la. A oia nei o muli aku wahi hoi a'u. A i ua po nei hoi la, e lawe aku ana kela i ka'u, a olelo mai ana, Kai no hoi o ka'u ia i kela manawa, aole hoi pela kou manao a o ka pau no hoi paha ia, aohe la hoi he olelo malaila i keia wa. A i ke ao ana ae, ua maikai maoli ke'Lii, a pela kou haalele ana ia laua. Aka, i ka wa e makaukau ana ka Moi me na hoaa-i ma ka papaaina, a mamua o ka ai ana, pane huhu aku la ka Moi ia Namakeha, no kuu hoole ana i kana, a na Hakaleleponi paha i hahai ae, pela i maopopo ai ia Namakeha. Ua pono hoi ha ke kanaka wahi ana. Ea! Wahi a ka Moi: Pela ko'u manao, ua pono maoli ke kanaka, Namakeha. A o ka pau ae la no ia. Ka Moi. Pela mai Namakeha. Hu ka aka. Aole no i haiia keia mea i ua keiki nei, no ka mea, he mea kupono ole ke olelo ia i keia mea i ko'u manao. Ina paha e ko ka'u, ina paha ua pomaikai. Eia no hoi kekahi mea kupanaha, a hala aku ua Moi aloha la i ka make, a ma ia hope mai, kauoha ia mai ua kaikamahine la e ke Kuhina o ko na Aina e, e pii aku i kona wahi a ahiahi ae hoi mai, ua ae ia oia me ke kauohaia e pili ana ia oe iho, mai pane a lohe au. Pela no hoi ia i pii ai a hoi mai'na i ke ahiahi. A ia kakahiaka ae hoi mahope o ka ainakakahiaka, oiai o maua wale no ma ka lanai mauka o makou. Pehea la na olelo a ke Kuhina ia oe? Makemake oia e hoi au a noho pu me ia. A heaha ae? Aohe ka he pono o maua me Pauahi e ku i ka papa himeni o ka la pule, aole ka pela na'lii nui o Beritania. Ea! E, wahi mai ana ia'u, oia kana mau olelo ia'u. A i ko'u lohe ana ia ia i keia mau olelo, a pane ae la au ia ia, E ke keiki, ua ike no oe i ko Davida ke 'Lii o ka Iseraela haa hele ana imua o ke Akua, mamua ia o ka huakai e lawe ana i ka pahu berita, a waihoia ia mea ma kahi ana i hoomakaukau ai nona. No ia mea, ke olelo aku nei au ia oe, aole i hiki mai kou manawa e pono ai au e ae'ku i kana, a ke manao nei no hoi au, he kanaka naaupo loa ia ma keia mea o ka hoonani imua o ke Akua, ka mea nona mai na pono a pau o ke kanaka a me na kanaka, a pela no oukou na'lii, nona mai no. Pela i oleloia ma 1 Sam. 16:12. 2 Sam. 6: 14, 15. A ua maopopo pono paha ia ia keia mau mea, aole no ia i launa hou aku me ia'la ma ia hope mai. A he hua no ia o kona hoolohe a me ka maikai, no ka mea, ua malama ia oia mai kona wa uuku mai, e like me ka mea i ae likeia me kona makuahine imua o ke Akua, oia ka mea nana e hanai ia ia nei i ka waiu, a owau no ka uha a me ka mea nana e hii a hoonana. A ua haawiia mai no ma ia hope mai, a no ka mea, ua mihi ua makuahine nei i kona mau hewa, a me he la ua kala ia kona mau hewa, a nolaila, ua haawiia mai ma ke akea. A oiai o maua elua a o ke Akua ke kolu i kela manawa. Pela no ka malama pu a me ka hooko ana o ia la a me a'u no hoi, a nolaila, ua nele na kini o kana kane i keia mea. A me he mea la owau no ka makuakane a o ia la no hoi ka makuahine a me ka waiu, a pela hoi au ka uha. Aka, ua manao nae na kini o ke kane, na lakou keia keiki, aka, i ka hana ana, aole no i haawiia ia lakou la. Aka, me he la nae, ua manao oia ma ke ano kahu wau, i ka makuakane wale no. A na Kekauluohi i hai ae ia ia, me ka i ana'e, he kanaka pili loa keia ia kakou ma o Keeaumoku la, pela ia i ike ai. Nani no. Nani Haili ka uka Olaa e. Ka mauna o Kumoho kiekie, O Kaauea ua haahaa, Ua kuua na haka lehua, Ua hiolo ilalo Kaliu, O Puna'e ia lohi e ka wahine. Kuu kei—ki Kuu keiki—e. Aole i pau.